Văn hóa phỏng vấn

Trong 
cu c ti p xúc ph ng v n minh tinh in nh Pháp Emmanuel Béart, khi bà d n  u oàn in nh 
Pháp sang Vi t Nam t  ch c tu n phim “Toàn c nh in nh Pháp” n m 2008, nhà báo VV h i: 
Điều gì làm bà khó ch ịu nh ất khi sang VN ? Bà tr  l i, không có gì khó ch u, th m chí là r t hài 
lòng vì s  tr ng th  c a ng ưi VN  i v i bà, nh ưng có m t l n bà “s c” khi trong cu c ph ng 
vn báo chí  Hà N i, có m t n  nhà báo VN ã h i: ” Khán gi ả VN ph ần l ớn không thích phim 
Pháp. Bà sang đây có ngh ĩ là s ẽ làm khán gi ả yêu phim Pháp h ơn không ?”. Bà ta ã không tr  l i 
câu h i ó, và có v  không hào h ng khi ti p t c tr  l i ph ng v n... 
 Cng có nhi u nhân v t, khi nhà báo xin ph ng v n, câu u tiên h  h i: “  làm gì”? Nhân 
vt  ngh  ưa câu h i tr ưc  h  xem, n u ưng, h  m i  ng ý cho ph ng v n, còn không là 
mt l i t  ch i r t l ch s  "Tôi b n quá”, nh ưng th c ch t là h  chán v i m y câu h i nh t nh o 
ca nhà báo. 
2. K  n ng phng v n ( hay k n ng  t câu h i) 
 Nu nói ngh  báo là ngh  i nhi u, bi t nhi u thông tin,  vi t ưc nhi u nh t, thì ph ng 
vn là ngh  thu t  có ưc nhi u thông tin y. Không bi t cách (hay k  n ng) ph ng v n, s  
không có thông tin c quy n, thông tin sinh ng và có  tin c y cao, s c h p d n cao cho tác 
ph m báo chí. 
 Mt khác, k  n ng ph ng v n c ng t o nên d u n riêng, phong cách riêng c a nhà báo. 
Nh ng nhà báo n i ti ng trên th  gi i, th ưng là nh ng ng ưi có nh ng câu ph ng v n, cu c 
ph ng vn hay nh t. 
 Trong nhi u cu c ph ng v n, có nh ng câu h i mà nhà báo t ra l i không  i di n cho b n 
c, b n nghe ài, b n xem truy n hình. Nguyên nhân có th  do  ng c  ho c tính cách cá nhân, 
do iu ki n ti p xúc  th c hi n cu c ph ng v n, nh ưng phn nhi u là do trình  và k  n ng 
ngh  nghi p – k  n ng ph ng v n báo chí c a nhà báo. 
 Trong k  n ng ph ng v n, quan tr ng nh t là bi ết h ỏi. 
 Bi t h i tr ưc h t là bi t lựa ch ọn cái gì để h ỏi ? 
 Mt nhà bác h c t ng nói " Hãy đánh giá m ột con ng ười không phải qua câu tr ả l ời mà qua 
câu h ỏi c ủa anh ta ". Không bi t h i cái gì cho phù h p  i t ưng thì không bao gi  có câu tr  l i 
hay, th m chí còn tri t tiêu câu tr  l i. 
 Ng ưi tr  l i có th  nói dài nh ưng ng ưi h i ph i ng n và rõ ý. L ch s  báo chí th  gi i ã 
ghi nh n s  h p d n c a cu c ph ng v n gi a 3 nhà báo  châu Âu v i T ng th ng Pháp Mistran 
kéo dài g n 3 ti ng  ng h  phát th ng trên truy n hình. K  ni m 10 n m gi i phóng mi n Nam, 
ài Truy n hình M  ã ph ng v n  ng chí Lê c Th  trong vòng 45 phút, mà ng ưi xem, 
ng ưi  c l i trên báo không c m th y quá dài. 
 Báo Tu ổi tr ẻ ra ngày 19/6/2007,  ng bài ph ng v n ca s  L  Thu tr  l i quê nhà trình di n 
ti thành ph  H  Chí Minh (trong ch ư ng trình âm nh c Tr nh Công S n). M t ph ng v n ch  có 
kho ng 600 ch , v i 7 câu h i c a  Duy mà l t t  ưc phong cách và tâm tr ng c a ca s  ã 
hn 40 n m ca hát thu hút lòng ng ưi. ó chính là do ng ưi h i bi t cách h i  ng ưi tr  l i có 
th  nói nh ng iu hay nh t, thi t th c nh t v i công chúng. ( Ngu ồn: Tp chí Ng ười Làm báo, s  
10/2007). 
 Th  hai là cách h ỏi, hay hỏi nh ư th ế nào , bao g m c  cách x ưng hô. Cách x ưng hô là bi u 
th  v n hóa giao ti p – vai giao ti p trong ph ng v n, nh ưng c ng th  hi n ki n th c v n hóa c a 
nhà báo. 
 Tôi ưc nghe m t  ng nghi p  T p chí Văn hóa Ph ật giáo k  l i r ng, m i ây, có m t 
n nhà báo truy n hình khi ph ng v n Hòa th ưng Thích Minh Hi n – Tr  trì chùa H ư ng Tích 
hi n nay, ã m   u cu c ph ng v n là: “ Th ưa anh s ư”. Có th  vì nhìn b  ngoài và cách giao 
ti p c a s ư th y, tôi th y c ng còn có nét tr  trung, nh ưng th y bu n cho “ phông” v ăn hóa c a 
ng nghi p y, ch ưa ưc chu n b , h ưng d n v  k  n ng giao ti p trong ph ng v n (nh t là  
nh ng l nh v c v n hóa  c thù, nh ng nhân v t  c bi t). 
 Trên màn nh truy n hình, tôi ã t ng xem cu c ph ng v n tr c ti p v i Phó Ch  t ch n ưc 
Tr ư ng M  Hoa lúc ó (t i m t sân v n  ng l n), gi t mình khi n  phóng viên truy n hình c a 
chúng ta h n nhiên h i Phó Ch  t ch n ưc: “Xin ch ị cho bi t c m ngh ?”. Tôi còn nh  cái chau 
mày c a v  Phó Ch  t ch n ưc tr ưc khi tr  l i câu h i c a phóng viên kia. 
 Cách h i vô duyên, ngô nghê, h i câu h i th a c ng làm h ng bài ph ng v n. 
 Nhi u nhà báo h i nh ng câu h i hi n nhiên, không c n câu tr  l i. Xin d n m y tr ưng h p 
do nhà báo Ph m Kh i vi t trên báo CAND. M t phóng viên nh t báo ã t câu h i v i nhà v n 
Lý Lan: “ Để ch ạm t ới rung c ảm c ủa ng ười đọ c, khi đặ t bút vi ết, ph ần xúc c ảm v ẫn còn chi ph ối 
ch ị m ạnh m ẽ ch ứ?”. Th  h i trên i, có nhà v n nào l i nói v i  c gi  r ng “  ch m t i rung 
cm c a ng ưi  c, ph n c m xúc trong tôi hi n y u l m”?. M t cây bút ph ng v n nhà v n 
ình Kính: “ Cách vi ết ti ểu thuy ết hóa n ội dung l ịch s ử c ủa anh có gì đó g ần v ới m ột s ố tác ph ẩm 
văn h ọc Trung Qu ốc. Có gì đó t ươ ng đồng không th ưa nhà v ăn? ”. ã nh n xét là “g n v i”, l i 
còn h i “có gì ó t ư ng ng không?”! 
 Li có nh ng câu h i ánh  . 
 Mt phóng viên ph ng v n nhà v n Nguy n Kh c Tr ưng sau thành công c a cu n ti u 
thuy t “ Mảnh đấ t l ắm ng ười nhi ều ma ” c a ông: “ Anh có nh ận xét gì v ề v ăn xuôi hi ện nay?” và 
“Anh có tiên đoán gì v ề n ền v ăn hóa c ủa ta? ”. Nhà v n lúng túng, ành ph i tr  l i mà nh ư 
không: “ Văn h ọc c ủa ta s ẽ có nh ững b ước chuy ển m ạnh m ẽ, nh ưng c ần ph ải có m ột s ố điều ki ện 
nh ất đị nh ”. 
 Nhân gi i th ưng H i Nhà v n 2008 ưc công b , m t phóng viên t câu h i v i nhà th  
Thanh Th o, thành viên H i  ng xét gi i: “ Nh ững tác ph ẩm (th ơ và ngoài th ơ) được trao gi ải 
sau đây m ười n ăm có th ể khác gì so v ới nh ững tác ph ẩm được trao vào n ăm nay ho ặc n ăm sau 
(n ếu có)? ”. Nhà th  Thanh Th o ph i tht lên: “ Làm sao tôi bi ết được nh ững tác ph ẩm được trao 
sau đây 10 n ăm s ẽ nh ư th ế nào, khi hai n ăm nay không có tác ph ẩm th ơ nào được trao gi ải? ”. 
3. o  c ngh  nghi p c a ng ưi ph ng v n 
 o  c c ng là v n hóa, v n hóa chi u sâu. B i v y, nói v n hóa ph ng v n c a ng ưi làm 
báo là bao g m c   o  c ngh  nghi p trong ph ng v n. 
 Mt cu c ph ng v n th ưng ưc t  ch c và di n ra theo nh ng quy t c v  gi  gi c, quy t c 
giao ti p - ng x  và d a trên c  nh ng quy ưc  o  c. 
 o  c ngh  nghi p c a ng ưi ph ng v n th ưng ưc b c l   hai khía c nh: Thái độ, 
phong cách trong khi ph ỏng v ấn và, sự trung th ực, khách quan trong ph ỏng v ấn (g ồm c ả x ử lý 
thông tin trong bài ph ỏng v ấn). 
 Thái độ, phong cách trong khi ph ỏng v ấn 
 Đặt câu h ỏi thi ếu khiêm t ốn, thi ếu tế nh ị, th ậm chí b ất nhã, 
 Xin d n câu chuy n trong bài vi t c a nhà báo Ph m Kh i: 
 Mt phóng viên tr  trong khi ang ph ng v n nhà v n Lê L u, v  ch   “nhà v n và nh ng 
tác ph m vi t v  nông thôn”, b ng h i ngay m t câu nh ư là h i cung, ch ng liên quan gì n 
ch   chính (tr ưc ó, không có l y m t l i d n nào): “ Tại sao ông l ại mu ốn gi ấu v ề vi ệc mình 
đang n ằm vi ện và ch ữa b ệnh? ”. Ho c tr ưng h p khác. M t cây bút l a àn ã em ph ng v n nhà 
th  Phan Huy n Th ư: “ Lần nào g ặp ch ị trong đám đông, tôi luôn th ấy có ch ồng và hai c ậu con 
trai bên c ạnh. Đó là t ự nhiên, hay do ch ị mu ốn m ọi ng ười nhìn th ấy ch ị là ng ười đàn bà h ạnh 
phúc ”. H i th , hóa ra Phan Huy n Th ư là ng ưi thích khoe m , và nh ng ng ưi thân c a ch  
hoàn toàn b  ch  “d t dây”  ph c v  cho vi c khoe m  y? Ch ưa h t, cây bút này còn h  m t 
câu: “ Sự h ạnh phúc này có ph ải tr ả giá nhi ều không?”. 
 Trong bài ph ng v n nhà v n Nguy n  c Thi n, m t phóng viên sau khi buông ra câu h i 
không ưc thu n tình cho l m: “ Nhà v ăn quan tâm nhi ều h ơn đến s ự ph ản h ồi “xuôi” hay 
“ng ược” c ủa độ c gi ả dành cho cu ốn sách c ủa mình? Vì sao? ”, tác gi  ph i nói to c móng heo là 
“Cho đến nay, nh ững tác ph ẩm c ủa tôi ch ưa có được m ấy s ự ph ản h ồi nên b ảo thích cái gì c ũng 
khó ”, ã l i b i ti p nhà v n b c cha chú mt câu ra chi u “d y d ”: “ Nh ưng theo tôi ngh ĩ, ph ản 
hồi dù theo chi ều h ướng nào thì nhà v ăn c ũng nên ti ếp nh ận, b ởi bi ết đâu nó ít nhi ều tác độ ng - 
tác động t ốt đế n nh ững cu ốn sách v ề sau”. 
 Câu h ỏi để khoe ki ến th ức 
 Không ít nhà báo i ph ng v n, nh ưng nói nhi u h n ng ưi ưc ph ng v n. ành r ng, nh ư 
ã nói  ph n  u bài vi t, ng ưi ph ng v n c n có s  chu n b  ki n th c, c n am hi u v n  s p 
ph ng v n Nh ưng ôi lúc, c bài ph ng v n, tôi th y ch  y u nhà báo hỏi để phô ki ến th ức, t  
ra mình quá hi u bi t (nh ưng th c ra thì không ph i th , nh t là tr ưc các chuyên gia ho c nhà 
qu n lý chuyên nghi p). 
 Xin trích m t câu h i (dài 295 t ), trong bài ph ng v n có t i 38 câu h i (và v a h i v a 
trình bày) (“Nhà th  Tr n  ng Khoa: M ọi điều s ẽ t ốt đẹ p...” www.cand.com.vn 29/07/2009): 
 - Tôi hi ểu r ồi. Tôi có cái ý ngh ĩ nh ư th ế này, không bi ết có đúng hay không: Tr ước đây, 
chúng ta phân ra các c ơ quan thông tin đại chúng theo lo ại ph ươ ng ti ện th ể hi ện nh ững ý t ưởng, 
truy ền bá nh ững thông tin, thí d ụ nh ư báo gi ấy, báo nói, báo hình Gi ờ đây, v ới s ự xu ất hi ện c ủa 
cái g ọi là phát thanh có hình c ủa Đài Ti ếng nói Vi ệt Nam thì th ực s ự đã b ắt đầ u m ột giai đoạn 
phát tri ển m ới, theo quan điểm c ủa tôi, trong l ịch s ử báo chí cách mạng Vi ệt Nam. T ức là sao? 
Tức là các c ơ quan truy ền thông c ủa chúng ta s ẽ càng ngày không khác nhau b ởi m ỗi m ột c ơ 
quan báo chí, mà có th ể g ọi là t ập đoàn truy ền thông hay là m ột trung tâm truy ền thông, chúng ta 
không khác nhau b ởi ph ươ ng ti ện, vì ph ươ ng ti ện c ủa chúng ta càng ngày càng đa d ạng hóa và 
rất gi ống nhau, đạ t m ức t ối đa có th ể, nh ưng chúng ta khác nhau b ởi phong cách, b ởi cách th ể 
hi ện, b ởi t ư duy, trí tu ệ c ủa t ừng t ập th ể cán b ộ phóng viên, ở cái đầ u c ủa nh ững ng ười lãnh đạo 
các c ơ quan này Và sau m ột quá trình phát tri ển nh ư v ậy thì không th ể ch ỉ th ỏa mãn v ới m ột 
lo ại ph ươ ng ti ện c ập nh ật là c ứ phát sóng lên gi ời, mà Đài Ti ếng nói Vi ệt Nam th ấy r ằng, mình có 
đủ l ực l ượng để th ực hi ện nhi ệm v ụ chính tr ị xã h ội c ủa mình b ằng nhi ều ph ươ ng ti ện khác, và 
đấy là m ột cách g ợi ý r ất t ốt cho các c ơ quan truy ền thông khác c ủa Vi ệt Nam phát tri ển. Theo 
anh, tôi ngh ĩ th ế có đúng không? 
 Ng ưi ưc ph ng v n – nhà th  Tr n  ng Khoa, Giám  c Kênh Phát thanh có hình c a 
VOV ch  còn bi t tr  l i: 
 - R ất đúng. R ất đúng. Anh đã nói thay tôi r ồi đấ y. Tôi ngh ĩ đó là điều c ần thi ết đố i v ới m ột 
đất n ước đang phát tri ển, nh ư n ước ta! 
 Sự trung th ực, khách quan trong ph ỏng v ấn 
 Ngoài nh ng quy  nh c a Lu t Báo chí, H i Nhà báo Vi t Nam có 9 iu quy  nh v   o 
c ngh  nghi p c a ng ưi làm báo Vi t Nam, B  Thông tin – Truy n thông c ng ã ban hành 
Quy ch  ph ng v n báo chí. Trong ó nêu rõ: “ Nh ững ý ki ến phát bi ểu không nh ằm m ục đích tr ả 
lời ph ỏng v ấn báo chí t ại các h ội ngh ị,có nhà báo tham d ự thì nhà báo có th ể ghi chép, t ường 
thu ật, l ược thu ật để đă ng, phát trên báo chí phù h ợp v ới m ục đích, yêu c ầu thông tin, nh ưng 
không được dùng nh ững ý ki ến đó để chuy ển thành bài ph ỏng v ấn, n ếu không được s ự đồ ng ý c ủa 
ng ười phát bi ểu”. 
 Tuy nhiên, trên th c t  không thi u nh ng bài ph ng v n ưc l p ghép, xào xáo, th m chí 
ba c  thông tin không có th t, không có g p g  ho c không có s  liên h  nào v i ng ưi tr  l i. 
Th m chí, ngay c  m t s  v  ph  trách  các c  quan qu n lý báo chí c ng nhi u l n ưc ưa lên 
báo trong vai ngưi tr  l i ph ng v n mà h  không h  bi t phóng viên ó ho c không h  tr  l i 
ph ng v n c a phóng viên ó. 
 Ng ưi m u Thúy H nh t ng ph i ng m ngùi th t lên: " Đồng ý đờ i t ư ngh ệ s ĩ đôi khi r ất 
được quan tâm, nh ưng gì thì c ũng nên có gi ới h ạn. G ần đây m ột bài báo khi ến tôi nh ư "t ừ trên 
tr ời r ơi xu ống" vì đư a nh ững câu phát bi ểu mà tôi ch ưa bao gi ờ dám ngh ĩ t ới ch ứ đừ ng nói tr ả l ời 
ph ỏng v ấn. Trong bài đó, có h ơn 50% là nh ững câu không h ề được tôi phát ngôn, ki ểu nh ư: "Tôi 
quen r ất nhi ều đàn ông t ừ c ơ quan đến phòng h ọp, phòng trà...". Đã là bài ph ỏng v ấn thì ph ải 
tuân th ủ đúng nguyên t ắc là đư a đúng nh ững gì nhân v ật nói. Đọ c bài đó xong, không ch ỉ tôi mà 
cả nh ững ng ười thân, b ạn bè c ủa tôi đề u r ất đau lòng. Hình ảnh c ủa tôi ít nhi ều b ị ảnh h ưởng. 
Ngh ệ s ĩ c ần báo chí, tôi không ph ủ nh ận điều đó. Nh ưng c ũng có nh ững bài báo làm mình kh ổ..". 
(“ Sao” ng ậm ngùi vì báo – VnExpress.net 21/6/2006). 
 Xâm ph m  i t ư và áp t  nh ki n, suy di n ch  quan cho ng ưi ưc ph ng v n, c ng là 
hi n t ưng không hi m trên báo chí. 
 Nhi u t  báo và hãng truy n thông có nh ng quy t c  o  c ngh  nghi p, ưa ra b n chi 
ti t nh ng gì phóng viên c a h  ưc phép và không ưc phép làm, c  trong cách giao ti p - ng 
x v i ng ưi ưc ph ng v n. Ng ưi ta bàn t i c  nh ng tình hu ng  o c c  th  trong ph ng 
vn báo chí. Tr ưc khi ph ng v n có ưc tr  ti n cho cu c ph ng v n không? Có ph i ưa câu 
hi cho ng ưi ưc ph ng v n n u h  yêu c u? Ph i cân nh c nh ng gì khi ch n ng ưi  ph ng 
vn là n n nhân c a b o l c ho c th m h a? Trong khi ph ng v n ng ưi không quen thì t  ra thân 
mt  n m c nào? Sau ph ng v n thì có th  biên t p các câu tr  l i  n m c  nào? Biên t p 
ti ng  ng ph ng v n phát thanh – truy n hình nh ư th  nào  không làm m t i b i c nh th c 
ca câu tr  l i và cu c ph ng v n?, v.v 
 Kt lu n 
 ã n lúc, các c  quan báo chí nên “nói không” v i các ph ng v n d  dãi: xin cho bi t tình 
hình, nguyên nhân, ph ư ng h ưng và gi i pháp; nh ng ph ng v n thi u tính chuyên nghi p, tính 
vn hóa. 
 i v i ng ưi ph ng v n, ngoài trình  chuyên môn v  l nh v c c n ph ng v n, rõ ràng c n 
to cho mình m t phong cách v n hóa ph ng v n. Có nh ư v y, chúng ta m i khai thác và phát huy 
ưc th  m nh c a ph ng v n – m t ph ư ng pháp và là m t th  lo i  c tr ưng c a báo chí, luôn 
luôn gây ưc n t ưng khó quên trong công chúng báo chí.