Ảnh hưởng của chế độ sử dụng chế phẩm sinh học đến hiệu quả nuôi tôm chân trắng (Litopenaeus vannamei Boone, 1931) trong ao trên cát với nguồn nước biển ven bờ

u hoạch (kg).
7. Phương pháp xử lý số liệu
Sử dụng phần mềm Excel 7.0 để xử lý các số 
liệu thu thập được trong quá trình nghiên cứu. 
Các số liệu so sánh thống kê được phân tích 
trên công cụ F-Test Two-Sample for Variances 
và t-Test Two-Sample Asuming Unequal/Equal 
Variances, với mức ý nghĩa 0,05.
III. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
1. Kết quả đánh giá hiệu quả sử dụng chế 
phẩm sinh học định kỳ và hàng ngày trong 
quản lý chất lượng môi trường nước ao nuôi 
tôm chân trắng trên cát bằng nước biển ven bờ 
1.1 . Kết quả phân tích các chỉ tiêu vi sinh vật 
trong tôm và môi trường nước ao nuôi
Kết quả từ hình 1, hình 2, hình 3 và hình 4 
cho thấy, ở các ao sử dụng định kỳ chế phẩm 
sinh học mật số vi khuẩn Vibrio tổng số dao động 
từ 9,0 x 101 đến 3,9 x 102 CFU/g (ở tôm) và 5,0 x 
101 đến 8,2 x 102 CFU/ml (ở nước ao nuôi). Mật 
số này thấp hơn so với các ao sử dụng chế phẩm 
sinh học hàng ngày với Vibrio tổng số dao động 
từ 1,8 x 102 đến 2,2 x 103 CFU/g (ở tôm) và 5,0 
x 101 đến 3,5 x 103 CFU/g (ở nước ao nuôi). Số 
lượng Vibrio có khuẩn lạc màu xanh và Vibrio 
có khuẩn lạc màu vàng trên môi trường TCBS ở 
các mẫu nước các ao sử dụng định kỳ chế phẩm 
sinh học đều thấp hơn so với các ao dùng chế 
phẩm sinh học hàng ngày.
Hình 1: Mật độ vi khuẩn vàng trong nước ở hai 
chế độ sử dụng chế phẩm sinh học.
Hình 2: Mật độ vi khuẩn xanh trong nước ở hai 
chế độ sử dụng chế phẩm sinh học.
98 • TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG
Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản Số 4/2020
Ngoài ra, kết quả kiểm tra định kỳ (7 
ngày/lần trong các mẫu nước các ao sử 
dụng chế phẩm sinh học hàng ngày và định 
kỳ) các tác nhân gây bệnh đốm trắng do 
WSSV, bệnh còi do EHP và bệnh gan tụy 
cấp do V. parahaemolyticus mang gen pirA/
pirB bằng kỹ thuật real time PCR đều cho 
kết quả âm tính.
1.2. Kết quả theo dõi các yếu tố thủy lý, hóa 
môi trường nước ao nuôi 
Ở các ao nuôi trong suốt thời gian thí 
nghiệm, các thông số môi trường nước như: 
nhiệt độ dao động từ 29 – 32,5ºC, độ mặn từ 
30-32‰ là phù hợp cho sự sinh trưởng của 
tôm nuôi. 
1.2.1. Giá trị pH: 
Kết quả từ hình 6 cho thấy, chỉ số pH của 
các ao sử dụng chế phẩm sinh học hàng ngày 
ít ổn định, tuy pH dao động trong ngày chưa 
vượt quá 0,5, và không có dấu hiệu giảm dần 
theo thời gian nuôi. Khi so sánh với kết quả từ 
hình 5, pH ở các ao sử dụng định kỳ chế phẩm 
sinh học có biên độ dao đông giữa buổi sáng và 
buổi chiều không cao từ 0,2 – 0,5. Giá trị pH 
giảm dần và ổn định theo thời gian nuôi một 
cách rõ rệt. 
Hình 3: Mật độ vi khuẩn vàng trên tôm ở hai 
chế độ dùng chế phẩm sinh học khác nhau.
Hình 5: pH trong các ao sử dụng chế phấm 
sinh học định kỳ.
Hình 4: Mật độ vi khuẩn xanh trên tôm ở hai 
chế độ dùng chế phẩm sinh học khác nhau.
Hình 6: pH trong các ao sử dụng chế phẩm 
sinh học hàng ngày.
Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản Số 4/2020
TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG • 99
1.2.2. Giá trị ô xy hòa tan trong nước (DO): 
Hàm lượng ô xy trong nước các ao sử dụng 
chế phẩm sinh học hàng ngày và định kỳ luôn 
được duy trì ổn định, dao động từ 3,5 - 6,0 
ppm (Hình 9, 10). Tuy nhiên ở các ao sử dụng 
chế phẩm sinh học hàng ngày, hàm lượng ô xy 
trong nước ở một số thời điểm xuống khá thấp 
vào buổi sáng, có thời điểm chỉ đạt 3,5 ppm, 
làm cho tôm giảm ăn, chậm lớn. Hàm lượng ô 
xy trong nước bị ảnh hưởng bởi do sự hô hấp 
và quang hợp của tảo gây nên. Ngoài ra, còn do 
chế độ quạt nước, quá trình lên men, phân hủy 
các chất hữu cơ đáy. Điều này chứng tỏ chất 
lượng nước của các ao sử dụng chế phẩm sinh 
học hàng ngày và định kỳ khá ổn định khi sử 
dụng chế phẩm phẩm sinh học.
Hình 7: Oxy trong các ao sử dụng chế phẩm sinh học định kỳ.
Hình 8: Oxy trong các ao sử dụng chế phẩm sinh học hàng ngày.
100 • TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG
Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản Số 4/2020
1.2.3. Độ trong:
Độ trong của nước ao nuôi thể hiện cho mật 
độ phát triển của tảo và hàm lượng chất hữu cơ 
lơ lửng trong nước. Các ao sử dụng chế phẩm 
sinh học định kỳ kể từ ngày nuôi thứ 10 trở đi, 
độ trong của nước luôn ổn định trong khoảng 25 
– 35 cm (hình 9), điều này cho thấy tảo phát triển 
ổn định và mật độ vừa phải, phù hợp cho môi 
trường nước cho tôm sinh trưởng và phát triển. 
Ở các ao sử dụng chế phẩm sinh học hàng ngày, 
độ trong ít ổn định hơn, ở ngày nuôi thứ 35 – 65 
độ trong nước là 15 - 25 cm (hình 9), chứng tỏ 
giai đoạn này mật độ tảo phát triển dày đặc, nước 
đậm màu và rất dễ bị tàn tảo, đây là điều kiện 
môi trường không tốt cho sự phát triển của tôm.
1.2.4. NH
3
 và NO
2
-:
Khí độc NH
3
 ở các sử dụng chế phẩm sinh 
học hàng ngày và định kỳ biến động theo thời 
gian nuôi (hình 10). Tuy nhiên, ở các ao sử dụng 
chế phẩm sinh học hàng ngày, hàm lượng NH
3
trong ao vượt ngưỡng cho phép (0,3 ppm) ở hầu 
hết các đợt thu mẫu phân tích, nguy cơ gây độc 
và làm chết tôm nếu không có biện pháp xử lý kịp 
thời. Hàm lượng NH
3
 trong ao tăng cao chứng tỏ 
rằng hệ thống không cân bằng, là đặc điểm của 
ao chứa nhiều chất hữu cơ lắng đọng. Trong khi 
đó, các ao sử dụng chế phẩm sinh học định kỳ 
mặc dù hàm lượng NH
3
 trong ao vẫn có, nhưng 
nồng độ thấp hơn, nằm trong giới hạn cho phép 
không ảnh hưởng nhiều tới sức khỏe tôm nuôi.
Hình 9: Biểu đồ độ trong ở 2 chế độ dùng chế phẩm sinh học.
Hình 10: Biểu đồ NH
3
 ở 2 chế độ dùng chế phẩm sinh học.
Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản Số 4/2020
TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG • 101
Hình 11: Biểu NO2
- trong ở 2 chế độ dùng chế phẩm sinh học.
Tương tự như khí độc NH
3
, NO2
- là hệ quả 
của việc hàm lượng chất hữu cơ tồn đọng 
trong ao cao, mật độ tảo phát triển dày. Các 
ao sử dụng chế phẩm sinh học hàng ngày, 
hàm lượng NO2
- trong nước ao nuôi biến 
động khá mạnh, hơn nhiều lần so với ao sử 
dụng chế phẩm sinh học định kỳ (hình 11). 
Hàm lượng khí độc NO2
- thấp, không vượt 
quá 0,2 ppm trong suốt quá trình nuôi ở ao 
sử dụng chế phẩm sinh học định kỳ, điều này 
cho thấy hàm lượng chất hữu cơ trong nước 
ở các ao này được kiểm soát triệt để không bị 
tồn dư quá nhiều.
2. Kết quả đánh giá hiệu quả sử dụng chế 
phẩm sinh học định kỳ và hàng ngày thông 
qua sinh trưởng, sản lượng tôm nuôi và hệ 
số chuyển đổi thức ăn 
Sau khi chọn được giống có kết quả âm tính 
bằng kỹ thuật real time PCR đối với vi khuẩn 
gây hoại tử gan tụy cấp, vi bào tử trùng EHP, các 
vi rút: WSSV, IHHNV, YHV, IMNV, TSV theo 
thông tư số 26/2016/TT-BNNPTNT, tôm được 
nuôi đến ngày thứ 75 (đợt 1) và nuôi đến ngày 
thứ 80 (đợt 2). Kết quả cho thấy, sau 75-80 ngày 
nuôi, kích cỡ tôm thu hoạch và sinh trưởng hàng 
ngày của tôm ở các ao sử dụng chế phẩm sinh 
học định kỳ (tháng nuôi thứ nhất, dùng 7 ngày/
lần, liều lượng 2,0 g/m3; tháng nuôi thứ 2, 5 
ngày/lần, liều lượng 3,0 g/m3; tháng nuôi thứ 3, 
3 ngày/lần, liều lượng 5,0 g/m3) lớn hơn các ao 
sử dụng chế phẩm sinh học hằng ngày (0,5 -1,0 
g/m3). Kích cỡ tôm thu hoạch tương ứng trung 
bình 64,3 con/kg so với 81,5 con/kg; tốc độ sinh 
trưởng DGR = 0,198 g/con/ngày so với 0,158 g/
con/ngày (Bảng 2) và sự sai khác này có ý nghĩa 
thống kê (P
one-tail
 = 0,019<0,05 tương tự nhau ở 
2 chỉ tiêu). Sản lượng tôm thu hoạch ở các ao 
dùng chế phẩm sinh học định kỳ cao gấp 1,3 lần 
so với các ao dùng hàng ngày (Hình 2, Bảng 2). 
Tuy nhiên, ở ao sử dụng chế phẩm sinh học định 
kỳ, tỷ lệ sống của tôm có cao hơn (84,75% so 
với 82,40%), nhưng sự sai khác này không có ý 
nghĩa thống kê (P
Two-tail
 = 0,392>0,05 - Bảng 2).
Ngoài ra, hệ số chuyển đổi thức ăn (FCR) 
và lượng chế phẩm sinh học sử dụng ở các 
ao dùng định kỳ cũng thấp hơn so với các 
ao dùng hàng ngày. Giá trị FCR=1,29 so với 
FCR=1,41; lượng chế phẩm 222,5 kg so với 
339,4 kg (Bảng 2) và sự khác biệt này cũng 
có ý nghĩa thống kê (P
one-tail
 = 0,016<0,05 và 
P
one-tail
 = 0,0019<0,05 tương ứng). Lượng chế 
phẩm sinh học sử dụng ở các ao dùng định 
kỳ chỉ bằng 65,6% lượng chế phẩm sử dụng 
ở các ao dùng hàng ngày (Bảng 2). Mật số vi 
khuẩn Vibrio spp. có khuẩn lạc màu xanh và 
Vibrio spp. có khuẩn lạc màu vàng trên môi 
trường TCBS ở các mẫu tôm thu từ các ao sử 
dụng chế phẩm sinh học định kỳ thấp hơn so 
với các ao sử dụng chế phẩm sinh học hàng 
ngày (Hình 3 và Hình 4). 
102 • TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG
Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản Số 4/2020
Hình 12: Sinh trưởng của tôm ở hai chế độ 
sử dụng chế phẩm sinh học.
Hình 13: Tỉ lệ sống của tôm ở hai chế độ 
sử dụng chế phẩm sinh học.
 Chế phẩm sinh học có bả n chất là cá c vi 
khuẩ n có lợ i cho ngườ i và vậ t nuôi đã đượ c 
sử dụng phổ biế n trong nuôi trồ ng thủ y sả n 
nó i chung và nuôi tôm nó i riêng. Cơ chế hoạ t 
độ ng củ a các chế phẩm sinh học bao gồ m: (i) 
có tá c dụng ứ c chế cá c tá c nhân gây bệ nh; (ii) 
cả i thiệ n hệ vi khuẩ n đườ ng ruộ t củ a vậ t nuôi; 
(iii) cạ nh tranh nguồ n thứ c ăn và vị trí gắ n 
trên đườ ng ruộ t; (iv) cả i thiệ n cá c chứ c năng 
tiêu hó a; (v) kí ch hoạ t hệ miễ n dị ch và (vi) cả i 
thiệ n chất lượ ng nướ c [9]. Balcazar và cộng 
sự (2007) [7] đã sử dụng chế phẩm sinh học 
mang chủng B. subtilis UTM 126 cho tôm thẻ 
chân trắng giai đoạn giống với nồng độ 105 
cfu/g trong 28 ngày cho thấy tỷ lệ chết của 
tôm giảm 2,84 lần, từ 51,75% xuố ng 18,25% 
khi cảm nhiễm chủ động chủng V. harveyi 
TR51 ở nồng độ 105 cfu/ml trong 24 giờ [7]. 
Nghiên cứu của Khuất Hữu Thanh và cộng sự 
(2009) [6] cũng cho thấy, chế phẩm sinh học 
với các thành phần: Bacillus, vi khuẩn sinh 
lactic được sử dụng định kỳ trong các ao nuôi 
Bảng 2. Một số thông số kết quả thử nghiệm ở hai nghiệm thức sử dụng chế phẩm sinh học 
định kỳ và hàng ngày 
Miêu tả
Đơn vị 
tính
Sử dụng chế phẩm sinh học 
hằng ngày (các ao D5, 10D2, 
4D2 và 7D2)
Sử dụng chế phẩm sinh học 
định kỳ (các ao D6, 3D2, 8D2, 
9D2)
Dao động Trung bình Dao động Trung bình
Diện tích m2/ao 3.700 3.700
Mật độ Con/m2 230 - 253 230 - 253
Cỡ tôm thu hoạch Con/kg 66 - 90 81,5a±10, 63 57 - 75 64,3b ± 7, 63
Thời gian nuôi Ngày 75 - 80 75 - 80
Tỉ lệ sống % 78,6 – 89,0 82,40a±4,615 84,0 – 86,0 84,75a ±0,957
FCR 1,33 – 1,46 1,41a ±0,059 1,2 – 1,36 1,29b ± 0,067
DGR g/con/ngày 0,14 – 0,19 0,158a±0,022 0,17 – 0,22 0,198b ± 0,021
Lượng CPSH sử 
dụng
Kg 277,5 - 360 339,38a±41,25 177,6 243,7 222,53b±30,27
Sản lượng Tấn 7,744 – 11,462 8,964a± 1,721 10,472 – 12,825 11,570b± 0,965
Ghi chú: Các giá trị trên cùng 1 hàng có chữ cái khác nhau chỉ sự sai khác có ý nghĩa thống kê, với p<0,05. 
Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản Số 4/2020
TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG • 103
tôm sú thâm canh qua 120 ngày nuôi cho tăng 
trọng của tôm 13% và tỷ lệ sống tăng 15% so 
với đối chứng [6]. Cá c nghiên cứ u gầ n đây sử 
dụng cá c probiotic mang chủ ng Lactobacillus 
sp., Pseudoalteromonas spp. và Bacillus sp. 
cho phé p cả i thiệ n tỷ lệ số ng củ a tôm thẻ chân 
trắng khi đượ c cả m nhiễ m bằ ng cá c chủ ng V. 
parahaemolyticus gây bệ nh hoại tử gan tụy 
cấp [8,9]. Như vậy, có thể thấy rằng việc bổ 
sung probiotic định kỳ của chúng tôi trên tôm 
thẻ chân trắng nuôi thâm canh trong ao lót bạt 
cũng phù hợp với các kết quả nghiên cứu của 
các tác giả trong và ngoài nước. Từ những kết 
quả và phân tích nêu trên, có thể nhận định 
rằng việc sử dụng định kỳ chế phẩm sinh học 
với 7 ngày/lần (liều lượng 2,0 g/m3) ở tháng 
nuôi thứ nhất; 5 ngày/lần (liều lượng 3,0 g/
m3) ở tháng nuôi thứ 2; 3 ngày/lần (liều lượng 
5,0 g/m3 nước) ở tháng nuôi thứ 3 cho hiệu 
quả sử dụng tốt hơn so với việc sử dụng chế 
phẩm sinh học tương tự hàng ngày với liều 
lượng 0,5 -1,0 g/m3 nước. 
IV. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ
1. Kết luận
Sử dụng định kỳ chế phẩm sinh học có 
các thành phần chính gồm: Nitrosomonas sp., 
Nitrobacter sp. và nấm Saccharomyces sp., với 7 
ngày/lần (liều lượng 2,0 g/m3 nước) ở tháng nuôi 
thứ nhất; 5 ngày/lần (liều lượng 3,0 g/m3 nước) ở 
tháng nuôi thứ 2; 3 ngày/lần (liều lượng 5,0 g/m3 
nước) ở tháng nuôi thứ 3 cho hiệu quả ổn định 
môi trường tốt hơn, hiệu quả nuôi (hệ số chuyển 
đổi thức ăn FCR, sinh trưở ng, sả n lượ ng và năng 
suấ t tôm thu hoạch) cao hơn so với việc sử dụng 
chế phẩm sinh học tương tự hàng ngày với liều 
lượng 0,5 -1,0 g/m3 nước. Lượng chế phẩm sinh 
học định kỳ dùng chỉ bằng 65,6% so với lượng 
chế phẩm cùng loại sử dụng hàng ngày, nhưng 
cho sản lượng thu hoạch tăng gấp 1,3 lần. 
2. Kiến nghị
Người nuôi tôm có thể dùng chế định kỳ 
chế phẩm sinh học định kỳ nhằm mang lại hiệu 
quả tốt trong nuôi tôm thẻ chân trắng trên cát 
bằng nước biển ven bờ.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
Tiếng Việt
1. Phan Thanh Lâm, Nguyễn Văn Phụng, Đoàn Văn Bảy, Đỗ Văn Hoàng, Thới Ngọc Bảo (2019), Hiện trạng sử 
dụng giống, thức ăn, hóa chất, kháng sinh và các giải pháp kỹ thuật đang áp dụng trong nuôi thâm canh tôm sú, 
tôm thẻ chân trắng ở Đồng bằng sông Cửu Long, Báo cáo tại Hội nghị “Nâng cao giá trị tôm Việt Nam thông 
qua đổi mới công nghệ sản xuất”, tháng 11/2019, Cần Thơ. 
2. Lê Hồng Phước, Nguyễn Diễm Thư, Hứa Ngọc Phúc, Phạm Thị Yến (2018), Kỷ yếu hội nghị Khoa học và 
Công nghệ chuyên ngành Thủy sản giai đoạn 2013-2018, Bộ NN&PTNT. Nhà xuất bản Thanh niên, ISBN: 
978-604-970-360-7, Hà Nội, trang 356-363.
3. QCVN 02-19:2014/BNNPTNT - Qui chuẩn kỹ thuật Quốc gia về cơ sở nuôi tôm nước lợ - Điều kiện đảm 
bảo vệ sinh thú y, bảo vệ môi trường và an toàn thực phẩm.
4. TCVN 5994:1995 (ISO 5667/4: 1987) –Tiêu chuẩn Việt Nam về chất lượng nước – lấy mẫu - hướng dẫn lấy 
mẫu ở hồ ao tự nhiên và nhân tạo.
5. TCVN 6663-3:2016 (ISO 5667-3:2012) - Tiêu chuẩn quốc gia về Chất lượng nước - Lấy mẫu - Phần 3: Bảo 
quản và xử lý mẫu nước.
6. Khuất Hữu Thanh, Nguyễn Đăng Phúc Hải, Bùi Văn Đạt, Võ Văn Nha (2009), Phân lập và tuyển chọn một 
số chủng vi khuẩn có đặc tính Probiotic trong tạo chế phẩm nuôi tôm sú. Tạp chí KH&CN các trường Đại học 
Kỹ thuật, số 74-2009. ISSN 0868-3980, Hà Nội, trang 113-116.
104 • TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG
Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản Số 4/2020
Tiếng Anh
7. Balcazar J. L. and Tyrone R. L. (2007), Inhibitory activity of probiotic Bacillus subtilis UTM 126 
against Vibrio species confersprotection against Vibriosis in juvenile shrimp (Litopenaeus vannamei). Curr. 
Microbiol.,55: 409-412.
8. Taylor D., Stevens A., Choi M., Drahos D., D'Imperio S., Smith S., Heffron J., & Kuhn D. (2017), Direct-Fed 
Probiotics Improve Survival in Shrimp, Litopenaeus vannamei, Under AHPND/EMS Challenge.
9. Wang H., Wang C., Tang Y., Sun B., Huang J., & Song X. (2018), Pseudoalteromonas probiotics as potential 
biocontrol agents improve the survival of Penaeus vannamei challenged with acute hepatopancreatic necrosis 
disease (AHPND)-causing V.parahaemolyticus. Aquaculture, 494, p.30-36. 
Lời cảm ơn
Xin chân thành cảm ơn Tổng cục Thủy sản - Bộ NN&PTNT, tập thể cán bộ Công ty TNHH Thủy sản Đắc 
Lộc, các cán bộ Viện Nghiên cứu Nuôi trồng Thủy sản III tham gia thực hiên dự án đã hỗ trợ, giúp đỡ kịp thời 
về chuyên môn và kinh phí cần thiết để chúng tôi thực hiện nghiên cứu này.