Vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh vào xây dựng và hoàn thiện pháp luật ở Việt Nam hiện nay

 luận, điều chỉnh và thông qua Hiến pháp; (5)
thực hiện việc dự thảo và hoàn chính văn Chủ tịch nước ký lệnh ban hành Hiến pháp.
bản luật; trong điều kiện đất nước có chiến Trong quy trình nêu trên, Hồ Chí Minh
tranh thì điều đó càng không thể. Do vậy, nói rất rõ quá trình dự thảo, lấy ý kiến và
việc dự thảo và hoàn chỉnh văn bản luật hoàn chỉnh của “Ban sửa đổi Hiến pháp”.
được giao cho một bộ phận chuyên trách. Hồ Bản dự thảo sau khi hoàn thành lần đầu đã
Chí Minh rất quan tâm đến bộ phận này. được thảo luận, lấy ý kiến nhiều lần11. Đối
Trên cương vị Chủ tịch Chính phủ lâm thời tượng lấy ý kiến rất rộng rãi, từ cán bộ đến
Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, một trong Nhân dân, cả đồng bào ở miền Nam và kiều
những sắc lệnh sớm nhất được Hồ Chí Minh bào ở nước ngoài. Hình thức lấy ý kiến đa
ký ngày 20 tháng 9 năm 1945 (số 34) quyết dạng, từ hội nghị trực tiếp đến thông qua cơ
định thành lập “Ủy ban dự thảo và đệ trình quan báo chí và cả góp ý qua thư. Mỗi lần
Quốc hội một bản Hiến pháp cho Việt Nam lấy ý kiến thì bản dự thảo lại điều chỉnh, bổ
dân chủ cộng hòa”. Ủy ban này gồm 7 thành sung để hoàn thiện hơn. Sau đó, dự thảo
viên10 do Hồ Chí Minh đứng đầu. Đây là Ủy Hiến pháp được trình Quốc hội thảo luận,
ban có đa dạng thành phần, bao gồm cả cho thêm ý kiến; hoàn chỉnh và thông qua.
những nhà lãnh đạo chính trị, người giỏi Đó là kết quả làm việc rất nỗ lực và trách
chuyên môn – nghiệp vụ về khoa học pháp nhiệm “Ban sửa đổi Hiến pháp”. 
lý nhà khoa học ở lĩnh vực khác; cả đảng Cơ chế làm việc của các lực lượng thực
viên cộng sản và người “ngoài Đảng”; cả hiện xây dựng pháp luật là tập trung dân chủ.
người tham gia cách mạng lẫn người đã từng Dân chủ không chỉ được phản ánh trong nội
là đối tượng đấu tranh của cách mạng, đứng dung của hai văn bản luật đặc biệt quan
đầu chế độ quân chủ vừa bị lật đổ; cả người trọng nêu trên mà còn thể hiện ngay trong
đang giữ cương vị của Đảng lẫn của chính quá trình xây dựng. Nghĩa là, dân chủ không
quyền; Hiến pháp năm 1959 cũng được chỉ thể hiện ở “sản phẩm” mà còn ở ngay
dự thảo bởi một Ủy ban gồm 28 người do trong phương thức làm việc để tạo ra sản
Hồ Chí Minh đứng đầu. phẩm. Thảo luận dân chủ diễn ra trong toàn
 + Xác lập quy trình, cơ chế hoạt động bộ quá trình xây dựng hai bản Hiến pháp
và tinh thần làm việc trong xây dựng pháp năm 1946 và năm 1959. Lấy ý kiến xây
luật. dựng Hiến pháp đã “trở thành một phong
 Qua một số văn bản được Hồ Chí Minh trào quần chúng rộng rãi có đủ các tầng lớp
trình bày liên quan đến xây dựng một số văn Nhân dân tham gia”. Ngay trong sự đa dạng
bản luật đã gián tiếp cho thấy yêu cầu về quy của thành phần ban dự thảo Hiến pháp cũng
10 Hồ Chí Minh, Vĩnh Thụy (Cựu hoàng Bảo Đại), Đặng Thai Mai, Vũ Trọng Khánh, Lê Văn Hiến, Nguyễn
 Lương Bằng, Đặng Xuân Khu (Trường Chinh).
 - Tháng 7 năm 1958, thảo luận trong cán bộ trung cấp và cao cấp thuộc các cơ quan quân, dân, chính,
 đảng.
 - Ngày 1 tháng 4 năm 1959, công bố để toàn dân thảo luận và góp ý kiến xây dựng.
11 Hồ Chí Minh, Toàn tập, Tập 10, Nxb. Chính trị quốc gia – Sự thật, Hà Nội, 2011, tr.510.
12 NGHIÊN CỨU
 LẬP PHÁP Số 24 (424) - T12/2020
 NHÀ NƯỚC VÀ PHÁP LUẬT
cho thấy sự dân chủ trong xây dựng văn bản của Bộ Chính trị về Chiến lược xây dựng và
luật gốc của một Nhà nước của dân, do dân, hoàn thiện hệ thống pháp luật Việt Nam đến
vì dân. Quá trình dân chủ đó được thực hiện năm 2010, định hướng đến năm 2020. Tại
trên nền tảng tập trung với sự chỉ đạo, lãnh phiên họp thứ hai của Ban Chỉ đạo xây
đạo nhất quán; với sự phục tùng các quyết dựng Đề án tổng kết Nghị quyết số 48-
định của tập thể, phục tùng nghị quyết của NQ/TW, Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Thị
Quốc hội thông qua Hiến pháp. Kim Ngân nhận định: “Hệ thống pháp luật
 Hồ Chí Minh quán triệt rõ tinh thần của nước ta đã có bước chuyển quan trọng
trách nhiệm của cá nhân và tập thể trong quá sang hệ thống pháp luật của thời kỳ đổi mới
trình xây dựng pháp luật. Đối với ban dự toàn diện đất nước, tạo nền tảng thuận lợi
thảo hai bản Hiến pháp, Hồ Chí Minh luôn cho phát triển kinh tế và hội nhập quốc tế
nhấn mạnh: “Đó là một nhiệm vụ rất nặng sâu rộng. Với vai trò là công cụ quản lý nhà
nề nhưng rất vẻ vang”12; “đó là một công tác nước và xã hội, pháp luật còn là công cụ để
đòi hỏi khá nhiều ngày giờ và đòi hỏi một sự Nhân dân làm chủ, kiểm tra và giám sát
cố gắng đặc biệt của toàn ban và của mỗi quyền lực nhà nước”15. Tuy nhiên, về tổng
một ủy viên”13. Trong xây dựng luật, Hồ Chí thể, “Hệ thống pháp luật chưa thật sự hoàn
Minh yêu cầu phải có sự nghiên cứu kỹ cả chỉnh, đồng bộ; hiệu lực và tính khả thi
thực tiễn và lý luận. Về thực tiễn, Hồ Chí chưa đáp ứng yêu cầu thực tiễn. Pháp luật
Minh nhấn mạnh phải nghiên cứu tình hình trên một số lĩnh vực còn thiếu ổn định, tính
đất nước để văn bản luật phản ánh đúng đắn, dự báo chưa cao, chất lượng chưa bảo đảm;
phù hợp. Về lý luận, Hồ Chí Minh yêu cầu việc sửa đổi, bổ sung còn nhiều. Quy trình
nghiên cứu văn bản luật trước đó, văn bản xây dựng văn bản quy phạm pháp luật qua
luật của các nước khác và điều rất đặc biệt nhiều tầng nấc, làm chậm tiến độ ban hành
là nghiên cứu cả văn bản luật của một số và tổ chức thực hiện”16.
quốc gia tư bản điển hình. Khai mạc phiên Ở khía cạnh vận dụng tư tưởng Hồ Chí
họp đầu tiên của Ban sửa đổi Hiến pháp, Hồ Minh vào công tác xây dựng pháp luật, có
Chí Minh nói: “chúng ta cần phải nghiên cứu thể khẳng định, trong 15 năm qua, xây dựng
kỹ tình hình của nước ta, nghiên cứu lại bản pháp luật còn hạn chế ở một số khâu vốn khi
Hiến pháp 1946, phải tham khảo Hiến pháp sinh thời Hồ Chí Minh yêu cầu phải làm tốt,
của các nước bạn và của một số nước tư bản cụ thể: 
có tính chất điển hình”14. (1) Việc thể chế hóa chủ trương, đường
 2. Tiếp tục xây dựng và hoàn thiện lối của Đảng còn những hạn chế, có trường
pháp luật ở Việt Nam hiện nay theo tư hợp tập trung vào sự phù hợp của văn bản
tưởng Hồ Chí Minh luật đối với đường lối, chủ trương, thay vì
 Năm 2020 đánh dấu 15 năm thực hiện thể chế hóa để hiện thực hóa; đối với những
Nghị quyết số 48-NQ/TW, ngày 24/5/2005 chính sách lớn hoặc đối với những dự án, dự
12 Hồ Chí Minh, Toàn tập, Tập 10, Nxb. Chính trị quốc gia – Sự thật, Hà Nội, 2011, tr.511.
13 Hồ Chí Minh, Toàn tập, Tập 10, Nxb. Chính trị quốc gia – Sự thật, Hà Nội, 2011, tr.510.
14 Trích theo Văn Chúc, Tổng kết 15 năm triển khai Nghị quyết số 48 của Bộ Chính trị, Báo Nhân dân điện
 tử (https://nhandan.com.vn), cập nhật thứ hai, 06-01-2020, 19:46
15 Kết luận số 01-KL/TW, ngày 04 tháng 04 năm 2016, của Bộ Chính trị về việc tiếp tục thực hiện Nghị
 quyết số 48-NQ/TW của Bộ Chính trị khóa IX về Chiến lược xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật
 Việt Nam đến năm 2010, định hướng đến năm 2020.
16 Báo cáo đánh giá 3 năm thi hành Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật năm 2015 của Bộ Tư pháp,
 Tài liệu Hội nghị Đánh giá 3 năm thi hành Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật năm 2015, ngày
 13-12-2018, tr. 35.
 NGHIÊN CỨU 13
 Số 24 (424) - T12/2020 LẬP PHÁP
NHÀ NƯỚC VÀ PHÁP LUẬT
thảo văn bản quy phạm pháp luật có tác động nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa dưới sự
lớn, phức tạp, nhạy cảm chưa kịp thời xin ý lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam.
kiến chỉ đạo của Bộ Chính trị, Ban Bí thư, Trong điều kiện hiện nay, cần nghiên cứu để
Ban Cán sự Đảng và các cấp uỷ Đảng17. xác lập cho được những nguyên tắc chính trị
 (2) Phát huy dân chủ, lấy ý kiến trong cơ bản mà mọi văn bản luật khi xây dựng
xây dựng luật, đặc biệt là ý kiến của Nhân phải đáp ứng. Các nguyên tắc được Hồ Chí
dân cũng còn những hạn chế. Lấy ý kiến Minh thể hiện đương thời: (1) Nội dung văn
phản biện độc lập của các chuyên gia một số bản luật phải phản ánh chế độ chính trị của
mặt còn chưa tốt, trong đó có một phần dân, do dân, vì dân; (2) Nội dung văn bản
nguyên nhân từ quy định mức chi chưa tạo luật phải phản ánh thực tiễn đất nước, phục
được động lực. “Cơ chế để Nhân dân tích vụ đường lối chính trị của sự nghiệp cách
cực tham gia vào các hoạt động xây dựng mạng dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản
pháp luật và giám sát thi hành pháp luật chưa Việt Nam; (3) Nội dung văn bản luật phải thể
được phát huy”18. hiện sự kế thừa và phát triển, phù hợp với
 (3) Hạn chế trong tổ chức lực lượng xây các giá trị tiến bộ phổ biến của luật pháp
dựng pháp luật: Giữa các cơ quan trong xây quốc tế. Các nguyên tắc này còn nguyên giá
dựng và tổ chức thực thi pháp luật chưa có trị. Trên cơ sở các nguyên tắc này nghiên
cơ chế phân công, phối hợp đồng bộ, có lúc cứu vận dụng vào điều kiện kiện nay để xác
còn phân tán, có nơi còn cục bộ. “đội ngũ lập những nguyên tắc đúng đắn định hướng
cán bộ, công chức làm công tác xây dựng nội dung của văn bản luật trong quá trình
pháp luật chưa được tăng cường để đáp ứng xây dựng.
yêu cầu nhiệm vụ”19. Hai là, hình thành được lực lượng
 (4) Quy trình xây dựng luật còn tồn tại chuyên trách, chuyên nghiệp thực hiện công
hạn chế với nhiều tầng nấc dẫn đến có trường tác dự thảo văn bản quy phạm pháp luật.
hợp thụ động, làm chậm tiến độ ban hành và Điều này luôn cần thiết khi đội ngũ cán bộ,
tổ chức thực hiện. Việc tổng kết thực tiễn, công chức làm công tác xây dựng pháp luật
nghiên cứu lý luận về pháp luật trên bình diện chưa được tăng cường để đáp ứng yêu cầu
chung hay đối với nhiều văn bản cụ thể có nhiệm vụ. Từ thực tiễn chỉ đạo xây dựng
lúc còn chưa theo kịp yêu cầu của thực tiễn pháp luật của Hồ Chí Minh, lực lượng
và nhiệm vụ quản lý nhà nước; trong đó có chuyên trách công tác dự thảo văn bản luật
nghiên cứu, tham khảo luật pháp quốc tế và chỉ cần đủ, không cần đông; lấy yêu cầu xây
của các quốc gia có tính điển hình. dựng luật làm cơ sở để định mức “đủ”. Lực
 Vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh về xây lượng dự thảo văn bản luật nên có thành
dựng pháp luật, trong thời gian tới việc xây phần đa dạng, có cả những người lãnh đạo
dựng và hoàn thiện pháp luật của nước ta cần chính trị và người am hiểu chuyên môn
thực hiện tốt một số giải pháp sau: nghiệp vụ. Mạng lưới chuyên gia xây dựng
 Một là, xác định rõ các nguyên tắc, đặc pháp luật cần phải được phát huy, trong đó
biệt các nguyên tắc chính trị chủ yếu, để cần phải quan tâm nhiều hơn nữa đến tầm
công tác xây dựng pháp luật được thực hiện vóc chuyên môn của chuyên gia, tránh chỉ
đúng định hướng chính trị - xây dựng Nhà nghiêng nặng vào khía cạnh chính trị; tránh
17 Kết luận số 01-KL/TW, ngày 04 tháng 04 năm 2016, của Bộ Chính trị về việc tiếp tục thực hiện Nghị
 quyết số 48-NQ/TW của Bộ Chính trị khóa IX về Chiến lược xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật
 Việt Nam đến năm 2010, định hướng đến năm 2020.
18 Kết luận số 01-KL/TW, ngày 04 tháng 04 năm 2016, của Bộ Chính trị về việc tiếp tục thực hiện Nghị
 quyết số 48-NQ/TW của Bộ Chính trị khóa IX về Chiến lược xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật
 Việt Nam đến năm 2010, định hướng đến năm 2020.
14 NGHIÊN CỨU
 LẬP PHÁP Số 24 (424) - T12/2020
 NHÀ NƯỚC VÀ PHÁP LUẬT
tư duy “người nhà”, “người quen” khi quy tụ Muốn vậy cần chú ý chỉ rõ sự liên quan của
chuyên gia dẫn đến lực lượng chuyên trách văn bản luật với đời sống của Nhân dân và
dự thảo pháp luật bị bó hẹp. Nghiên cứu cơ khơi dậy tinh thần trách nhiệm của Nhân
chế thu hút khi mời chuyên gia là người Việt dân. Đặc biệt, cần hiểu dân, hiểu nếp sống,
Nam ở nước ngoài và chuyên gia là người văn hóa, truyền thống, hiểu cách thức tiếp
nước ngoài để gia tăng nguồn tư vấn xây nhận cái mới của dân, để từ đó làm ra các
dựng luật, góp phần tham khảo hiệu quả tư văn bản quy phạm pháp luật đi vào lòng dân,
duy và kinh nghiệm xây dựng luật ở các quốc tức là, mỗi văn bản quy phạm pháp luật ngay
gia tiến bộ. Trong cơ chế quy tụ chuyên gia từ khi dự thảo đã phải được chuyển tải tới
vào quá trình tư vấn, hoàn thiện dự thảo luật Nhân dân để tránh những “cú sốc” pháp lý
cần chú ý cơ chế đãi ngộ tương xứng đối với khi văn bản ra đời.
các chuyên gia trong nước; đối với chuyên Bốn là, mạnh dạn, dứt khoát đối với
gia là người Việt Nam ở nước ngoài, bên những “trở lực” ảnh hưởng tiêu cực đến xây
cạnh cơ chế đãi ngộ về vật chất, cần chú ý dựng và thực thi pháp luật. Hồ Chí Minh
khơi gợi lòng yêu nước, tinh thần trách luôn tỏ thái độ kiên quyết đối với những biểu
nhiệm xây dựng và phát triển Tổ quốc - điều hiện tiêu cực, những suy nghĩ và hành vi sai
mà Hồ Chí Minh đã thể hiện rất rõ và rất trái, những yếu tố cản trở sự nghiệp cách
hiệu quả. mạng Việt Nam, trong đó có xây dựng pháp
 Ba là, thực hiện phương châm toàn dân luật. Hồ Chí Minh xử lý nghiêm minh những
xây dựng và thực hiện pháp luật; không chỉ sai trái trong quá trình thực hiện pháp luật.
xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ Trong phương thức làm việc, Hồ Chí Minh
nghĩa mà còn phải xây dựng xã hội pháp loại trừ tư tưởng và thói quen đã trở thành
quyền. Sản phẩm dự thảo luật của lực lượng lạc hậu, không phù hợp với thực tiễn, cản trở
chuyên trách chỉ có thể phản ánh ý chí, sự vận động và phát triển. Người phê phán
nguyện vọng của Nhân dân để được đồng thái độ xem nhẹ dân; Người luôn thể hiện
thuận và thực hiện tốt khi có sự tham gia tốt tinh thần cầu thị, lắng nghe ý kiến của Nhân
của Nhân dân vào quá trình xây dựng. dân và tiếp thu sửa chữa những đóng góp
Những hạn chế trong giáo dục ý thức chấp hợp lý. Hiện nay, quá trình xây dựng pháp
hành pháp luật trong Nhân dân có phần lý do luật đã bộc lộ nhưng yếu tố trở lực, được
từ hiểu biết chưa đầy đủ của Nhân dân về tổng kết và chỉ rõ. Cần học tập và vận dụng
pháp luật. Điều đó tác động xấu đến hoạt tinh thần kiên quyết của Hồ Chí Minh để
động xây dựng pháp luật. Hồ Chí Minh đã sớm loại trừ các yếu tố này, tránh tình trạng
lãnh đạo xây dựng pháp luật với sự tham gia “thấy” nhưng để kéo dài, chậm xử lý. Xây
đóng góp rộng rãi của các tầng lớp Nhân đi đôi với chống luôn là quy luật thắng lợi
dân. Người thực hiện điều đó với tinh thần đã được Hồ Chí Minh nêu lên và thực hiện
kính dân, gần dân, hiểu dân, vì dân, hết sức ở mọi công việc cách mạng
cầu thị nên ngay cả trong điều kiện chiến Hồ Chí Minh quan tâm đến vấn đề chính
tranh vẫn có sự tham gia rộng rãi của Nhân quyền bao nhiêu thì cũng dành bấy nhiêu tâm
dân vào quá trình xây dựng luật, cả Nhân sức lãnh đạo xây dựng nền pháp quyền, xây
dân ở miền Nam đang bị xâm lược và ở nước dựng pháp luật. Sự quan tâm đó khởi phát từ
ngoài. Đó cũng chính là quá trình tuyên nhu cầu công lý trong đấu tranh giải phóng
truyền, phổ biến pháp luật ở Nhân dân; thực dân tộc, tiếp tục trở thành hoạt động thực tiễn
hiện toàn dân xây dựng và thực hiện pháp trong hơn hai thập kỷ Hồ Chí Minh đứng đầu
luật. Hiện nay, lấy ý kiến Nhân dân phải chú nhà nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. Di
ý hai chiều: (1) Người lấy ý kiến phải thực sản tư tưởng và thực tiễn đó là mẫu mực về
sự cầu thị với tinh thần trọng dân, hiểu dân; lãnh đạo xây dựng pháp luật, trở thành tài sản
(2) Nhân dân – người được lấy ý kiến – phải tinh thần to lớn và quý giá, soi đường cho
thể hiện ý thức trách nhiệm trước đất nước. công tác xây dựng pháp luật hiện nay n
 NGHIÊN CỨU 15
 Số 24 (424) - T12/2020 LẬP PHÁP