Tiêu chuẩn quốc tế của tạp chí khoa học và việc áp dụng tại Việt Nam

 Tiêu chuẩn quốc tế của tạp chí khoa học 
 và việc áp dụng tại Việt Nam 
 Kim Ngọc* 
 Tóm tắt: Hiện nay, các tạp chí khoa học xã hội ở Việt Nam đang từng bước đổi mới 
 và nâng cấp theo tiêu chuẩn quốc tế, cụ thể là theo tiêu chuẩn các tạp chí được xếp 
 hạng bởi Viện Thông tin khoa học Mỹ (ISI) và Cơ sở dữ liệu (Scopus) của Nhà xuất 
 bản Elsevier Hà Lan. 
 Từ khóa: Tạp chí khoa học; tiêu chuẩn quốc tế; ISI; Scopus. 
 1. Mở đầu 2. Tiêu chuẩn quốc tế của tạp chí 
 khoa học 
 ISI và Scopus đã xét chọn chất lượng 
của các tạp chí trên thế giới một cách khắt Có nhiều tiêu chuẩn quốc tế của các tạp 
khe và kỹ lưỡng để đưa vào cơ sở dữ liệu chí khoa học, song tựu trung lại có 5 tiêu 
 chuẩn chủ yếu sau đây.* 
của họ. Đến nay, danh sách ISI bao gồm 
khoảng 10.000 tạp chí; Scopus bao gồm Thứ nhất, về thể thức xuất bản: - Tên tạp 
18.500 tạp chí. Mặc dù có những ý kiến chí cụ thể, rõ ràng; - ngôn ngữ thể hiện là 
 tiếng Anh (nếu xuất bản bằng ngôn ngữ 
chưa thống nhất, nhưng ISI và Scopus vẫn 
 khác thì thông tin thư viện bài viết bao 
là một trong rất ít cách phân loại được thừa 
 gồm: tên tác giả, tóm tắt, từ khóa, tài liệu 
nhận và sử dụng rộng rãi khi bàn luận về 
 trích dẫn, tham khảo của bài viết thể hiện 
chất lượng khoa học của các công trình 
 bằng tiếng Anh); - kỳ hạn xuất bản phải 
nghiên cứu. Các tạp chí khoa học thuộc ISI 
 đúng theo quy định của tạp chí (01 tuần/kỳ, 
và Scopus là những tạp chí được cộng đồng 01 tháng/kỳ, 03 tháng/kỳ, 06 tháng/kỳ). 
khoa học quốc tế công nhận. Liên Hợp 
 Thứ hai, về hình thức trình bày: - Bìa tạp 
Quốc, các chính phủ và các tổ chức quốc tế 
 chí ghi rõ các thông tin về số, tập, tháng, 
thường sử dụng thống kê của ISI trong quản 
 năm xuất bản, về mã số chuẩn quốc tế 
lý và hoạch định các chính sách khoa học, ISSN, về tên, địa chỉ cơ quan xuất bản tạp 
kỹ thuật. Các thống kê và đánh giá về khoa chí; - không in quảng cáo, ảnh không liên 
học, công nghệ và kỹ thuật nếu không theo quan đến nội dung các bài báo khoa học 
ISI thì bị lệch so với thống kê quốc tế. Bài đăng trong tạp chí; - không ghi học hàm, 
viết này trình bày những tiêu chuẩn quốc tế học vị của các thành viên Hội đồng Biên 
của tạp chí khoa học; thực trạng áp dụng 
 (*)
của các tạp chí khoa học xã hội Việt Nam Phó giáo sư, tiến sĩ, Viện Hàn lâm Khoa học xã 
 hội Việt Nam. ĐT: 0913513745. 
và một số kiến nghị. Email: Kimngoc_vapec@yahoo.com 
 71 
Tạp chí Khoa học xã hội Việt Nam, số 8(105) - 2016 
tập tạp chí và các tác giả; - không ghi tên Thứ năm, về Website tạp chí: Tạp chí 
người phản biện khoa học (Referee) của bài khoa học có website riêng hoặc hệ thống 
báo được đăng. trực tuyến (Online submission system) 
 Thứ ba, về Hội đồng Biên tập: Hội đồng trong quản lý xuất bản tạp chí; các thông tin 
Biên tập tạp chí gồm các nhà khoa học có trên website được cập nhật giống như bản 
uy tín khoa học ở trong nước và quốc tế. in của tạp chí giấy. 
Trong đó, ít nhất hơn 1/3 số thành viên Hội 3. Áp dụng tiêu chuẩn quốc tế ở các 
đồng Biên tập tạp chí là các nhà khoa học tạp chí khoa học xã hội tại Việt Nam 
có uy tín ở quốc tế. 
 Tính đến ngày 21 tháng 3 năm 2016 
 Thứ tư, về nội dung khoa học của tạp chí: Việt Nam có 356 tạp chí khoa học được 
- Tạp chí khoa học đăng tải các bài báo đưa vào danh mục tạp chí tính điểm của 
khoa học của các nhà khoa học ở trong Hội đồng Chức danh giáo sư Nhà nước 
nước và quốc tế; - tạp chí khoa học phải có (HĐCDGSNN). Trong số đó, chỉ có một 
cơ chế phản biện (peer review) bài báo (đây tạp chí Advances in Natural Sciences: 
là tiêu chuẩn quan trọng nhất không thể Nanoscience and Nanotechnology 
thiếu được cho một tạp chí khoa học; mỗi (ANSN) của Viện Hàn lâm Khoa học và 
bài báo có ít nhất hai nhà khoa học có uy tín Công nghệ Việt Nam (VHLKH&CNVN) 
phản biện theo nguyên tắc kín; - dung được vào danh sách SCIE cuối năm 2015, 
lượng bài báo: tối đa không quá 9.000 từ; - hai tạp chí Vietnam Journal of 
bài báo khoa học phải kèm theo các thông Mathematics của Hội Toán học Việt Nam 
tin về: tên bài báo với khoảng 15 - 18 từ và Acta Mathematica Vietnamica của 
(một số tạp chí yêu cầu tối đa 25 từ), về tác VHLKH&CNVN được vào danh sách 
giả, về địa chỉ thư tín của tác giả để người Scopus. 
đọc có thể liên hệ được, về tóm tắt với 
 Như vậy, trong số 356 tạp chí nói trên, 
khoảng 200 - 250 từ, về từ khóa với khoảng 
 Việt Nam chỉ có ba tạp chí khoa học công 
3 - 5 từ, (những từ ngữ chính thể hiện nội 
 nghệ nằm trong danh sách ISI và Scopus, 
dung bài viết và có sự hiện diện trong phần 
 chiếm khoảng 0,84%; không có tạp chí 
tóm tắt), về mã số phân loại chuyên ngành 
 khoa học xã hội nào của Việt Nam nằm 
của bài báo, ngày tòa soạn nhận được bài 
 trong ISI và Scopus. Trong khi đó, các 
báo, ngày phản biện đánh giá và sửa chữa, 
 quốc gia ASEAN khác như Malaysia đã 
ngày bài báo được duyệt đăng, về trích dẫn 
 có 48 tạp chí, Thái Lan có 21 tạp chí được 
(rõ ràng và tìm được trên hệ thống cơ sở dữ 
 xếp vào Scopus. 
liệu của ISI; Scopus); - bài báo khoa học 
gồm các phần chủ yếu: giới thiệu (không Các tạp chí khoa học xã hội của Việt 
quá 800 từ, vấn đề nghiên cứu là gì phương Nam mặc dù đã có nhiều nỗ lực đổi mới, 
pháp nghiên cứu vấn đề như thế nào), kết nâng cấp về cả chất lượng, thể thức và hình 
quả và thảo luận: (nghiên cứu tìm được kết thức trình bày, nhưng cho đến nay việc áp 
quả gì, các kết quả tìm được có ý nghĩa gì), dụng các tiêu chuẩn quốc tế của tạp chí 
kết luận và đề nghị, tài liệu tham khảo. khoa học trong hệ thống ISI và Scopus vẫn 
72 
 Kim Ngọc 
còn khoảng cách khá lớn. So với các tiêu về hình thức cũng chưa được ban biên tập 
chuẩn quốc tế trên đây, các tạp chí khoa học các tạp chí khoa học nghiên cứu áp dụng. 
xã hội của Việt Nam chỉ đáp ứng được rất ít 
 Tại Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt 
tiêu chí. Kết quả khảo sát thực tế 100 tạp Nam: 100% tạp chí có chỉ số ISSN, tên cơ 
chí khoa học xã hội của Việt Nam (trong quan xuất bản cụ thể rõ ràng; 03 tạp chí 
đó, các cơ sở giáo dục đại học, các Bộ ban không ghi học hàm, học vị của Hội đồng 
ngành, Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Biên tập (chiếm 1,7%, gồm Tạp chí Khảo 
Minh có 66 tạp chí khoa học; Viện Hàn lâm cổ học; Tạp chí Nhân lực khoa học xã hội; 
Khoa học xã hội Việt Nam có 34 tạp chí) cụ Tạp chí Nghiên cứu Ấn Độ và Châu Á); 
thể như sau: phần lớn tạp chí không in quảng cáo. 
 Thứ nhất, về thể thức trình bày: Thứ ba, về tổ chức Hội đồng Biên tập: 
 Ngôn ngữ thể hiện chủ yếu bằng tiếng Việt. Có 02 tạp chí tổ chức Hội đồng Biên tập 
Có 6 tạp chí khoa học xã hội bằng tiếng Anh, tạp chí theo tiêu chuẩn quốc tế. Hội đồng 
gồm: Vietnam Banking Review; Vietnamese Biên tập gồm các nhà khoa học có uy tín ở 
studies; Vietnam Social Sciences Review; trong nước và quốc tế (chiếm 1/3 số thành 
Vietnam's Socio-Economic Development viên): Tạp chí Kinh tế và Phát triển - 
Review; Vietnam Economic Review; Trường Đại học Kinh tế quốc dân; Chuyên 
Philosophical review. Phần lớn tạp chí khoa san Kinh tế và Kinh doanh - Trường Đại 
học xã hội ở Việt Nam xuất bản không đúng kỳ học Kinh tế, Đại học Quốc gia Hà Nội. 
hạn xuất bản. Trong khi đó, tại Viện Hàn lâm Khoa học 
 xã hội Việt Nam, 100% Hội đồng Biên tập 
 Thứ hai, về hình thức trình bày: 
 các tạp chí khoa học là các nhà khoa học 
 Tên một số tạp chí chưa rõ địa chỉ cơ trong nước. 
quan khoa học chủ quản, tên tiếng Anh của 
 Thứ tư, về nội dung khoa học của tạp chí: 
tạp chí chưa chính xác. Hiện tại có 13 tạp 
chí trùng tên (cùng có tên là Tạp chí khoa Tạp chí đăng tải bài báo khoa học phần 
học) của 13 cơ sở giáo dục đại học, bao lớn là của các nhà khoa học trong nước. Rất 
gồm: Trường Đại học Sư phạm Hà Nội; Đại ít tạp chí đăng tải bài của các học giả nước 
học Quốc gia Hà Nội; Trường Đại học Sư ngoài (nếu có đăng, chủ yếu ở mục thông 
phạm Tp. Hồ Chí Minh; Đại học Huế; tin khoa học). 
Trường Đại học Mở Tp. Hồ Chí Minh; Thông tin, kết cấu bài viết của các tạp 
Viện Đại học Mở Hà Nội; Trường Đại học chí khoa học xã hội ở Việt Nam về cơ bản 
Hồng Đức; Trường Đại học Cần Thơ; chưa tuân thủ theo thông lệ quốc tế. Các tạp 
Trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2; Trường chí thuộc các cơ sở giáo dục đại học đã ghi 
Đại học Vinh; Trường Đại học Tây đủ các dữ liệu bài viết, gồm tóm tắt, từ khóa 
Nguyên; Trường Đại học Hà Tĩnh. Thực và kết cấu bài gồm 4 mục chính theo thông 
trạng trên rất khó để phân biệt khi truy cập lệ quốc tế. Có 4 tạp chí ghi thông tin ngày 
trên internet. Nhiều thông lệ quốc tế khác nhận bài, chỉnh sửa bài và ngày đăng bài 
 73 
Tạp chí Khoa học xã hội Việt Nam, số 8(105) - 2016 
(gồm: Tạp chí Kinh tế và Phát triển - chí khoa học; thứ hai, kinh phí cho hoạt 
Trường Đại học Kinh tế quốc dân; Chuyên động tạp chí hạn hẹp. 
san Kinh tế và Kinh doanh - Trường Đại 
 Việc không đáp ứng được những tiêu 
học Kinh tế, Đại học Quốc gia Hà Nội; Tạp 
 chuẩn quốc tế của tạp chí khoa học, đặc biệt 
chí Khoa học Đại học Huế; Tạp chí Phát 
 là tiêu chí tổ chức Hội đồng Biên tập và cơ 
triển và hội nhập, Trường Đại học Kinh tế - 
 chế phản biện bài báo đã giải thích rõ lý do 
Tài chính). Hầu hết các tạp chí khoa học 
 tại sao những công trình khoa học đăng trên 
của các Bộ ban ngành không ghi tóm tắt, từ 
 tạp chí khoa học xã hội của Việt Nam 
khóa và không kết cấu bài viết gồm 4 phần 
 không có nhiều người đọc, ngay cả những 
theo thông lệ quốc tế. Tại Viện Hàn lâm 
 người trong giới khoa học xã hội cũng ít 
Khoa học xã hội Việt Nam, chỉ có 13 tạp 
 đọc và số trích dẫn càng ít hơn. 
chí có tóm tắt bằng tiếng Việt và tiếng Anh, 
hoặc chỉ có tiếng Anh, chiếm 46%; 10 tạp Đây cũng chính là những thách thức lớn 
chí có từ khóa, chiếm 35,7%; 7 tạp chí có nhất cho các tạp chí khoa học xã hội Việt 
lời mở đầu, kết luận, chiếm 25%; 01 tạp chí Nam trong hội nhập tiêu chuẩn quốc tế. 
ghi ngày nhận bài, chỉnh sửa và ngày đăng 4. Một số kiến nghị 
bài, chiếm 0,3% (Tạp chí Tâm lý học). 
 Để xây dựng tạp chí khoa học xã hội của 
 Nhiều tạp chí khoa học xã hội của Việt Việt Nam theo tiêu chuẩn quốc tế, cần thực 
Nam không có cơ chế phản biện khoa học hiện một số việc sau: 
bài báo. Đây là điểm khác biệt lớn nhất 
giữa tạp chí khoa học xã hội của Việt Nam Thứ nhất, xây dựng lộ trình và có trọng 
với các tạp chí khoa học quốc tế. Khi tác tâm xây dựng trước một số tạp chí theo 
 chuẩn quốc tế, bắt đầu từ việc nâng cao chất 
giả gửi bài đến, một vài người trong Hội 
 lượng nội dung bài viết. 
đồng Biên tập xem qua và quyết định 
đăng hay không. Chẳng những đăng bài Thứ hai, tổ chức Hội đồng Biên tập theo 
mà còn phải trả nhuận bút cho tác giả. Có tiểu chuẩn quốc tế, xây dựng quy chế và 
lẽ do cách làm như thế nên đại đa số kinh phí hoạt động của Hội đồng Biên tập. 
những bài báo trên các tạp chí này có chất Thứ ba, xây dựng quy trình tiếp nhận bài 
lượng khoa học rất thấp. Có rất nhiều lỗi viết, phản biện, biên tập, xuất bản, phát 
và sai sót cơ bản trong những bài báo. hành, điều quan trọng là các tạp chí chú 
Cách trình bày hết sức sơ sài và tùy tiện, trọng yêu cầu phản biện khoa học thật 
làm cho người đọc thấy hình như tác giả nghiêm túc (có thể ở trong hoặc ngoài nước 
không tôn trọng độc giả. một cách phù hợp) để nâng cao chất lượng 
 Nguyên nhân của thực trạng trên có khoa học của bài báo. 
nhiều, song, có hai nguyên nhân cần lưu Thứ tư, xây dựng một cơ sở dữ liệu của 
tâm: thứ nhất, Việt Nam chưa có khung khổ quốc gia, liệt kê tất cả những bài báo khoa 
quy định chung về thể thức xuất bản, hình học đã công bố trên các tạp chí khoa học xã 
thức trình bày nội dung bài báo cho các tạp hội của Việt Nam từ những năm đầu thế kỉ 
74 
 Kim Ngọc 
XX, hay thậm chí thế kỉ XIX (nếu có) đến [3] Trần Văn Nhung (2016), ”Một vài thông tin 
nay phục vụ cho nghiên cứu, trích dẫn. về mã số chuẩn quốc tế cho tạp chí và sách, về 
 5. Kết luận sự phân loại tạp chí khoa học và cách trình bày 
 một bài báo trong tạp chí khoa học”, Tài liệu 
 Việt Nam đang hội nhập quốc tế sâu hướng dẫn xét công nhận đạt tiêu chuẩn chức 
rộng, trong đó có các tạp chí khoa học xã danh giáo sư, phó giáo sư năm 2016, Nxb 
hội của Việt Nam. Các tạp chí khoa học xã Bách khoa, Hà Nội. 
hội của Việt Nam không thể đứng ngoài [4] Eugene Gafield, “Citation Indexes for Science: A 
quỹ đạo hội nhập các tiêu chuẩn quốc tế của New Dimension in Documentation through 
tạp chí khoa học. Nếu không có sự chuẩn Association of Ideas”, Science, 122(3159), 1955. 
bị, không có định hướng thì không bao giờ 
 [5] Adler, R., Ewing, J., Taylor, P., “Citation 
xây dựng được những tạp chí của chúng ta 
 Analysis”, Statistical Science, 24(1), 1-14, 2009. 
theo chuẩn quốc tế. 
 [6]iii
Tài liệu tham khảo uan/071229_nguyenvantuan-
[1] Hội đồng Chức danh giáo sư nhà nước (2016), nguyendinhnguyen_chatluong-nckh-
 Công văn số 37/HĐCDGSNN về Yêu cầu về vietnam.htm 
 chất lượng khoa học và thể thức đăng bài [7]i 
 trong các tạp chí khoa học được tính điểm, bin/jrnlst/jlsubcatg.cgi?PC=K 
 ngày 4 tháng 4. [8]  
[2] Hội đồng Chức danh giáo sư nhà nước (2016), [9]  
 Tài liệu hướng dẫn xét công nhận đạt tiêu chuẩn 
 [10]iii
 chức danh giáo sư, phó giáo sư năm 2016, 
 /ThamKhaoTapChi/View_Detail.aspx 
 Nxb Bách khoa, Hà Nội. 
 75