Tiền ảo có thể được xem là tài sản

uả lao động mà còn không phù hợp với các quan điểm
(fruit of labour)11. Một người có công trồng triết học pháp lý phổ biến trên thế giới, và
cây thì đương nhiên quả của cây đó thuộc đặc biệt trở nên cũ kỹ trong thời đại công
quyền sở hữu duy nhất của người đã trồng nó nghệ thông tin hiện nay13.
mà không thuộc về ai khác, đó là lẽ tự nhiên Các tư tưởng pháp lý thực chứng hiện
và không phụ thuộc vào sự thừa nhận của bất đại như HLA Hart14 hay Joseph Raz15 cũng
cứ ai khác, kể cả nhà nước. thừa nhận, pháp luật do nhà nước ban hành
 Một số nhà luật học theo trường phái là nền tảng cho các quyền pháp lý, nhưng lại
thực chứng (positivism) cận đại như John không quá đề cao vai trò của nhà nước đối
Austin lại cho rằng, con người sinh ra không với quyền con người, đồng thời phủ nhận
có quyền, quyền của con người chỉ được luận điểm của John Austin16 và Jeremy
thừa nhận bởi nhà nước. Đây cũng là quan Bentham17 cho rằng pháp luật đơn giản là
điểm mà một số nhà luật học theo trường những mệnh lệnh của những người có quyền
phái Mác xít của Nga đã tiếp thu khi diễn lực18. Trong phân tích của Hart, pháp luật
giải quan điểm của Mác về con người trong được lý giải như một chức năng của nhà
mối quan hệ với nhà nước, và sau này được nước, nghĩa là trong quá trình hoạt động của
tiếp thu bởi các nhà lập pháp của Việt Nam12. mình, nhà nước thừa nhận các quyền của cá
 Có thể nói đây là quan điểm cũ, mang nhân, chứ không phải nhà nước đặt ra pháp
tính chất giáo điều khi cho rằng quan hệ sở luật để định nghĩa đâu là quyền của cá nhân. 
11 John Locke “Hai khảo luận về chính quyền”, Chương 5, khảo luận thứ 2.
12 Các tư duy này được du nhập vào Việt Nam thông qua các phân tích pháp lý của Nga dưới thời Stalin, phủ
 nhận các phân tích pháp lý của Pashukanis. Theo nhiều quan điểm hiện đại được lật lại gần đây, thực chất
 Pashukanis mới có thể được xem là ông tổ của học thuyết pháp lý Mác xít với tác phẩm “Lý thuyết chung
 về pháp luật và chủ nghĩa Mác” năm 1924 (Bản gốc tiếng Nga Obshchaiateoriiapravaimarksizm:
 Opytkritikiosnovnykhiuridicheskikhponiatii, bản dịch tiếng Anh The General Theory of Law and Marxism
 bởi Peter B. Maggs). Trong tác phẩm này, Pashukanis thể hiện quan điểm rất hiện đại khi phủ nhận luận
 điểm của Austin, nhìn nhận hệ thống pháp luật là các nguyên tắc xử sự xã hội hơn là các mệnh lệnh của
 nhà nước. 
13 Trang 29, 46-47.
14 Herbert Lionel Adolphus Hart FBA (1907-1992), thường được viện dẫn vắn tắt dưới tên H.L.A Hart, là
 một nhà triết gia pháp lý người Anh nổi tiếng với tác phẩm kinh điển Khái niệm Luật pháp (The Concept
 of Law), được cho là nền tảng của tư tưởng pháp lý thực chứng hiện đại.
15 Joseph Raz, giáo sư triết học pháp luật hiện đang giảng dạy tại Đại học Luật Columbia, là một nhà triết
 gia pháp lý, chính trị và đạo đức nổi tiếng người Israel, người đã phát triển lý thuyết pháp lý thực chứng
 của H.L.A Hart sau khi Hart mất.
16 John Austin (1790-1859) là một nhà tư tưởng pháp lý người Anh, được cho là người đã đặt nền móng cho
 tư tưởng pháp lý thực chứng cận đại, có sức ảnh hưởng rất lớn đến các tư tưởng pháp lý của thế kỷ 19-20.
17 Jeremy Bentham (1748-1832) là một nhà triết gia và luật gia người Anh, người phát triển chủ nghĩa vị lợi
 (ultilitarianism), đặt nền móng cho tư tưởng pháp luật của hệ thống luật Anh-Mỹ hiện đại. 
18 Raymond Wacks Philosophy of law (2nd ed, Oxford University Press, 2014) tr.35.
 NGHIÊN CỨU 23
 Số 21 (421) - T11/2020 LẬP PHÁP
NHÀ NƯỚC VÀ PHÁP LUẬT
 Mặt khác, việc quy định theo hướng liệt Thực chất, quyền tài sản không chỉ bao
kê những tài sản nào được phép sở hữu tư rõ gồm quyền về các tài sản như quy định tại
ràng là không phù hợp và không khả thi, mà Chương VII BLDS 2015, mà là một nhóm
thay vào đó nhà nước chỉ có thể quy định các quyền và lợi ích, bao gồm vật quyền và
không cho phép sở hữu tư với một số loại tài trái quyền20. Mặt khác, đã có nhiều nghiên
sản như đất đai. Hiện nay, pháp luật Việt cứu chỉ ra rằng, sẽ là thiếu sót nếu chỉ coi
Nam cũng không có quy định cụ thể cấm sở những vật quyền và trái quyền được thừa
hữu dạng tài sản như tiền mã hóa. nhận bởi BLDS mới là tài sản. Các nghiên
 2.2. Tiền tệ là một loại vật quyền đặc cứu này đã chỉ ra mặc dù BLDS 2015 không
biệt sử dụng thuật ngữ vật quyền, nhưng đã mở
 Theo quy định của Bộ luật Dân sự năm rộng tư duy về sở hữu theo hướng thừa nhận
2015 (BLDS 2015), tài sản là “vật, tiền, giấy mối quan hệ sở hữu đối với cả những tài sản
tờ có giá và quyền tài sản”19. Như vậy, và quyền tài sản theo hướng rộng hơn21.
BLDS 2015 đã có sự tách biệt rõ ràng giữa Bàn về tiền tệ với tư cách là một loại tài
tiền với các tài sản khác. Tại sao lại có sự sản, cần phải trả lời câu hỏi: tại sao tiền tệ
tách biệt này? lại được sinh ra? Trên thế giới có nhiều quan
 Nếu như ở thời trung cổ trở về trước, điểm khác nhau về chức năng của tiền tệ,
tiền có thể hiểu đơn giản là một vật như tờ nhưng về cơ bản đều đồng ý những chức
giấy, đồng xu. Tuy nhiên, với sự phát triển năng cơ bản nhất của nó là thước đo giá trị,
của thương mại và hệ thống ngân hàng, tiền phương tiện thanh toán và phương tiện cất
được mở rộng sang những loại tiền phi vật trữ22. Được sinh ra với những chức năng trên,
chất như tín dụng, ghi nợ, và tiền kỹ thuật số tiền tệ là một loại tài sản đặc biệt có giá trị
như đã phân tích ở trên. Tiền cũng không do được cộng đồng người sử dụng thừa nhận,
phải đơn thuần là một dạng tài sản phi vật chứ bản thân tiền tệ không có giá trị nội tại.
chất như kiến thức (các loại tài sản sở hữu Nếu một thương gia đem một tờ tiền 100
trí tuệ), và tiền cũng không phải là trái quyền USD đến trao đổi hàng hóa với những bộ lạc
vì nó không trực tiếp làm phát sinh năng lực chưa kết nối với thế giới văn minh như tộc
yêu cầu người khác thực hiện hay không người Awa ở Brazil thì gần như chắc chắn
thực hiện một hành vi. Do đó, tiền cần phải thương gia đó sẽ ra về với bàn tay trắng, vì
có một chỗ đứng riêng trong hệ thống các đối với những người này, một tờ giấy nhỏ
quyền về tài sản. như vậy chẳng có giá trị sử dụng gì. Ngược
19 Khoản 1 Điều 105 BLDS 2015.
20 Huỳnh Anh “Tư duy vật quyền qua chế định tài sản và chế định chiếm hữu trong pháp luật dân sự”
 https://thegioiluat.vn/bai-viet-hoc-thuat/Tu-duy-vat-quyen-qua-che-dinh-tai-san-va-che-dinh-chiem-huu-
 trong-phap-luat-dan-su-13166/.
21 Đoàn Thị Ngọc Hải (2019) “Vật quyền trong pháp luật dân sự Việt Nam”
 https://moj.gov.vn/qt/tintuc/Pages/nghien-cuu-trao-doi.aspx?ItemID=2449; Trương Thị Diệu Thúy (2017)
 “Một số suy nghĩ về quy định liên quan đến “vật quyền” trong Bộ luật Dân sự năm 2015”,
22 Các chức năng này có thể được hiểu như sau: Một người nông dân có thể sản xuất 01 tấn lúa trong một
 năm, và một ngư dân có thể đánh bắt được 02 tấn cá trong một năm. Nếu cho rằng sức lao động đã bỏ ra
 của người nông dân và ngư dân là tương đương nhau, thì 01 tấn lúa và 02 tấn cá đều có giá trị là một năm
 lao động của một người. Đó chính là chức năng của tiền tệ với tư cách là một thước đo giá trị. Nếu lấy một
 năm lao động của một người làm đơn vị tiêu chuẩn của tiền tệ (tức 01 đồng), thì một người trồng rừng ở
 một ngôi làng khác có thể đến mua 01 tấn lúa hoặc 02 tấn cá với giá 01 đồng mà không cần mang theo 01
 tấn gỗ bên mình. Đó chính là chức năng làm phương tiện thanh toán. Nếu một người nông dân trong 10
 năm có thể sản xuất được 10 tấn gạo nhưng chỉ ăn hết 01 tấn gạo thì có thể bán 09 tấn còn lại để lấy 09
 đồng và mua các hàng hóa khác, tránh để gạo bị mối mọt hư hại. Đó chính là chức năng làm phương tiện
 cất trữ.
24 NGHIÊN CỨU
 LẬP PHÁP Số 21 (421) - T11/2020
 NHÀ NƯỚC VÀ PHÁP LUẬT
lại, vàng - kim loại thường được dùng làm cũng có thể được sử dụng như một phương
tiền tệ trong quá khứ - lại có giá trị nội tại bởi thức lưu trữ giá trị. Cho dù bị lược bỏ chức
sự khan hiếm cũng như công sức lao động để năng như phương tiện thanh toán giống như
khai thác vàng, nhưng chúng đã bị từ bỏ làm tiền tệ chính thức, tiền mã hóa vẫn có giá trị
bản giá trị cho đồng tiền từ đầu thế kỷ 20. Có kinh tế đối với người sở hữu.
thể thấy, giá trị nội tại không phải là tính chất Giá trị lưu trữ của đồng tiền proof of
thiết yếu của tài sản nói chung và tiền nói work như Bitcoin, có thể được hiểu như sau:
riêng23. Trong xã hội hiện đại ngày nay, tiền giả sử để phát sinh một Bitcoin thì cần một
mặt hay tín dụng đều được xem là tiền tệ, và máy tính có tốc độ xử lý 10 megahertz bật
tiền không còn mang tính chất là một vật hữu liên tục chạy trong 1 năm và tiêu thụ hết 01
hình như trong quá khứ. gigawatt điện; hoặc cần hai máy tính mỗi
 Dù ở Việt Nam và đa số nước khác, tiền máy có tộc độ 05 megahertz bật liên tục
tệ chỉ do ngân hàng trung ương phát hành và trong một năm và tiêu thụ hết 02 gigawatt
được chính phủ bảo đảm làm phương tiện điện (do các máy tính này cũ hơn và tốn
thanh toán, trên thế giới vẫn tồn tại những nhiều điện năng hơn), thì một Bitcoin đều có
loại tiền do ngân hàng phát hành tư như giá trị là 01 năm xử lý của một máy tính 10
đồng đô la Liberty ở Mỹ, đồng 1000 đô la megahertz. Đây là thành quả tính toán của
Hồng Kông do Ngân hàng HSBC Hồng máy tính, nơi con người cần đầu tư hạ tầng
Kông phát hành. (máy móc) và năng lượng (điện) để có được
 Từ những luận điểm trên, có thể thấy thông tin (Bitcoin).
tiền với tư cách là một loại tài sản có thể sở Thứ hai, tiền mã hóa là một dạng thông
hữu tư, là một dạng vật quyền (jus in rem), tin đặc biệt có giá trị kinh tế độc nhất cho
nơi mà quyền của chủ sở hữu làm phát sinh người sở hữu. Điều này khiến tiền mã hóa
nghĩa vụ tôn trọng quyền sở hữu với toàn thể giống với quyền tài sản đối với tài sản sở
mọi người trong xã hội đối với một tài sản hữu trí tuệ như bằng phát minh ở chỗ nó cho
dù cho đó (tiền) là tài sản phi vật thể. phép người sở hữu thông tin có được một
3. Tiền mã hóa là tài sản quyền lợi kinh tế khi biết được thông tin này,
 Sau khi phân tích lý luận về sở hữu tiền nhưng nó khác ở chỗ chỉ có một và chỉ một
tệ cũng như tìm hiểu về bản chất của tiền mã người có thể sử dụng thông tin này, sau khi
hóa, có thể kết luận, tiền mã hóa hoàn toàn Bitcoin đã được chuyển nhượng thì thông tin
có thể được xem là tài sản, dựa vào hai luận đó trở nên vô giá trị.
điểm sau: Tiền mã hóa có một số định danh xác
 Thứ nhất, kể cả nếu tiền mã hóa không định cho một đồng tiền (tương tự như số
được thừa nhận là một loại tiền tệ chính thức serie của một tờ tiền giấy), cho phép người
tại Việt Nam, tiền mã hóa vẫn có thể đáp ứng sở hữu đồng tiền được xác thực rằng có tồn
tư cách là một loại quyền tài sản, do đó tiền tại trên hệ thống blockchain một đồng tiền
mã hóa vẫn là tài sản. Nói cách khác, tiền mã Bitcoin đã được khai thác bởi một máy tính
hóa dù không phải là tiền tệ theo quan điểm tham gia vào hệ thống. Đồng thời, gắn liền
quản lý nhà nước, vẫn là một loại vật quyền với mỗi đơn vị Bitcoin đã được khai thác là
phù hợp với tinh thần chung của BLDS 2015 một mã khóa tư (private key) cho phép
về quyền tài sản. người dùng giao dịch nó, tức chuyển nhượng
 Mặc dù, tiền mã hóa không được sử vào một tài khoản khác. Khi một Bitcoin đã
dụng như phương tiện thanh toán, nhưng được chuyển nhượng vào một tài khoản
23 Jongchul Kim “Money Is Rights in Rem: A Note on the Nature of Money” (2014) 48 Journal of Economic
 Issues 1005 tr.1009.
 NGHIÊN CỨU 25
 Số 21 (421) - T11/2020 LẬP PHÁP
NHÀ NƯỚC VÀ PHÁP LUẬT
khác, nó sẽ được ghi nhận bởi một số serie bất cập trong việc bảo hộ quyền sở hữu của
mới, và số serie của đồng Bitcoin cũ được công dân. Hơn nữa, với xu hướng bùng nổ
xem là hết hiệu lực. Điều này đồng nghĩa với của nhiều nền tảng tiền mã hóa cùng với
việc với 01 đồng Bitcoin chỉ có thể tồn tại ICO (Initial Coin Offering),24 việc cho phép
duy nhất 01 chủ sở hữu cùng lúc, không thể đầu tư vào các doanh nghiệp công nghệ tiền
có người thứ hai được phép giao dịch bằng mã hóa là một động lực thúc đẩy phát triển
đồng Bitcoin đó. công nghệ này tại Việt Nam, khi các dạng
 Nói cách khác, mã khóa tư là một dạng hợp đồng thông minh dựa trên công nghệ
thông tin độc quyền cho phép người dùng blockchain được cho là sẽ thống trị giao dịch
quyền độc nhất để sử dụng (giao dịch) một điện tử trong tương lai.
Bitcoin. Mã khóa công (public key) là một Ba là, việc cấm sử dụng tiền ảo không
thông tin đi kèm một Bitcoin cho phép tất cả đem lại lợi ích trực tiếp gì cho Chính phủ
mọi người kiểm tra xem có tồn tại trên hệ cũng như người dân Việt Nam, ngược lại còn
thống một Bitcoin đã được khai thác với số
 làm giảm tính cạnh tranh trên trường thương
serie như vậy hay không. 
 mại quốc tế. Quan điểm không quản lý được
 Để dễ hình dung, có thể tưởng tượng thì cấm không phù hợp với giai đoạn phát
thông tin này giống như địa chỉ của một
 triển kinh tế hiện nay. Lo ngại sử dụng tiền
Bitcoin trên hệ thống. Ai có được địa chỉ này
 mã hóa như công cụ rửa tiền hoàn toàn phản
thì sẽ có quyền giao dịch với số Bitcoin ghi
 tác dụng, vì rất khó hoặc gần như không thể
nhận tại địa chỉ đó. Sau khi giao dịch,
Bitcoin sẽ thay đổi địa chỉ, và người biết địa cấm người dân mua tiền mã hóa từ các
chỉ cũ của Bitcoin chỉ biết được nó đã nguồn nước ngoài như một kênh đầu tư, mà
chuyển đến địa chỉ mới chứ không có quyền lại làm mất đi cơ hội đưa việc mua bán vào
thực hiện giao dịch với nó. vòng kiểm soát để giảm thiểu việc rửa tiền. 
 Với hai đặc tính là có giá trị kinh tế và có 4. Kết luận
thể được chuyển nhượng, tiền mã hóa hoàn Thừa nhận tiền mã hóa là tài sản là xu
toàn đáp ứng tính chất là một loại tài sản. hướng chung trên thế giới. Điều này không
 Ở Việt Nam, việc cấm phát hành, cung chỉ phù hợp với các lý luận chung về tài sản
ứng và sử dụng tiền mã hóa, như đề cập tại và sở hữu, mà còn đáp ứng với thực tiễn phát
Công văn số 5747/NHNN-PC ngày triển của các đồng tiền mã hóa, thúc đẩy phát
21/7/2017 của Ngân hàng Nhà nước, bộc lộ triển kinh tế nói chung. Theo nghiên cứu vào
một số nhược điểm sau đây: năm 2015 của Chính phủ Hoa Kỳ25, chỉ có
 Một là, nhu cầu sử dụng và mua bán tiền 9/130 quốc gia cấm tuyệt đối sở hữu tiền mã
mã hóa như một kênh đầu tư kinh tế là nhu hóa, trong đó có Việt Nam, 16 quốc gia khác
cầu chính đáng và có thể đánh thuế được. cấm một cách gián tiếp.
Việc không thừa nhận tiền mã hóa đã và Vì vậy, theo tác giả, Nhà nước, cụ thể là
đang làm Việt Nam tự mất đi nguồn thu từ Ngân hàng Nhà nước cần sớm nghiên cứu
hoạt động kinh doanh này. ban hành quy chế sở hữu đối với loại tài sản
 Hai là, việc không thừa nhận tiền mã tiền mã hóa này, nhằm đảm bảo quyền lợi cho
hóa như tài sản, đồng thời cũng làm bộc lộ cả Nhà nước và người dân trong tương lai n
24 ICO tương tự như việc một công ty chào bán chứng khoán lần đầu ra công chúng (còn gọi là phát hành
 công khai lần đầu - IPO), nhưng thay vì chứng khoán thì công ty sẽ chào bán đồng tiền mã hóa của công
 ty phát hành.
25 Law library of Congress, “Regulation of Cryptocurrency Around the World”, https://www.loc.gov/law/
 help/cryptocurrency/world-survey.php.
26 NGHIÊN CỨU
 LẬP PHÁP Số 21 (421) - T11/2020