Xác định quy mô phát triển cá tra bền vững cho vùng đồng bằng sông Cửu Long dựa trên sức chịu tải môi trường

 Tiền và 
sông Hậu ở mức cao được thể hiện chi tiết đến 
cấp huyện (bảng 3).
Bảng 3. Quy mô nuôi cá tra ở mức cao
Tỉnh Huyện
Quy hoạch mức cao (ha)
Sản lượng (tấn) Diện tích (ha)
Đồng Tháp Cao Lãnh 62.908,5 413,2
Đồng Tháp Châu Thành 71.322,2 468,5
Đồng Tháp Hồng Ngự 66.306,4 435,5
Đồng Tháp Lai Vung 12.211,9 80,2
Đồng Tháp Lấp Vò 63.181,1 415,0
Đồng Tháp Tân Hồng 22.604,9 148,5
Đồng Tháp Thanh Bình 64.187,7 421,6
Đồng Tháp TX.Sa Đéc 45.989,9 302,1
An Giang An Phú 109.880,8 475,2
An Giang Châu Phú 127.379,0 550,9
An Giang Châu Thành 26.649,4 115,3
An Giang Chợ Mới 143.203,3 619,3
An Giang Long Xuyên 71.975,7 311,3
An Giang Phú Tân 66.679,8 288,4
An Giang Tân Châu 32.310,6 139,7
Bến Tre Bình Đại 63.451,8 389,4
Bến Tre Châu Thành 29.500,5 181,0
Bến Tre Chợ Lách 59.470,5 364,9
Bến Tre Giồng Trôm 35.116,6 215,5
Bến Tre Mỏ Cày 23.633,1 145,0
Cần Thơ Ô Môn 36.571,0 188,6
Cần Thơ Bình Thủy 35.069,1 180,9
Cần Thơ Cái Răng 11.253,2 58,0
Cần Thơ Cờ Đỏ 12.648,6 65,2
165TAÏP CHÍ NGHEÀ CAÙ SOÂNG CÖÛU LONG - 4 - THAÙNG 10/2014
VIỆN NGHIÊN CỨU NUÔI TRỒNG THỦY SẢN 2
Cần Thơ Thốt Nốt 132.667,3 684,2
Cần Thơ Vĩnh Thạnh 96.492,4 497,7
Hậu Giang Châu Thành 128.613,4 663,3
Hậu Giang Phụng Hiệp 65.178,5 336,2
Sóc Trăng Cù Lao Dung 96.658,8 386,6
Sóc Trăng Kế Sách 105.421,0 421,7
Sóc Trăng Long Phú 75.787,4 303,1
Sóc Trăng Mỹ Tú 19.124,3 76,5
Tiền Giang Cái Bè 139.757,1 388,6
Tiền Giang Châu Thành 30.340,1 84,4
Tiền Giang Chợ Gạo 42.624,6 118,5
Tiền Giang Gò Công Tây 78.374,7 217,9
Trà Vinh Càng Long 12.777,8 85,2
Trà Vinh Cầu Kè 89.238,2 594,9
Trà Vinh Châu Thành 46.651,0 311,0
Trà Vinh Trà Cú 16.263,2 108,4
Trà Vinh Trà Vinh 86,9 0,6
Vĩnh Long Bình Minh 31.532,0 146,9
Vĩnh Long Long Hồ 28.652,2 133,5
Vĩnh Long Mang Thit 34.865,7 162,4
Vĩnh Long Tam Bình 28.563,3 133,0
Vĩnh Long Trà Ôn 30.231,5 140,8
Vĩnh Long TX.Vĩnh Long 7.719,4 36,0
Vĩnh Long Vũng Liêm 10.488,4 48,9
Tổng 2.641.614,3 13.053,6
IV. THẢO LUẬN 
Mặc dù cá tra có thể nuôi ở nhiều nơi trong 
khu vực nước ngọt ở toàn vùng ĐBSCL; song 
tùy thuộc vào điều kiện trao đổi nước nước, chất 
đất (thổ nhưỡng), khả năng vận chuyển (sau khi 
thu hoạch) và thực trạng các nhà máy chế biến 
để xác định các vùng sản xuất là: (i) Vùng sản 
xuất cá tra tập trung truyền thống thuộc các tỉnh, 
thành phố: An Giang, Đồng Tháp, Cần Thơ, 
Vĩnh Long. (ii) Vùng sản xuất tập trung có tiềm 
năng phát triển: Tiền Giang, Bến Tre, Trà Vinh, 
Sóc Trăng và Hậu Giang. (iii) Vùng ít có khả 
năng phát triển là các tỉnh không có hệ thống 
sông Tiền và sông Hậu chảy qua. Điều kiện cấp 
nước, thổ nhưỡng không thuận lợi cho cá tra 
sinh trưởng và phát triển đạt chất lượng tốt như: 
Long An, Kiên Giang, Bạc Liêu và Cà Mau.
Quy hoạch nuôi cá tra các tỉnh dọc sông 
Tiền, sông Hậu nên áp dụng ở mức quy hoạch 
trung bình: sản lượng: 2.102.558 tấn, diện tích: 
10.414 ha. Ở mức này, chưa đòi hỏi phải phát 
triển kinh tế xã hội quá cao, nhưng vẫn đảm bảo 
năng suất sản lượng cá tra; và quan trọng là đảm 
166 TAÏP CHÍ NGHEÀ CAÙ SOÂNG CÖÛU LONG - 4 - THAÙNG 10/2014
VIỆN NGHIÊN CỨU NUÔI TRỒNG THỦY SẢN 2
bảo khả năng chịu tải của hai dòng sông Tiền, 
sông Hậu. Kịch bản nuôi cá tra ở mức cao chỉ 
nên áp dụng trong điều kiện phát triển kinh tế xã 
hội ở mức cao và trung bình để đảm bảo không 
vượt quá mức sức tải cho phép. Một trong 
những giải pháp để tăng sức chịu tải môi trường 
của sông Tiền, sông Hậu đó là nuôi mật độ thưa 
(chứ không nên giảm diện tích nuôi hoàn toàn), 
và nhờ vậy diện tích nuôi không đổi nhưng 
lượng chất thải đổ vào sông sẽ giảm. Do đó, để 
nuôi cá tra đạt hiệu quả kinh tế, đảm bảo môi 
trường và chất lượng sản phẩm; hình thức nuôi 
thâm canh với năng suất đạt trung bình 200-300 
tấn/ha là phù hợp.
Nguồn nước cấp cho nuôi cá tra vùng 
ĐBSCL được lấy chủ yếu từ sông Tiền, sông Hậu 
và hệ thống kênh rạch nhánh của hai con sông 
này. Đối với việc phát triển nuôi cá tra cần chú ý 
đến đặc điểm rất quan trọng là chế độ triều vì biên 
độ dao động của thủy triều tác động cả về mặt 
môi trường nước lẫn mặt kinh tế. Biên độ triều 
càng lớn, khả năng tải chất thải của sông/kênh/
rạch càng cao, đồng thời giảm được đáng kể chi 
phí cho việc cấp và thoát nước cho ao nuôi cá 
tra. Biên độ triều trong các hệ thống sông/kênh/
rạch trong vùng chịu ảnh hưởng từ việc truyền 
triều ở vùng biển phía Đông và vùng biển phía 
Tây. Như vậy, xét về biên độ triều trong việc phát 
triển nuôi cá tra, các vùng dọc hai nhánh sông 
Tiền và sông Hậu, mức độ thích hợp tốt đối với 
việc nuôi đối tượng này tỉ lệ nghịch với khoảng 
cách đến biển Đông, cụ thể: khu vực cách biển 
khoảng 100 km có biên độ triều thích hợp tốt cho 
nuôi cá tra cả trong mùa lũ và mùa kiệt, từ 100 
đến 200 km có biên độ triều khá thích hợp cho 
nuôi cá tra trong mùa kiệt, còn khu vực trên 200 
km thì mức độ thích hợp kém (Nguyễn Thanh 
Tùng, 2008). Vùng có các kênh trục ngang dẫn 
trực tiếp từ hai nhánh sông Tiền và sông Hậu, 
ngoài việc xét khoảng cách đến biển Đông, mức 
độ thích hợp tốt đối với việc nuôi cá tra cũng tỉ lệ 
nghịch với khoảng cách đến hai con sông nói trên 
(Thanh và ctv., 2004).
Sự xâm nhập mặn thường được xem là 
nguyên nhân ngăn cản sự phát triển mở rộng đối 
tượng nuôi cá tra các vùng ven biển dọc theo các 
nhánh sông của hệ thống sông Cửu Long (White, 
2002). Vùng có nguồn nước nhiễm mặn vượt 
quá 4‰ có thể xem là yếu tố bất lợi cho việc 
phát triển nuôi đối tượng này. Đối với các vùng 
nhiễm mặn dưới 4‰ hoặc vùng có độ mặn cao 
vào mùa kiệt nhưng lại ngọt trong mùa lũ, lại là 
vùng được xem có ưu thế hơn trong việc nuôi cá 
tra, so với các vùng ngọt hoàn toàn phía thượng 
lưu sông Tiền, sông Hậu (Nguyễn Mạnh Hùng, 
2008). Ưu thế này được thể hiện qua việc ít bị 
dịch bệnh ở đối tượng cá tra do môi trường nước 
mặn một thời gian có khả năng kìm hãm nhiều 
tác nhân gây bệnh cho đối tượng này (Phạm Thị 
Kim Oanh và Trương Hoàng Minh, 2011). Điều 
đó có thể được minh chứng bằng kết quả thực tế 
của Trần Quốc Bảo và ctv. (2010) như sau: (i) 
Năng suất bình quân thấp (152-167 tấn/ha) thuộc 
khu vực nuôi cá tra nguồn nước bị ảnh hưởng 
nhiễm mặn tại hai tỉnh Trà Vinh và Bến Tre; (ii) 
Các khu vực nuôi cá tra phải bơm cấp nước thuộc 
thượng nguồn sông Tiền, sông Hậu (An Giang, 
Đồng Tháp, Cần Thơ, Hậu Giang) có năng suất 
xấp xỉ mức bình quân chung 200 tấn/ha; (iii) Ở 
vùng nuôi thay nước theo thủy triều tại hai tỉnh 
Tiền Giang và Vĩnh Long lại có năng suất bình 
quân cao nhất, đạt khoảng 300 tấn/ha.
167TAÏP CHÍ NGHEÀ CAÙ SOÂNG CÖÛU LONG - 4 - THAÙNG 10/2014
VIỆN NGHIÊN CỨU NUÔI TRỒNG THỦY SẢN 2
Nuôi cá tra thâm canh ở ĐBSCL có rất 
nhiều tiềm năng để phát triển; tuy nhiên, nếu 
chỉ chú trọng phát triển về diện tích và năng 
suất nuôi để thu lợi nhuận mà bỏ quên vấn đề 
ô nhiễm môi trường thì với tình trạng hiện 
nay, suy thoái môi trường do nuôi cá sẽ tác 
động đến nghề nuôi và là cản trở lớn nhất 
cho việc phát triển nghề nuôi trong thời gian 
tới. Vì vậy, để nghề nuôi cá tra phát triển bền 
vững, ngay bây giờ song song với quy hoạch 
phát triển nghề nuôi (giảm sản lượng nuôi 
như giảm diện tích hoặc giảm mật độ nuôi tuỳ 
thuộc vào điều kiện KTXH của địa phương) 
cần chú trọng đến vấn đề bảo vệ môi trường, 
trong đó đặc biệt quan trọng là phải nghiên 
cứu đưa ra các giải pháp hợp lý, có tính thực 
tiễn cao để xử lý các chất thải phát sinh trong 
quá trình nuôi cá tra. Tăng cường hơn nữa 
công tác tập huấn và nêu cao ý thức tuân thủ 
các hộ nuôi thủy sản về quy trình kỹ thuật và 
biện pháp bảo vệ môi trường nước tự nhiên, 
môi trường ao nuôi bằng cách chừa diện tích 
nhất định làm ao xử lý nước thải, bùn thải, cấp 
nước theo quy trình khép kín. Không được xả 
nước thải chưa qua xử lý ra môi trường bên 
ngoài. Tích cực phối hợp hoạt động giữa các 
Ban, Ngành, Đoàn thể trong công tác tuyên 
truyền, phổ biến và nâng cao nhận thức cho 
các hộ nuôi thủy sản trong việc quản lý, bảo 
vệ môi trường.
V. KẾT LUẬN VÀ ĐỀ XUẤT
5.1. Kết luận
Quy hoạch nuôi cá tra các tỉnh dọc sông 
Tiền sông Hậu nên áp dụng ở mức quy hoạch 
trung bình: sản lượng: 2.102.558 tấn và diện 
tích: 10.414 ha. Ở mức này, chưa đòi hỏi phải 
phát triển kinh tế xã hội quá cao, nhưng vẫn 
đảm bảo năng suất sản lượng cá tra; và quan 
trọng là đảm bảo khả năng chịu tải của dòng 
sông Tiền, sông Hậu.
Sự xâm nhập mặn sâu vào nội địa đối với 
các vùng nhiễm mặn nhẹ (dưới 4‰) hoặc vùng 
có độ mặn cao vào mùa kiệt nhưng lại ngọt 
trong mùa lũ, có thể được xem là vùng có ưu thế 
hơn trong việc nuôi cá tra, so với các vùng ngọt 
hoàn toàn phía thượng lưu sông Tiền và sông 
Hậu. Do đó, việc quy hoạch tăng sản lượng nuôi 
tại các vùng cửa sông sẽ tốt hơn các vùng ở An 
Giang, Đồng Tháp.
Để nghề nuôi cá tra phát triển bền vững, song 
song với quy hoạch phát triển nghề nuôi cần phải 
luôn chú trọng đến vấn đề bảo vệ môi trường.
5.2. Đề xuất
Hiện nay, kỹ thuật nuôi cá tra đã phát triển 
khá hoàn thiện. Tuy nhiên, cần phải nghiên cứu 
chuyên sâu các giải pháp, công nghệ để xử lý 
một lượng chất thải khổng lồ trước khi đổ ra 
kênh/rạch/sông, nhằm tăng khả năng chịu tải 
cho dòng sông Mekong.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
Tài liệu tiếng Việt
Lưu Đức Điền, Trương Thanh Tuấn, Đỗ Quang Tiền 
Vương, 2012. Đánh giá hiện trạng môi trường 
nước sông Tiền và sông Hậu phục vụ nuôi cá tra. 
Tạp chí Nông nghiệp Phát triển Nông thôn, số 7 
kì 1, trang 68-76.
Nguyễn Hải Âu và Nguyễn Hồng Quân, 2013. Phân 
vùng đánh giá sức tải môi trường hệ thống sông 
Tiền, sông Hậu. BCKH Viện Nghiên cứu Nuôi 
trồng Thuỷ sản 2, tháng 04/2013.
Nguyễn Hồng Quân, Lưu Đức Điền, Ngô Quang Hiếu, 
Nguyễn Hữu Nhân, 2014. Sức tải tối đa của sông 
Tiền và sông Hậu theo các kịch bản phát triển kinh 
168 TAÏP CHÍ NGHEÀ CAÙ SOÂNG CÖÛU LONG - 4 - THAÙNG 10/2014
VIỆN NGHIÊN CỨU NUÔI TRỒNG THỦY SẢN 2
tế xã hội phục vụ nuôi cá tra. Tuyển tập nghề cá 
sông Cửu Long, ISSN 1859-1159, số 03/2014, 
trang 130-142.
Nguyễn Hồng Quân, Ngô Quang Hiếu, Nguyễn Duy 
Hiếu, Mai Toàn Thắng, 2013a. Xác định các điều 
kiện đánh giá sức tải môi trường hệ thống sông 
Tiền, sông Hậu. BCKH Viện Nghiên cứu Nuôi 
trồng Thuỷ sản 2, tháng 06/2013.
Nguyễn Hồng Quân, Nguyễn Hữu Nhân, Ngô Quang 
Hiếu, 2013b. Mô hình toán đánh giá sức tải môi 
trường phục vụ quy hoạch nuôi cá tra bền vững. 
BCKH Viện Nghiên cứu Nuôi trồng Thuỷ sản 2, 
tháng 06/2013.
Nguyễn Mạnh Hùng, 2008. Ứng dụng công nghệ 
GIS và viễn thám trong nghiên cứu xây dựng 
các phương án quy hoạch, phát triển nuôi trồng 
thủy sản vùng Đồng Bằng Sông Cửu Long. 
Luận án Tiến sỹ Sinh học, Viện Sinh học nhiệt 
đới, 245 trang.
Nguyễn Thanh Tùng, 2008. Quy hoạch phát triển sản 
xuất và tiêu thụ cá tra vùng Đồng bằng sông Cửu 
Long đến năm 2010 và định hướng 2020. BCKH 
Phân Viện Quy Hoạch Thủy Sản Phía Nam.
Nguyễn Xuân Lý, Nguyễn Chu Hồi, Ðặng Khánh, 
2005. Tổng quan về chiến lược bảo vệ ngành thuỷ 
sản đến năm 2020. NXB Nông Nghiệp, Hội thảo 
toàn quốc về bảo vệ môi tường và nguồn lợi thủy 
sản, trang 41-53.
Phạm Thị Kim Oanh, Trương Hoàng Minh, 2011. Thực 
trạng nuôi cá tra (Pangasianodon hypophthalmus 
sauvage, 1878) có liên kết và không liên kết ở 
Đồng Bằng Sông Cửu Long. Tạp chí Khoa học 
Trường Đại học Cần Thơ 2011:20b, trang 48-58.
QCVN 08:2008/BTNMT, 2008. Quy chuẩn kỹ thuật 
quốc gia về chất lượng nước mặt. Bộ Tài nguyên 
– Môi trường.
QCVN 38:2011. Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về chất 
lượng nước mặt bảo vệ đời sống thủy sinh. Bộ Tài 
Nguyên và Môi Trường.
Tổng cục thuỷ sản, 2013. Báo cáo tình hình sản xuất 
và tiêu thụ cá tra vùng Đồng bằng sông Cửu Long 
năm 2012 và kế hoạch năm 2013. Tổng cục Thuỷ 
sản, tháng 01/2013, 28 trang.
Thông tư 02/2009/TT-BTNMT, 2009. Quy định đánh 
giá khả năng tiếp nhận nước thải của nguồn nước. 
Bộ Tài nguyên - Môi trường.
Trần Quốc Bảo, Lê Hồng Phước, Nguyễn Thanh Trúc, 
Đặng Ngọc Thùy, Thới Ngọc Bảo, Trương Thanh 
Tuấn, Đỗ Quang Tiền Vương, Lưu Đức Điền, 
2010. Quan trắc, cảnh báo môi trường và dịch 
bệnh thủy sản một số vùng nuôi thủy sản các tỉnh 
Đồng Bằng Sông Cửu Long và miền Đông Nam 
Bộ - Năm 2010. BCKH Viện Nghiên cứu Nuôi 
trồng Thuỷ sản 2, tháng 12/2010.
Tài liệu tiếng Anh
Thanh, T.D., Saito, Y., Huy, D.V., Nguyen, V.L., Ta, 
T.K.O. and Tateishi, M., 2004. Regimes of human 
and climate impacts on coastal changes in Viet-
nam. Reg. Environ. Change, vol.4, pp.49–62.
White, I., 2002. Water Management in the Mekong Delta: 
Changes, Conflicts and Opportunities. Technical 
Documents in Hydrology, No. 61, pp. 78-94.
169TAÏP CHÍ NGHEÀ CAÙ SOÂNG CÖÛU LONG - 4 - THAÙNG 10/2014
VIỆN NGHIÊN CỨU NUÔI TRỒNG THỦY SẢN 2
DETERMINE THE SUSTAINABLE DEVELOPMENT SCALE FOR CATFISH 
(Pangasianodon hypophthalmus) IN THE MEKONG DELTA BASED ON 
ENVIRONMENTAL CARRYING CAPACITY
Luu Duc Dien1*, Nguyen Dinh Hung2, Nguyen Van Hao2
ABSTRACT
Catfish has become the object of freshwater fish in intensive culture ponds mainly in the Mekong 
Delta, and production from catfish farming has been increased when actively developing breeding 
and export markets. However, the spontaneous development of freshwater aquaculture has result-
ing in the environment changes and signs of deterioration, water of Mekong river and Bassac river 
begins polluted, epidemics appear on catfish and spread on a large scale, and biological diversity of 
the ecosystem is in the reduction trend. Therefore, the development of farming scheduled in terms 
of raising area and output can be considered a urgent request. Planning of sustainable aquaculture 
development generally and catfish particularly has commonly based on minimum environmental 
impacts and optimum outputs. This report assesses the environmental carrying capacity of each 
region belonging to Mekong and Bassac rivers to determine the development model for sustainable 
catfish farming throughout each region and the whole area in the most appropriate way. The results 
showed that the scale of catfish farming development in provinces along the Mekong river and Bas-
sac river in 2020 was determined at 3 levels: (i) low level: yield: 1,563,503 tons, area: 7,774 ha; (ii) 
Moderate level: yield: 2,102,558 tons, area: 10,414 ha; (iii) high level: yield: 2,641,614 tons, area: 
13,053 ha. However, the planning for catfish farming should be applied at moderate level since this 
level does not require high socio-economic development but still ensure fish production; and it is 
important to ensure the environmental carrying capacity of Mekong and Bassac rivers.
Keywords: catfish, environmental carrying capacity, Mekong Delta, planning, sustainability.
Người phản biện: ThS. Nguyễn Văn Trọng
Ngày nhận bài: 10/8/2014
Ngày thông qua phản biện: 26/8/2014
Ngày duyệt đăng: 05/9/2014
1 Southern Monitoring Center for Aquaculture Environment and Epidemic - Research Institute for Aquaculture No.2. 
2 Research Institute for Aquaculture No.2. 
* Email: luuducdienria2@yahoo.com