Sử dụng phuơng pháp Q-Sort trong nghiên cứu quan điểm và nhận thức của cộng đồng địa phương về quản lý nghề cá

iểm khác nhau. 
Dựa vào giá trị đặc tr−ng và đóng góp t−ơng đối của nó cho tổng ph−ơng sai 
của ma trận t−ơng quan, chúng tôi đã lựa chọn 3 nhân tố cho thủ tục xoay 
(factor rotation) tiếp theo. 
- Thủ tục 6 (QVARIMAX) đ−ợc thực hiện để xoay 3 nhân tố đã lựa 
chọn bằng ph−ơng pháp xoay varimax (varimax rotation). Thủ tục xoay 
varimax cho phép gạn lọc cấu trúc của các nhân tố đã lựa chọn bằng việc tối 
đa ph−ơng sai giữa các nhân tố. Thông qua thủ tục xoay varimax, trong tổng 
2 PQMethod là phần mềm chuyên dụng cho phân tích Q-sorts. Phần mềm này đ−ợc viết bởi 
Peter Schmolck, khoa S− phạm - Đại học Lực l−ợng Quân đội Liên bang Munich, CHLB Đức. 
PQMethod chạy trên nền DOS trong môi tr−ờng Windows 9X hoặc cao hơn. 
41
số 44 ng−ời tham gia sắp xếp mẫu Q, 16 ng−ời đ−ợc gộp vào nhóm 1, 16 
ng−ời khác đ−ợc gộp vào nhóm 2 và 11 ng−ời còn lại đ−ợc gộp vào nhóm 
33. Đây là cơ sở cho việc tính toán các trị số nhân tố ở b−ớc tiếp theo. 
- Thực hiện thủ tục 7 (QANALYZE) để phần mềm PQMethod tính 
toán các trị số nhân tố. Các trị số này là cơ sở cho việc phân tích sự t−ơng 
đồng và khác biệt trong quan điểm/nhận thức về các vấn đề liên quan đến 
quản lý nghề cá hiện diện trong số ng−ời tham dự. 
III. Phân tích kết quả 
Trong nghiên cứu này, kết quả tính toán các trị số nhân tố đ−ợc giải 
thích thông qua việc so sánh trị số của các lời trình bày trong cùng một 
nhóm và giữa các nhóm ý kiến khác nhau. Trong đó đặc biệt chú ý tới các 
nội dung có cực trị (ví dụ +4, +3, -3, -4) và các nội dung khác biệt gữa các 
nhóm. Mức độ t−ơng quan giữa các nhân tố/nhóm cũng đ−ợc xem xét để 
đánh giá những điểm t−ơng đồng và khác biệt trong nhận thức giữa các 
nhóm. 
Thông qua việc thực hiện ph−ơng pháp phân tích nhân tố, ph−ơng pháp 
xoay varimax và tính toán các trị số nhân tố, ba nhóm ý kiến khác nhau về 
các vấn đề liên quan đến quản lý nghề cá đã đ−ợc nhận diện (xem Bảng 1). 
Tr−ớc hết, 16 ng−ời tham dự trong nhóm 1 (có ph−ơng sai lớn nhất, 21%) 
đặc biệt quan tâm đến các biện pháp quản lý nghề cá, trong đó nhấn mạnh 
đến việc Chính phủ nên cấm triệt để các ph−ơng pháp đánh bắt huỷ diệt (lời 
trình bày số 4 với giá trị +4) mà cụ thể là việc cấm các ng− cụ nh− te hớt, lới 
rùng và giã điện (lời trình bày số 15 với giá trị +3). Nhóm này cũng quan 
tâm đến vấn đề quyền quản lý, trong đó nhấn mạnh sự yếu kém của lực 
l−ợng kiểm ng− (lời trình bày số 10 với giá trị +3). Vì thế, họ cho rằng việc 
quản lý nguồn lợi trên cơ sở cộng đồng là có thể thực hiện đ−ợc (lời trình 
bày số 7 và 8 với giá trị -3). Đặc biệt, những ng−ời tham dự thuộc nhóm 1 
đã rất không đồng ý với ý kiến cho rằng sản l−ợng đánh bắt suy giảm là do 
sự gia tăng số l−ợng tàu thuyền đánh cá (lời trình bày số 18 với giá trị -4). 
Theo họ, sức ép lớn nhất của nghề cá chính là việc sử dụng các ph−ơng pháp 
đánh bắt huỷ diệt chứ không phải là sự gia tăng số l−ợng tàu thuyền. ở điểm 
này, chúng ta dễ nhận thấy sự thống nhất giữa nhận thức về sức ép của nghề 
cá và ý kiến về biện pháp quản lý mà họ đã đ−a ra (lời trình bày số 18 với 
giá trị -4 và lời trình bày 12 với giá trị +4). 
3 01 ng−ời không đ−ợc lựa chọn vào bất cứ nhóm nào để phân tích vì có trị số ph−ơng sai rất 
thấp cho cả 3 nhóm. 
42
Bảng 1: Trị số của các lời trình bày theo các nhóm/nhân tố 
STT Lời trình bày tiêu biểu*
Nhóm 1 
(n=16) 
Nhóm 2
(n=16)
Nhóm 3
(n=11)
1 
Chính phủ nên cấm triệt để các ph−ơng pháp đánh bắt huỷ diệt. 4 3 4 
2 Nên cấm te hớt, l−ới rùng và giã điện để ngăn ngừa sự suy giảm 
nguồn lợi. 
3 3 2 
3 
Nguồn lợi hải sản ven bờ ngày càng cạn kiệt do sử dụng kích 
điện, l−ới mắt nhỏ, xăm, đăng. 
1 4 3 
4 Ng− dân không thể quản lý lẫn nhau vì giữa họ luôn có mâu thuẫn. -3 0 1 
5 
Rất khó khăn để bắt những ng−ời sử dụng các ng− cụ huỷ diệt 
vì họ sẽ chống lại ng− dân và nh− vậy thì rất nguy hiểm. 
-3 0 -1 
6 
Nguồn lợi ven bờ suy giảm nhanh vì tàu xa bờ cũng đánh ở gần bờ. 0 1 -3 
7 
Chính phủ không nên giảm bớt số l−ợng tàu thuyền. -1 -3 1 
8 Sự gia tăng số l−ợng tàu thuyền là nguyên nhân suy giảm sản 
l−ợng đánh bắt. 
-4 1 -3 
9 
Chỉ có Quân đội mới có thể hạn chế ng− dân sử dụng các ng− 
cụ huỷ diệt. 
0 -4 3 
10 Khi lực l−ợng kiểm ng− bắt đ−ợc những ng−ời sử dụng kích 
điện, họ chỉ phạt tiền, thu tôm cá và sau đó lại thả đi. 
3 -3 -4 
* Lời trình bày có trị số cao đối với bất cứ nhóm nào trong ba nhóm 
Tiếp theo, 16 ng−ời thuộc nhóm 2 (chiếm 12% tổng ph−ơng sai) lại đặc 
biệt quan tâm đến nguyên nhân dẫn đến tình trạng cạn kiệt của nguồn lợi ven 
bờ. Họ cho rằng, nguồn lợi ven bờ ngày càng cạn kiệt là do sử dụng kích 
điện, l−ới mắt nhỏ, xăm, đăng (lời trình bày số 1 với giá trị +4). Và do vậy, 
t−ơng tự nh− nhóm 1, những ng−ời thuộc nhóm 2 chú ý đến các vấn đề về 
quyền và các biện pháp quản lý nghề cá. Trong đó, họ đã nhấn mạnh đến 
việc cấm triệt để các ph−ơng pháp đánh bắt huỷ diệt (lời trình bày số 12 với 
giá trị +3) mà cụ thể là te hớt, l−ới rùng và giã điện (lời trình bày số 15 với 
giá trị +3). Việc giảm bớt số l−ợng tàu thuyền cũng đ−ợc họ đề cập đến nh− 
là một biện pháp quản lý cần thiết (lời trình bày số 11 với giá trị -3). Tuy 
nhiên, nhóm 2 đã rất không đồng ý với vai trò duy nhất của quân đội trong 
việc hạn chế ng− dân sử dụng ng− cụ huỷ diệt (lời trình bày số 6 với giá trị -
4). Theo họ, hiện nay quân đội chỉ có thể phối hợp với các lực l−ợng khác (ví 
dụ nh− lực l−ợng kiểm ng−, chính quyền địa ph−ơng và cộng đồng ng− 
dân) trong việc hạn chế ng− dân sử dụng ng− cụ huỷ diệt. Thêm vào đó, 
nhóm 2 cũng không đồng ý với ý kiến chỉ sự yếu kém của lực l−ợng kiểm 
ng− (lời trình bày số 10 với giá trị -3). 
43
T−ơng tự nhóm 1 và nhóm 2, 11 ng−ời thuộc nhóm 3 (chiếm 9% tổng 
ph−ơng sai) đặc biệt nhấn mạnh đến việc Chính phủ nên cấm triệt để các 
ph−ơng pháp đánh bắt huỷ diệt (lời trình bày 12 với giá trị +4). Nh−ng khác 
với nhóm 1 và nhóm 2, nhóm 3 lại quan tâm và đồng ý với vai trò duy nhất 
của quân đội trong việc hạn chế ng− dân sử dụng các ng− cụ huỷ diệt (lời 
trình bày số 6 với giá trị +3). Theo họ, cùng với truyền thống, bản chất tốt 
đẹp và sự sẵn có về ph−ơng tiện và con ng−ời (nhất là bộ đội biên phòng), 
lực l−ợng quân đội có thể làm tốt nhiệm vụ hạn chế ng− dân sử dụng ng− cụ 
huỷ diệt. Tuy nhiên, những ng−ời thuộc nhóm 3 lại rất không đồng ý với ý kiến 
chỉ sự yếu kém của lực l−ợng kiểm ng− (lời trình bày số 10 với giá trị -4). Cuối 
cùng, nhóm 3 dành sự quan tâm tiếp theo cho các vấn đề liên quan đến sức ép 
của nghề cá. Họ phủ nhận ý kiến cho rằng sự suy giảm sản l−ợng đánh bắt 
là do sự gia tăng số l−ợng tàu thuyền và do tàu xa bờ cũng đánh ở gần bờ 
(lời trình bày số 18 và 20 với giá trị –3). Theo họ, nguyên nhân chính dẫn 
đến sự suy giảm nguồn lợi ven bờ là do sử dụng kích điện, l−ới mắt nhỏ, 
xăm, đăng (lời trình bày số 1 với giá trị +3). 
Bên cạnh việc phân loại ba nhóm ý kiến tiêu biểu, các nội dung t−ơng 
đồng và khác biệt trong nhận thức về các vấn đề liên quan đến quản lý nghề 
cá giữa các nhóm cũng đ−ợc nhận diện trong nghiên cứu này (xem Bảng 1 
và Bảng 2). Tr−ớc hết, dễ nhận thấy cả ba nhóm đều quan tâm và nhất trí 
cao với ý kiến cho rằng Chính phủ nên cấm triệt để các ph−ơng pháp đánh 
huỷ diệt, cụ thể là nên cấm te hớt, l−ới rùng và giã điện để ngăn ngừa sự suy 
giảm nguồn lợi (lời trình bày số 12 và 15). Thêm vào đó, cả ba nhóm cũng 
đồng ý với ý kiến cho rằng nguồn lợi hải sản ven bờ ngày càng cạn kiệt là 
do sử dụng điện, l−ới mắt nhỏ, xăm, đăng (lời trình bày số 1). Dựa trên 
những nội dung thống nhất này, các nhà hoạch định chính sách có thể đ−a 
ra những chính sách và biện pháp quản lý nguồn lợi cần thiết, phù hợp với 
mong đợi của ng−ời dân. 
Bảng 1 và Bảng 2 cũng chỉ ra những nội dung khác biệt trong quan 
điểm/nhận thức của ng−ời tham dự về các vấn đề liên quan đến quản lý nghề 
cá giữa các nhóm khác nhau. Tr−ớc hết, trong khi nhóm 1 xác nhận ý kiến 
phản ánh sự yếu kém của lực l−ợng kiểm ng−, nhóm 2 và nhóm 3 lại hoàn 
toàn phủ nhận vấn đề này. Điều này cho thấy sự cần thiết của việc tiếp tục 
khảo sát quan điểm/ý kiến của ng− dân và các nhà quản lý về thực trạng 
hoạt động bảo vệ nguồn lợi của lực l−ợng kiểm ng− để từ đó có biện pháp 
củng cố, nâng cao năng lực của lực l−ợng này. 
44
Bảng 2: Tóm tắt kết quả phân tích Q-sort trong các nhóm 
 Nhóm 1 (21%) Nhóm 2 (12%) Nhóm 3 (9%) 
Rất 
đồng ý 
- cấm triệt để các 
ph−ơng pháp đánh bắt 
huỷ diệt 
- sự yếu kém của lực 
l−ợng kiểm ng−* 
- cấm te hớt, lới rùng 
và giã điện
- nguồn lợi ven bờ cạn kiệt 
do sử dụng điện, l−ới mắt 
nhỏ, xăm, đăng 
- cấm triệt để các ph−ơng 
pháp đánh bắt huỷ diệt 
- cấm te hớt, lới rùng và 
giã điện 
- cấm triệt để các 
ph−ơng pháp đánh bắt 
huỷ diệt 
- nguồn lợi ven bờ cạn 
kiệt do sử dụng điện, l−ới 
mắt nhỏ, xăm, đăng 
- chỉ có quân đội mới 
hạn chế đ−ợc việc sử 
dụng ng− cụ huỷ diệt*
Rất 
không 
đồng ý 
- số l−ợng tàu thuyền 
tăng là nguyên nhân 
giảm sản l−ợng 
- ng− dân không dám 
bắt ng−ời dùng ng− cụ 
huỷ diệt* 
- ng− dân không thể 
quản lý lẫn nhau đ−ợc*
- chỉ có quân đội mới hạn 
chế đ−ợc việc sử dụng ng− 
cụ huỷ diệt* 
- không nên giảm bớt số 
l−ợng tàu thuyền* 
- sự yếu kém của lực l−ợng 
kiểm ng−*
- sự yếu kém của lực 
l−ọng kiểm ng−* 
- nguồn lợi ven bờ suy 
giảm nhanh vì tàu xa bờ 
cũng đánh ở gần bờ* 
- số l−ợng tàu thuyền 
tăng là nguyên nhân 
giảm sản l−ợng 
- Giá trị trong dấu ngoặc đơn của mỗi nhóm thể hiện tỷ lệ % tổng ph−ơng sai giải thích cho 
nhóm đó 
- Nội dung in nghiêng là những lời trình bày khác biệt cho nhóm (p<0.05, dấu (*) chỉ p<0.01) 
Vấn đề gây nên sự tranh luận tiếp theo giữa các nhóm là vai trò duy 
nhất của quân đội trong việc hạn chế ng− dân sử dụng ng− cụ huỷ diệt (lời 
trình bày số 6). Nh− đã đề cập ở trên, trong khi nhóm 3 xác nhận chỉ có 
quân đội mới làm đ−ợc điều này (giá trị +3), thì nhóm 2 lại phủ nhận hoàn 
toàn (giá trị -4) và nhóm 1 lại không quan tâm (giá trị 0). L−u ý rằng, vấn đề 
này không chỉ gây ra sự tranh luận giữa các nhóm mà còn giữa những ng−ời 
tham dự trong cùng một nhóm (có trị số ph−ơng sai lớn nhất). 
Tiếp theo, trong khi nhóm 1 và nhóm 3 không đồng ý với ý kiến cho 
rằng sự gia tăng số l−ợng tàu thuyền là nguyên nhân suy giảm sản l−ợng 
đánh bắt (lời trình bày 18 với giá trị -4, -3), thì nhóm 2 lại tỏ ra đồng ý với 
điều này (tuy có giá trị nhỏ, +1). Theo nhóm 1 và nhóm 3, sự suy giảm sản 
l−ợng đánh bắt là hệ quả của việc khai thác nguồn lợi không hợp lý, trong 
đó việc sử dụng các ph−ơng pháp đánh bắt huỷ diệt nh− là một sức ép lớn 
nhất đối với nghề cá. Còn theo nhóm 2, sự gia tăng số l−ợng tàu thuyền 
cũng đồng nghĩa với tăng sức ép lên nguồn lợi. Và vì vậy, nhóm này (và 
nhóm 1) đã phủ nhận ý kiến cho rằng Chính phủ không nên giảm bớt số 
l−ợng tàu thuyền (lời trình bày số 11 với giá trị -3 và -1). Trong khi nhóm 3 
lại tỏ ra đồng ý với biện pháp này. Nh− vậy, việc xác định các nhân tố gây 
45
ra sức ép lớn đối với nghề cá cũng có ý nghĩa quan trọng trong quá trình 
hoạch định chính sách quản lý nghề cá. Vì chỉ có nh− vậy chúng ta mới đ−a 
ra đ−ợc những giải pháp quản lý phù hợp. 
Cuối cùng, những vấn đề liên quan đến khái niệm đồng quản lý cũng 
cần đ−ợc xem xét trong việc xác định quyền trong quản lý nghề cá. Trong 
khi nhóm 2 và nhóm 3 tỏ ra không quan tâm nhiều tới vấn đề này, nhóm 1 
cho rằng cộng đồng ng− dân có thể tham gia vào việc quản lý nguồn lợi nếu 
có chính sách phân vùng khai thác hợp lý và họ đ−ợc giao cho quyền quản 
lý vùng khai thác này. 
IV. Kết luận 
Trong nghiên cứu của chúng tôi, ph−ơng pháp Q-sort đã đ−ợc sử dụng 
để phát hiện và phân loại quan điểm/nhận thức chủ quan của cộng đồng địa 
ph−ơng về các vấn đề liên quan tới quản lý nghề cá. Thông qua việc thực 
hiện ph−ơng pháp phân tích nhân tố, xoay varimax và tính toán các trị số 
nhân tố, ba nhóm quan điểm/nhận thức khác nhau về quản lý nghề cá đã 
đ−ợc nhận diện. Dễ nhận thấy, kết quả phân tích đã chỉ ra những điểm t−ơng 
đồng trong nhận thức về quản lý nghề cá giữa các nhóm ng−ời tham dự. Đó 
là việc nên cấm triệt để các ph−ơng pháp đánh bắt huỷ diệt, trong đó nhấn 
mạnh việc cấm te hớt, lới rùng và giã điện. Thêm vào đó, những nội dung 
gây tranh luận giữa các nhóm cũng đ−ợc xác định trong quá trình phân tích 
nhân tố. Những vấn đề gây tranh luận chính là sức ép của nghề cá và 
quyền/biện pháp quản lý nghề cá. Cụ thể là: (1) sự yếu kém của lực l−ợng 
kiểm ng−, (2) vai trò của quân đội trong hạn chế sử dụng ng− cụ huỷ diệt, 
(3) sự gia tăng số l−ợng tàu thuyền làm giảm sản l−ợng đánh bắt, (4) không 
nên giảm bớt số l−ợng tàu thuyền, (5) tàu xa bờ cũng đánh bắt ở gần bờ và 
(6) quản lý nguồn lợi trên cơ sở cộng đồng. 
Những kết quả nghiên cứu trên cung cấp cơ sở cho các nhà hoạch định 
chính sách tiếp tục nghiên cứu để đ−a ra những chính sách và biện pháp 
quản lý nghề cá phù hợp với mong đợi của ng−ời dân. Nghiên cứu này cũng 
cho thấy độ tin cậy và khả năng ứng dụng rộng rãi của ph−ơng pháp Q-sort 
trong các nghiên cứu về quan điểm, nhận thức và ý kiến chủ quan. Chúng 
tôi sẽ tiếp tục đánh giá lợi ích của ph−ơng pháp này để mở rộng khả năng 
ứng dụng của nó trong các nghiên cứu địa lý kinh tế – xã hội. 
46
Tài liệu tham khảo 
1. Annette L.V. and Ulrike W. 1997. Q-methodology: Definition and 
application in health care informatics. J Am Med Inform Assoc. 
1997;4:501-510. 
2. Brown, M. 2004. Illuminating patterns of perception: An overview 
of Q methodology. Technical Note, CMU/SEI-2004-TN-026. 
3. Brown, S.R. 1996. Q methodology and qualitative research. 
Qualitative Health Research, 1996 (Nov.), 6(4):561-567. 
4. Donner, J.C. 2001. Using Q-sorts in participatory processes: An 
introduction to the methodology. In “Scial analysis: Selected tools and 
techniques”, Paper 36, June 2001. World Bank, 2001; 24:49. 
5. Delnero J., Montgomery D. 2001. Perceptions of work among 
California agriculture teachers. Jounal of Agriculture Education. Vol. 42, 
Issue2, 2001;56:67. 
6. Prasad R.S. 2001. Development of the HIV/AIDS Q-sort instrument 
to measure physician attitudes. Fam Med 2002;33(10):772-8. 
Summary 
Using Q-sort methodology to study community 
attitudes and perceptions in fishery management 
Nguyen Viet Thinh, Do Thi Minh Duc, Nguyen Tuong Huy 
This paper demonstrates how Q-sort methodology, a technique for 
systematically and rigorously revealing subjective perspectives, can be 
used for studying community attitudes and perceptions in fishery 
management (a case study in Nam Dinh and Thanh Hoa province). 
The Q factor analysis and varimax rotation revealed three factors 
that represented three deferent perceptions regarding issues of fishery 
management. The Q factor analysis also outlined areas of consensus and 
contention among three groups by investigating the factor scores across 
factors. These results have implications for advancing suitable policies 
and measures for fishery management, and provided hypotheses for 
follow-up studies. 
47