Vài nét về ảnh hưởng của mạng Internet tới văn hóa đại chúng

h p” v n hóa  i chúng. B n thân Pavarotti, m t n m sau ó, ã 
t ch c m t bu i hòa nh c mi n phí (thay vì bán vé giá cao) t i m t trong nh ng công viên 
ln nh t c a th  ô London (Anh), Hyde Park, (thay vì t i m t nhà hát sang tr ng, nh  
Coliseum Theatre ch ng h n) v i s  tham d  c a kho ng 100.000 ng i. D ng nh  s  
phân chia gi a v n hóa  i chúng v i v n hóa tinh chuyên, trong không ít tr ng h p, tr  
nên m  nh t. 
1 Th  lo i film noir t i M  có xu t phát im là dòng phim ít chi phí và ch p l ng th p, ã bi n  i m t cách kì di u 
và tr  thành nh ng s n ph m ngh  thu t cao c , th  hi n cho tri t lý hi n sinh. Công l n thu c v  các nhà phê bình 
in nh Pháp trong th p niên 50 c a th  k  20. 
2 Nessun Dorma (S  không ai ng ) là tên m t khúc aria (giai iu tiêu bi u cho nh c ba-rc, th ng c ch ơi trong 
nh c k ch) trích t h i cu i c a nh c k ch Turandot c a nhà so n nh c ng i Ý Giacomo Puccini. 
 Các dòng ch y v n hóa liên t c chuy n  ng và nh ng chuy n  ng này ngày càng 
tr  nên ph c t p h ơn, a d ng h ơn và a chi u h ơn cùng v i s  phát tri n m nh m , th m 
chí mang tính cách m ng c a các lo i ph ơ ng ti n truy n thông  i chúng. N u nh  tr c 
ây, khi phân tích v  s  hình thành và phát tri n c a v n hóa  i chúng, ng i ta không th  
b qua vai trò quan tr ng c a ti vi và radio, c bi t là trong quá trình th ơ ng m i hóa các 
sn ph m v n hóa  i chúng nh  phim nh hay các album nh c, thì nay, bên c nh ti vi và 
radio, ng i ta không th  b  qua vai trò c a m ng internet toàn c u, nh t là trong b i c nh 
hi t  truy n thông hi n nay. Nh ng quan sát và nghiên c u v  nh h ng c a m ng 
internet trong các nhóm công chúng có th  g i m  nh ng phân tích thú v  v  nh h ng 
ca lo i ph ơ ng ti n truy n thông này t i v n hóa  i chúng. 
2. Xem xét nh h ưng c a m ng internet t i s  phát tri n c a v n hóa  i chúng 
trong nhóm công chúng tr  t i Vi t Nam 
 Vi t Nam chính th c hòa m ng internet toàn c u vào tháng 11/1997. Có th  nói, cho 
ti nay, s  phát tri n c a m ng internet t i Vi t Nam ã t ơ ng i b t nh p v i th  gi i. 
Tính t i tháng 8/2011, s  ng i s  d ng m ng internet t i Vi t Nam là 30.04 tri u ng i, 
chi m 34.58% dân s , t ng 13.53% so v i cùng kì n m 2007 (th i im Vi t Nam hòa 
mng th  gi i c 10 n m) [2]. Nh  v y, h ơn 1/3 dân s  Vi t Nam ang s  d ng m ng 
internet. Và ph n l n trong ó là ng i tr . Gi i tr  luôn là m t trong nh ng nhóm công 
chúng ích c a truy n thông i chúng. 
 Trong khuôn kh  m t công trình nghiên c u khoa h c vào tháng 5 n m 2011, tác gi  
ã ti n hành iu tra v  thói quen s  d ng các ph ơ ng ti n truy n thông i chúng c a m t 
nhóm công chúng tr . M u iu tra là 252 h c sinh ph  thông, ang sinh s ng t i n i thành 
Hà N i. Ph ơ ng pháp iu tra c áp d ng là phát phi u h i tr c ti p (questionnaire) và 
th o lu n nhóm t p trung (focus group). Ph ơ ng pháp ch n m u là ch n m u thu n ti n 
(convenient sampling). 
 Trong nhi u k t qu  thu c, áng chú ý là m c  s  d ng m ng internet c a m u 
iu tra cao h ơn h n m c  s  d ng báo in, t p chí và phát thanh; và t ơ ng ơ ng v i 
mc  theo dõi truy n hình c a nhóm công chúng này (96% m u iu tra có s  h u m ng 
internet t i nhà, 66.7% m u iu tra s  d ng m ng internet g n nh  hàng ngày và 27.8% 
mu iu tra s  d ng m ng internet m t  n vài l n m i tu n). iu này ph n nào cho th y 
ti vi và m ng internet là hai ph ơ ng ti n truy n thông  i chúng óng vai trò quan tr ng 
trong s  phát tri n v n hóa  i chúng trong nhóm công chúng tr  t i Vi t Nam. Bên c nh 
ó, th o lu n nhóm t p trung ã g i m  v  nh ng thay  i ang di n ra liên t c và mau l  
trong l i s ng và h  th ng quan im và thái  c a nhóm công chúng này, d i s  tác 
ng c a truy n thông  i chúng,  c bi t là t  m ng internet toàn c u. 
 Bng 1: Các ho ạt độ ng khi s ử d ụng m ạng internet c ủa m ẫu điều tra 
 S l ưng Tn su t th ường 
 STT Ho t  ng 
 (ng ưi) xuyên (%) 
 1 Lt web 191 75.8 
 2 Nghe nh c tr c tuy n 174 69.0 
 3 Vào các trang tin t c 172 68.3 
 4 Chat 157 62.3 
 5 Tham gia m ng xã h i 127 50.4 
 6 Ch ơi game tr c tuy n 76 30.2 
 7 Xem phim tr c tuy n 61 24.2 
 8 Gi/  c th  in t  47 18.7 
 9 Vi t blog 28 11.1 
 Ngu ồn: Cu ộc điều tra tháng 5/2011 
 Theo b ng 1, 75.8% s  ng i s  d ng m ng internet l t web th ường xuyên . Các 
trang web này bao g m nhi u lo i, t  trang web tin t c  n các trang web gi i trí hay giáo 
dc. Th o lu n nhóm t p trung cho th y, d ng nh , v i nhóm công chúng này, h u h t 
các trang web trên m ng internet  u có th  tr  thành ngu n thông tin, không ch  các trang 
báo in t , các trang thông tin in t , mà c  các trang m ng xã h i (facebook, youtube, 
wikipedia) hay các di n àn tr c tuy n. 
 Khi c  ngh kể tên trang tin t ức trên m ạng internet mà b ạn th ường vào nh ất, 
137 l t ng i ã k  tên trang web Kenh14.vn, chi m t  l  cao nh t. Kenh14.vn là trang 
thông tin tr c tuy n dành cho i t ng là thanh thi u niên. Th o lu n nhóm t p trung cho 
th y các chuyên m c thu hút s  quan tâm nh t c a nhóm công chúng này là Star (ng i n i 
ti ng), 2-Tek (công ngh ), Fashion (th i trang), Teeniscovery (khoa h c th ng th c) và 
Gi i tính.  c bi t,  tài v  ng i n i ti ng c nhóm công chúng này c bi t quan tâm 
theo dõi khi vào Kenh14.vn c ng nh  khi vào h u h t các trang web khác, có th  k   n là 
Ngoisao.net, Vnexpress.net hay Zing.vn. Nh ng ng i n i ti ng thu hút s  quan tâm theo 
dõi c a nhóm công chúng này là các ca s , di n viên, ng i m u, ng i d n ch ơ ng trình 
truy n hình trong n c và n c ngoài và nhi u khi là nh ng nhân v t ang n i ti ng trên 
các trang m ng xã h i hay di n àn tr c tuy n nh  Youtube hay Facebook. 
 Tuy th ng xuyên theo dõi các thông tin v  ng i n i ti ng trên các trang tin t c, 
nh ng nhng ng i tham gia th o lu n  u cho bi t không coi b t kì ng i n i ti ng nào là 
“th ần t ượng” , nhi u khi theo dõi ch  vì “h ọ xinh, m ặc đẹ p, hát c ũng t ạm” . M t ví d  c 
nh ng ng i tham gia th o lu n d n ra là tr ng h p ng i m u qu ng cáo, ca s , di n viên 
sinh n m 1990, Thanh Tâm, n i lên t  khi xu t hi n trên m t vài trang web, và th ng 
c g i là Tâm Tít. Không ít ý ki n th o lu n cho r ng nhi u tin, bài v  ng i n i ti ng 
trên các trang tin in t  hi n nay là “nh ảm nhí nh ất tr ần đờ i” , ví d  c d n ra là 
“Nh ững nét m ặt mà Đông Nhi mu ốn làm” hay “B ắt ch ước B ảo Thy ch ụp ảnh” , nh ng h  
vn  c vì “ch ả còn cái gì để đọ c” . Bên c nh ó, nhi u ý ki n ánh giá th  tr ng âm nh c 
Vi t Nam hi n nay có nhi u ca s  “hát nh ư d ở h ơi” . Các ví d  c ng i tham gia th o 
lu n d n ra bao g m nhóm nh c HKT và ca s  Châu Vi t C ng. Quan im có th  tích 
cc ho c tiêu c c song theo dõi thông tin v  ng i n i ti ng trên các ph ơ ng ti n truy n 
thông i chúng,  c bi t trên m ng internet, là m t nhu c u th ng xuyên ca nhóm công 
chúng này. 
 Bàn v  s c h p d n c a ng i n i ti ng  i v i các nhóm công chúng, tác gi  Nguy n 
Thu Giang trong bài vi t Về vi ệc ủy thác tính gi ải trí cho truy ền thông [1] ã có nh ng bình 
lu n xác áng “M t m t, ng i ta c  chê bôi. M t khác, ng i ta v n tìm c, và ch c h n 
s th y thiêu thi u n u lâu lâu không có m t màn xì-cng-an nào c gi t lênS  liên 
ni gi a tính ch t “bình th ng” và “hot” này xu t phát t  m t  c tr ng r t c ơ b n c a 
“ng i n i ti ng” (celebrity) ã c nhi u nhà nghiên c u ch  ra, in hình là Graeme 
Turner (Australia) trong cu n Understanding Celebrity (2004). M t m t, ng i n i ti ng 
ht s c “phi th c”, b i h  d ng nh  không t n t i th ật, mà là s  c ng d n c a vô s  hình 
nh  i chúng. M t khác, h  l i c c k  bình th ường , b i h  c ng sinh con, c ng b  ch ng, 
cng b  ch ng b , c ng béo phì, có m n, ho c v n ph i n u c ơm”. Trong th  gi i a chi u 
và ng chuy n c a m ng internet, n ơi ranh gi i gi a th c và o tr  nên m  nh t, hay có 
l, không còn t n t i khái ni m th c và o, thì nh ng “phi th c”, nh ng “bình th ng” c a 
ng i n i ti ng tìm c m t “siêu sân kh u”  t  ó vô s  màn di n c th  hi n và vô 
s nh ng huy n tho i m i c ra  i. Và qua ó mà ng i n i ti ng tr  thành m t ph n 
không th  thi u c a v n hóa i chúng. 
 Th o lu n nhóm t p trung cho th y nh ng ng i c coi là ng i n i ti ng không 
nh t thi t là nh ng tên tu i ình ám trong ngành âm nh c, in nh, th i trang hay truy n 
hình mà có th  ơn gi n ch  là nh ng “hot boy” hay “hot girl” ang c nhi u ng i chú 
ý trên các trang m ng xã h i (nh  Facebook) hay các di n àn tr c tuy n. Vi c hít th  b u 
không khí “ i chúng” m t cách th ng xuyên và t  khi còn nh  ã khi n nhi u cá nhân 
tr  thành m t ph n ích th c c a th  gi i  i chúng v i các thói quen “pose hình” ho c 
“khoe hàng”. Nh ng cá nhân này n i ti ng không vì có thành tích hay công tr ng  c bi t 
nào trong ngh  nghi p (mà ph n l n còn ang i h c). Chính xác là h  n i ti ng ơn gi n 
vì được nhi ều ng ười bi ết đế n. Chính t i ây, ta th y có s  can thi p m nh m  c a ph ơ ng 
ti n hay công ngh , mà m ng internet, v i t t c  các lo i công c  truy n thông m i mang 
tính t ơ ng tác cao và không ng ng c c i ti n, óng vai trò c t y u trong k  ngh  n i 
ti ng này. Don Tapscott nh n xét r ng “S  dân ch  hóa trong vi c sáng t o n i dung (trên 
mng internet) ã cung c p m t ph ơ ng ti n (platform) khi n ai c ng mu n n i ti ng trong 
15 phút”[6].  ây d ng nh  có liên n i v i quan im “Ph ơ ng ti n là thông ip” 
(Medium is the massage) c a Marshall McLuhan. S  là h p lý khi  t câu h i: N u nh  
không th  tìm ra m t n i dung (lý do) khi n h  n i ti ng, thì, ng i n i ti ng h n hoàn toàn 
là s n ph m c a ph ơ ng ti n? N u câu tr  l i cho câu h i trên là có , thì, lo i ph ơ ng ti n 
to ra ng i n i ti ng trong th  k  này, có l , không gì khác ngoài m ng internet. T  góc  
này, có th  nói, ng i n i ti ng là m t lo i ngôn ng  phi v n t   c bi t c a truy n thông 
i chúng, mà qua ó, v n hóa i chúng c sn t o. 
 Ý ki n c a Marshall McLuhan và Don Tapscott v  t m quan tr ng c a kênh truy n/ 
ph ơ ng ti n và v  tính dân ch  c a lo i ph ơ ng ti n truy n thông m i là m ng internet, ã 
làm tr  l i hai tranh lu n c ơ b n v  v n hóa  i chúng mà ã c tác gi  trích d n  trên: 
Th  nh t là v  m c  mà v n hóa i chúng c áp  t lên con ng i nói chung (thông 
qua các t p oàn truy n thông hay các hãng tin t c qu c gia v i công c  là các ph ơ ng ti n 
truy n thông  i chúng), hay v n hóa  i chúng c b t ngu n t  nh ng tr i nghi m, th  
hi u, thói quen c a con ng i nói chung? Th  hai là v  m c  mà v n hóa i chúng bi u 
hi n cho m t quan im v  giai c p không có quy n l c và ph  thu c, hay l i là s  bi u 
hi n c a nh ng cách th c th  hi n riêng khác và c l p mà có th  hàm n s  ph n kháng 
i v i v n hóa chính th ng/ ang chi m u th ? 
 Bng 1 c ng cho th y 69% m u iu tra th ng xuyên nghe nh c tr c tuy n. Âm 
nh c luôn ch ng t  s c h p d n  i v i nhóm công chúng tr  và là m t ph n không th  
thi u c a v n hóa  i chúng. Youtube.com c ng là m t  a ch  m ng quen thu c v i nhóm 
công chúng này. Th o lu n nhóm t p trung cho th y h u h t cho bi t th ng vào Youtube 
khi c n xem clip. M c ích vào Youtube ch  y u là  nghe nh c, xem các clip hài h c 
và xem phim b  nhi u t p (vì các phim này th ng có th  tìm xem trên m ng internet tr c 
c khi c chi u trên truy n hình, ví d  phim Sự quy ến r ũ c ủa ng ười v ợ). Khi c h i: 
“Khi c ần bi ết m ột thông tin quan tr ọng ho ặc có tính th ời s ự, b ạn th ường làm th ế nào?” , 
nh ng ng i tham gia th o lu n  u cho bi t s  s  d ng công c  tìm ki m Google và s  
vào xem nh ng trang web  u tiên trong k t qu  tìm ki m. Nh ng ng i này cho bi t lí do 
là h  th ường xuyên tìm ki m thông tin trên m ng internet. Các thông tin c nhóm công 
chúng này th ng xuyên tìm ki m không ch  là các clip hay các bài hát mang tính ch t gi i 
trí, mà còn bao g m các thông tin v  các lo i s n ph m tiêu dùng. Có th  nói, Google hi n 
là công c  tìm ki m thông tin trên m ng ph  bi n nh t và có nh h ng áng k  t i l ng 
truy c p vào các trang web khác. 
 Ng i n i ti ng, âm nh c hay phim nh v n luôn là nh ng m nh ghép c ơ b n c a b c 
tranh v  v n hóa  i chúng,  b t kì xã h i nào.  Vi t Nam, cùng v i s  phát tri n m nh 
m c a m ng internet trong m t th p k  qua, v n hóa  i chúng ã có nh ng bi n  i sâu 
sc và h n nhiên là có tác ng t i “tinh th n” c a xã h i Vi t Nam ơ ng i. Xem xét 
nh ng tác  ng này tr c nh t trong nhóm công chúng tr  là m t l a ch n h p lý, xét  n 
lch s  phát tri n c a m ng internet toàn c u t i Vi t Nam, v n ch a c bao lâu, và c a ti 
vi, v n c ng ch  m i ph  bi n trong th p niên 90 c a th  k  tr c. 
 nh h ng c a truy n thông  i chúng,  c bi t là m ng internet t i s  phát tri n c a 
vn hóa i chúng t i Vi t Nam là m t h ng nghiên c u không ch  thú v  mà còn c n 
thi t, vì s  g i m  v  nh ng thay  i trong vai trò c a truy n thông  i chúng v i s  phát 
tri n c a xã h i Vi t Nam hi n  i. 
 Tài li u tham kh o 
1. Nguy n Thu Giang (2011), Về vi ệc ủy thác tính gi ải trí cho truy ền thông,T ạp chí Khoa 
 học Đạ i h ọc Qu ốc gia Hà N ội, s ố 4, 2011. 
2. Trung tâm internet Vi t Nam (B  Thông tin và Truy n thông), Thông báo s ố li ệu phát 
 tri ển internet Vi ệt Nam . 
3. John Hartley (2004), Communication, cultural and media studies: The key concepts , 
 Nxb Routledge 
4. Roy Shuker (2001), Understanding popular culture (b n in l n th  2), Nxb. Routledge 
5. John Storey (2010), Cultural theory and popular culture, an introduction (b n in l n 
 th  5), Nxb. Pearson Education 
6. Don Tapscott (1999), Growing up digital: The rise of the net generation , Nxb 
 McGraw-Hill, M