Hệ thống thể loại báo chí trên Gia Định Báo

hể loại phóng sự xuất hiện thanh nữ tú, ăn mặc trọng thể cũng lên cây đu tiên 
trên báo chí Việt Nam từ sau 1930 với các tác giả mà đánh, mỗi người cách nhau có thấy hai cái lồng 
xuất sắc như Vũ Trọng Phụng, Tam Lang, Ngô Tất đèn. Người Ngô cũng cầu vui, đem pháo tới đó mà 
Tố Tuy nhiên, theo Nguyễn Văn Trung, từ năm đốt không biết bao nhiêu. 
1920, trên Nông Cổ Mín Đàm đã đăng khá nhiều tác Chơi cây đu này đã vui mà không thiệt hại gì. 
phẩm phóng sự như Mộng du thế giới của Hương Còn cây đu bầu thì thiệt hại lắm. Tối mùng 4 rạng 
Bình Phạm Xuân Đại, Thế giới du ký của Nguyễn mùng 5 tết có một người Ngô say rượu nhẩy lên cây 
 ấy không kể chết, rủi té xuống bất tỉnh nhơn sự, 
 11 SĐD, trang 484. 
 Trang 83 
SCIENCE & TECHNOLOGY DEVELOPMENT, Vol 19, No.X2-2016 
quan huyện hay được mới dạy mở dây lưng nó ra, không lấy gì làm lợi, ăn thịt cũng không có bao 
cho uống nước đái, cũng để nằm lối đó, cách hai nhiêu, sao nở lòng mà giết, và bắt phá những ổ nó, 
giờ mới tỉnh lại mà về nhà. Lại hôm mùng 8 có hai lượm hết trứng con, làm cho mất nòi giống đi, thì 
người hát bội lên đu bầu mà đánh, rủi có một người lấy làm thương tiếc! 
té xuống, còn người kia thấy vậy hoảng kinh a Vật hữu dụng không nuôi mà có, người ta muốn 
xuống, bị thang đu đập trái vế sưng lên, còn người loài chim ấy sanh sản thêm cho nhiều mà chơi, thì 
kia không hệ lụy gì cho mấy. lại càng đẹp mắt hơn nữa, có nở bụng nào mà gia 
 Quan huyện thấy cây đu bầu mà đã ba bốn hại cho nó ở đâu. Nếu như các loài chim ấy có làm 
người té nên giận, chẳng những là cấm chơi cây đu chi sự thiệt hại cho mình mà giết nó cũng cho ưng, 
bầu, mà lại đu gì cũng không cho chơi nữa. Người nhưng mà không, có sự có ích cho mình mà thôi, 
ta có trí khôn không ai thèm chơi thứ đu ấy, vì còn sự ăn ở của nó thì dễ thương lắm, kiếm chác 
chẳng lần này thì lần khác cũng mang tai với nó. một hai hột thóc rơi rớt, và những thứ sâu trùng, 
Hễ chơi dao thì có ngày đứt tay, nghĩ sao cho khỏi? loài muổi mòng cắn ta, thì là đồ ăn của nó, vì vậy 
 Lối kể một câu chuyện có diễn tiến, xung đột có kẻ cảm thương loài chim ấy là vật hữu dụng cho 
với những chi tiết xác thực, mới lạ, ly kỳ như trên đời, cho nên mới phóng sanh cả lồng kia lồng nọ; 
chính là dấu hiệu điển hình của thể loại phóng sự ở người sao đem lòng tha thứ, người sao bắt giết 
Pháp thế kỷ XIX và ở Việt Nam trong những năm không thương, chẳng phải là lỗi trong sự háo sanh 
đầu thế kỷ XX cho đến nay. ố sát chăng? 
 3.4. Vài thể loại khác Vì vậy phải ra lời khuyên bảo các người nhỏ 
 - Với nhãn quan và phương pháp phân tích thể kia, phải cải tánh độc ác lâu nay, đừng có giết như 
loại như vừa trình bày về tin, tường thuật, phóng sự, vậy nữa. 
chúng ta có thể tiếp tục nhận ra sự manh nha của Ấy bên nước Langsa, cũng có luật riêng cấm 
nhiều thể loại báo chí khác trên Gia Định Báo. người ta không được sát hại những chim chóc, loài 
Chẳng hạn, các bài Các thứ dân (số ra ngày vật nhỏ nhỏ, mà hữu dụng. 
25/1/1882), Lợi ích về sự thông biết (số ra ngày E. POTTEAUX 
28/6/1884), Đừng giết chim nhỏ (số ra ngày Bài viết ngắn gọn (364 chữ), từ ngữ dung dị, lập 
6/8/1884), Lời vấn đáp về việc buôn chung của luận chặt chẽ, lời lẽ thiết tha, nhiệt huyết, rất đạt lý 
Paulus Của (số ra ngày 20/10/1885) là những bài thấu tình. 150 năm đã trôi qua nhưng tính thời sự 
bình luận. Xin chép ra một bài làm dẫn chứng: của bài viết vẫn tươi nguyên. Và nếu biên tập một 
 ĐỪNG GIẾT CHIM NHỎ. chút về câu cú, chính tả thì há không đăng được bài 
 Lời khuyên răn các trẻ nhỏ, nhơn vì thường thấy này ở mục Thời sự và suy nghĩ của báo Tuổi Trẻ 
các người nhỏ kiếm chuyện chơi bời vô ích, hay hay mục Chào buổi sáng của báo Thanh Niên hôm 
dùng ống đồng mà thổi, hay là dùng nhiều thế khác nay hay sao? 
mà giết chim chóc nhỏ nhỏ đậu trên cây cối; phải - Những loạt bài đăng trên nhiều số liên tục như 
biết chim ở đậu trên cây, người ta coi chơi thì lấy Luận về cầm thú (12 số, từ 1/9/1883 đến 
làm vui vẻ, có kiểng có vật thì mới là xinh tốt; vã lại 24/11/1883), Tổng luận về các loại kim (13 số, từ 
cũng có đều giúp cho người ta nữa, là như có con 26/1/1884 đến 19/4/1884), Về sự trồng gai bố (2 số, 
bò hong, sâu mọt ăn cây, muổi mòng loài côn trùng ngày 1/3/1884 và 8/3/1884) cung cấp cho người 
biết bay hay cắn người ta, thì chim nhỏ ấy đều bắt đọc thông tin, kiến thức về các sự vật, hiện tượng, 
mà ăn đi, có phải là vật hữu dụng chăng? Các vấn đề một cách khoa học, hệ thống, đáng tin cậy 
người nhỏ kia chơi ác làm gì, dẩu bắt đặng nó thì không khác gì thể loại hồ sơ (file - biên khảo báo 
Trang 84 
 TAÏP CHÍ PHAÙT TRIEÅN KH&CN, TAÄP 19, SOÁ X2-2016 
chí) trên một số nhật báo hiện nay. Xin trích đoạn liệu, địa danh, mốc thời gian, thuật ngữ cụ thể, 
mở đầu của một “hồ sơ” trên số ra ngày 1/3/1884: mang tính hệ thống và diễn đạt bằng một lối văn 
 VỀ SỰ TRỒNG GAI BỐ. khúc chiết, khách quan của khoa học. Bài này mang 
 Mỗi năm bên nước Langsa thường mua bông, dáng dấp của một biên khảo hơn là một bài báo 
gai bố, tơ chỉ cùng các món khác, mà để dùng trong thông thường, nhất là về quy mô và dung lượng của 
các nhà nghề có máy dệt, chẳng biết là bao nhiêu, nó. 
tính cho tới muôn vàn góc tư, lấy sự thế ấy thì hiểu - Những bài như Người đàn bà và sự kín (số ra 
ý người ta đã làm thử trong mấy năm nay, mà làm ngày 2/12/1882), Nước diệu kỳ (số ra ngày 
cho xứ sở chúng ta được một giống tơ chỉ mới: 17/3/1883), Đứa con gái (số ra ngày 8/4/1884) 
Những bố gai cũng có lẽ trồng được trong các tỉnh không phải là truyện cười, truyện ngụ ngôn nhưng 
bên Nam, bên Algérie, cùng bên Tunisie. Đương lúc có tác dụng khôi hài, châm biếm sâu sắc về những 
mối, kiến cùng trong lúc làm ra thứ thuốc nhuộm, nghịch lý trong xã hội và những thói hư tật xấu của 
phải phá hết thứ cây van trong xứ Vaucluse, được y con người. Tính thời sự, tính hài hước, tính chiến 
như lời hứa, thì đó sẽ được thêm sự giàu có chắc đấu, tính nghệ thuật và tính hàm súc toát lên từ 
chắn trong nước. những bài này khiến chúng ta có thể nghĩ đó là 
 Phép dệt chỉ bố, tại Trung-quấc, tại Nhựt-bổn, những tiểu phẩm báo chí. Xin chép ra một bài để 
cùng tại các xứ bên cỏi Đông-dương biết đã lâu đời tham khảo: 
lắm. Tưởng đến đời thứ XVI mới có bố chỉ chở qua ĐỨA CON GÁI. 
Tây; song từ năm 1840, nhà nghề Hồng-mao mới Đứa con gái kia, kiêu ngạo quá một chút, tính 
được những bố chỉ tốt ở bên Thiên-trúc cùng bên kiếm một người chồng còn trẻ, mình mẩy đều đặng, 
Trung-quấc, kêu là Rheu hay là china-grass, mặt mày lịch sự, ăn nói tử tế, không trở tráo, không 
khoanh lại từng bó, hoặc lớn hoặc nhỏ. Những ghen tương, ít nữa là đừng có hai tính ấy. Con gái 
khoanh ấy chính là vỏ cây, ở trong có chỉ mà dẻo. này cũng muốn chồng có của cải, dòng dỏi sang 
Đốn cây nó, để hứng mủ sương sớm mai cho ướt, trọng, có trí hóa, lại khôn ngoan đủ đều, mà có ai 
thì là dể lộ vỏ, lách dài nó ra mà tước nó. Ấy là cho được toàn vẹn? Khéo khiến cũng có kẻ đến, cô 
công việc làm trong một phần nước Trung-quấc. ấy coi chưa được nữa phần; mới rằng: “Nghĩa gì! 
Tại chổ khác người ta không quen làm theo thế chẻ Cớ gì! Những quân đó, tôi tưởng họ nói lẩn lộ, ai đi 
rọc ấy; cứ việc cầm giữa cây vặn nó một cái, thì vỏ đem cái kẻ như vậy mà nói với tôi! Thảm thay! coi 
nó tách ra, cùng lìa xương nó. Rồi lấy ngón tay mà cái loài dại ở đâu!” Chê kẻ vô trí, người mặt mủi 
xước vỏ nó. Dùng theo cách ấy mà lấy vỏ nó rồi, lại thế nào đó, nói nọ, nói kia, nói lia nói lịa, nói đủ 
dùng thế mà cạo lớp vỏ đen ngoài. đều, vì mấy con miệng lưởi hay trề nhún chê bai cả 
 Người Trung-quấc làm ra nhiều thứ chỉ gai. Ở thảy. Hết bậc cao, tới bậc tầm thường đến hỏi cưới, 
đây chúng tôi cứ việc nói về thứ gai bố mà thôi () con ấy cũng nhạo cười. “Thật chúc, tôi lấy làm tử 
 Không giống các bài ngắn hướng dẫn kỹ năng, tế mới cho chúng vào nhà! chúng nó tưởng tôi dà 
mẹo vặt trong cuộc sống như Mạ vàng, mạ bạc (số khó chịu trong mình hay tôi mần răn: Nhờ trời, tôi 
ra ngày 2/6/1882), Sừng gạc và các cách dùng nó ngũ đêm nào đêm nấy chẳng thấy rầu rỉ chút gì hết, 
(số ra ngày 17/7/1882), Về sư lội (số ra ngày tuy ở một mình mặc lòng”. Con ấy lấy làm khoái ý. 
21/7/1883), Về sự giữ cây trái, xương thịt cho khỏi Ít lâu tuổi lớn: Hết kẻ thương muốn. Một năm qua, 
thối mục (số ra ngày 19/7/1884), Làm gốm (số ra rồi hai phát lo: Sau mới buồn bực, mỗi ngày bớt 
ngày 8/11/1884), bài này trình bày “toàn cảnh” cười cợt, bớt dởn hớt, bớt người muốn; mặt già da 
bức tranh về gai bố trên thế giới với các chi tiết, số đen, coi hết được; giồi phấn, đánh chì, luốn công vô 
 Trang 85 
SCIENCE & TECHNOLOGY DEVELOPMENT, Vol 19, No.X2-2016 
ích, ngày qua tháng lụn, một ngày một già, buồn hành trình đó, Gia Định Báo từng bước mở rộng 
quá. Nhà cửa, sự nghiệp tan hoang còn lập lại cấu trúc thông tin ngày càng đa dạng, hữu ích nên 
được, ý mần răn cái mặt già làm trẻ chẳng đặng cũng tất yếu sử dụng ngày càng nhiều các thể loại 
cà? Cô ta khi ấy sữa cái lời nói lại, cái kính soi nói báo chí, theo quy luật thống nhất giữa nội dung và 
với nó rằng: “Lấy chồng thoắn đi”. Tôi không biết hình thức. 
cái lòng ước ao nào nói với nó như vậy nữa, hay là Trên Gia Định Báo hiện diện gần đủ các thể loại 
lòng ước ao thường có trong lòng cái con miệng đặc trưng của báo chí hiện đại, từ thông tấn, chính 
lưởi kia. Con này chọn một người chồng chẳng ai luận đến ký; từ tin, tường thuật, bình luận đến 
dè như vậy, sau này lấy làm vui lòng, có phước ước phóng sự và tiểu phẩm Tuy nhiên, tất cả thể loại 
đặng một chồng, hì hợm xấu xa. (Già kén chọn đều ở trạng thái phôi thai, mang tính chất nguyên 
hèn). hợp, mộc mạc và hồn nhiên. Ranh giới giữa các loại 
 Diển quốc ngữ TRƯƠNG-MINH-KÝ. hình, loại, thể loại và thể khá mong manh, tạo nên 
 Câu chuyện có tính hư cấu, lời văn cường điệu, những hình thức và phong cách thông tin pha tạp 
hài hước, giọng điệu đa thanh nhằm châm biếm nhẹ thú vị. Các tin bài thường có sự gặp gỡ, giao thoa 
nhàng thói kiêu ngạo, cầu toàn thái quá - căn bệnh không chỉ trong phạm vi các thể loại của báo chí mà 
mà ai cũng có thể mắc phải. Chất tiểu phẩm của bài còn cả giữa các thể loại của văn học, giáo khoa, 
này là ở đấy. hành chính, quảng cáo 
 - Ngoài ra, trên Gia Định Báo còn xuất hiện thể Khi bàn về thể loại, nhà văn - nhà triết học Đức 
loại feuilleton12 (truyện trang giữa - serial story) G. Lessing (1729-1781) từng đặt câu hỏi vừa hóm 
với các truyện dịch hoặc phóng tác từ văn học Pháp, hỉnh vừa sâu sắc: “Con la, liệu có thể vì không phải 
đăng nhiều kỳ như Phú bần truyện (700 câu lục bát, là con lừa, không phải là con ngựa mà nó không còn 
18 số, từ 22/11/1884 đến 11/4/1885), Telemaque là một trong những động vật có ích nhất chăng?”. 
(342 câu lục bát, trên các số từ 20/6/1885 đến Trong nghệ thuật, hình thức thể loại luôn quan 
22/8/1885), Francinet (văn xuôi, trên các số từ trọng nhưng không bao giờ là cứu cánh của nhà 
3/10/1885 đến 22/12/1885) Đây là thể loại thịnh nghiên cứu và nhà sáng tạo. Trong báo chí cũng 
hành trên báo chí Việt Nam từ Nông Cổ Mín Đàm vậy. Việc nhận diện, phân tích hệ thống thể loại trên 
cho đến giữa thập niên 1980, đặc biệt là trên các Gia Định Báo trước hết là làm một bức phác thảo 
nhật báo ở miền Nam giai đoạn 1954-1975. về phương diện hình thức thông tin của báo chí Việt 
 4. Kết luận Nam trong buổi bình minh của nó. Kế đến là gợi ra 
 Trong hơn 40 năm tồn tại với nhiều thăng trầm, “mã số” của các tin bài trên tờ báo này để người 
Gia Định Báo thực hiện cuộc hành trình nhất quán: đọc hôm nay có thể tiếp nhận sâu và đúng về chúng. 
chuyển dần từ một tờ công báo của chính quyền Từ đó, nhận thức đầy đủ hơn những đóng góp to lớn 
thuộc địa thành một tờ báo đại chúng, phục vụ nhu của Gia Định Báo trong lịch sử phát triển báo chí, 
cầu thông tin - giao tiếp, mở mang kiến thức - kỹ văn chương, chữ quốc ngữ Latin Việt Nam vào giai 
năng và thư giãn - giải trí cho người dân. Trong đoạn nửa cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX. 
12 Về bản chất đây là các tác phẩm tự sự thuộc lĩnh vực văn học 
nhưng khi đăng trên báo thì nó trở thành một thể loại báo chí mà 
người Pháp gọi chung là feuilleton. Truyện feuilleton chủ yếu để 
giải trí nhưng cũng có nhiều truyện feuilleton là những tác phẩm 
văn học có giá trị. 
Trang 86 
 TAÏP CHÍ PHAÙT TRIEÅN KH&CN, TAÄP 19, SOÁ X2-2016 
System of Journalistic Genres 
on Gia Đinh Bao Newspaper 
 Nguyen Van Ha 
 University of Social Sciences and Humanities, VNU-HCM 
 ABSTRACT: 
 This paper focused on examining the conveyed in the forms of pure, basic and 
system of journalistic genres appeared on Gia simple writing styles. The unclear distinction 
Dinh Bao, the first Vietnamese-language among these genres led to the creation of 
newspaper, in the dawn of Vietnam’s many interesting hybrids. The interference of 
journalism (1865-1930). different genres of articles was not only limited 
 Almost all the typical genres of modern in the field of journalism but also expand to the 
journalism appeared on Gia Dinh Bao, field of literature, administration, education, 
including news, editorials, features, reportages, advertising, etc. 
feuilletons, etc. However, all the genres were 
 Keywords: Gia Định Báo, Thông Loại Khóa Trình, Nông Cổ Mín Đàm, Trương Vĩnh Ký, public 
affairs, minor affairs, journalistic genres, news, reportage, features 
 TÀI LIỆU THAM KHẢO 
[1]. Nhiều tác giả (2006), Gia Định Báo - tờ báo [8]. Trần Đình Hượu, Lê Chí Dũng (1988), Văn 
 Việt ngữ đầu tiên, NXB ĐHQG TP.HCM. học Việt Nam giai đoạn giao thời 1900-1930, 
[2]. Nguyễn Văn Trung (2014), Hồ sơ về Lục NXB ĐH&THCN. 
 Châu học, NXB Văn Học. [9]. Huỳnh Văn Tòng (2000), Lịch sử Báo chí 
[3]. Trần Văn Giàu, Trần Bạch Đằng, Nguyễn Việt Nam từ khởi thủy đến 1945, NXB 
 Công Bình (Chủ biên, 1988), Địa chí Văn hóa TP.HCM. 
 Thành phố Hồ Chí Minh, NXB TP.HCM. [10]. 10. Bùi Đức Tịnh (1992), Những bước đầu của 
[4]. Hoài Anh, Thành Nguyên, Hồ Sĩ Hiệp (1988), báo chí, tiểu thuyết và thơ mới, NXB 
 Văn học Nam bộ từ nửa đầu đến giữa thế kỷ TP.HCM. 
 XX (1900-1954), NXB TP.HCM. [11]. Đỗ Quang Hưng (Chủ biên, 2000), Lịch sử 
[5]. Bằng Giang (1994), Sương mù trên tác phẩm báo chí Việt Nam 1865-1945, NXB ĐHQG Hà 
 Trương Vĩnh Ký, NXB Văn Học. Nội. 
[6]. Bằng Giang (1999), Sài Côn cố sự, NXB Văn [12]. Lê Minh Quốc (2001), Hỏi đáp báo chí Việt 
 Học. Nam, NXB Trẻ. 
[7]. Bằng Giang (1992), Văn học Quốc ngữ ở Nam [13]. Ưng Sơn Ca (2005), Gia Định Báo - Sự hình 
 kỳ 1865-1930, NXB Trẻ. thành và phát triển, Công trình NCKH, ĐH 
 KHXH&NV TP.HCM. 
 Trang 87 
SCIENCE & TECHNOLOGY DEVELOPMENT, Vol 19, No.X2-2016 
[14]. Nguyễn Q. Thắng (1990), Tiến trình văn nghệ [17]. The Misourri Group (2007), Nhà báo hiện 
 miền Nam, NXB An Giang. đại, NXB Trẻ. 
[15]. A.A Chertuchonui (2003), Các thể loại báo [18]. Philipe Gaillard (2003), Nghề làm báo NXB 
 chí, NXB Thông Tấn. Thông Tấn. 
[16]. Peter Eng và Jeff Hodson (2007), Tường thuật [19]. Nhiều tác giả (2005), Các thể loại báo chí, 
 và Viết tin, NXB Thông Tấn. NXB ĐHQG TP.HCM. 
Trang 88