Giáo trình mô đun Khoét & Doa lỗ trên máy tiện

ng liền hay răng chắp, cán liền hay cán lắp. 
2. Dao doa 
 2.1. Cấu tạo, công dụng 
 2.1.1. Cấu tạo 
Phaàn caét daãn höôùng
Phaàn laøm vieäc Phaàn caùn
-13- 
Hình 1.5: Mũi doa 
Tuỳ theo đường kính lỗ gia công mà mũi doa có kết cấu khác nhau. Có thể 
có các mũi doa răng liền, doa răng chắp (điều chỉnh theo đường kính). Các răng 
doa có thể làm bằng thép cac bon, thép hợp kim dụng cụ, thép gió hoặc hợp kim 
cứng. 
Cũng như mũi khoan, khoét, mũi doa cũng có 3 phần: phần làm việc,cổ doa 
và chuôi. 
-14- 
Phần làm việc là phần chính của mũi doa,có chiều dài L. Đầu mút phần làm 
việc có độ lớn tương đối lớn (450) để mũi doa dễ đưa vào lỗ.Tiếp sau đó là phần 
còn cắt nghiêng một góc . Phần này có lưõi cắt chính để cắt hết lượng dư khi 
doa.Tiếp theo là phần trụ có chiều dài l2 ,dùng để định hướng mũi doa trong lỗ 
khi làm việc, đồng thời làm phần dự trữ khi mài lại mũi doa. Trên phần hình trụ 
này có các lưỡi cắt phụ dọc theo răng của mũi doa. Các lưỡi cắt phụ có tác dụng 
sữa đúng và làm tăng độ bóng bề mặt lỗ , do đó phần trụ còn có tên gọi là phần 
sữa đúng. 
Sau phần sữa đúng là phần côn ngược l3 . Phần này có tác dụng giảm ma sát 
giữa mũi doa và bề mặt lỗ đã gia công và giảm lượng lay rộng lỗ. Đối với lưỡi 
do tay thì độ côn ngược là 0,005mm, đối với với lưỡi doa máy là 0,04 ÷ 0,06 
mm trên cả chiều dài phần côn ngược. 
Mũi doa có số lưỡi cắt lớn (z= 6÷18). Lưỡi cắt có thể bố trí thẳng hoặc 
nghiêng đối với trục doa . Do công dụng mà chia ra doa máy, doa tay 
2.1.2. Công dụng 
 Doa lỗ có thể được thực hiện trên máy tiện để nhanh chóng nhận được lỗ kích 
cỡ chính xác và tạo ra độ bóng bề mặt cao. Doa có thể được thực hiện sau khi lỗ 
được khoan và khoét. Nếu cần lỗ có độ chính xác cao, có thể khoét lỗ trước 
nguyên công doa. 
2.2. Thông số hình học của dao doa 
Góc nghiêng chính của mũi doa trên phần côn cắt có tác dụng như mũi 
khoét. Đối với mũi doa máy dùng gia công vật liệu dẻo thì góc =150. Với trị số 
này của góc đảm bảo độ bóng gia công cao nhất và độ lay rộng lỗ nhỏ nhất. 
Khi doa thô cũng như khi doa lỗ không thông, góc = 450 . Khi gia công 
vật liệu ít dẻo thì = 50 . Đối với mũi doa hợp kim cứng thì = 30 ÷ 450. 
Góc trước  của lưỡi cắt đo trong tiết diện chính AA được chọn theo vật 
liệu gia công và vật liệu làm dao. Góc trước của mũi doa tinh có trị số bằng 
không, còn đối với mũi doa thô thì góc trước chọn từ 5 - 100. 
-15- 
Góc sau cũng đo trong tiết diện AA, được chọn trong giới hạn từ 6 ÷ 120 
. Khi gia công vật liệu dẻo và gia công thô thì lấy trị số lớn, còn khi gia công 
tinh thì lấy giá trị nhỏ. 
Trên phần sửa đúng, dọc theo các răng có cạnh viền f nằm trên mặt trục của 
dao . Chiều rộng cạnh viền f= 0,05 ÷ 0,3mm. Cạnh viền đảm bảo để mũi dao 
hướng đúng vào lỗ và làm cho lỗ đạt được độ bóng và độ chính xác cao. Khi 
gia công vật liệu dẻo để tránh hiện tượng kẹt phoi ta giảm chiều rộng cạnh viền 
xuống khoảng 0,05 - 0,08 mm. 
Góc sau của bộ phận sửa đúng 1 =10 ÷ 20 0 
Mũi doa thường được chế tạo với răng thẳng vì phoi cắt ra là phoi vụn. 
Song để thoát phoi được tốt , tăng chất lượng bề mặt gia công, nhất là khi doa 
những lỗ trong có rãnh thì người ta làm răng nghiêng. 
Khi gia công lỗ thông, để thoát phoi về phía đầu dao, người ta làm rãnh 
xoắn trái, còn khi gia công lỗ thông người ta làm rãnh xoắn phải. 
Khi gia công thép cứng thì  = 7 ÷ 80 , khi gia công gang rèn và thép dẻo 
vừa thì  = 12 ÷ 200. Khi gia công kim loại màu thì  = 35 ÷ 450. 
2.3. Ảnh hưởng của các thông số hình học của dao doa đến quá trình cắt 
- Góc sau được chọn trong giới hạn từ 6 ÷ 120. Khi gia công vật liệu dẻo và 
gia công thô thì lấy trị số lớn, còn khi gia công tinh thì lấy giá trị nhỏ. 
- Góc nghiêng chính của mũi doa có tác dụng như mũi khoét. Đối với mũi doa 
máy dùng gia công vật liệu dẻo thì góc =150. Với trị số này của góc đảm bảo 
độ bóng gia công cao nhất và độ lay rộng lỗ nhỏ nhất. 
- Góc trước  được chọn theo vật liệu gia công và vật liệu làm dao. Góc trước 
của mũi doa tinh có trị số bằng không, còn đối với mũi doa thô thì góc trước 
chọn từ 5 - 100. 
3. Kích thước bộ dụng cụ cắt khoan, khoét, doa theo lỗ gia công 
- Kích thước bộ dụng cụ cắt khoan, khoét, doa theo lỗ gia công được chọn tùy 
vào đường kính lỗ cần gia công 
-16- 
CÂU HỎI ÔN TẬP 
1. Trình bày các thông số hình học của doa khoét, dao doa ? 
2. Trình bày ảnh hưởng của các thông số hình học của dao khoét và dao doa đến 
quá trình cắt? 
-17- 
BÀI 2. KHOÉT LỖ 
Mục tiêu: 
- Trình bày được yêu kỹ thuật khi khoét lỗ trên máy tiện. 
- Vận hành thành thạo máy tiện để khoét lỗ trên máy tiện đúng qui trình qui 
phạm, đạt cấp chính xác 8÷9, độ nhám cấp 8÷9, đạt yêu cầu kỹ thuật, đúng thời 
gian qui định, đảm bảo an toàn cho người và máy. 
- Sử dụng và bảo quản được các loại dụng cụ đo kiểm bề mặt lỗ: thước cặp, ca 
líp trục, pan me đo trong, đồng hồ so, thước đo rãnh trong... 
- Giải thích được các dạng sai hỏng, nguyên nhân và cách khắc phục. 
- Rèn luyện tính kỷ luật, kiên trì, cẩn thận, nghiêm túc, chủ động và tích cực 
sáng tạo trong học tập. 
1. Yêu cầu kỹ thuật khi khoét lỗ 
- Đạt độ chính xác cấp 9 ÷ 12 
- Độ bóng đạt Ra=1,6 đến 12,5m khi khoét 
2. Phương pháp gia công 
2.1. Gá lắp, điều chỉnh phôi. 
Phôi được gá trên mâm cặp 
2.2. Gá lắp, điều chỉnh mũi khoét. 
 Giống như gá lắp mũi khoan 
2.3. Điều chỉnh máy. 
 -Lượng chạy dao răng 
 sx = 
s
z
s
n s
ph0 
.
 mm/vg 
 Trong đó : z - số răng của mũi khoét 
 so- lượng chạy dao sau một vòng quay của chi tiết mm/vg 
 sph- lượng chạy dao sau một phút mm/ph 
 n - số vòng quay sau một phút vg/ph. 
 Toác ñoä caét khi khoeùt ñöôïc tính theo coâng thöùc . 
-18- 
 V=
C D
T t s
Kv
z
m x y v
v
v v
..
. .
. 
 Các hệ số và số mũ tra trong sổ tay chế độ cắt 
Giống như khi khoan rộng, khi khoét gồm: 
2.4. Cắt thử và đo. 
 Chiều sâu cắt 
 t = 
D d 
2
 mm 
2.5. Tiến hành gia công. 
 Bước 1 : Tiện mặt đầu 
Hình 2.1: Tiện mặt đầu 
 Bước 2 : Khoan lỗ 
-19- 
Hình 2.2: Khoan lỗ 
 Bước 3 : Khoét lỗ 
Hình 2.3: Khoét lỗ 
Khoét chi tiết trong mâm cặp 
 Lắp chi tiết vào mâm cặp, vạt mặt, lấy dấu, và khoan lỗ nhỏ hơn kích thước 
chuẩn khoảng 1/16 in (1.5 mm). 
 Chọn cán dao khoét lớn nhất có thể và chìa ra ngoài giá đỡ chỉ đủ để thấy rõ 
chiều sâu lỗ cần khoét. 
 Lắp giá cán dao khoét vào ụ dao trên phía trái tổ hợp kẹp đỡ. Chỉnh mũi dao 
đúng tâm 
 Chỉnh máy tiện đến tốc độ thích hợp và chọn lượng ăn dao trung bình. 
 Khởi động máy tiện và cho dao khoét tiếp xúc đường kính trong của lỗ. 
 Cắt thử một đoạn dài ¼ in (6 mm) với lượng ăn dao 0,05 in (0.12 mm) từ đầu 
bên phải của chi tiết. 
 Dừng máy tiện và đo đường kính lỗ bằng vi kế đo trong 
 Xác định lượng dư cần cắt gọt ở lỗ. 
 Ghi chú: Chừa lại lượng dư 0,1 đến 0,2 in (0.25-0.50 mm) để gia công tinh 
 Chỉnh chiều sâu cắt theo một nửa lượng dư cần cắt gọt 
 Khởi động máy tiện và tiến hành khoét thô. 
Ghi chú: Nếu có sự rung hoặc bị vấp dao trong khi gia công, bạn hãy giảm tốc 
độ máy tiện và tăng dần lượng ăn dao để khử rung. 
 Dừng máy tiện và lấy dao ra khỏi lỗ không dịch chuyển tay quay ăn dao ngang. 
-20- 
 Xác định chiều sâu gia công tinh và khoét lỗ đến kích cỡ. Để có bề mặt bóng 
cần dùng lượng ăn dao nhỏ. 
3. Dạng sai hỏng, nguyên nhân và biện pháp đề phòng 
3.1. Lỗ bị lệch tâm 
- Nguyên nhân: Do mũi khoét mài không đúng, mặt đầu phôi không phẳng 
vuông góc với tâm, mũi khoét dài 
- Biện pháp đề phòng: Mài lại mũi khoét, xén mặt đầu thật phẳng, định tâm và 
Khoan mồi trước. 
3.2. Kích thước của lỗ sai 
- Nguyên nhân: Do mũi khoét không đúng, góc độ lưỡi cắt không bằng nhau, 
trục chính bị đảo, gá mũi khoét bị xiên tâm phôi. 
- Biện pháp đề phòng: Mài lại mũi khoét và dùng dưỡng để kiểm tra, sửa chửa 
lại trục chính, điều chỉnh tâm ụ động trùng với tâm máy. 
3.3. Chiều sâu lỗ không đúng 
- Nguyên nhân: Do không lấy dấu trước khi khoét 
- Biện pháp đề phòng: Vạch dấu chính xác khi khoét 
3.4. Độ bóng thấp 
- Nguyên nhân: Mũi khoét cùn, kẹt phoi, làm nguôi không tốt, bước tiến lớn 
- Biện pháp đề phòng: Mài lại mũi khoét, thỉnh thoảng phải quay mũi khoét ra 
quét sạch, tăng áp suất dung dịch khi khoét sâu, giảm bước tiến. 
4. Kiểm tra sản phẩm. 
Kiểm tra kích thước đường kính lỗ bằng thước cặp có mỏ đo trong 
Hình 2.4: Đo kích thước lỗ bằng thước cặp có mỏ đo trong 
5. Vệ sinh công nghiệp. 
 Vệ sinh máy, dụng cụ trang thiết bị và xưởng thực tập 
-21- 
CÂU HỎI ÔN TẬP 
1.Trình bày yêu cầu kỹ thuật, phương pháp khi khoét lỗ ? 
2.Nêu các dạng sai hỏng, nguyên nhân và biện pháp đề phòng khi khoét lỗ? 
3. Hãy khoan, khoét theo bản vẽ sau: 
Yêu cầu kỹ thuật khi khoan lỗ: 
 - Độ thẳng tâm 
 - Đúng về hình dáng hình học 
 - Đảm bảo độ nhẵn bóng bề mặt. 
-22- 
BÀI 3: DOA LỖ 
Mục tiêu: 
- Trình bày được yêu kỹ thuật khi doa lỗ trên máy tiện. 
- Vận hành thành thạo máy tiện để doa lỗ trên máy tiện đúng qui trình qui phạm, 
đạt cấp chính xác 7÷8, độ nhám cấp 7÷8, đạt yêu cầu kỹ thuật, đúng thời gian 
qui định, đảm bảo an toàn cho người và máy. 
- Sử dụng và bảo quản được các loại dụng cụ đo kiểm bề mặt lỗ: thước cặp, ca 
líp trục, pan me đo trong, đồng hồ so, thước đo rãnh trong... 
- Giải thích được các dạng sai hỏng, nguyên nhân và cách khắc phục. 
- Rèn luyện tính kỷ luật, kiên trì, cẩn thận, nghiêm túc, chủ động và tích cực 
sáng tạo trong học tập. 
Nội dung: 
1. Yêu cầu kỹ thuật khi doa lỗ 
- Doa lỗ là nguyên công tinh lỗ có đường kính tới 100mm và có năng suất cao, 
doa thường thực hiện sau nguyên công khoan hoặc khoét hoặc sau khi tiện thô, 
doa có thể đạt được cấp chính xác cấp 7 ÷ 9 và độ nhám bề mặt đạt từ Ra = 
6.3÷0.4. 
Nếu nguyên công trước khi do bị lệch , đảo thì sau khi doa không khắc phục 
được hiện tượng này. 
2. Phương pháp gia công 
2.1. Gá lắp, điều chỉnh phôi. 
 Phôi được gá trên mâm cặp ba chấu tự định tâm, đảm bảo độ cứng vững và độ 
đảo mặt đầu cho phép 
2.2. Gá lắp, điều chỉnh mũi doa. 
 Tùy theo chuôi mũi doa là chuôi trụ hay chôi côn mà chôi mũi doa có thể lắp 
trực tiếp vào nòng ụ động máy tiện hay lắp vào bầu khoan và được lắp vào nòng 
ụ động máy tiện. 
-23- 
 Khi lắp gá lắp, điều chỉnh mũi doa sao cho tâm mũi doa phải trùng với tâm 
phôi và đường trục mũi doa luôn luôn trùng với đường tâm chi tiết trong suốt 
quá trình doa. 
2.3. Điều chỉnh máy. 
 Chọn số vòng quay của trục chính giống như chọn tốc độ cắt khi khoan 
 Lượng chạy dao khi gia cơng bằng mũi khoét thép dụng cụ có thể tính 
theo công thức kinh nghiệm sau: 
 S = Cs .D
0,5 mm/vg 
2.4. Cắt thử và đo. 
 Doa lỗ trên máy tiện tương tự như phương pháp khoan, khoét được thực hiện 
chạy dao bằng tay hoặc tự động. 
 Chiều sâu khi doa phụ thuộc vào đường kính lỗ và vật liệu gia công, thường 
được chọn trong khoản 0.08 ÷ 0.2 mm. Nếu lượng dư qúa lớn sẽ làm giảm chất 
lượng bề mặt . 
 Nếu cùng đường kính thì bước tiến mũi doa lớn gấp 2 ÷ 3 lần khi khoan,tốc 
độ cắt v và bước tiến s phụ thuộc vào chất liệu làm dao và vật liệu chi tiết gia 
công. 
 Để tăng độ bong bề mặt thì khắc phục hiện tượng lẹo dao 
 Trước khi doa cần lau sạch phoi các bụi bẩn trên mũi doa và lỗ cần gia công, 
nếu mũi doa lắp trực tiếp vào nòng ụ sau thì cần phải điều chỉnh thật đồng tâm 
giữa trục chính với trục tâm mũi doa. Nếu bụi bám vào phần chuôi côn cần dung 
vải sạch lau kỹ nếu không sẽ cắt gọt không đều chi tiết sẻ bị loe 2 đầu 
Để đảm bảo để mũi do cắt gọt với lượng dư bằng nhau và không bị loe người ta 
lắp mũi doa vào trục gá tự lựa. Thân của trục được lắp vào nòng ụ động cong 
trục gá mang mũi doa được nối với thân bằng bản lề. 
Nếu doa lỗ có đường kính lớn hơn 60 mm. Dùng mũi doa có hai lưỡi cắt đều 
chỉnh được ở rãnh ngang trục gá. Mũi doa này có hai lưỡi cắt gắn mũi hợp kim 
cứng và nối với nhau bằng răng khía, có thể điều chỉnh được theo kích thước lỗ 
doa. 
Lượng dư gia công phụ thuộc vào đường kính lỗ, vật liệu gia công. 
-24- 
Chọn chế độ cắt khi doa: Nếu có đường kính như nhau thì chọn bước tiến gấp 2 
÷3 lần so với khoan, còn tốc độ giảm 2 ÷ 3 lần. 
Trị số bước tiến không ảnh hưởng đến độ trơn láng của bề mặt gia công mà nó 
phụ thuộc vào hình dáng của lưỡi cắt trên phần hiệu chỉnh 
2.5. Tiến hành gia công. 
Bước 1 : Tiện mặt đầu 
Hình 3.1: Tiện mặt đầu 
 Bước 2 : Khoan lỗ 
Hình 3.2: Khoan lỗ 
 Bước 3 : Khoét lỗ 
-25- 
Hình 3.3: Khoét lỗ 
- Bước 4: Doa lỗ bước tiến bằng tay đều và nhẹ, luôn có dung dịch làm nguội 
Hình 3.4: Doa lỗ 
- Bước 5: Kiểm tra hoàn thiện 
Chú ý: Doa chi tiết trên máy tiện 
 1. Lắp chi tiết vào mâm cặp, vạt mặt, lấy dấu, và khoan lỗ đến kích cỡ. 
Đối với các lỗ đường kính dưới 1/2 in (13 mm), cần khoan lỗ chừa lại lượng dư 
1/64 in (0.4 mm), các lỗ lớn hơn 1/2 in (13 mm), cần khoan lỗ chừa lại lượng dư 
1/32 in (0.8 mm). Nếu cần lỗ chính xác, có thể khoét lỗ đến lượng dư 0,1 in 
(0.25 mm). 
-26- 
2. Lắp dao doa vào đầu kẹp mũi khoan hoặc giá giữ mũi khoan.Khi doa các lỗ 
đường kính trên 5/8 in (16 mm), cần lắp kẹp gần cán dao doa đỡ chuôi dao trên 
tổ hợp kẹp đỡ để ngăn cản sự quay của dao. 
 3. Chỉnh máy tiện đến khoảng 1/2 tốc độ khoan. 
 4. Đưa dao doa đến sát lỗ và khóa ụ động tại vị trí đó. 
 5. Khởi động máy tiện, dùng dung dịch cắt cho quá trình doa, từ từ đưa dao vào 
lỗ khoan hoặc khoét sử dụng tay quay ụ động. 
 6. Thỉnh thoảng lấy dao doa ra khỏi lỗ để làm sạch phoi và cung cấp dung dịch 
cắt gọt. 
 7. Khi lỗ đã doa xong, hãy dừng máy tiện và lấy dao doa ra khỏi lỗ. 
Lưu ý: Không được quay trục chính máy tiện hoặc dao theo chiều ngược vì bất 
cứ lý do nào, điều này sẽ làm hư hại dao doa. 
 8. Làm sạch dao doa và bảo quản dao cẩn thận để tránh hư hại dao 
3. Dạng sai hỏng, nguyên nhân và biện pháp đề phòng 
3.1. Kích thước lỗ sai 
- Nguyên nhân: do phần hiệu chỉnh đường kính lớn, phần côn lắp ghép bị đảo 
- Biện pháp đề phòng: Thay mũi doa khác và lắp mũi doa chắc chắn 
3.2. Bề mặt có phần chưa gia công 
- Nguyên nhân: do lượng dư không đủ, mũi doa bị mòn 
- Biện pháp đề phòng: Tăng lượng dư gia công, thay mũi doa khác 
3.3. Độ bóng bề mặt kém 
- Nguyên nhân: do lượng dư lớn, dung dịch làm nguội không đúng, dao mòn 
- Biện pháp đề phòng: Giảm chiều sâu cắt, tưới nguội trong quá trình doa, thay 
dao mới. 
4. Kiểm tra sản phẩm. 
Kiểm tra kích thước đường kính lỗ bằng thước cặp có mỏ đo trong 
-27- 
Hình 3.5: Đo kích thước lỗ bằng thước cặp có mỏ đo trong 
5. Vệ sinh công nghiệp. 
Vệ sinh máy, dụng cụ trang thiết bị và xưởng thực tập 
CÂU HỎI ÔN TẬP 
1.Trình bày yêu cầu kỹ thuật, phương pháp khi doa lỗ ? 
2.Nêu các dạng sai hỏng, nguyên nhân và biện pháp đề phòng khi doa lỗ? 
3. Hãy khoan, khoét và doa lỗ theo bản vẽ sau: 
Yêu cầu kỹ thuật khi khoan lỗ: 
 - Độ thẳng tâm 
 - Đúng về hình dáng hình học 
 - Đảm bảo độ nhẵn bóng bề mặt. 
-28- 
4. TÀI LIỆU THAM KHẢO: 
[1] V.A. Blumberg, E.I. Zazeski. Sổ tay thợ tiện. NXB Thanh niên – 2000. 
[2] V.A Xlêpinin Hướng dẫn dạy tiện kim loại - Nhà xuất bản công nhân kỹ 
thuật -1977 
 ------------ Hết---------------------