Tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với cuộc bầu cử đại biểu dân cử nhiệm kỳ 2021-2026

thiệu ứng cử. 
Đối với đại biểu HĐND cấp tỉnh, cấp huyện Về số lượng và tỷ lệ đại biểu là người dân 
còn thêm các đơn vị hành chính cấp dưới, đơn tộc trong cơ quan dân cử: Đối với Quốc hội 
vị sự nghiệp, tổ chức kinh tế trên địa bàn. Đối (mang tính toàn quốc), Luật Bầu cử ĐBQH và 
với đại biểu HĐND cấp xã còn thêm thôn đại biểu HĐND quy định ít nhất là 18%, tỷ lệ 
(làng, bản, ấp), tổ dân phố. này nhìn chung là đạt được. Tuy nhiên, không 
 Với số lượng đại biểu dân cử hạn hẹp, vì thế mà chủ quan, lơ là trong lãnh đạo, chỉ 
trong khi trên thực tế các đơn vị để phân bổ đạo; ngược lại, phải hết sức chú ý lãnh đạo, 
tương đối nhiều thì việc phân bổ cho đơn vị chỉ đạo tìm người đủ tiêu chuẩn ở một số dân 
nào, số lượng bao nhiêu, đòi hỏi một sự lãnh tộc mà nhiều khóa Quốc hội vừa qua chưa có 
đạo rất cụ thể. Có ít nhất ba vấn đề phải đặc ĐBQH; tìm người xứng đáng nhất trong các 
biệt chú ý trong quá trình lãnh đạo: dân tộc có số dân đông hơn để giới thiệu. Đối 
 Một là, tổ chức Đảng ở Ủy ban Thường với HĐND (mang tính chất địa phương; có 
vụ Quốc hội (UBTVQH), ở Thường trực tỉnh, có huyện, có xã không có người dân tộc 
HĐND các cấp phải lãnh đạo để xác định thiểu số; những tỉnh, huyện, xã có người dân 
chính xác những cơ quan, tổ chức, đơn vị cần tộc thiểu số thì số lượng và tỷ lệ cũng rất khác 
được phân bổ người ứng cử và số lượng người nhau) vì thế, Luật Bầu cử ĐBQH và đại biểu 
được phân bổ cho mỗi đơn vị. Đây là một việc HĐND năm 2015 không quy định tỷ lệ chung. 
rất khó và cũng là một tồn tại qua nhiều lần Bởi vậy, cấp ủy Đảng ở từng địa phương phải 
bầu cử. Do đó, Hội đồng Bầu cử quốc gia và lãnh đạo sát sao, bám thực tế, chỉ đạo cụ thể 
UBTVQH cần chỉ đạo các cơ quan chuyên để việc giới thiệu đạt được các tỷ lệ hợp lý, 
môn nghiên cứu, xây dựng các tiêu chí cơ bản mang tính đại diện cao giữa các dân tộc trên 
để làm căn cứ cho việc phân bổ, nhất là đối từng địa bàn.
với cơ quan, tổ chức đơn vị thuộc hệ thống Công đoạn dự kiến cơ cấu, thành phần 
chính trị (Đảng, Nhà nước, Mặt trận Tổ quốc những người được giới thiệu ứng cử đại biểu 
và các tổ chức thành viên). dân cử là công đoạn nghiệp vụ đầu tiên, và nó 
 Hai là, lãnh đạo việc nghiên cứu cơ cấu, sẽ chi phối tất cả các công đoạn tiếp theo. Do 
thành phần hợp lý nhất để phân bổ người ứng đó, nếu không bảo đảm tính hợp lý, chính xác 
cử, tránh tình trạng thừa cơ cấu, thiếu thành ngay từ đầu sẽ gây khó khăn cho tất cả các 
phần hoặc thành phần không hợp lý, dẫn đến công đoạn tiếp theo.
sai lệch cơ cấu. 2.2. Lãnh đạo hiệp thương, giới thiệu 
 Ba là, tăng cường sự lãnh đạo, chỉ đạo người ứng cử ĐBQH, đại biểu HĐND và 
của Đảng để bảo đảm được các cơ cấu cơ điều chỉnh cơ cấu, thành phần, số lượng 
bản, nhất là cơ cấu nữ và cơ cấu dân tộc. Về người được giới thiệu ứng cử 
cơ cấu nữ, theo Luật Bầu cử ĐBQH và đại Về lý thuyết, nếu ở công đoạn dự kiến 
biểu HĐND năm 2015, phải có ít nhất 35% cơ cấu, thành phần, số lượng được thực hiện 
3. Trích Báo cáo số 695/BC-HĐBCQG ngày 19/7/2016 Tổng kết cuộc bầu cử đại biểu Quốc hội khóa XIV và 
đại biểu Hội đồng nhân dân các cấp nhiệm kỳ 2016 - 2021.
 Số 02(426) - T1/2021 5
NHÀ NƯỚC VÀ PHÁP LUẬT
tốt (chặt chẽ, đúng tiêu chuẩn, cơ cấu, thành Hai là, cơ cấu đại biểu nữ: Đã có một 
phần hợp lý) thì đến công đoạn hiệp thương số khóa tỷ lệ đại biểu nữ đạt trên 30% (khóa 
và các công đoạn tiếp theo sẽ “nhẹ nhàng”, đỡ V: 32%). Những khóa sau này chỉ đạt từ 18 
vất vả hơn. Nhưng trên thực tế các cuộc bầu cử đến hơn 27%. Có thể có nhiều nguyên nhân, 
gần đây cho thấy, công đoạn hiệp thương khá nhưng có hai nguyên nhân mà cuộc bầu cử tới 
phức tạp. Báo cáo số 695/BC-HĐBCQG nhận đòi hỏi sự lãnh đạo quyết liệt của các cấp ủy 
định: “Một số cơ cấu, số lượng phân bổ đại để khắc phục tình hình này. 
biểu chưa được như định hướng, dự kiến ban Thứ nhất, nguyên nhân về tính đặc thù 
đầu, nhất là tỷ lệ nữ, tỷ lệ người ngoài đảng; của một số cơ quan, tổ chức, đơn vị ít phụ nữ 
nhiều người do Trung ương giới thiệu không mà số người ứng cử lại tương đối nhiều như 
trúng cử ở một số tỉnh, thành phố... Việc đưa ra quốc phòng, an ninh, thường trực các cơ quan 
khỏi danh sách một số ứng cử viên tự ứng cử của Quốc hội... Những cơ quan này không thể 
ĐBQH trong hiệp thương lần thứ ba mà được áp dụng tỷ lệ cao người ứng cử là nữ được. 
cử tri nơi cư trú, cử tri ở cơ quan tín nhiệm Ngược lại, nhiều cơ quan, tổ chức, đơn vị, 
chưa hoàn toàn được dư luận đồng tình”4. nhất là ở địa phương có nhiều phụ nữ, nhưng 
 Như đã trình bày, số lượng các cơ quan, trong thực hiện người ta có thiên hướng cố 
tổ chức, đơn vị ở Trung ương cũng như ở địa gắng đạt tỷ lệ trung bình. Vì vậy, Đảng đoàn 
phương là rất lớn, trong khi số lượng đại biểu Quốc hội, Hội đồng bầu cử Quốc gia phải chỉ 
dân cử lại không nhiều, nên hiệp thương để đạo các cơ quan chuyên môn tính toán tỷ lệ nữ 
chuẩn xác lại cơ cấu, thành phần cho hợp lý ứng cử cho từng loại cơ quan, tổ chức, đơn vị 
là công việc tất yếu, phải tiến hành nhiều lần đảm bảo tính tương thích. 
(theo Luật Luật Bầu cử ĐBQH và đại biểu Thứ hai, mấy khóa gần đây trong cơ cấu 
HĐND năm 2015 là 3 lần). không còn đại biểu là nông dân, công nhân - 
 hai thành phần có tầm quan trọng nhiều mặt 
 Đối với hiệp thương giới thiệu người ứng 
 trong xã hội. Nhiều khóa trước, các đại biểu 
cử ĐBQH cần lưu ý: 
 thuộc cơ cấu này chiếm tỷ lệ khá cao (khóa 
 Một là, cơ cấu số lượng và tỷ lệ giữa đại IV, công nhân là 23,3%, nông dân là 21,4%; 
biểu ở Trung ương và đại biểu ở địa phương. Khóa V, công nhân là 22%, nông dân là 21%; 
Ở nhiều khóa thường cơ cấu 1/3 đại biểu ở khóa VI công nhân là 16,2%, nông dân là 
Trung ương và 2/3 đại biểu ở địa phương. 20,3%...)6. Riêng khóa IX thì lại đổi tỷ lệ đại 
Tuy nhiên, đang có xu hướng tăng đại biểu biểu công nhân thành công nghiệp, nông dân 
ở Trung ương (từ khóa XI đến khóa XIV lần thành nông nghiệp. Bốn khóa gần đây, tỷ lệ 
lượt là 30,92%; 31,03%; 33,4% và 36,04%)5, đại biểu của khối doanh nghiệp (có từ 3 đến 
cũng có nghĩa là giảm số lượng và tỷ lệ đại 7%), nhưng trong đó doanh nghiệp nhà nước 
biểu ở địa phương. Theo chúng tôi, giữ ở mức cũng chiếm phần đáng kể. Như vậy, trên thực 
30% và 70% như nhiều khóa trước đây là hợp tế, dần dần các ĐBQH hầu như đều là cán bộ, 
lý. Muốn vậy, phải thống nhất cao và có sự công chức nhà nước, mà cơ cấu cán bộ, công 
lãnh đạo sát sao, chỉ đạo cụ thể của Đảng đoàn chức nhà nước nhất là ở Trung ương tỷ lệ nữ 
Quốc hội, Hội đồng Bầu cử Quốc gia, Ủy ban không cao. Cơ cấu của khối cử tri có tỷ lệ nữ 
Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và không cao mà lại đặt yêu cầu nâng cao tỷ lệ 
các cấp ủy ngành, địa phương. nữ được giới thiệu ứng cử thì rất khó. Do đó, 
4. Trích Báo cáo số 695/BC-HĐBCQG ngày 19/7/2016 Tổng kết cuộc bầu cử đại biểu Quốc hội khóa XIV và 
đại biểu Hội đồng nhân dân các cấp nhiệm kỳ 2016 - 2021.
5. Sổ ĐBQH khóa XIV 2016 - 2021, phần thống kê ĐBQH các khóa.
6. Sổ ĐBQH khóa XIV 2016 - 2021, phần thống kê ĐBQH các khóa.
6 Số 02(426) - T1/2021
 NHÀ NƯỚC VÀ PHÁP LUẬT
phải xác định cơ cấu, thành phần thật hợp lý và cấp huyện, (nhiệm kỳ 2007 - 2011, cấp 
ngay từ khi phân bổ và chuẩn xác lại trong tỉnh 23,9%, cấp huyện 23,0%, cấp xã 19,5%; 
ba lần hiệp thương, trong đó có vấn đề lớn là nhiệm kỳ 2011-2016, cấp tỉnh 25,2%, cấp 
cần xem xét để có đại biểu là những người lao huyện 24,6%, cấp xã 21,7%; nhiệm kỳ 2016 - 
động bình thường (công nhân, nông dân, lao 2021, cấp tỉnh 26,7%, cấp huyện 27,5%, cấp 
động khu vực phi chính thức...) đại diện cho xã 26,5%)7. Sở dĩ có tình hình này là do việc 
phần lớn nhân dân và cử tri cả nước. vận dụng tiêu chuẩn. Bốn tiêu chuẩn đại biểu 
 Ba là, sự “cọ xát” căng thẳng về số lượng. HĐND là thống nhất, nhưng đối với đại biểu 
Theo tâm lý chung, cơ quan, tổ chức, đơn vị, HĐND cấp xã thì tiêu chuẩn thứ 3 “Có trình 
địa phương nào cũng mong muốn có số lượng độ văn hóa, chuyên môn, đủ năng lực, sức 
người được giới thiệu ứng cử nhiều hơn. Ở địa khỏe, kinh nghiệm công tác và uy tín để thực 
phương có “công thức” tính gồm 3 đại biểu hiện nhiệm vụ đại biểu; có điều kiện tham gia 
“gốc” cộng số lượng đại biểu tăng thêm theo các hoạt động của HĐND”, điều này đối với 
số dân, còn ở Trung ương thì “ngầm hiểu” là phụ nữ ở cấp xã nói chung và phụ nữ ở xã, bản 
tầm quan trọng của mỗi loại cơ quan, tổ chức, miền núi, vùng đồng bào dân tộc thiểu số nói 
đơn vị, mà “định tính” về tầm quan trọng thì riêng là vô cùng khó khăn. Trình độ văn hóa 
thảo luận vô cùng căng thẳng, khó phân định. thấp, chuyên môn, khoa học kỹ thuật yếu; một 
Vì vậy, đòi hỏi sự lãnh đạo, chỉ đạo trực tiếp, cụ số nơi do tập tục, lối sống lạc hậu... nên khó 
thể của tổ chức Đảng trên cơ sở Hiến pháp và có điều kiện tham gia hoạt động chính trị, xã 
tính chất, hiệu quả hoạt động của mỗi lĩnh vực. hội. Một số chị em tự ti, không muốn tham gia 
 Bốn là, bám sát tiêu chuẩn đại biểu để “cọ hoạt động. Có lẽ các tổ chức Đảng ở những địa 
xát” về chất lượng người được giới thiệu ứng bàn này phải căn cứ vào tình hình, điều kiện 
cử: Chất lượng (đức và tài) là vấn đề hàng đầu thực tế để lựa chọn, giới thiệu (theo phương 
trong hoạt động của đại biểu. Ngoài học vấn pháp “so đũa”) chứ không thể rập khuôn theo 
thể hiện qua cấp độ được đào tạo thì trong lãnh khu vực đồng bằng hay thành phố, thị xã.
đạo nên kết hợp với việc lấy ý kiến cử tri nơi 3. Lãnh đạo thành lập các tổ chức phụ 
công tác, nơi làm việc, địa bàn hoạt động, nơi trách bầu cử ở địa phương
cư trú để nắm bắt được tinh thần, thái độ công 
 Theo Luật Bầu cử ĐBQH và đại biểu 
tác, kết quả công việc cụ thể, mức độ gắn kết 
 HĐND năm 2015, các tổ chức phụ trách bầu 
với nhân dân, đạo đức, tư cách của người được 
giới thiệu ứng cử. Trong giai đoạn hiện nay, cử ở địa phương gồm:
vấn đề cần được quan tâm đặc biệt đó là, người - Ủy ban bầu cử cấp tỉnh, có từ 21 đến 
được giới thiệu ứng cử phải là người không 31 thành viên; Ủy ban bầu cử cấp huyện, có 
tham nhũng, không liên quan đến tham nhũng. từ 11 đến 15 thành viên; Ủy ban bầu cử cấp 
 Đối với hiệp thương giới thiệu người xã, có từ 9 đến 11 thành viên (gọi chung là Ủy 
ứng cử đại biểu HĐND các cấp: Ngoài những ban bầu cử).
vấn đề tương tự như giới thiệu người ứng cử - Ban bầu cử ĐBQH, có từ 9 đến 15 thành 
ĐBQH, cần lưu ý tới cơ cấu nữ ở HĐND cấp viên; Ban bầu cử đại biểu HĐND cấp tỉnh, có 
xã. Thực tế cho thấy, kết quả các cuộc bầu cử từ 11 đến 13 thành viên; Ban bầu cử đại biểu 
gần đây chưa bao giờ tỷ lệ đại biểu nữ HĐND HĐND cấp huyện, có từ 9 đến 11 thành viên; 
cấp xã đạt được định hướng và bao giờ cũng Ban bầu cử đại biểu HĐND cấp xã có từ 7 đến 
thấp hơn tỷ lệ nữ đại biểu HĐND cấp tỉnh 9 thành viên (gọi chung là Ban bầu cử).
7. Trích Báo cáo số 453 ngày 18-7-2011 của Hội đồng bầu cử về kết quả cuộc bầu cử ĐBQH khóa XIII và đại 
biểu HĐND nhiệm kỳ 2011-2016; Báo cáo số 695/BC-HĐBCQG ngày 19/7/2016 Tổng kết cuộc bầu cử đại 
biểu Quốc hội khóa XIV và đại biểu Hội đồng nhân dân các cấp nhiệm kỳ 2016 - 2021.
 Số 02(426) - T1/2021 7
NHÀ NƯỚC VÀ PHÁP LUẬT
 - Tổ bầu cử: Mỗi khu vực bỏ phiếu có tỉnh cũng có một số nơi có tình trạng tương 
một Tổ bầu cử, có từ 11 đến 21 thành viên. tự. Có thể có nhiều nguyên nhân, trong đó có 
 Như vậy, số lượng các tổ chức bầu cử nguyên nhân lĩnh vực hoạt động của người ứng 
ở địa phương và các thành viên trong các tổ cử không thích hợp với địa phương nơi ứng 
chức đó là rất lớn. Vì vậy, việc lãnh đạo các tổ cử. Đây cũng là một kinh nghiệm trong lãnh 
chức làm công tác bầu cử ở địa phương phải đạo và trong tham mưu phân bổ người ứng 
chú ý ít nhất đối với hai vấn đề: cử theo địa bàn. Mặt khác, cần khắc phục tình 
 Một là, phải bảo đảm các thành phần đúng trạng, một số địa phương luôn luôn muốn chọn 
như yêu cầu luật định, nhân sự (các thành viên) những người ứng cử có chức sắc càng cao càng 
của các tổ chức phải bảo đảm yếu tố chính trị tốt, những người ứng cử là thành viên Chính 
cao và có nghiệp vụ hoặc đã từng làm tốt công phủ, những người đứng đầu ngành, lĩnh vực.
tác bầu cử các khóa trước, đặc biệt là ở cấp xã, Về phân chia (sắp xếp) người ứng cử 
cấp huyện. Kinh nghiệm hai cuộc bầu cử vừa vào đơn vị bầu cử: Luật Bầu cử ĐBQH và đại 
qua cho thấy, có một vài sai sót đều chủ yếu biểu HĐNH năm 2015 chưa quy định cụ thể, 
xảy ra ở huyện hoặc xã. Có nhiều nguyên nhân, chi tiết việc phân chia, lập danh sách những 
nhưng chung nhất do “lợi ích nhóm”, trình người ứng cử vào các đơn vị bầu cử nên có hai 
độ năng lực yếu kém và thiếu tinh thần trách vấn đề đáng quan tâm trong lãnh đạo, chỉ đạo.
nhiệm. Bởi vậy, việc lựa chọn nhân sự, tăng Một là, có một số địa phương lo ngại 
cường quản lý và lãnh đạo tư tưởng chặt chẽ là trách nhiệm để người ứng cử có chức sắc cao 
vô cùng quan trọng và cấp thiết. của địa phương hoặc do Trung ương giới thiệu 
 Hai là, sự lãnh đạo của các tổ chức bầu mà bị “trượt” nên đã bố trí những người ứng 
cử ở cấp huyện, cấp xã, nhất là ở các Ban, các cử khác trong danh sách bầu có trình độ và vị 
Tổ bầu cử, đảng viên vừa có vai trò lãnh đạo, thế cách biệt, thấp xa. Đây là một ví dụ điển 
vừa có trọng trách tác nghiệp nghiệp vụ cụ thể hình của tình trạng “quân xanh, quân đỏ”, do 
trong bầu cử, do đó tuyệt đối không bao giờ đó trong lãnh đạo, chỉ đạo cần khắc phục tối 
được xem nhẹ sự lãnh đạo, chỉ đạo trực tiếp, đa tình trạng này.
cụ thể. Ngoài ra, những sơ suất như in sai Hai là, thực tiễn cho thấy, cùng là người 
phiếu bầu, viết sai họ, tên người ứng cử, phát ứng cử đủ tiêu chuẩn ứng cử ĐBQH, đủ tiêu 
thừa phiếu bầu... mà kiểm tra, giám sát không chuẩn ứng cử ĐBHĐND nhưng sắp xếp vào 
phát hiện ra sẽ dẫn đến thiệt hại lớn về công đơn vị bầu cử này thì có thể không trúng cử, 
sức, thời gian, tiền của để tổ chức bầu cử lại. nhưng sắp xếp vào đơn vị bầu cử khác thì có 
4. Lãnh đạo việc phân bổ người ứng cử về thể đắc cử. Điều này đòi hỏi khi phân chia, lập 
các địa phương và phân chia người ứng danh sách những người ứng cử vào các đơn 
cử vào các đơn vị bầu cử vị bầu cử phải hết sức công bằng, công minh, 
 Về giới thiệu người ứng cử về các địa khách quan, trung thực, mà mục đích đạt đến 
phương: Việc giới thiệu người ứng cử ĐBQH là, đảm bảo được các cơ cấu định hướng ở 
về các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương mức tốt nhất... Muốn vậy, cần chỉ đạo nghiên 
và giới thiệu người ứng cử đại biểu HĐND cấp cứu định ra những tiêu chí cần thiết làm căn 
tỉnh về các huyện, quận, thị xã, trong lãnh đạo cứ cho việc phân chia, sắp xếp. Các tiêu chí 
phải chú ý cả hai mặt là đặc điểm kinh tế, xã đó có thể là: có trình độ tương đương, có vị 
hội của địa phương và sự tương thích ngành thế (chức danh) tương đương, có nam có nữ, 
nghề, lĩnh vực hoạt động của người được giới khác đơn vị công tác... Như vậy, việc trúng 
thiệu. Các cuộc bầu cử trước, có người được cử hay không sẽ phụ thuộc nhiều vào chương 
Trung ương giới thiệu về địa phương ứng cử trình hành động và khả năng vận động bầu cử 
ĐBQH nhưng không trúng cử; ở HĐND cấp của người ứng cử 
8 Số 02(426) - T1/2021