Thực trạng môi trường và dịch bệnh tại vùng nuôi tôm trên cát ở Thạch Hà, Cẩm Xuyên và Nghi Xuân, Hà Tĩnh

ộc vào pH, nhiệt độ và độ 
mặn [8]. Nồng độ NH
3
 đạt 0,7-3mg/L đã giết 
40 • TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG
Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản Số 4/2020
chết 50% tôm nuôi nước lợ và 0,05-0,15mg/L 
là giá trị an toàn đối với tôm nuôi [12] như vậy 
mặc dù NH
3
 ở vùng điều tra có biến động tuy 
nhiên các giá trị đo được đều nằm trong khoảng 
an toàn đối với tôm nuôi.
Nồng độ N-NH4
+ trung bình có trong ao nuôi 
dao động 0,4-0,89mg/L và phần lớn có xu hướng 
cao nhất vào tháng 9 (giữa vụ nuôi) (Hình 3b). 
Theo giới hạn quy định cho phép trong nuôi trồng 
thủy sản đối với chỉ tiêu N-NH4
+ trong nước biển 
là <0,1mg/L [7]. Trong khí đó, một số nghiên 
khác đã chỉ ra giới hạn chịu đựng của tôm chân 
trắng là ≤ 1,22mg/L [15] hay một nhận định khác 
đưa ra giới hạn an toàn cho tôm tăng trưởng là 
< 2,44mg/L [24]. Như vậy giá trị N-NH4
+ không 
ảnh hưởng đến tôm nuôi thuộc vùng nghiên cứu.
Nồng độ N-NO2
- trung bình trong vùng 
nghiên cứu có xu hướng tăng dần về cuối vụ nuôi 
(0,07-0,29 mg/L), ngoại trừ vùng Nghi Xuân cho 
kết quả với xu hướng ngược lại (từ 0,41mg/L vào 
tháng 8 xuống 0,07mg/L vào tháng 10) (Hình 
3c). Nồng độ N-NO2
- phổ biến tăng cao vào vào 
cuối vụ, và gây độc cho tôm. Khi phơi nhiễm tôm 
với nồng độ N-NO2
- là 4 mg/L trong 2 ngày làm 
giảm sự tăng trưởng của tôm nhưng không ảnh 
hưởng đến sự sống của chúng, nồng độ an toàn 
tôm chân trắng trong ao nuôi trương phẩm là < 
0,45 mg/L [19]. Như vậy nồng độ N-NO2
- phân 
tích được ở vùng nuôi tôm trên cát tại Nghi Xuân, 
Cẩm xuyên và Thạch Hà có giá trị trong giới hạn 
an toàn cho tôm phát triển.
Nồng độ N-NO
3
- trung bình có giá trị khác 
nhau ở các lần thu mẫu, tháng 8 giao động 
29-30mg/L, tháng 9 giao động 15-17mg/L và 
tháng 10 giao động 12,5-13,3mg/L (Hình 3d). 
N-NO
3
- được tạo ra trong quá trình phân hủy 
chất hữu cơ, chính vì vậy hàm lượng N-NO
3
- 
thường tăng cao về cuối vụ nuôi. Tuy nhiên 
kết quả nghiên cứu này trái ngược do bởi hiện 
nay mô hình nuôi tôm trên cát tại địa phương 
phổ biến thay 15-30% nước hàng ngày. Theo 
nghiên cứu của David et al. (2011) [13] thì 
N-NO
3
- ở mức 35 - 220 mg/l không ảnh hưởng 
đến tỷ lệ sống và tốc độ tăng trưởng của tôm. 
Tuy nhiên, ở mức cao hơn 220 mg/l thì những 
tỷ lệ này bị ảnh hưởng đáng kể, tôm giảm tăng 
trưởng, bỏ ăn, hạn chế trao đổi chất, suy giảm 
chức năng nội tiết và tỷ lệ chết tăng [13].
Hình 3: Giá trị trung bình và sai số chuẩn của thông số NH
3
 (a), N-NH
4
+ (b), N-NO2
- (c) và N-NO
3
- (d) 
trong nước ao nuôi tôm trên cát từ tháng 8 đến tháng 10 tại Cẩm Xuyên, Nghi Xuân và Thạch Hà 
Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản Số 4/2020
TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG • 41
Oxy tiêu hao
Giá trị BOD5 trung bình trong ao nuôi tôm 
trên cát tại 3 điểm nghiên cứu Cẩm Xuyên, 
Nghi Xuân và Thạch Hà có xu hướng giảm 
theo thời gian về cuối vụ nuôi trong khoảng 
dao động 4,4-5,6mg/L vào tháng 8, tiếp đến 
3,4-3,7mg/L vào tháng 9 và thấp nhất 2,3-
3,1mg/L vào tháng 10 (Hình 4a). Giá trị BOD5 
cho thấy mức độ ô nhiễm của môi trường nước, 
để bảo vệ hệ sinh thái ven biển BOD5 được 
đề xuất < 6mg/L [10], trong khi đó ở ao nuôi 
tôm BOD5 < 30mg/L được xác định an toàn 
cho tôm nuôi [9]. Trong nghiên cứu này BOD5 
tại các vùng nuôi tôm đều đạt <6mg/L vì vậy 
không ảnh hưởng đến tôm nuôi cũng như hệ 
sinh thái ven biển.
Giá trị COD trung bình ở 3 vùng nghiên cứu 
đều có xu hướng giảm dần từ tháng 8 đến tháng 
10 tương ứng lần lượt dao động trong khoảng 
7,5-10mg/L và 3,7-4,9mg/L (Hình 4b). Nồng 
độ COD cao phản ánh mức độ ô nhiễm các 
hợp chất hữu cơ trong nước hoặc sự suy giảm 
của sức khỏe hệ sinh thái dưới nước. Theo 
quy định kỹ thuật quốc gia về ven biển chất 
lượng nước thì nồng độ COD < 3 mg/L mới 
đảm bảo hệ thủy sinh được an toàn [6]. Nồng 
độ COD trung bình trong nghiên cứu này dao 
động 3,7-10mg/L, thấp hơn nhiều so với kết 
quả nghiên cứu của Nguyen Van Trai (2008) 
[25] khi nghiên cứu khu vực nuôi tôm tại Cần 
Giờ, Thành phố Hồ Chí Minh có giá trị COD 
đạt 4,7-58,9 mg/L tại các khu vực khác nhau.
Hình 4: Giá trị trung bình và sai số chuẩn của thông số BOD5 (a) và COD (b) trong nước ao nuôi tôm 
trên cát từ tháng 8 đến tháng 10 tại Cẩm Xuyên, Nghi Xuân và Thạch Hà 
2. Bệnh ở tôm nuôi trong vùng nuôi tôm trên 
cát tại Thạch Hà, Cẩm Xuyên và Nghi Xuân.
Điều tra tập trung 3 bệnh chính phổ biến ở tôm 
thẻ chân trắng bao gồm bệnh do vi rút đốm trắng 
(WSSV), bệnh hoại tử gan tụy cấp (AHPND) 
và bệnh vi bào tử trùng (EHP). Kết qủa điều tra 
cho thấy tỷ lệ nhiễm bệnh EHP trung bình bắt 
gặp phổ biến tại Nghi Xuân, Thạch Hà và Cẩm 
Xuyên ở hầu hết các tháng trong vụ nuôi, tiếp 
đến bệnh AHPND, trong khi đó bệnh WSSV chỉ 
xuất hiện vào giữa vụ nuôi tại Nghi Xuân với tỷ 
lệ nhiễm thấp (5,5%) (Hình 5).
Tôm nhiễm bệnh AHPND ở 3 vùng điều 
tra với cùng xu hướng cao nhất vào cuối vụ 
nuôi (43,9-90%), tiếp đến giữa vụ nuôi (5,5-
24,1%) và đầu vụ nuôi không có tôm nhiễm 
AHPND. Trong khi đó theo FAO., 2016 thì 
bệnh AHPND thường xảy ra ở giai đoạn đầu 
nuôi thương phẩm từ hơn 20-45 ngày tuổi (tức 
tháng 1 và 2 của vụ nuôi). 
Tôm nhiễm EHP ở tôm tại vùng nghiên cứu 
cũng cho thấy diễn biến phức tạp của bệnh, 
đồng thời kết quả cho thấy EHP nhiễm ở các 
giai đoạn nuôi từ mới thả tôm (tháng 8) đến cuối 
vụ nuôi (tháng 10), đặc biệt cao nhất vào đầu 
vụ ở vùng nuôi tôm Cẩm Xuyên. Đối với bệnh 
EHP, nghiên cứu gần đây nhất của của Lê Hồng 
Phước và ctv., 2019 [2] cũng cho thấy, tỷ lệ tôm 
nuôi nhiễm EHP khá cao, trung bình 41% ở 3 
tỉnh Sóc Trăng, Cà Mau và Bạc Liêu. Bệnh EHP 
42 • TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG
Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản Số 4/2020
không gây ra tỷ lệ chết cao trên tôm nhưng ảnh 
hưởng nghiêm trọng đến tốc độ tăng trưởng của 
tôm, điều này đã gây thiệt hại nặng nề cho kinh 
tế nghề nuôi tôm nước lợ, thậm chí thiệt hại hơn 
so với bệnh hoại tử gan tụy cấp (AHPND) [23] 
và tương đương với những đợt bùng phát bệnh 
đốm trắng do vi rút (WSSV) gây ra [17]. Những 
thiệt hại kinh tế do bệnh EHP gây ra đã được ghi 
nhận và EHP hiện nay được coi là một mối đe 
dọa nghiêm trọng đối với nuôi tôm nước lợ [27], 
với những vùng nuôi bị thiệt hại do bệnh gây ra 
ước tính 48.717 tấn tôm [22].
WSSV xuất hiện tại Việt Nam lần đầu tiên 
vào năm 1993 [4]. Đến nay bệnh vẫn diễn ra 
song chưa có biện pháp phòng, kiểm soát bệnh 
hiệu quả. Sau hơn 20 năm xuất hiện, WSSV 
đã lan rộng ảnh hưởng với 25 tỉnh thành tại 
275 xã thuộc 82 huyện vào năm 2016 [1]. 
Năm 2019 kết quả WSSV thu được âm tính 
tại 2 vùng Thạch Hà và Cẩm Xuyên, duy chỉ 
có 1 vùng nuôi tôm thuộc Nghi Xuân nhiễm 
với tỷ lệ thấp 5,5% vào giữa vụ nuôi, đây là 
tín hiệu tốt trong quá trình quản lý kiểm soát 
bệnh WSSV tại địa phương. 
Hình 5: Tỷ lệ nhiễm trung bình của WSSV, AHPND, EHP ở tôm thẻ chân trắng nuôi trên cát tại 
Cẩm Xuyên, Nghi Xuân và Thạch Hà trong vụ nuôi thứ 2 của năm 2019
IV. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ
Kết luận:
Trong vụ nuôi thứ 2 năm 2019 (từ tháng 8 
đến hết tháng 10), yếu tố thủy lý trong nước 
bao gồm nhiệt độ, độ mặn và tổng chất rắn 
lơ lửng tại vùng nuôi tôm trên cát tại Cẩm 
Xuyên, Nghi Xuân và Thạch Hà có giá trị nằm 
trong khoảng thích hợp cho nuôi tôm chân 
trắng. Bên cạnh đó hầu hết yếu tố thủy hóa 
trong nước (DO, pH, một số muối dinh dưỡng 
và oxy tiêu hao) cũng có giá trị nằm trong 
khoảng an toàn đối với tôm nuôi, ngoại trừ 
hàm lượng H2S cao dao động trong khoảng 
0,25-0,43mg/L.
Vụ nuôi thứ 2 năm 2019, bệnh EHP bắt gặp 
phổ biến ở tôm chân trắng nuôi tại Nghi Xuân, 
Thạch Hà và Cẩm Xuyên ở cả đầu, giữa và 
cuối của vụ nuôi, tiếp đến là bệnh AHPND chỉ 
xuất hiện vào giữa và cuối vụ nuôi tại 3 vùng 
nuôi. Trong khi đó, bệnh WSSV chỉ xuất hiện 
vào giữa vụ nuôi tại Nghi Xuân với tỷ lệ nhiễm 
thấp (5,5%).
Kiến nghị:
Tiếp tục thực hiện điều tra nghiên cứu đánh 
giá thực trạng môi trường và dịch bệnh vùng 
nuôi tôm trên cát tại Cẩm Xuyên, Nghi Xuân, 
Thạch Hà hàng năm. Đồng thời mở rộng thực 
hiện điều tra ở các huyện khác thuộc tĩnh Hà 
Tĩnh có hoạt động nuôi tôm trên cát.
Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản Số 4/2020
TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG • 43
TÀI LIỆU THAM KHẢO
Tiếng Việt 
1. Cục Thú y (2016). Công tác Thú Y năm 2016 và Kế hoạch công tác Thú Y năm 2017. Báo cáo chuyên đề. 
tr. 1–14.
2. Lê Hồng Phước; Đặng Ngọc Thùy; Thới Ngọc Bảo; Nguyễn Thanh Trúc; Trần Minh Thiện; Trương Hồng 
Việt; Đoàn Văn Cường. (2019). Báo cáo tổng kết nhiệm vụ: Đánh giá một số yếu tố nguy cơ liên quan đến bệnh 
vi bào tử trùng (EHP) trong nuôi tôm thẻ chân trắng thâm canh tại một số tỉnh trọng điểm Đồng Bằng Sông Cửu 
Long và đề xuất giải pháp kiểm soát ô nhiễm môi trường, hạn chế phát sinh bệnh trong thời gian tới; 
3. Nguyễn Thanh Long, Võ Thành Toàn. Đánh giá mức độ tích lũy đạm, lân trong mô hình nuôi tôm sú 
(Penaeus monodon) thâm canh. Tạp chí Khoa học Đại học Cần Thơ 2008 (1): 44-52.
4. Nguyễn Văn Hảo (2004). Một số bệnh thường gặp trên tôm Sú, Các Phương Pháp Chẩn Đoán và Phòng Trị. 
Nhà xuất bản Nông nghiệp. tr. 1-225.
5. Phạm Thị Tuyết Ngân và Trương Quốc Phú. 2010. Biến động các yếu tố môi trường trong ao nuôi tôm sú 
(Penaeus monodon) thâm canh tại Sóc Trăng. Tạp chí Khoa học (15a) 179-188,
6. QCVN 10:2008/BTNMT. Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về chất lượng nước biển ven bờ 
7. QCVN 10-MT:2015/BTNMT Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về chất lượng nước biển.
Tài liệu tiếng Anh
8. Bower C.E. & Bidwell J.P. (1978) Ionization of ammonium in seawater: effects of temperature, pH and 
salinity. Journal of the Fisheries Research Board of Canada 35, 1012–1016
9. Boyd, C.E., and Gautier.D. 2000. “Effl uent Composition & Water Quality StandardsNo Title.” Implementing 
GAA’s Responsible Aquaculture Program.
10. Boyd, C.E., and B.W. Green. 2002. “Coastal Water Quality Monitoring in Shrimp Farming Areas, an 
Example from Honduras. Consortium Program on Shrimp Farming and the Environment. Word Bank, NACA, 
WWF, FAO.
11. Chanratchakool, P., 1995. White patch disease of black tiger shrimp (Penaeus monodon). AAHRI 
Newsletter. 4, 3
12. Claude E. Boyd (2018). Ammonia nitrogen dynamics in aquaculture. Global Aquaculture Alliance. https://
www.aquaculturealliance.org/advocate/ammonia-nitrogen-dynamics-in-aquaculture/
13. David D. K, Stephen A. S, George J. F (2011). High nitrate levels toxic to shrimp. Global Aquaculture 
Alliance. https://www.aquaculturealliance.org/advocate/high-nitrate-levels-toxic-to-shrimp/
14. Emerson, Kenneth, Rosemarie C. Russo, Richard E. Lund, and Robert V. Thurston. 1975. “Aqueous 
Ammonia Equilibrium Calculations: Effect of PH and Temperature.” Journal of the Fisheries Research Board 
of Canada.
15. Espericueta M. G, Martha H, Federico P (2000). Effects of Ammonia on Mortality and Feeding of Postlarvae 
Shrimp Litopenaeus vannamei. Bulletin of Environmental Contamination and Toxicology 65(1):98-103
16. FAO (2016). Second International Technical Seminar/Workshop on Acute hepatopancreatic necrosis 
disease (AHPND): there is a way forward” under the auspices of the FAO Technical Cooperation Programme 
TCP/INT/3502 and TCP/INDaT/3501 that was held in Bangkok, Thailand from 23–25 June. p: 73.
17. Flegel, T.W., 2001. The shrimp response to viral pathogens. In: Browdy, C.L., Jory, D.E. (Eds.), The 
New Wave, Proceedings of the Special Session on Sustainable Shrimp Culture, Aquaculture 2001. World 
Aquaculture Society, Baton Rouge, LA, pp. 254–278.
44 • TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG
Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản Số 4/2020
18. Jagadish N.M and Danya B. R (2015). Growth of cultured Litopenaeus vannamei (Boone, 1931) of 
Brackish water culture system in rainy season with artifi cial diet. European Journal of Experimental Biology, 
2015, 5(4):24-27.
19. Gross, Amit, Shai Abutbul, and Dina Zilberg. 2004. “Acute and Chronic Effects of Nitrite on White Shrimp, 
Litopenaeus Vannamei, Cultured in Low-Salinity Brackish Water.” Journal of the World Aquaculture Society.
20. Hernández R., Mónica, L. Fernando Bückle R., Elena Palacios, and Benjamín Barón S. 2006. “Preferential 
Behavior of White Shrimp Litopenaeus Vannamei (Boone 1931) by Progressive Temperature-Salinity 
Simultaneous Interaction.” Journal of Thermal Biology.
21. Kungvankij, P., and T.E. Chua. 1986. “SHRIMP CULTURE: POND DESIGN, OPERATION AND 
MANAGEMENTNo Title.” Aquaculture Department, Southeast Asian Fisheries Development Center 2: 345.
22. Kalaimani, N., Ravisankar, T., Chakravarthy, N., Raja, S., Santiago, T.C. and Ponniah, A.G. 2013. Economic 
Losses due to Disease Incidences in Shrimp Farms of India. Fish. Techn. 50: 80-86
23. [23]. Kummari, S., V. Haridas, D., Handique, S., Peter, S., Rakesh, C. G., Sneha, K. G.,  Pillai, D. 
(2018). Incidence of Hepatopancreatic Microsporidiasis, by Enterocytozoon hepatopenaei (EHP) in Penaeus 
vannamei Culture in Nellore District, Andhra Pradesh, India and the Role of Management in its Prevention and 
Transmission. International Journal of Current Microbiology and Applied Sciences. 
24. Lin Y C and Chen Jiann-Chu. (2001). Acute toxicity of ammonia on Litopenaeus vannamei Boone juveniles 
at different salinity levels. Journal of Experimental Marine Biology and Ecology 259(1):109-119
25. Nguyen Van Trai, 2008. The infl uences of shrimp farming and fi shing practices on natural fi sh conservation 
in Can Gio, Ho Chi Minh City, Vietnam. Ph.D. Thesis, University of Newcastle
26. Racotta, Ilie S., and Roberto Hernández-Herrera. 2000. “Metabolic Responses of the White Shrimp, 
Penaeus Vannamei, to Ambient Ammonia.” Comparative Biochemistry and Physiology - A Molecular and 
Integrative Physiology. 
27. Raveendra, M., Suresh, G., Nehru, E., Pamanna, D., Venkatesh, D., Yugandhar Kumar, M., Neeraja, T. 
(2018). Effect of Microsporidian Parasite Enterocytozoon hepatopenaei (EHP) on Pond Profi tability in Farmed 
Pacifi c White Leg Shrimp Litopenaeus vannamei. International Journal of Current Microbiology and Applied 
Sciences. https://doi.org/10.20546/ijcmas.2018.705.192
28. Soraphat Panakorn. 2016. H2S Toxicity–The Silent Killer. AQUA CULTURE Asia Pacifi c (Editor/
Publisher, Zuridah Merican, email zuridah@aquaasiapac.com). Volume 12, Number 2, Page 14, March/April 
2016.
29. Venkateswarlu, V, PV Seshaiah, P Arun, and PC Behra. 2019. “A Study on Water Quality Parameters in 
Shrimp L. Vannamei Semi-Intensive Grow out Culture Farms in Coastal Districts of Andhra Pradesh, India.” 
International Journal of Fisheries and Aquatic Studies 4(4): 394–99.
30. Whetstone, J.M., G.D. Treece, C. L.B and A.D. Stokes, 2002. Opportunities and Constrains in Marine 
Shrimp Farming. Southern Regional Aquaculture Center (SRAC) publication No. 2600 USDA.
31. Wyban, J, W a Walsh, and D M Godin. 1995. “Temperature Effects on Growth, Feeding Rate and Feed 
Conversion of the Pacifi c White Shrimp (Penaeus Vannamei).” Aquaculture 138(95): 267–79. 
sciencedirect.com/science/article/pii/0044848695000321.