Đặc điểm của dịch ca khúc và bản dịch ca khúc Anh-Việt

ng cho tình yêu (cung hằng, kỷ 
niệm, giấc mơ, giọt lệ, tên, trái tim, mặt trăng, 
đôi mắt, tình yêu và (4) nhóm tính từ mang 
nghĩa biểu trưng cho tình yêu (vĩnh cửu, mãi 
mãi, ). Bản dịch “Tình nồng cháy” là một 
thí dụ điển hình cho biện pháp dịch sát nghĩa. 
Chúng ta có thể thấy rõ nội dung của bản dịch 
nghĩa qua một trích đoạn sau đây:
“I never dare to reach for the moon/ Em 
không mơ hoang kiếp sống trên cung hằng, 
84 Đ.T. Quỳnh/ Tạp chí Nghiên cứu Nước ngoài, Tập 35, Số 2 (2019) 80-87
 I never thought I’d know heaven so 
soon/ Em không tham lam diễm phúc trên 
thiên đàng”
“Đồng xanh” là tựa đề được Lê Hựu Hà 
dịch từ ca khúc “Green Fields” của nhóm The 
Brothers Four. Chúng ta có thể thấy rằng trong 
bản dịch, về mặt ngôn từ, tác giả Lê Hựu Hà 
chuyển dịch chưa sát với nguyên bản, nhưng 
dịch giả đã khá trung thành và khá thành công 
với việc tạo ra trong phiên bản tiếng Việt một 
câu chuyện tương tự (chuyện trên cánh đồng 
xanh tươi đẹp có những cặp đôi yêu thương 
nhau và hẹn thề, nhưng khi họ không còn bên 
nhau nữa thì cánh đồng cũng trở nên buồn 
hoang vắng), trong một bối cảnh tương tự 
(thiên nhiên tươi đẹp với bầu trời, đồng xanh, 
thung lũng, cỏ cây, bờ suối, chim muông và có 
cả con người đang yêu) một tâm trạng tương 
tự (hạnh phúc, nuối tiếc, mong chờ, buồn man 
mác). “Đồng xanh” là một minh chứng cho 
biện pháp dịch sao phỏng. 
“Ôi! Giàn thiên lý đã xa” được Phạm Duy 
chuyển dịch từ bài dân ca Anh “Scarborough 
Fair”. Bản dịch lời Việt khác hẳn nguyên bản 
lời Anh. Nội dung của bản gốc nói về phiên 
chợ thanh bình trong thời loạn, phiên chợ mà 
người ta tới để vui chơi, gặp gỡ, hẹn hò và 
trao đổi hàng hóa. Trong bài hát, ngoài 4 thứ 
hương thảo được bày bán trong lễ hội: Mùi 
tây, xô, hồng hương và húng tây còn có hình 
ảnh mộc mạc như cái giếng, áo Cambric (áo 
được mặc trong các dịp đặc biệt ngày hội, lễ 
cưới, lễ hỏi), bụi gai, lưỡi liềm, lưỡi hái, hạt 
tiêu, bờ tường, mảnh đất, bãi cát, đại dương. 
Đây là những hình ảnh nói lên một cuộc sống 
đơn giản, thanh bình mà người dân mơ ước. 
Cái độc đáo của bài hát này là nói về chiến 
tranh nhưng không hề nhắc tới súng đạn hay 
cảnh đổ máu, mà chỉ ẩn dụ qua các hình ảnh 
bình dị trong cuộc sống hằng ngày để mơ ước 
một cuộc sống thanh bình. Bản dịch lời Việt 
không có hình ảnh nào liên quan tới khung 
cảnh phiên chợ thanh bình hay cuộc sống 
người dân thời chiến mà chỉ nói tới hình ảnh 
một chàng trai cứ nhớ mãi về tình yêu không 
thành), tuy nhiên bản dịch rất thành công và 
được rất nhiều khán giả đón nhận và đã trở 
thành một bài hát rất phổ biến tại Việt Nam. 
Đây là một bản dịch thoát ly hoàn toàn với 
nguyên tác. Chúng ta có thể thấy nội dung của 
bản dịch thoát ly qua một khúc hát được trích 
đoạn sau đây:
“Are you going to Scarborough Fair?/Tội 
nghiệp thằng bé cứ nhớ thương mãi quê nhà
Parsley, sage, rosemary, and thyme/ Giàn 
thiên lý đã xa, đã rời xa
Remember me to the one who lives there/ 
Đứa bé lỡ yêu, đã lỡ yêu cô em rồi
For once she was a true love of mine. /
Tình đã quên mỗi sớm mai lặng trôi”.
2.3.2. Về nguyên tắc dịch
Về nguyên tắc dịch, chúng tôi sẽ tập trung 
phân tích yếu tố quan trọng nhất trong dịch ca 
khúc là giai điệu – yếu tố quan trọng nhất phải 
đảm bảo và vần điệu – yếu tố mà Low cho 
rằng khó đảm bảo khi dịch ca khúc.
Giai điệu: Ba bản dịch đảm bảo nguyên 
tắc dịch quan trọng nhất mà Low đề ra là đảm 
bảo yếu tố hình thức (giai điệu). Cả ba bản 
dịch đều là bản hát được trên nền nhạc của bản 
gốc, khớp với giai điệu của bản gốc.
Theo Lê Hùng Tiến (2010), dịch lời bài 
hát là loại hình dịch đặc biệt mà trong dịch 
thuật gọi là kết hợp giữa dịch thông thường và 
chuyển dịch âm vị học bộ phận. Dịch thông 
thường là dịch văn bản ở ngôn ngữ nguồn 
thành văn bản ở ngôn ngữ đích trên ba phương 
diện từ vựng-ngữ pháp, ngữ nghĩa và ngữ 
dụng. Dịch âm vị học bộ phận là chuyển dịch 
văn bản theo các nguyên tắc âm vị học và ngữ 
âm học để đáp ứng đòi hỏi của văn bản về mặt 
hình thức (vần điệu, giai điệu): một âm tiết 
phải rơi vào một nốt nhạc. 
Với bản nhạc trong tiếng Việt, các âm tiết 
trong tiếng Việt có tính độc lập, phát âm tách 
biệt nên mỗi âm tiết được viết tương ứng với 
một nốt nhạc. Nhưng với bản nhạc trong tiếng 
Anh, từ đa tiết được viết tách ra để mỗi âm 
tiết cũng tương ứng với một nốt nhạc. Đây có 
thể gọi là xu hướng đơn lập hoá về mặt ngữ 
âm – từ đa tiết sẽ được phát âm theo xu hướng 
tách rời từng âm tiết một như trong tiếng Việt, 
85Tạp chí Nghiên cứu Nước ngoài, Tập 35, Số 2 (2019) 80-87
khác với phát âm trong giao tiếp tiếng Anh, 
các âm tiết trong từ đa tiết được phát âm thành 
một khối (Đoàn Thuý Quỳnh & Hoàng Minh 
Nguyệt, 2019). Đôi khi có những âm tiết được 
nhấn mạnh, có những âm tiết bị lướt qua, và 
có thể vài âm tiết mới tương ứng với một nốt 
nhạc. Bên cạnh đó, dịch giả một ca khúc còn 
phải tuân theo những quy luật đặc biệt của 
ngữ âm học. Nếu âm cuối của câu hát trong 
bản gốc được kết thúc bằng một âm tiết mở 
(nguyên âm) để kéo dài độ ngân nga của câu 
hát, thì âm tiết cuối của câu hát trong bản dịch 
cũng phải được kết thúc bằng âm tiết tương tự. 
Nếu âm cuối của câu hát trong bản gốc là âm 
vang mũi (âm mũi) để tạo độ ngân rung trong 
câu hát, thì âm cuối trong câu hát của bản dịch 
cũng là âm tương tự. Minh chứng sau đây sẽ 
đại diện để chứng minh cho quá trình chuyển 
dịch đặc biệt này:
I/ ne/ver/ dared/ to/ reach/ for/ the/ moon
I/ ne/ver/ thought/ I’d know/ hea/ven/ so/ soon
 (“Over and Over” - Nana Mouskour)
Em/ không/ mơ/ hoang/ kiếp/ sống/ trên/ 
cung/ hằng
Em/ không/ tham/ lam/ diễm/ phúc/ trên/ 
thiên/ đàng
 (“Tình nồng cháy” – Anh Bằng)
Để mỗi âm tiết tương ứng với một nốt 
nhạc, ở câu hát thứ nhất ta thấy từ song tiết 
“never” vốn phát âm thành một khối đã bị chia 
thành hai âm tiết “ne/ver”. Câu hát thứ nhất có 
9 âm tiết, câu hát thứ nhất trong bản dịch cũng 
phải có 9 âm tiết. Ở câu hát thứ hai, hai âm tiết 
“I’d know” đã bị hát lướt để thành 1 âm tiết. 
Do vậy, ở câu hát thứ hai có 9 âm tiết, và câu 
hát thứ 2 trong bản dịch cũng có 9 âm tiết.
Quy luật đặc biệt của ngữ âm học được 
thể hiện ở cặp âm tiết “moon/soon” đứng cuối 
mỗi câu hát ở bản gốc. Đây là cặp âm tiết được 
kết thúc bằng âm mũi /n/, thì cặp “hằng/đàng” 
đứng cuối mỗi câu hát trong bản dịch cũng kết 
thúc bằng âm mũi /ŋ/.
Vần điệu: Một yếu tố mà Low cho rằng 
khó nhất – yếu tố vần điệu thì ở ba bản dịch 
lại thể hiện rất tốt. 
Vần trong thơ ca tiếng Anh được phân ra 
thành các loại khác nhau dựa trên các tiêu chí 
khác nhau. Theo Delaney (2003), dựa vào vị 
trí của vần được hiệp với nhau (sự hiệp vần), 
người ta phân thành vần giữa dòng thơ (vần 
lưng) và vần cuối dòng thơ (vần chân). Dựa 
vào số lượng âm tiết của vần được hiệp với 
nhau, người ta phân vần thành vần có một 
âm tiết (vần đơn), vần có hai âm tiết (vần 
đôi) và vần có ba âm tiết (vần ba). Dựa vào 
chức năng hoà âm của các vần được hiệp với 
nhau, Thompson (2006) phân vần thành vần 
hoàn hảo (vần chính), vần chưa hoàn hảo 
(vần thông) và vần chính tả (hiệp vần về mặt 
chính tả). Vần trong thơ ca tiếng Việt được 
phân ra thành các loại khác nhau dựa trên các 
tiêu chí khác nhau. Dựa theo vị trí của vần, 
người ta phân thành vần lưng và vần chân; 
dựa theo mức độ hoà âm của vần, Mai Ngọc 
Chừ (2005) phân thành vần chính, vần thông 
và vần ép; dựa theo sự biến thiên của thanh 
điệu ở âm tiết mang vần, người ta phân chia 
thành vần bằng và vần trắc. Để bàn luận về 
vần, chúng tôi căn cứ vào chức năng hoà âm 
của vần để đưa ra những nhận xét sau đây về 
vần trong ba bản dịch. 
Ở bản dịch “Tình nồng cháy” (Đoàn Thuý 
Quỳnh, 2018: 561), vần được đảm bảo để nối 
liền các câu hát từ câu đầu tới câu cuối. Hơn 
nữa số lượng cặp vần trong bản dịch cũng 
bằng với số cặp vần trong nguyên bản. Bản 
dịch có 9 cặp vần, trong đó có 3 cặp vần hoàn 
hảo (vần chính): tình/mình; dài/mãi; đàng/
bàng; 6 cặp vần không hoàn hảo (vần thông): 
hằng/đàng; rồi/đời; đầy/dài; vàng/tàn; thầm 
vàng; đời /đầy. So với nguyên bản thì nguyên 
bản có 8 cặp vần hoàn hảo: moon/soon; feel/
reveal; name/again; eyes/goodbyes; cried/
signed; true/you gold/old; away/stay và 1 cặp 
vần không hoàn hảo: byes/cried. 
Trong bản dịch “Đồng xanh”, số lượng 
cặp vần ít hơn so với số lượng cặp vần trong 
nguyên tác. Nếu trong nguyên tác có 8 cặp vần 
hoàn hảo: run/sun, above/love, run/sun, heart/
depart, away/day, me/see, return/learn, roam/
home thì trong bản dịch chỉ có 4 cặp vần; 
trong đó có 1 cặp vần hoàn hảo (vần chính): 
86 Đ.T. Quỳnh/ Tạp chí Nghiên cứu Nước ngoài, Tập 35, Số 2 (2019) 80-87
người/trời và 3 cặp vần không hoàn hảo (vần 
thông): cây/say, quên/em, hiu/tim. 
Như vậy, ở những bản dịch nghĩa và dịch 
phỏng, dịch giả đã thể hiện được sự xuất hiện 
của vần trong bản dịch, nhưng không thể hiện 
được nhiều vần ở mức độ hoàn hảo. Tuy nhiên, 
đây cũng là những bản dịch rất thành công khi 
cố gắng đảm bảo yếu tố vần điệu trong lời ca.
Bản dịch “Ôi! Giàn thiên lý đã xa” là bản 
dịch thoát ly (tác giả không lệ thuộc vào ngữ 
nghĩa của từ ngữ trong bản gốc mà đặt lời mới 
theo giai điệu nhạc của bản gốc) nên bản dịch 
chứa 6 cặp vần chính (vần hoàn hảo): nhà/xa, 
rồi/trôi, người/khơi, mà/qua, đường/dương, 
trời/ơi và 2 cặp vần ép (vần không hoàn hảo): 
tình/xanh, nàng/thương. Ở nguyên tác, toàn 
bộ số cặp vần đều là vần hoàn hảo (vần chính): 
fair/there, thyme/mine, shirt/work, well/fell, 
leather/feather, land/sand. Như vậy, về mặt 
vần điệu, bản dịch thoát ly đạt tiêu chuẩn cao 
về vần hoàn hảo.
Qua đây, có thể thấy rằng ba bản dịch ca 
khúc lời Việt được khảo sát là các bản dịch 
khá thành công khi đưa yếu tố vần điệu vào 
trong lời dịch.
3. Kết luận
Tóm lại, bài viết của chúng tôi trình bày 
quan niệm về dịch thuật, dịch ca khúc và cơ 
sở lý thuyết về dịch ca khúc. Cơ sở lý thuyết 
dịch ca khúc mà chúng tôi đề cập là cơ sở lý 
thuyết được Peter Low xây dựng dựa trên 
khung lý thuyết hệ thống và ông đã đưa ra các 
chiến thuật dịch ca khúc gồm dịch nghĩa, dịch 
phỏng và dịch thoát ly. Trên cơ sở lý thuyết 
đó, chúng tôi chọn 3 bản dịch ca khúc Anh - 
Việt để tìm hiểu các đặc điểm trong chuyển 
dịch. Việc phân tích 3 bản dịch cho thấy bản 
dịch nghĩa chứng tỏ sự giống nhau về mặt ngữ 
nghĩa như nội dung, nhân vật, kịch bản. Ở bản 
dịch phỏng, dịch giả đã giữ lại được chủ điểm, 
kịch bản và nhân vật. Còn với bản dịch thoát 
ly, nội dung ca khúc được làm mới hoàn toàn. 
Nghiên cứu còn chỉ ra rằng tất cả các bản dịch 
đều tuân theo nguyên lý Pentathlon mà Low 
đề xuất - ưu tiên yếu tố giai điệu, các yếu tố 
còn lại hỗ trợ lẫn nhau. Kết quả nghiên cứu 
còn cho thấy cả ba bản dịch đảm bảo yếu tố 
vần điệu - yếu tố mà Low cho rằng khá khó 
đảm bảo khi dịch ca khúc. Tuy nhiên, trong 
bài viết này, chúng tôi mới chọn 3 bài hát để 
phân tích và thấy rằng đó là những bản dịch rất 
thành công. Nhiều bản dịch khác chưa được 
khảo sát và có thể không thành công bằng 3 
bài hát này. Chúng tôi sẽ tiếp tục nghiên cứu 
để làm rõ những điểm thành công cũng như 
khiếm khuyết của chúng theo cơ sở lý thuyết 
đã xác lập trong bài viết này nhằm có những 
đóng góp hữu ích hơn nữa.
Tài liệu tham khảo 
Tiếng Việt
Nguyễn Ninh Bắc (2014). Biên dịch lời bài hát Anh-
Việt, Việt-Anh. Ngôn ngữ và đời sống, 11, tr. 65-71.
Mai Ngọc Chừ (2005). Vần thơ Việt Nam dưới ánh sáng 
ngôn ngữ học. Hà Nội: Nxb. Văn hoá – Thông tin. 
Đinh Văn Đức (2001). Ngữ pháp tiếng Việt – Từ loại. Hà 
Nội: Nxb. Đại học Quốc gia Hà Nội.
Nguyễn Thu Huyền chủ biên (2011). Học tiếng Anh qua 
những ca khúc nổi tiếng. Hà Nội: Nxb. Đại học 
Phương Đông. 
Đoàn Thuý Quỳnh (2018). Giá trị của “vần” trong ca khúc 
“Tình nồng cháy”. Hội thảo quốc tế dành cho nghiên 
cứu sinh và học viên cao học (tr. 556-564), Trường 
Đại học Ngoại ngữ - Đại học Quốc gia Hà Nội. 
Đoàn Thuý Quỳnh, Hoàng Minh Nguyệt (2019). Đối 
chiếu hiệp vần trong ca khúc “Over and Over” với 
bản dịch tiếng Việt. Tạp chí Từ điển học & Bách 
khoa thư, 57(1), tr. 91-101.
Lê Quang Thiêm (2008). Ngữ nghĩa học. Hà Nội: Nxb. 
Giáo dục.
Lê Hùng Tiến (2007). Vấn đề phương pháp trong dịch 
thuật Anh – Việt. Tạp chí Khoa học ĐHQGHN: 
Ngoại ngữ, 23(1), tr. 1-14.
Lê Hùng Tiến (2010). Tương đương dịch thuật và tương 
đương trong dịch Anh - Việt. Tạp chí Khoa học 
ĐHQGHN: Ngoại ngữ, 26(3), tr. 141-150.
Tiếng Anh
Catford, J.C. (1965). A linguistic theory of translation. 
London, UK: London University Press.
Cristal, D. (1992). The Cambridge Encyclopedia of 
Language. Cambridge University. 
87Tạp chí Nghiên cứu Nước ngoài, Tập 35, Số 2 (2019) 80-87
Delaney, D. (2003). Fields of vision. London: Longman.
Franzon, J. (2005). Musical comedy translation: Fidelity 
and format in the Scandinavian My Fair Lady. In 
D. Gorlee (Ed.), Song and Significance: Virtues 
and Vices of Vocal Translation (pp. 263-298). 
Amsterdam/New York: Rodopi. 
Franzon, J. (2008). Choices in Song Translation: 
Singability in print. Subtitles and Sung 
Performances. The Translator, 14(2), 373-399.
Low, P. (2005). The Pentathlon Approach to Translating 
Songs. In Song and Significance (pp. 185-212). 
Amsterdam/New York: Rodopi. 
Low, P. (2013). When Song Cross Language Borders. 
The Translator, 19(2), 229-244. 
Newmark, P. (1985). Approaches to Translation. Oxford 
Pergarnon Press.
Newmark, P. (1988). A textbook of translation. Prentice 
Hall: New York, USA.
Thompson, M. C. (2006). Some Element of Poetry. US 
Royal Fire Work Press.
Nguồn ngữ liệu
lyric.karaoke.com/Album/nhac_ngoai_loi_viet
CHARACTERISTICS OF SONG TRANSLATION 
AND ENGLISH-VIETNAMESE SONG TRANSLATIONS 
Doan Thuy Quynh
Faculty of English, VNU University of Languages and International Studies,
Pham Van Dong, Cau Giay, Hanoi, Vietnam
Abstract: In this article, we review some major theories related to translation and song 
translation. The song translation strategies, which are introduced by Peter Low, are as follows: 
translation, adaptation and replacement (text). He has also introduced the “Pentathlon Principle”, 
which comprises of rhyme, rhythm, naturalness, singability, and sense to song translation. The 
Pentathlon Principle is illustrated by our analysis of 3 Vietnamese versions of English songs. The 
results show that all the tunes are maintained as the original, while the semantically translated 
version ensures the same meaning, content, characters as well as the whole story as the original. 
By contrast, the adapted version only retains the theme, the plot and the characters. For the last 
one, the lyrics are completely novel – the translator creates a new story over the original tune. The 
study results also show that all three versions observe the “Pentathlon Principle”, and singability 
and rhyme come high on the list of priorities.
Keywords: song translation, adaptation, pop music, English songs, Vietnamese versions