Bàn về đào tạo hướng dẫn viên du lịch chất lượng cao

i 
tự đóng góp thêm. Thực tế là tất cả các giảng 
viên, sinh viên, nhà tuyển dụng đều nhận thức 
sâu sắc được tầm quan trọng của học tập thực 
tế trên các đường tour trong vấn đề nâng 
cao khả năng của sinh viên. Tuy nhiên, vấn 
đề vướng mắc lớn nhất đó là kinh phí. Trong 
khuôn khổ bài viết này, chúng tôi đưa ra một 
số gợi ý những tour thực tế dành cho các cơ 
sở đào tạo hướng dẫn viên du lịch tại Hà Nội 
như sau:
* Tour 1 ngày:
a. Hà Nội - Bắc Ninh: Hà Nội - Chùa Dâu - 
Chùa Bút Tháp - Làng Tranh Đông Hồ - Đền Đô 
- Đình Bảng - Chùa Phật Tích - Hà Nội.
b. Hà Nội - Nam Định: Hà Nội - Đền Trần - 
Chùa Phổ Minh - Chùa Cổ Lễ - Phủ Giầy - Hà 
Nội.
c. Hà Nội - Ninh Bình: Hà Nội - Chùa Bái 
Đính - Khu sinh thái Tràng An - Hà Nội;
Hoặc: Hà Nội - Bái Đính - Đền Vua Đinh, Lê - 
Nhà thờ Đá Phát Diệm - Hà Nội.
d. Hà Nội - Hà Tây (cũ): Hà Nội - Chùa Hương 
- Hà Nội;
Số 30 (Tháng 12 - 2019)106
NGHIÊN CỨUVĂ N HÓA
Hoặc: Hà Nội - Thành cổ Sơn Tây - Chùa Mía 
- Đền Và - Làng cổ Đường Lâm - Hà Nội.
* Tour dài ngày:
a. Hà Nội - Hải Dương - Quảng Ninh: Hà Nội 
- Côn Sơn - Kiếp Bạc - Yên Tử - Hạ Long - Hà Nội 
(3 ngày/2 đêm).
b. Hà Nội - Lào Cai: Hà Nội - Sapa - Bắc Hà - 
Hà Nội (4 ngày/3 đêm).
c. Hà Nội - Thanh Hóa: Hà Nội - Sầm Sơn - Hà 
Nội (2 ngày/1 đêm).
d. Hà Nội - Nghệ An: Hà Nội - Cửa Lò - Quê 
Bác - Hà Nội (3 ngày/2 đêm).
e. Hành Trình di sản miền Trung: Hà Nội - 
Quê Bác - Ngã Ba Đồng Lộc - Khu mộ Đại tướng 
Võ Nguyên Giáp - Phong Nha, Kẻ Bàng - Nghĩa 
Trang Liệt sĩ Trường Sơn - City tour Huế - City 
tour Đà Nẵng - Phố cổ Hội An - Thánh địa Mỹ 
Sơn - Hà Nội (7 ngày/6 đêm).
Tất cả các tour này đều là những tour rất 
quan trọng và đang được kinh doanh một 
cách hiệu quả trên thị trường tour. Tuỳ theo 
điều kiện về chương trình khung, tuỳ theo khả 
năng kinh tế mà các trường có thể lựa chọn 
những đường tour cho phù hợp. Tuy nhiên, dù 
chọn nhiều hay chọn ít, mỗi chuyến đi thực tế, 
các cơ sở đào tạo phải xác định được những 
điều sinh viên trực tiếp thu nhận được qua mỗi 
chuyến đi thực tế như sau: Nắm bắt được cung 
đường của tuyến du lịch, những điểm nhấn 
cần giới thiệu trên tuyến; giúp sinh viên giới 
thiệu được những điểm đặc sắc trên tuyến, 
hiểu được những giá trị văn hoá của các điểm 
du lịch; nắm bắt được những cơ sở dịch vụ 
phục vụ khách trên tuyến và tại điểm du lịch; 
tổ chức được các hoạt động hoạt náo trên xe; 
so sánh được những phong cách hướng dẫn 
của hướng dẫn viên suốt tuyến và hướng dẫn 
viên tại điểm; tiếp cận với phương pháp xử lý 
tình huống.
4.2. Đào tạo kỹ năng hoạt náo, tổ chức 
Gala dinner, team building
Du khách trong quá trình đi du lịch, ngoài 
mục tiêu là thẩm nhận giá trị văn hoá vật thể 
và phi vật thể đặc sắc, còn mong muốn được 
nghỉ ngơi giải trí trong chuyến hành trình du 
lịch. Bởi vậy, khả năng hoạt náo, tổ chức Team 
Building và Gala Dinner của hướng dẫn viên 
dành cho du khách góp phần không nhỏ vào 
sự thành công của chuyến tour.
Các cơ sở đào tạo phải có chương trình 
đào tạo cụ thể cho hướng dẫn viên về kỹ năng 
hoạt náo trên phương tiện di chuyển (mà cơ 
bản là trên xe ô tô). Thời gian ngồi trên xe ô tô 
Bảng 1. Một số tuyến du lịch cần được đào tạo về tiếng Anh chuyên ngành
Thời gian Nội dung
Buổi 1 - 3 Những câu thông dụng thường dùng khi giao tiếp với khách: Gặp mặt, trên xe, nhà hàng, khách sạn, thông báo
Buổi 4 - 5 Một số kỹ năng mềm trong hoạt động hướng dẫn du lịch (thuyết trình, ngôn ngữ cơ thể, chọn vị trí, quan sát đoàn khách)
Buổi 6 - 7
Tour 1: City tour: Xây dựng bài thuyết minh, tập thuyết minh các điểm: 
Văn Miếu - Quốc Tử Giám, Hồ Tây - Chùa Trấn Quốc, Hồ Hoàn Kiếm - Đền 
Ngọc Sơn, Phố cổ - Bảo tàng Dân tộc học, Lăng Chủ tịch Hồ Chí Minh - 
Phủ Chủ tịch
Buổi 8 – 9 Tour 2 Xây dựng bài thuyết minh, tập thuyết minh tuyến: Hà Nội - Chùa Hương (1 ngày)
Buổi 10 - 11 Tour 3: Xây dựng bài thuyết minh, tập thuyết minh tuyến Hà Nội - Ninh Bình (1 ngày)
Buổi 12 - 13 Tour 4: Xây dựng bài thuyết minh, tập thuyết minh tuyến Hà Nội - Mộc Châu (2 ngày/1 đêm)
Số 30 (Tháng 12 - 2019) 107
NGHIÊN CỨUVĂ N HÓA
TRAO ĐỔI - NGHIỆP VỤ
của du khách trong quá trình đi du lịch ở Việt 
Nam thường là khá dài. Vậy làm thế nào để cho 
du khách ngồi trên xe không cảm thấy nhàm 
chán, mệt mỏi bởi thời gian di chuyển quá 
lâu thì ngoài những lời thuyết minh, hướng 
dẫn trên tuyến, kỹ năng hoạt náo đan xen của 
hướng dẫn viên là vô cùng quan trọng. Hướng 
dẫn viên phải được đào tạo về những vấn đề 
sau để đảm bảo kỹ năng hoạt náo tốt:
- Khả năng hát
- Khả năng kể chuyện cười
- Khả năng tổ chức trò chơi
Đối với kỹ năng tổ chức Team Building và 
Gala Dinner thì đây gần như là một yêu cầu bắt 
buộc đối với một hướng dẫn viên du lịch chất 
lượng cao khi tổ chức cho khách những tour 
đi biển trong dịp hè. Ngoài tắm biển, khi tham 
gia vào các chương trình du lịch theo tập thể, 
du khách còn mong muốn được tham gia vào 
những trò chơi mang tính tập thể để được giao 
lưu, thắt chặt tình đoàn kết giữa các thành 
viên. Hiện nay, gần như các cơ quan, nhà máy, 
xí nghiệp đều tổ chức cho cán bộ công nhân 
viên đi du lịch vào các dịp hè nên các hướng 
dẫn viên cũng phải được đào tạo đa dạng hoá 
về kỹ năng hoạt náo, trò chơi Team Building 
và các kịch bản Gala Dinner để tránh trùng 
lặp. Ngoài sự hướng dẫn, đào tạo của giảng 
viên, mỗi hướng dẫn viên tương lai cũng phải 
tự nghĩ những trò chơi, kịch bản Gala Dinner 
mang dấu ấn cá nhân, phù hợp nhất với khả 
năng của mình để tránh trùng lặp với những 
hướng dẫn viên khác.
4.3. Kỹ năng thuyết trình
Đây là vấn đề cũng khá quan trọng. Lượng 
kiến thức mà hướng dẫn viên biết chỉ được coi 
là điều kiện cần. Vấn đề hướng dẫn viên thể 
hiện những kiến thức đó như thế nào mới là 
quan trọng. Trên thực tế có rất nhiều hướng 
dẫn viên có kiến thức uyên thâm nhưng vì 
không có kỹ năng thuyết trình dẫn đến bài 
nói của hướng dẫn viên trở nên khô khan, 
gây nhàm chán, thậm chí còn gây ức chế cho 
du khách bởi phải nghe quá nhiều thứ mà họ 
không cảm thấy hấp dẫn.
Vấn đề quan trọng nhất cần chú ý trong 
đào tạo thuyết trình cho sinh viên là phải tập 
trung vào mấy vấn đề:
- Nói cái gì? (Nội dung thuyết trình)
- Nói cho ai? (Đối tượng người nghe)
- Nói như thế nào? (Cách thức truyền tải)
Về nội dung thuyết trình, vì đây là đào 
tạo hướng dẫn viên du lịch nên nội dung các 
bài thuyết trình nên xây dựng những chủ đề 
thuyết minh theo tuyến, điểm du lịch; thuyết 
minh về giá trị văn hoá của một vùng, một dân 
tộc; phong tục, tập quán, ẩm thực; hay những 
vấn đề chung như tình hình kinh tế, chính 
trị, tôn giáo, giáo dục, y tế ở Việt Nam. Đây là 
những chủ đề du khách rất quan tâm. Giảng 
viên hướng dẫn sinh viên xây dựng bài nói 
theo lộ trình từ ngắn đến dài, từ cơ bản đến 
chuyên sâu về những vấn đề trên.
Về cách thức truyền tải, giảng viên hướng 
dẫn tập rèn cho sinh viên những kỹ năng: 
- Giọng nói: to, rõ ràng, có sự thay đổi (âm 
lượng, cao độ, cường độ) để tránh sự đơn điệu 
trong giọng nói. 
- Ngôn ngữ cơ thể: cử chỉ điệu bộ, thế đứng, 
dáng đứng, giao tiếp bằng mắt.
4.4. Đào tạo Ngoại ngữ và Hán Nôm
* Ngoại ngữ 
Nếu hướng dẫn viên du lịch chuyên nghiệp 
muốn làm hướng dẫn viên cho khách Inbound 
và khách Outbound thì nhất thiết phải thành 
thạo ngoại ngữ nói chung và tiếng Anh nói 
riêng.
Hiện nay, các cơ sở đào tạo hầu hết đều 
có những học phần ngoại ngữ chuyên ngành 
dành cho đào tạo hướng dẫn viên du lịch. Các 
học phần này đã góp phần nâng cao trình độ 
tiếng Anh cho hướng dẫn viên. Tuy nhiên, các 
chương trình này vẫn thiên nhiều về lý thuyết. 
Để đáp ứng đúng nhu cầu của thị trường 
hướng dẫn viên du lịch Inbound, nhà trường 
nên kết hợp với các công ty du lịch, mời những 
hướng dẫn viên du lịch chuyên nghiệp, kết 
hợp cùng với giảng viên đào tạo những kiến 
thức thực tế về hướng dẫn du lịch trên những 
Số 30 (Tháng 12 - 2019)108
NGHIÊN CỨUVĂ N HÓA
đường tour cụ thể chắc chắn sẽ tạo ra được 
những hứng thú và hiệu quả cho sinh viên 
trong việc nâng cao chất lượng học ngoại ngữ 
chuyên ngành. Ở đây, chúng tôi đề xuất một 
số tuyến cơ bản cần được đào tạo về tiếng Anh 
chuyên ngành, được trình bày trong Bảng 1.
* Hán Nôm
Nếu chuyên sâu vào khách du lịch nội địa, 
hướng dẫn viên du lịch cần phải có khả năng 
Hán Nôm nhất định. Lý do là bởi trong các 
chương trình du lịch nội địa, ngoài các tháng 
hè sôi động từ khoảng tháng 6 đến tháng 9 
cho các tour du lịch biển, những tháng còn lại, 
các hoạt động du lịch tập trung chủ yếu vào 
các chương trình du lịch văn hoá, tham quan 
các di tích lịch sử văn hoá như đình, chùa, đền, 
miếu, lăng tẩm. Hầu hết các di tích này đều 
có hệ thống hoành phi câu đối bằng chữ Hán 
Nôm (chủ yếu là chữ Hán). Tuy nhiên, hầu hết 
hướng dẫn viên không thể đọc được. Mà đã 
không đọc được thì không thể chuyển tải giá 
trị văn hoá của di tích đến với du khách bởi giá 
trị lịch sử, văn hoá của di tích kết tinh một hàm 
lượng rất lớn trong hệ thống hoành phi câu đối 
này. Xin đơn cử một ví dụ, hầu hết hướng dẫn 
viên du lịch khi đưa khách đến Văn Miếu, dừng 
trước cửa tam quan của Văn Miếu chỉ đọc được 
3 chữ “Văn Miếu Môn” bởi chữ này đã cố định ở 
vị trí đó, dễ nhận ra và được các tài liệu đề cập 
khá nhiều. Còn những câu đối rất hay ở tứ trụ 
nhằm tôn vinh đức Khổng Tử, đạo Nho và Văn 
Miếu thì hầu như hướng dẫn viên không đọc 
được. Chẳng hạn, một câu đối rất hay ở Tứ Trụ:
Đạo nhược lộ nhiên, đắc kỳ môn nhi nhập
Thánh tức thiên dã, bất khả giai nhi thăng.
Tạm dịch:
Đạo học (ý chỉ đạo Nho) như con đường, ai 
tìm thấy cửa (tìm thấy phương pháp học tập 
đúng đắn) thì nhập được vào đạo học này
Thánh (chỉ đức Khổng Tử) là trời cao, không 
thang nào có thể với tới được (ý là không ai có 
thể sánh với ngài được).
Nếu đọc được một câu đối này và giới thiệu 
được cho du khách thì chắc chắn bài thuyết 
minh về Văn Miếu của hướng dẫn viên sẽ sâu 
sắc và hấp dẫn hơn. Điều đó cho thấy, đào tạo 
Hán Nôm cho hướng dẫn viên du lịch là hết 
sức cần thiết. Hơn nữa, việc hiểu và đọc được 
một số từ tiếng Hán cơ bản giúp hướng dẫn 
viên sử dụng tiếng Việt trong sáng hơn, chuẩn 
mực hơn.
Tuy nhiên, rất nhiều cơ sở đào tạo cho rằng 
Hán Nôm rất khó và với một thời lượng tương 
đối ít ỏi từ 3 - 5 tín chỉ thì học chỉ mang tính 
“cưỡi ngựa xem hoa”. Thực ra điều đó chưa 
hoàn toàn đúng. Chúng ta không yêu cầu 
hướng dẫn viên du lịch phải đọc được tất cả 
hệ thống câu đối, nhưng những hoành phi 
hay một số nội dung cơ bản ở bài văn bia (tên 
bia, niên đại, người soạn bia) thì hoàn toàn 
người học chỉ cần vốn tiếng Hán từ 700 - 1.000 
chữ là hoàn toàn có thể đọc được. Vấn đề đặt 
ra ở đây là cơ sở đào tạo thiết kế chương trình 
học Hán Nôm phải là Hán Nôm du lịch, các chữ 
Hán Nôm trong chương trình học phải được 
hệ thống hoá từ hệ thống hoành phi, câu đối 
ở đình, chùa, lăng, miếu,... đang được khai thác 
trong kinh doanh du lịch, đang là điểm đến hấp 
dẫn du khách. Bên cạnh đó, một phương pháp 
giảng dạy kết hợp với những công cụ như máy 
chiếu, hệ thống từ điển về Hán Nôm Online, 
chắc chắn trong vòng từ 3 - 5 tín chỉ, sinh viên 
có thể nắm bắt được một số chữ Hán Nôm cơ 
bản, từ đó làm nền tảng để sinh viên tự học 
thêm dựa vào phương pháp tra cứu từ điển.
4.5. Đào tạo kiến thức chung về lịch sử văn 
hoá Việt Nam
Trong quá trình tác nghiệp, hướng dẫn viên 
du lịch gặp rất nhiều những câu hỏi, những 
mối quan tâm của khách về lịch sử - văn hoá 
Việt Nam. Để khỏi bị động, hướng dẫn viên cần 
được đào tạo kiến thức chung và được chuẩn 
bị những chủ đề cơ bản về lịch sử văn hoá Việt 
Nam (theo hướng càng nhiều càng tốt). Dưới 
đây là một số chủ đề gợi ý để hướng dẫn viên 
Số 30 (Tháng 12 - 2019) 109
NGHIÊN CỨUVĂ N HÓA
TRAO ĐỔI - NGHIỆP VỤ
tương lai chuẩn bị: Thông tin tổng quan về Việt 
Nam (diện tích, dân số, kinh tế, chính trị, văn 
hoá, xã hội); Tiến trình lịch sử Việt Nam; Ngôn 
ngữ và chữ viết ở Việt Nam; Hệ thống tôn giáo, 
tín ngưỡng ở Việt Nam; Tục thờ cúng tổ tiên; 
Giáo dục ở Việt Nam; Văn minh nông nghiệp 
lúa nước; Áo dài; Cây tre trong văn hoá Việt 
Nam; Tết cổ truyền của người Việt; Múa rối 
nước; Trống đồng và văn hoá Đông Sơn; Nghệ 
thuật gốm Việt Nam; Tranh dân gian; Nghề và 
làng nghề truyền thống Việt Nam; Đặc trưng 
của lễ hội Việt Nam; Đặc trưng văn hoá của một 
số tộc người (Mông, Dao, Thái, Mường...),v.v.
Kết luận
Bối cảnh hội nhập và toàn cầu hóa hiện 
nay đang đặt ra những yêu cầu ngày càng 
cao đối với hướng dẫn viên du lịch. “Hướng 
dẫn viên như đại sứ văn hóa cho một quốc gia 
chứ không đơn thuần là người giới thiệu điểm 
đến”. Vì vậy, hướng dẫn viên phải đảm bảo có 
đầy đủ các kiến thức, kỹ năng cần thiết, và có 
“thái độ, cách nhìn đúng đắn về nghề nghiệp 
của mình” [4].
Xây dựng đội ngũ hướng dẫn viên chất 
lượng cao là cả một quá trình lâu dài đòi hỏi 
một hệ thống giải pháp đồng bộ và sự tham 
gia, phối hợp chặt chẽ giữa cơ sở đào tạo, 
doanh nghiệp và các cơ quan quản lý về du 
lịch trong đào tạo và tuyển dụng. Bên cạnh đó, 
mỗi hướng dẫn viên tương lai cần phải thực 
sự nỗ lực, học tập, rèn luyện để ngày càng đáp 
ứng một cách nhanh nhất các tiêu chuẩn của 
một hướng dẫn viên du lịch chất lượng cao. Hy 
vọng rằng, những giải pháp mà bài viết đưa ra 
có thể góp một phần nhỏ bé vào định hướng 
quá trình đào tạo hướng dẫn viên du lịch chất 
lượng cao ở Việt Nam, từ đó góp phần nâng 
cao chất lượng nguồn nhân lực du lịch Việt 
Nam trong bối cảnh hội nhập và toàn cầu hóa.
Đ.T.P
(ThS., Phó Trưởng khoa Du lịch, Trường ĐHVHHN)
Tài liệu tham khảo
1. Bộ Chính trị (2017), Nghị quyết số 08-NQ/
TW ngày 16/01/2017 về Phát triển du lịch trở thành 
ngành kinh tế mũi nhọn.
2. Bộ Giáo dục và Đào tạo (2014), Thông tư số 
23/2014/TT-BGDĐT Ban hành Quy định về đào tạo 
chất lượng cao trình độ đại học.
3. Bộ Giáo dục và đào tạo (2020), “Số liệu 
thống kê giáo dục đại học năm học 2018 - 2019”, 
https://moet.gov.vn/thong-ke/Pages/thong-ko-
giao-duc-dai-hoc.aspx?ItemID=6636
4. Diệu Linh (2014), “Làm gì để xây dựng 
đội ngũ hướng dẫn viên du lịch đủ và đạt 
chuẩn”, 
dung-doi-ngu-huong-dan-vien-du-lich-du-va-
chuan-349878.vov
5. Phan Đông Nhựt (2016), “Hướng dẫn viên 
du lịch - Thực trạng và những định hướng nghề 
nghiệp”, 
php/su-kien-du-lich/van-de-trao-doi/5423-
huong-dan-vien-du-lich-thuc-trang-va-nhung-
dinh-huong-nghe-nghiep
6. Bùi Thanh Thuỷ (2009), Nghiệp vụ hướng 
dẫn du lịch, Nxb. Đại học Quốc gia Hà Nội, Hà Nội.
7. Tổng cục Du lịch (2013), “Tiêu chuẩn 
VTOS - Nghiệp vụ Hướng dẫn du lịch”, http://
vietnamtourism.gov.vn/esrt/default.aspxportali
d=1&tabid=344&itemid=88.htm
8. Tổng cục Du lịch (2019), “CSDL trực tuyến 
hướng dẫn viên du lịch”, 
vn/index.php/guide/cat/05
9. USAID (2012), Toward Professionalism in 
Tour Guiding, Publishing: The Unieted States 
Agency for International Development, 119p.
Ngày nhận bài: 18 - 12 - 2019
Ngày phản biện, đánh giá: 20 - 12 - 2019
Ngày chấp nhận đăng: 27 - 12 - 2019