Bài giảng Kỹ năng quan sát

Sách tham khảo: 
Ivey, A. E., & Ivey, M. B. (1999). Intentional Interviewing and Counseling (4 th ed.). CA: Brooks/Cole Publishing Company. 
Ivey, A. E., Ivey, M. B., & Zalaquett, C. P. (2010). Intentional Interviewing and Counseling (7 th ed.). CA: Brooks/Cole Publishing Company. 
Kỹ năng quan sát trì thị minh thúy, phd 
Tại sao cần kỹ năng quan sát? 
Kỹ năng quan sát cho phép TVV lưu ý và hiểu được hành vi của chính mình và của thân chủ cũng như biểu mẫu/ mô hình (pattern)/ cách của thân chủ khi nói bàn luận tình huống/ sự việc then chốt. 
Giúp lưu ý được hành vi không lời của TVV và thân chủ. 
Tại sao cần kỹ năng quan sát? 
Giúp để ý được hành vi có lời của TVV và thân chủ. 
Giúp lưu ý được sự bất đồng, bất nhất, mâu thuẫn xảy ra giữa TVV và thân chủ, trong hành vi và lời nói của TVV và thân chủ. 
Kỹ năng quan sát là một dụng cụ/ công cụ quan trọng để xác định cách thân chủ lý giải về thế giới. 
Kỹ năng quan sát tập trung vào ba lãnh vực sau: 
Hành vi không lời . 
Nhãn liên (eye contact), ngôn ngữ cơ thể, giọng nói, nét mặt. 
Sự thay đổi trong những hành vi trên cho thấy thân chủ hứng thú hay không thoải mái. 
Kỹ năng quan sát tập trung vào ba lãnh vực sau: 
Hành vi không lời . 
Thân chủ có thể nghiêng người về phía trước khi thích thú một điều gì đó. 
Hoặc thân chủ có thể khoanh tay/chéo tay lại như một dấu hiệu không muốn nghe hay tự vệ. 
Kỹ năng quan sát tập trung vào ba lãnh vực sau: 
Hành vi không lời . 
Những diễn tả trên khuôn mặt cần lưu ý: 
Chau mày 
Mím môi 
Đỏ mặt 
Mĩm cười không đúng lúc 
Kỹ năng quan sát tập trung vào ba lãnh vực sau: 
Hành vi không lời . 
Lưu ý những thay đổi trong tư thế ngồi của thân chủ: 
TC chéo chân hoặc nhìn đi chỗ khác khi TVV thách đố TC. 
TC nắm chặt 1 tay và tay kia thả lỏng khi nói về một người thân cảm xúc yêu ghét lẫn lộn. 
Kỹ năng quan sát tập trung vào ba lãnh vực sau: 
Hành vi có lời 
Từ then chốt/ Từ khóa 
Lưu ý những từ hoặc cụm từ thân chủ lập đi lập lại. 
Lưu ý những cụm từ thân chủ nói to, lên giọng. Những từ này ắt hẳn rất quan trọng đối với thân chủ. 
Quan sát sự thay đổi đề tài/chủ đề nói chuyện. TVV có thể nói cho thân chủ biết về điều này và hỏi thân chủ lý do thay đổi. 
Kỹ năng quan sát tập trung vào ba lãnh vực sau: 
Hành vi có lời 
Trừu tượng hay cụ thể 
Một số thân chủ rất cụ thể khi kể về sự việc. Họ tập trung vào từng chi tiết trong câu chuyện. 
Thí dụ: Hôm qua, tôi đi làm về, tôi xuống xe, mở cửa nhà. Ngôi nhà im lìm hơn bình thường. Mở cửa xong tôi đi lên tam cấp rồi vào nhà. tôi không thấy vợ tôi ở nhà. Tôi đi vào từng phòng trong nhà gọi vợ, nhưng cũng không thấy. 
Kỹ năng quan sát tập trung vào ba lãnh vực sau: 
Hành vi có lời 
Trừu tượng hay cụ thể 
Ngược lại, một số thân chủ rất trừu tượng khi nói về nan đề của họ. 
Thí dụ: “tương quan 2 vợ chồng không suông sẻ, hai người không đồng quan điểm với nhau”. 
Kỹ năng quan sát tập trung vào ba lãnh vực sau: 
Hành vi có lời 
TVV cần lưu ý xem thân chủ là người cụ thể hay trừu tượng. 
TVV cần điều chỉnh theo cách nói chuyện của thân chủ. 
Kỹ năng quan sát tập trung vào ba lãnh vực sau: 
Hành vi có lời 
Đối với thân chủ cụ thể: TVV giúp họ trừu tượng hơn qua việc thấy được kiểu mẫu/mô hình hành vi của mình, lý giải được hành vi của mình cũng như tình huống. 
Kỹ năng quan sát tập trung vào ba lãnh vực sau: 
Hành vi có lời 
Câu hỏi giúp thân chủ cụ thể trở nên trừu tượng hơn: 
“Em có thể cho cô biết sự việc đó có ý nghĩa như thế nào đối với em?” 
“Điều em nhớ nhất trong câu chuyện này là gì?” 
“Em thích nhất điều gì trong câu chuyện đó?” 
“Em có thể làm gì khác để thay đổi phần kết của câu chuyện?” 
Kỹ năng quan sát tập trung vào ba lãnh vực sau: 
Hành vi có lời 
Những thân chủ cụ thể có thể thích hợp với cách can thiệp hay giải quyết vấn đề cách cụ thể. 
Thuyết hành vi thích hợp với những thân chủ này. 
Kỹ năng quan sát tập trung vào ba lãnh vực sau: 
Hành vi có lời 
Thân chủ trừu tượng thường dễ suy tư, phân tích nhận thức và hành vi của mình. 
Đối với những thân chủ quá trừu tượng thì rất khó cho họ đưa ra những ví dụ cụ thể. 
Họ thích phân tích hơn là hành động. 
TVV giúp thân chủ trừu tượng nhìn đến những điều cụ thể hơn. 
Thích hợp với liệu pháp phân tâm học, và thân chủ trọng tâm. 
Kỹ năng quan sát tập trung vào ba lãnh vực sau: 
Hành vi có lời 
Câu hỏi giúp thân chủ trừu tượng trở nên cụ thể hơn: 
“Bạn có thể cho tôi một ví dụ cụ thể?” 
Cụ thể hay trừu tượng? 
Em khóc cả ngày. Tối hôm qua em không ngủ được, và cả ngày nay ăn không vô. 
Tôi cảm thấy mặc cảm và kinh tởm bản thân mình. 
Tôi hôm qua, chúng tôi gặp nhau ăn tối ở nhà hàng. Anh đến đón tôi đi và đưa tôi về nhà bằng xe máy của anh. 
Tôi là một người thất bại và tôi thấy tương lai tôi thật mù mịt. 
Cụ thể hay trừu tượng? 
Mẹ em rất khó tính và lúc nào cũng kiểm soát em. Em thấy thật ngột ngạt. 
Sáng nào, tôi cũng phải kêu con thức dậy lúc 6g, chuẩn bị đồ ăn sáng cho con và nhắc nhở con đem tập vở đầy đủ. Ăn sáng xong, tôi đưa con đến trường lúc 7g. 
Em chán lắm và mệt mỏi nữa. Em không muốn gặp bất cứ ai hay làm bất cứ điều gì. 
Ý tưởng “Tôi bất lực. Tôi vô dụng” hay đến trong đầu em. 
Kỹ năng quan sát tập trung vào ba lãnh vực sau: 
Hành vi có lời 
Câu nói “Tôi” và câu nói “Người khác”: 
Theo nhận thức của thân chủ, trách nhiệm liên quan tới nan đề thuộc về ai: thân chủ hay người khác được thể hiện qua câu nói của thân chủ “Tôi” hay “Người khác”. 
Kỹ năng quan sát tập trung vào ba lãnh vực sau: 
Hành vi có lời 
“Tôi cố gắng hết sức để hòa hợp với người yêu của tôi.” vs. “Đó là lỗi của anh ấy.” 
“Em chưa chăm chỉ đủ. Em cần cố gắng hơn nữa.” vs. “Cách đối xử không công bằng của cô giáo làm cho em không muốn học.” 
Kỹ năng quan sát tập trung vào ba lãnh vực sau: 
Sự bất nhất/ Sự mâu thuẫn 
“Con trai tôi rất hoàn hảo, nhưng nó không tôn trọng tôi.” 
“Em thực sự thương em con lắm” (nói với giọng nhỏ, trầm và mắt giận dữ) 
“Em không thể hợp được với bạn Lan” (giữa thân chủ và người khác) 
Kỹ năng quan sát tập trung vào ba lãnh vực sau: 
Sự khác biệt và mâu thuẫn từ bên trong thân chủ 
Giữa hai hành vi không lời: thân chủ có thể nói rất trôi chảy về một đề tài nhưng nếu quan sát kỹ thì thấy rằng dù thân chủ cười nhưng bàn tay lại nắm chặt. 
Giữa hai câu nói: Trong một câu nói, thân chủ có thể đưa ra 2 ý tưởng hoàn toàn trái ngược nhau (“Con trai tôi rất hoàn hảo, nhưng nó không tôn trọng tôi.”) 
Kỹ năng quan sát tập trung vào ba lãnh vực sau: 
Sự khác biệt và mâu thuẫn từ bên trong thân chủ 
Giữa điều thân chủ nói và điều thân chủ làm: Một phụ huynh có thể nói rằng rất thương con nhưng lại hay đánh đập con. 
Giữa lời nói và hành vi không lời: “Câu hỏi đó đâu có làm em khó chịu” (nói với gương mặt đỏ bừng và bàn tay nắm chặt). 
Kỹ năng quan sát tập trung vào ba lãnh vực sau: 
Sự khác biệt và mâu thuẫn từ bên trong thân chủ 
Nghẹn lời, nói lắp, do dự ngập ngừng: Khi đối mặt với những vấn đề khó hoặc phải nói ra một điều không thoải mái, thân chủ thường có những biểu hiện: khàn giọng, tằng hắng, cà lâm, do dự ngập ngừng. 
Kỹ năng quan sát tập trung vào ba lãnh vực sau: 
Sự khác biệt và mâu thuẫn giữa thân chủ và thế giới bên ngoài 
Giữa thân chủ và người khác: để ý đến và tìm ra mâu thuẫn trong tương quan với người khác là một vài trò chủ đạo của TVV. 
Kỹ năng quan sát tập trung vào ba lãnh vực sau: 
Sự khác biệt và mâu thuẫn giữa thân chủ và thế giới bên ngoài 
Giữa thân chủ và tình huống: thế giới lý tưởng của thân chủ khác với thế giới thực sự của thân chủ. 
Thí dụ: “Em muốn vào trường y, nhưng em không đủ điểm”, “Tôi muốn tìm có công việc phù hợp với khả năng của mình, và gần nhà”. 
Kỹ năng quan sát tập trung vào ba lãnh vực sau: 
Sự khác biệt và mâu thuẫn giữa thân chủ và thế giới bên ngoài 
Giữa thân chủ và tình huống (tt): 
Phân biệt giới tính, chủng tộc, tôn giáo, trình độ học thức, tình trạng bản thân, v.v. là những điển hình của sự mâu thuẫn giữa thân chủ và tình huống. 
Kỹ năng quan sát tập trung vào ba lãnh vực sau: 
Sự khác biệt và mâu thuẫn giữa thân chủ và thế giới bên ngoài 
Quẹt mũi và nhặt/bóc xơ vải: Khi thân chủ nói xong và đưa tay lên quẹt mũi (thường là bằng ngón tay trỏ), đây là dấu hiệu của sự lo lắng, bất an, không chắc chắn, hoặc dễ bị tổn thương. 
Kỹ năng quan sát tập trung vào ba lãnh vực sau: 
Sự khác biệt và mâu thuẫn giữa thân chủ và thế giới bên ngoài 
Quẹt mũi và nhặt/bóc xơ vải (tt): 
Hãy thử quan sát điều này nơi bản thân bạn. Bạn sẽ thấy cái mũi mình bị ngứa vào đúng thời điểm mà bạn không cảm thấy thoải mái. 
Thần kinh học cho thấy rằng cái mũi của chúng ta là phần trực tiếp và tức thời liên lạc với bộ não, giống như của động vật vậy. 
Kỹ năng quan sát tập trung vào ba lãnh vực sau: 
Sự khác biệt và mâu thuẫn giữa thân chủ và thế giới bên ngoài 
Thân chủ bóc/nhặt chỉ/xơ trên áo mình (có thể là có chỉ xơ thật hoặc tưởng tượng) là một dấu chỉ rõ ràng về sự mâu thuẫn. (vd: tôi thực sự yêu chồng tôi). 
Kỹ năng quan sát tập trung vào ba lãnh vực sau: 
Sự khác biệt và mâu thuẫn giữa thân chủ và thế giới bên ngoài 
Mâu thuẫn giữa các mục tiêu của thân chủ: thân chủ mong muốn 2 điều đối lập nhau. 
Ví dụ: làm vui lòng cha mẹ và được bạn bè chấp nhận. Muốn bạn bè chấp nhận thì phải đi chơi thường xuyên và không chú tâm học nhiều. Muốn làm vui lòng ba mẹ thì phải lo chú tâm học cho giỏi. 
Kỹ năng quan sát tập trung vào ba lãnh vực sau: 
Sự khác biệt và mâu thuẫn giữa thân chủ và thế giới bên ngoài 
Khác biệt giữa thân chủ và TVV: TVV hỏi một đề tài, thân chủ trả lời về đề tài khác, hoặc có sự khác biệt trong giá trị sống hoặc mục đích.