Kết quả bước đầu sinh sản nhân tạo cá chạch lửa (Mastacembelus erythrotaenia)

ho ăn trùn 
chỉ và sau đó cho ăn tép nhỏ tươi (tép chết còn 
tươi). Thay nước 1 lần/ngày.
III. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
3.1. Các yếu tố môi trường bể nuôi cá 
chạch lửa
Nhiệt độ trong bể nuôi vỗ cá bố mẹ dao 
động trong khoảng 27,4±1,2oC vào buổi sáng 
và 29,2 ± 0,9 oC vào buổi chiều. pH dao động 
trong khoảng 8,8±0,51 vào buổi sáng và 9,2±0,5 
vào buổi chiều. DO dao động trong khoảng 
2,1±0,9mg/l vào buổi sáng và 3,9±1,5mg/l vào 
buổi chiều.
35TAÏP CHÍ NGHEÀ CAÙ SOÂNG CÖÛU LONG - 3 - THAÙNG 6/2014
VIỆN NGHIÊN CỨU NUÔI TRỒNG THỦY SẢN 2
Số lần cho ăn là 1 lần/ngày. Khẩu phần cho cá 
ăn 3-5% trọng lượng thân/ngày. Định kỳ thay 
nước 3 lần/tuần, lượng nước thay 60-70%. Sau 
khi thuần dưỡng đến ngày 25/3/2011 đạt tỷ lệ 
sống 77,57% (83 / 107 con).
Hình 1. Cá chạch lửa 
3.2. Kết quả tập hợp và thuần dưỡng cá 
chạch lửa
Cá chạch lửa tập hợp từ 22/9/2010 đến 
5/3/2011 được tổng cộng 107 cá thể với trọng 
lượng cá nhỏ nhất 50,9 gam với chiều dài 25,9 
cm và trọng lượng cá lớn nhất là 243,9 gam với 
chiều dài 41,1 cm. Cá khi tập hợp về được tắm 
trong nước muối 2% sau đó đưa vào bể thuần 
dưỡng có thể tích 15m3/bể, độ sâu nước 0,9m, 
có sục khí. Cá được cho ăn trùn chỉ, tép tươi 
sống và tép đông lạnh (giai đoạn thuần dưỡng). 
3.3. Kết quả nuôi vỗ thành thục cá 
chạch lửa
Sau khi tập hợp và thuần dưỡng đến tháng 
01/2011, chọn cá chuyển sang nuôi vỗ thành 
thục. Số lượng cá được chọn đưa vào nuôi vỗ 
là 15 con. Cá có trọng lượng trên 100 gam/con, 
cá khỏe mạnh, không bị dị tật, dị hình. Sau thời 
gian nuôi vỗ 2 tháng, định kỳ mỗi tháng kiểm 
tra thành thục một lần (năm 2011) và định kỳ 2 
tháng kiểm tra thành thục một lần (năm 2012). 
Kết quả kiểm tra đánh giá mức độ thành thục 
cá chạch lửa bố mẹ chủ yếu dựa vào các yếu 
tố ngoại hình của cá như độ lớn của bụng, hình 
dạng và màu sắc của lỗ sinh dục (Hình 2). Kết 
quả kiểm tra thành thục cá chạch lửa năm 2011 
và 2012 thể hiện ở đồ thị 1.
Đồ thị 1. Tỷ lệ cá có dấu hiệu thành thục năm 2011 và 2012
36 TAÏP CHÍ NGHEÀ CAÙ SOÂNG CÖÛU LONG - 3 - THAÙNG 6/2014
VIỆN NGHIÊN CỨU NUÔI TRỒNG THỦY SẢN 2
Qua kết quả cho thấy do đàn cá mới tập 
hợp từ tự nhiên có nguồn gốc, địa điểm đánh 
bắt khác nhau và nuôi trong điều kiện nhân tạo 
nên sự thành thục sinh dục của đàn cá không 
đồng nhất. Tuy nhiên tỷ lệ thành thục của đàn 
cá cũng tăng theo thời gian nuôi vỗ (Đồ thị 1). 
Tỷ lệ thành thục cũng tăng dần từ tháng 5 và đạt 
cao nhất vào tháng 9. Năm 2011 cá đực có tỷ lệ 
thành thục cao hơn cá cái trong thời gian nuôi 
vỗ nhưng năm 2012 cá cái có tỷ lệ thành thục 
thành thục cao hơn cá đực do cá đã thích nghi 
với điều kiện nuôi nhốt.
3.4. Kết quả sinh sản nhân tạo
Kích dục tố cho cá chạch lửa đẻ là HCG 
(Human Chorionic Gonadotropin). Liều sử 
dụng cho cá cái là liều dẫn 1: 800 UI/kg; liều 
dẫn 2: 1200 UI/kg; liều sơ bộ: 1500 UI/kg; liều 
quyết định 3500 UI/kg. Thời gian giữa các lần 
tiêm 12 đến 24 giờ. Liều sử dụng cho cá đực là 
1/4 – 1/3 tổng liều cá cái và tiêm cùng thời gian 
tiêm quyết định cá cái. Tỷ lệ đực cái là 2 đực, 
1 cái. Sau khi tiêm quyết định 10 giờ bắt đầu 
kiểm tra cho đẻ. Vuốt trứng cá cái ra thau nhỏ 
rồi vuốt tinh cá đực vào khuấy đều, thêm nước 
vào khuấy đều để trứng thụ tinh, sau đó rửa sạch 
trứng bằng nước sạch nhiều lần rồi rải trứng lên 
giá thể và chuyển sang bể ấp. Trứng cá chạch 
lửa thuộc loại trứng dính, có màu vàng. Kết quả 
cho sinh sản năm 2011 và 2012 theo (bảng 1).
Bảng 1. Kết quả cho sinh sản năm 2011 và 2012
Đợt
Thời 
gian 
sinh sản
Số 
lượng 
cá cái 
(con)
Trọng 
lượng 
trung 
bình 
cá cái 
(g)
Số 
lượng 
cá đẻ 
(con)
Tỉ lệ 
rụng 
trứng 
(%)
Số 
trứng 
thu 
được 
Sức 
sinh 
sản 
thực tế 
(trứng/
kg cá 
cái)
Tỉ lệ 
thụ 
tinh 
(%)
Tỉ lệ 
nở 
(%)
Số 
cá 
mới 
nở 
sau 
24 
giờ
Số cá 
bột
 hết 
noãn 
hoàng
 (con)
1 9/2011 2 262 2 50 2172 6.000 46 50,0 500 98
2 10/2011 5 252 2 40 4434 7.420 12 55 300 87
3 11/2011 3 220 2 66 1573 3575 16,3 55 140 3
4 6/2012 2 300 1 50 1800 6.000 33,5 18,0 110 49
5 8/2012 1 600 1 100 2200 3700 34,0 60,3 450 51
6 10/2012 2 330 1 100 1680 5.090 55 60,5 420 35
7 10/2012 1 320 1 100 720 2250 70 55 280 50
8 12/2012 1 390 1 100 1600 4100 60 50 470
Cộng 16179 2200 373
Tỷ lệ rụng trứng của các đợt sinh sản không 
ổn định. Có thể là do cá cái mới (cá tơ) được 
nuôi vỗ trong môi trường nhân tạo trong một 
thời gian ngắn nên chất lượng sản phẩm sinh 
dục chưa tốt. Để khắc phục tình trạng tỷ lệ thụ 
tinh thấp, các thử nghiệm sinh sản trong năm 
2012 đều lấy tinh dịch của từ 2-3 cá đực (lấy 
trước và bảo quản lạnh) và thụ tinh cho trứng 
của một cá cái. Vì vậy tỉ lệ thụ tinh cũng được 
cải thiện và nâng cao hơn. Theo nhận định của 
nhóm tác giả, nguyên nhân cá bột bị hao hụt 
nhiều sau khi nở có thể là (1) hao hụt tự nhiên 
và là đặc trưng của loài, (2) do đàn cá tập hợp 
trong tự nhiên về mới trưởng thành (cá tơ), chất 
lượng các sản phẩm sinh dục cả cá đực và cá cái 
đều chưa đạt giai đoạn chín mùi, (3) các thao 
tác trong quá trình thụ tinh chưa hợp lý như thời 
gian vuốt trứng và tinh trùng kéo dài ảnh hưởng 
đến chất lượng thụ tinh. Ngoài ra các yếu tố như 
môi trường chất lượng nước để ấp trứng như 
37TAÏP CHÍ NGHEÀ CAÙ SOÂNG CÖÛU LONG - 3 - THAÙNG 6/2014
VIỆN NGHIÊN CỨU NUÔI TRỒNG THỦY SẢN 2
nhiệt độ và oxy cũng ảnh hưởng đến sự phát 
triển của trứng, gía thể dính trứng cũng có thể 
ảnh hưởng đến chất lượng phát triển phôi và 
chất lượng cá mới nở.
3.5. Kết quả ấp trứng
Trứng cá chạch lửa M. erythrotaenia thuộc 
loại trứng dính. Trứng cá chạch lửa thụ tinh 
nở sau 64 giờ ở nhiệt độ 26,5 – 29oC (Hình 3). 
Trong khi đó thời gian trứng cá chạch lấu M. 
favus nở 55 giờ ở nhiệt 28-30oC. 
 Hình 3. Quá trình phát triển phôi cá chạch lửa
3.6. Kết quả ương
Cá bột sau khi nở 3-4 ngày hết noãn hoàng 
và được chuyển sang bể ương, tỷ lệ sống đến 60 
ngày tuổi đạt từ 30,2-40,2% (Bảng 2). Trong 10 
ngày đầu cho ăn moina, lượng moina cho ăn 3 
con/ml. Ngày 10-20 cho ăn moina, lượng moina 
cho ăn 3-5 con/ml. Ngày 20-30 cho ăn moina và 
trùn chỉ, lương moina cho ăn 5 con/ml và lượng 
trùn chỉ sống 20% trọng lượng thân cá. Định kỳ 
thay nước 3 ngày/lần. Tỷ lệ sống cá chạch lửa, 
trung bình 36,6%.
38 TAÏP CHÍ NGHEÀ CAÙ SOÂNG CÖÛU LONG - 3 - THAÙNG 6/2014
VIỆN NGHIÊN CỨU NUÔI TRỒNG THỦY SẢN 2
Bảng 2. Kết quả ương cá bột lên cá giống.
Đợt 
ương
Thời 
gian
Số ngày 
ương 
(ngày)
Số cá bột 
(con)
Số cá 
giống 
(con)
Chiều dài 
cá (cm)
Khối lượng 
(gam)
Tỷ lệ 
sống 
(%)
1 9/2011 60 98 33 4,22± 0,15 1,12± 0,05 34,1
2 10/2011 60 87 35 4,32±0,22 1,95±0,03 40,2
3 6/2012 60 49 19 4,15±0,32 1,88±0,12 39,5
4 8/2012 65 51 16 4,40±0,44 1,71±0,08 30,2
5 10/2012 59 35 14 4,42±0,54 1,77±0,11 40,0
6 10/2012 63 50 18 4,35±0,55 1,21±0,77 36,0
Cộng 370 135 36,6
IV. THẢO LUẬN
Theo kết quả nhận thấy các yếu tố môi 
trường thích hợp cho hoạt động sống của cá. 
Tuy nhiên pH ở mức cao hơn các đối tượng cá 
cùng giống khác chẳng hạn như cá chạch lấu 
(buổi sáng 7,4±0,3 chiều 8,2±0,5) nhưng sự 
chênh lệch trong ngày nằm trong giới hạn cho 
phép. Theo Boyd (1990), nhiệt độ thích hợp cho 
đa số các loài cá nuôi từ 20-300C nhưng giới hạn 
cho phép từ 10-400C. Vì vậy cá con chạch lửa 
có khả năng sinh trưởng và phát triển tốt ở điều 
kiện nhiệt độ này. Trong khi đó, pH thích hợp 
cho sự phát triển của cá trong khoảng từ 6,5-9, 
pH thấp hay cao quá cũng ảnh hưởng đến sinh 
trưởng của cá. Hàm lượng oxy hoà tan trong 
thời gian nuôi rất ổn định do sục khí liên tục và 
sử dụng thức ăn là tép bò và trùn chỉ, nước khá 
sạch nên hàm lượng oxy hòa tan không bị giảm 
mạnh vào đêm.
Qua thời gian thuần dưỡng 1 tháng, tỷ lệ 
cá còn sống đạt 77,57%. Tỷ lệ sống trong quá 
trình thuần dưỡng không cao nguyên nhân do 
cá quá hiếm, không thu thập được nhiều nên 
nhóm nghiên cứu vẫn phải tiến hành lựa chọn 
thu mua những cá thể đạt yêu cầu tương đối để 
kịp mùa vụ nuôi vỗ sinh sản. Ngư dân đánh bắt 
bằng cách câu hoặc chà lưới, cộng với quảng 
đường vận chuyển khá xa nên cũng làm yếu sức 
cá dẫn đến cá bị sây sát nhiều khi thu mua. So 
sánh với các loài cá khác dễ đánh bắt và chọn 
được cá khoẻ mạnh nên tỷ lệ sống rất cao chẳng 
hạn như cá chạch lấu tỷ lệ sống 93%. Kết quả 
kiểm tra sau 1 tháng thuần dưỡng cho thấy cá 
đã hoàn toàn thích nghi trong điều kiện bể nuôi, 
sức khỏe tốt, nhưng chưa có biểu hiện phát dục 
thành thục.
Rất khó phân biệt cá chạch lửa đực và cái 
bằng các chỉ tiêu hình thái bên ngoài ở giai đoạn 
cá chưa thành thục sinh dục. Tuy nhiên khi cá đã 
thành thục và vào mùa sinh sản thì có thể phân 
biệt bằng ngoại hình, độ lớn của bụng cá cái và 
của bộ phận sinh dục phụ của cá đực và cá cái 
tương đối rõ ràng. Vào mùa sinh sản, bụng con 
cá cái thành thục sinh dục thì căng to, trong khi 
con đực thì bụng vẫn thon. Cá cái có lỗ sinh dục 
to, hơi lồi ra ngoài, màu hơi hồng, nằm gần với 
lỗ hậu môn hơn lỗ sinh dục của cá đực. Cá đực 
khi thành thục có thân thon, lỗ sinh dục nhỏ, 
tròn, hơi lõm (hình 2), kích cỡ lớn và thon dài 
hơn cá cái cùng lứa. Kết quả kiểm tra độ béo 
cho thấy cá chạch lửa có tích luỹ năng lượng 
bắt đầu từ tháng 3 và sau đó tăng dần đến đỉnh 
điểm tháng 9, đây là dấu hiệu cho thấy cá đang 
tích lũy năng lượng để chuyển hóa thành tế bào 
trứng (Đồ thị 1). Kết quả kiểm tra thành thục 
(đồ thị 2) cho thấy trong quá trình nuôi vỗ cá có 
dấu hiệu thành thục tốt. Trong hai lần kiểm tra 
tháng 3 và tháng 4 cá chưa có dấu hiệu thành 
thục, đến lần kiểm tra tháng 5 cá bắt đầu có dấu 
hiệu thành thục, điều này cho thấy mùa vụ sinh 
sản của cá chạch lửa vào đầu mùa mưa và tập 
39TAÏP CHÍ NGHEÀ CAÙ SOÂNG CÖÛU LONG - 3 - THAÙNG 6/2014
VIỆN NGHIÊN CỨU NUÔI TRỒNG THỦY SẢN 2
trung vào tháng 7-9, kết quả này giống kết quả 
nghiên cứu của Nguyễn Xuân Đồng (2009). Tuy 
nhiên, năm 2011 tỷ lệ cá chạch lửa thành thục 
chậm hơn so với năm 2012, có thể do cá chưa 
thích nghi tốt trong điều kiện nuôi nhốt và cho 
sinh sản nhân tạo.
Loại kích dục tố đươc sử dụng để kích 
thích sinh sản nhân tạo nhiều loài cá nước ngọt 
cũng như nước mặn là HCG. Sử dụng đơn HCG 
để kích thích sinh sản cho kết quả khá cao và 
ổn định trên các loài cá chạch khác tại Đồng 
Bằng Sông Cửu Long như trên cá chạch sông 
(Macrognathus siamensis) thì HCG gây rụng 
trứng 100% và trên cá chạch lấu (Mastacembelus 
favus Hora) thì có kết quả cá rụng trứng 100%, 
tỷ lệ thụ tinh 68,5-73,3%. Kết quả sử dụng trên 
cá chạch lấu (Mastacembelus armatus) của 
Phan Phương Loan (2010) cũng cho tỷ lệ rụng 
trứng 100%, tỷ lệ nở đạt 91% trở lên. Cá đực 
chỉ tiêm 1 liều bằng 1/3 liều của cá cái, thời 
gian tiêm cùng lúc với liều quyết định của cá 
cái. Đối với cá chạch lửa việc sử dụng HCG để 
kích thích sinh sản cũng cho kết quả rụng trứng 
tuy nhiên tỷ lệ thụ tinh và tỷ lệ nở thấp do lần 
đầu tiếp cận sinh sản cá chạch lửa, cá còn tơ và 
mới thích nghi môi trường sống nhân tạo. Chưa 
có biện pháp kiểm tra chính xác giai đoạn phát 
triển của buồng trứng cá, thời gian trứng nở kéo 
dài (đến 64 giờ). Tỷ lệ sống giai đoạn ương từ 
bột lên giống của cá chạch lửa chỉ ở mức tương 
đối so với các loài cá khác. Tuy nhiên, thức ăn 
cho cá chạch lửa là moina và trùn chỉ rất phù 
hợp cho cá bột và cá giống của chạch lửa.
V. KẾT LUẬN VÀ ĐỀ XUẤT
5.1. Kết luận 
Cá chạch lửa thích nghi tốt trong điều kiện 
nuôi nhân tạo.
Cá chạch lửa bắt đầu có dấu hiệu thành thục 
vào tháng 5 và tham gia sinh sản vào tháng 6 
đến tháng 10.
Cá chạch lửa thành thục 100% trong điều 
kiện nuôi nhân tạo.
Liều lượng kích dục tố HCG là 7.000 UI/
kg cá cái.
Loại trứng cá chạch lửa là trứng dính.
Tỷ lệ sống cá chạch lửa bột lên hương 60 
ngày tuổi là 30,2-40,2%.
5.2. Đề xuất 
Nghiên cứu hoàn thiện quy trình sản xuất 
giống cá chạch lửa.
Nghiên cứu tìm ra biện pháp kiểm tra giai 
đoạn phát triển buồng trứng và thử nghiệm 
với các loại kích dục tố khác như: LH-LRHa 
+ DOM và não thùy thể cá chép.
Tìm giải pháp thụ tinh nhân tạo để tăng tỷ 
lệ thụ tinh và tỷ lệ nở.
LỜI CẢM ƠN
Nhóm đề tài xin cảm ơn Lãnh đạo Trung 
tâm Quốc gia giống Thuỷ sản Nước ngọt Nam 
bộ đã tạo điều kiện cho thực hiện đề tài. Xin 
chân thành cảm ơn toàn thể anh em trong Trung 
tâm đã tham gia giúp đỡ thực hiện đề tài thành 
công tốt đẹp.
Chân thành cảm ơn!
TÀI LIỆU THAM KHẢO
Tài liệu tiếng Việt
Nguyễn Xuân Đồng, 2009. Nghiên cứu đặc điểm sinh 
học một số loài cá có khả năng thuần hóa để làm 
cá cảnh ở thủy vực nội địa các tỉnh Nam bộ, Báo 
cáo nghiện thu đề tài, Sở khoa học công nghệ Tp 
Hồ Chí Minh, 96 trang.
Nguyễn Tường Anh, 1999. Một số vấn đề về nội tiết 
học sinh sản cá, nhà xuất bản Nông nghiệp Hà 
Nội, 238 trang.
Trương Thủ Khoa, Trần Thị Thu Hương, 1993. Định 
loại cá nước ngọt Đồng bằng sông Cửu Long, Đại 
học CầnThơ, trang 138-139.
Phan Phương Loan, 2010. Xây dựng quy trình sản 
xuất giống nhân tạo cá chạch lấu (Mastacembelus 
armatus) tại An Giang, Báo cáo khoa học đề tài 
cấp tỉnh, 70 trang.
40 TAÏP CHÍ NGHEÀ CAÙ SOÂNG CÖÛU LONG - 3 - THAÙNG 6/2014
VIỆN NGHIÊN CỨU NUÔI TRỒNG THỦY SẢN 2
Pravdin, 1963. Hướng dẫn nghiên cứu cá, Nhà xuất bản 
Khoa học Kỹ thuật Hà Nội, Phạm Thị Minh Giang 
dịch, 276 trang.
Đặng Văn Trường, 2010. Nghiên cứu xây dựng quy 
trình công nghệ sản xuất giống cá chạch lấu 
(Mastacembelus favus Hora, 1923), Báo cáo tổng 
kết đề tài cấp Bộ, 47 trang.
Tài liệu tiếng Anh
Boyd, E., C., 1990. Water quality in pond for 
aquaculture. Birmingham publishing Co. 
Birmingham, Alabama, 482pp.
Rainboth, W. J., 1996. Fishes of the Cambodian 
Mekong, FAO, Rome, 265 pp.
PRELIMINERY RESULT OF INDUCED SPAWNING OF 
Mastacembelus erythrotaenia
Nguyen Van Hiep1, Pham Cu Thien2, Pham Van Khanh1
ABSTRACT
Research on induced spawning of Mastacembelus erythrotaenia Bleeker, 1870 was carried out in National 
Breeding Center for Southern Freshwater Aquaculture in 2010-2012 and succeeded in propagation with some 
preliminery results. Female broodstock was injected HCG four times with total dose of 7,000 UI/ kg female, 
the interval between the injection was 12-24 hours. Male broodstock was injected only one time at the final 
injection for female. Eggs were released after final injection from 10 to 17 hours. Egg and milt was stripped 
and fertilization was applied and then incubated in the trays. Fertile rate was 12.0-70.0%. Hatchling rate was 
18.0 – 60.5%, after 60-64 hours of incubation at the temperature of 26.5 – 29.0oC. The survival rate of fin-
gerling after 60-day nursing in tray was 30.2-40.2%. 
Keywords: Mastacembelus, induced spawning, HCG, fingerling
Người phản biện: TS. Nguyễn Tuần
Ngày nhận bài: 10/02/2014
Ngày thông qua phản biện: 28/02/2014
Ngày duyệt đăng: 30/3/2014
1 National Breeding Center for Southern Freshwater Aquaculture, Research Institute for Aquaculture No.2 
 Email: nguyenvanhiep1979@gmail.com 
2 Research Institute for Aquaculture No.2