Tài liệu tập huấn nghiệp vụ báo chí “Kỹ thuật viết tin, bài báo chí căn bản”

huộc dạng này thường có kết cấu đi từ thực trạng đến 
giải pháp dưới dạng những đề xuất, kiến nghị. Trong đó, sự thật được trình bày 
như những bằng chứng (luận cứ) để thông qua đó tác giả nêu lên quan điểm riêng 
của mình. 
 Do có xu hướng thiên về việc phản ánh vấn đề, dạng bài này có nhiều nét 
gần gũi với các thể loại thuộc nhóm thứ hai trong hệ thống các thể loại báo chí là 
nhóm các thể Chính luận báo chí . 
6.4. Bài phản ánh về người thật, việc thật 
 So với các thể loại có ưu thế trong việc phản ánh về con người như Ký chân 
dung, Phóng sự chân dung và Phỏng vấn chân dung, dạng bài phản ánh về người 
thật, việc thật thường chỉ dừng lại ở cấp độ thấp hơn. 
 Nhìn trên tổng thể, trong những tác phẩm thuộc dạng bài này, chân dung 
con người hiện lên không thật rõ nét và cấp độ điển hình của nó cũng có phần đa 
dạng hơn. 
 Tuy nhiên, nếu so với dạng bài Người tốt – việc tốt, dạng bài này thường có 
dung lượng lớn hơn và có thể phản ánh cả hai loại chân dung tiêu biểu cho hai thái 
cực: tốt và xấu. 
 Dạng bài này thường có kết cấu không ổn định. Trong đó, tác giả cũng có 
thể xuất hiện trực tiếp với những suy nghĩ, những kiến nghị, giải pháp nhưng chưa 
đạt tới bản sắc như một một nhân vật trần thuật (như trong các thể loại Phóng sự 
chân dung hay Ký chân dung). 
6.5. Bài phản ánh về suy nghĩ, cảm xúc 
 Trong các dạng bài phản ánh, đây là dạng có hình thức thể hiện khá mềm 
mại với sự xuất hiện trực tiếp của tác giả. Trong đó, người viết thường xuất hiện ở 
ngôi thứ nhất, xưng "tôi" và cái tôi đó bộc lộ những suy nghĩ, cảm xúc. 
 Mục đích của bài phản ánh thuộc dạng này là vừa thông tin sự thật, vừa 
thông tin tâm trạng của tác giả. Tuy nhiên, do chưa đạt tới những tiêu chí của thể 
loại nên cái tôi- tác giả ở đây chưa đủ để trở thành “cái tôi trần thuật”. Những suy 
nghĩ và cảm xúc trong dạng bài này cũng rất phóng túng, ngẫu hứng... 
 Khi viết những tác phẩm thuộc dạng này, người viết phải tự đặt ra cho mình 
những giới hạn cần thiết để không làm biến đổi bản chất báo chí của tác phẩm. 
Suy nghĩ và cảm xúc phải luôn luôn gắn bó chặt chẽ với sự thật, xuất phát từ sự 
thật và nhằm làm sáng tỏ sự thật. 
 Cũng giống như dạng bài phản ánh chân dung người thật việc thật, dạng bài 
này có nhiều nét gần gũi với các thể loại thuộc nhóm thứ ba trong hệ thống thể loại 
báo chí là nhóm các thể Tài liệu – nghệ thuật. 
 Do không có sự ổn định về hình thức, các dạng bài phản ánh nêu trên 
thường giao thoa, chuyển hoá lẫn nhau và giao thoa với những thể loại ở trong và 
cả bên ngoài hệ thống thể loại báo chí. 
 Trong thực tế, các sự kiện, sự việc, tình huống, vấn đề thường gắn bó chặt 
chẽ với nhau, xâm nhập vào nhau nên việc phân biệt thành các dạng bài phản ánh 
 8 
như trên chỉ là một công việc mang tính lý thuyết đơn thuần. Hiện nay vẫn thường 
có nhiều bài phản ánh pha trộn giữa các dạng nêu trên nhưng vẫn tạo được hiệu 
quả tích cực. 
7. CÁC CÁCH THỂ HIỆN MỘT BÀI PHẢN ÁNH 
 Bài phản ánh có thể có nhiều hình hài, nhiều dáng vẻ khác nhau. Tuy nhiên, 
trong một chừng mực nào đó, chúng ta vẫn có thể xác định được một số cách thể 
hiện chủ yếu của nó. Nhìn chung có ba cách thể hiện bài phản ánh: 
7.1. Theo trục thời gian từ quá khứ đến hiện tại: Đây là cách thể hiện truyền thống. 
Ưu điểm của nó là công chúng dễ hiểu, dễ theo dõi. Tuy nhiên, nhược điểm cơ bản 
của nó là dễ bị nhàm chán vì những cái quan trọng, hấp dẫn nhất có thể lại không 
nằm ở đầu bài. 
7.2. Bắt đầu từ hiện tại, sau đó quay lại quá khứ theo kiểu một cuốn phim chiếu 
ngược (đây là cách thể hiện thường gặp trong các tác phẩm báo chí nói chung. Ưu 
điểm cơ bản của cách này là có thể đưa ngay kết qủa hoặc những chi tiết quan 
trọng lên đầu bài viết, tạo ra sự hấp dẫn đối công chúng. Tuy nhiên, do trật tự thời 
gian bị đảo ngược nên nếu người viết không vững tay, bài viết có thể trở nên khó 
hiểu...) 
7.3. Kết hợp cả hai cách nêu trên theo lối kết cấu: hiện tại - quá khứ - hiện tại (đây 
là lối thể hiện thường gặp nhất của các dạng Bài phản ánh trên báo chí hiện nay. 
Do đã kết hợp được những ưu điểm của cả hai dạng kết cấu trước, những bài viết 
theo cách này thường hấp dẫn, chặt chẽ). 
Chú ý: 
 + Không có một quy định cụ thể nào cho các dạng bài báo. Ngụyên tắc chủ 
yếu ở đây là nội dung nào, hình thức ấy. Cách tốt nhất là để cho mạch viết tự nó 
tìm đường đi. Không nên ép buộc và đừng cố gắng lên giọng nếu điều đó không 
cần thiết. 
 + Lối viết với văn phong đơn giản, trực tiếp, ngôn ngữ dản dị, dễ hiểu, gần 
gũi với ngôn ngữ của đời sống hàng ngày là sự lựa chọn đúng đắn nhất đối với tác 
phẩm báo chí và những dạng Bài phản ánh nói riêng. 
 9 
PHẦN 2: KỸ NĂNG NHIẾP ẢNH & ẢNH BÁO CHÍ 
2.1. BỐ CỤC NHIẾP ẢNH CĂN BẢN 
Trích theo sách " Căn bản kỹ thuật nhiếp ảnh " – Nghệ sĩ nhiếp ảnh Bùi Minh Sơn 
2.1.1. Khái niệm 
 Bố cục là sự bố trí, sắp xếp những yếu tố tạo hình trên một cục diện, không 
gian nhất định nào đó. 
 Những ý thức về bố cục đã được hình thành từ thời tiền sử. Văn minh Hy 
Lạp cổ đại đi đầu trong việc nguyên tắc hoá bố cục. Trong các thời kỳ phát triển 
của mỹ thuật, bố cục luôn được coi trọng, đôi khi trở thành kinh điển, giáo điều. 
 Ngày nay, bố cục được nhìn cởi mở hơn, quan niệm về “khuôn vàng thước 
ngọc” không còn tồn tại một cách cứng nhắc và bố cục bây giờ là sự hài hoà, hợp 
nhãn, đôi khi còn là sự “phá phách”, phục vụ cho ý tưởng sáng tạo của tác giả. 
2.1.2. Phân loại: 
 Sản phẩm của nhiếp ảnh là những hình ảnh thể hiện trên một mặt phẳng 
(không gian 2 chiều) thông thường được giới hạn bởi 1 hình chữ nhật hoặc hình 
vuông. Cũng như những môn tạo hình khác, nhiếp ảnh có những qui luật căn bản 
về tạo hình, chúng ta sẽ tìm hiểu khái quát về những căn bản đó. 
 Trong nhiếp ảnh, những yếu tố tạo hình gồm những điểm, đường, vùng, 
mảng (khối), lưu ý là nhiều điểm có thể tạo thành một đường. 
 Bố cục trong không gian phẳng có thể được phân loại như sau: 
A - BỐ CỤC CÂN ĐỐI. 
 Bố cục cân đối chia không gian ảnh làm hai phần tương đương nhau theo 
đường thẳng đứng; đường nằm ngang; đường chéo hoặc đường cong. Một bố cục 
cũng được xem là cân đối khi chủ thể được đặt vào giữa ảnh. 
 Bố cục cân đối tạo cho ảnh sự nghiêm trang, khẳng định hoặc cố ý tạo sự 
cân đối. Bố cục này dễ làm ảnh trở nên đơn điệu, cứng nhắc, thiếu sinh động. Đây 
là loại bố cục khó dùng, có thời gian bị coi là cấm kỵ. Tuy thế, nếu áp dụng đúng 
tình huống mục đích có thể dễ gây ấn tượng. 
 Người ta thường dùng bố cục cân đối trong các chủ đề về kiến trúc dinh 
thự, quãng trường, công trình kiến trúc tôn giáo, tượng đài, ảnh thờ tự, ảnh hồ 
sơ 
B- BỐ CỤC CHUẨN MỰC 
 Đây là hình thức bố cục được sử dụng phổ biến nhất, nó được xem là “tỷ lệ 
vàng” là chuẩn mực kinh điển, không riêng gì cho nhiếp ảnh mà cả những nghành 
mỹ thuật khác nữa. Bố cục chuẩn mực tạo nên 1 không gian sắp đặt hài hòa, có 
chính, có phụ. Nhằm cụ thể và hệ thống hoá phương thứ bố cục này, người ta xác 
định các đường mạnh, điểm mạnh nhằm tạo các điểm nhấn, điểm dừng của nhãn 
cảm. 
a- Đường thẳng đứng – đường nằm ngang 
 10 
 Người ta chia mỗi chiều của bức ảnh (hình chữ nhật hoặc hình vuông - giới 
hạn không gian của ảnh) ra làm 3 phần bằng nhau, từ đó vẽ những đường song 
song với các cạnh. 
- 2 đường song song với cạnh ngang, gọi là 2 đường mạnh nằm ngang. 
- 2 đường thẳng song song với chiều đướng, gọi là 2 đường mạnh thẳng đướng. 
- 4 giao điểm của các đường mạnh cho chúng ta 4 điểm được gọi là 4 điểm mạnh. 
 Dựa trên các đường mạnh chúng ta có thể chia không gian thành nhiều 
phần hoặc đặt những thành phần cần nhấn mạnh của bối cảnh vào hoặc gần với 
đường mạnh, điểm mạnh. Những đường mạnh, điểm mạnh cho phép ta tạo những 
“trọng lượng thị giác”, những điểm nhấn của bố cục. 
b- Đường chéo – đường cong 
 Khi chụp ảnh, chúng ta không chỉ gặp đường thẳng đứng, đường nằm 
ngang mà rất nhiều khi, hoặc do bối cảnh có sẵn hoặc do ý tưởng thực hiện chúng 
ta còn khai thác những đường chéo (đường xiên), đường cong (đường uốn lượn). 
 Một đường chéo hay một đường cong được xem là mạnh khi: 
- Xuất phát từ 1 góc của bức ảnh (hình chữ nhật hoặc hình vuông) đến điểm chia 
1/3 của cạnh đối diện. 
- Hoặc xuất phát từ điểm 1/3 của cạnh này đến điểm 1/3 của cạnh kia. 
Như vậy, chúng ta có nhiều đường chéo hay đường cong mạnh trên một bức ảnh. 
 Điểm mạnh trên đường chéo hay đường cong được hình thành bởi giao 
điểm của đường cong, đường chéo đó với 2 đường mạnh thẳng đứng hoặc nằm 
ngang, các đường mạnh này được xác định bởi vùng không gian ưu tiên. 
 Đường chéo hay đường cong trên bức ảnh chia không gian ảnh ra làm 2 
phần (thường là 1 hình tam giác và 1 hình thang trong bố cục chéo). Phần không 
gian chứa 3 cạnh của bức ảnh là không gian ưu tiên. 
 11 
 Đường mạnh thẳng đứng hoặc nằm ngang được sử dụng là đường song 
song với 2 cạnh của không gian ưu tiên trên. 
C-BỐ CỤC TRONG ẢNH CHÂN DUNG 
 Với ảnh chân dung, khuôn mặt người là chủ thể của bức ảnh. Do vậy, nếu 
chụp chân dung cả người hoặc 2/3 người, ta nên đặt khuôn mặt (đầu) vào điểm 
mạnh hay đường mạnh phía bên trên.Với chân dung nửa người, ta nên đặt 1 hay 2 
con mắt của người mẫu nằm trên đường mạnh phía bên trên, tốt hơn hết là đặt 1 
con mắt của người mẫu vào đúng điểm mạnh. 
 Cần lưu ý đến hướng nhìn của người mẫu: Hướng nhìn phải có không gian 
rộng hơn phần còn lại. 
 (xem thêm bài viết chi tiết của NSNA Bùi Minh Sơn - Giảng viên nhiếp ảnh học 
viện Arena Multimedia trên diễn đàn NICONVN.COM) 
 12 
2.2. TIÊU CHÍ CỦA ẢNH BÁO CHÍ 
2.2.1. Bức ảnh nên có bố cục rõ ràng. 
 Bức ảnh cần trình bày thông tin rõ ràng và không gây hiểu lầm cho độc giả. 
Mỗi bức ảnh phải có trọng tâm để tất cả các thành phần quan trọng của nó hiện lên 
trước mắt độc giả ngay khi họ nhìn thấy. Có thể gọi phần trọng tâm này là điểm 
nhìn. 
2.2.2. Bức ảnh nên trông tự nhiên và có thần. 
 Đối với những bức ảnh chụp theo kiểu nghiệp dư, các nhân vật thường cười 
giả tạo trước ống kính. Còn đối với các bức ảnh chuyên nghiệp, nhân vật tự nhiên, 
thoải mái tham gia các hoạt động. Bất cứ khi nào có thể hãy chụp người thật làm 
việc thật, chứ đừng bắt nhân vật phải nhìn chằm chằm vô cảm vào không gian hay 
vờ bận rộn. Tuy nhiên, khi nhân vật đã hòa với bối cảnh thì phóng viên cần phải 
bắt được “khoảnh khắc vàng.” Tại đó, cái thần của nhân vật thực sự được bộc lộ. 
2.2.3. Bức ảnh nên có chú thích rõ ràng. 
 Thật ngạc nhiên khi các biên tập viên thường nghĩ rằng: Ồ tất cả mọi người 
đều biết đó là ai. Bill Clinton chứ ai! Đừng bao giờ cho rằng độc giả thông minh 
như bạn hoặc tất cả các độc giả sẽ đọc bài viết đó. Hãy chú thích rõ mọi thứ: nhân 
vật là ai, đang làm gì, như thế nào, tại đâu và khi nào. 
2.2.4. Bức ảnh nên được phân định rõ ràng. 
 Điều này nghĩa là không để các bức ảnh có nền màu sáng chìm trên các 
trang báo nền trắng. Hãy phân định các bức ảnh này bằng một đường khung mỏng, 
chạy dọc mép bức ảnh (border thường dày 1 point). 
2.2.5. Ảnh phải có nội dung. 
 Độc giả không có thời gian cho các câu chuyện tầm phào, họ cũng không 
muốn thấy những điều vô nghĩa trong các bức ảnh. Hãy cho độc giả thấy các hình 
ảnh minh họa trực tiếp cho bản tin của ngày hôm nay (nhân vật đang hoạt động, 
những người thắng, thua chứ không phải con sóc đang chơi trong công viên). Các 
bức ảnh phải cung cấp thông tin chứ không phải để trang trí. 
2.2.6. Khuôn mặt của nhân vật chính trong bức ảnh phải có kích thước có-thể-
nhìn-thấy. 
 Các bức ảnh hiếm khi được trình bày cỡ lớn trên báo nhưng lại thường 
xuyên bị để kích thước quá nhỏ. Nhiều khi, các nhân vật quan trọng lại cùng cỡ 
với một con kiến. Nếu muốn có hình ảnh ấn tượng, hãy tập trung vào những nhân 
vật đơn lẻ chứ không phải đám đông, hãy chọn kích cỡ các bức ảnh với kích thước 
to tới mức độ cho phép và khuôn mặt của nhân vật chính phải thực sự nổi bật và 
sáng giữa đám đông. 
 (trích bài viết của tác giả T.P.T trên Diễn đàn báo chí Việt Nam) 
 13 
.3. CÁCH GIẢM DUNG LƯỢNG ẢNH ĐỂ TẢI LÊN WEB 
 Một ảnh chụp bằng máy ảnh kỹ thuật số thường có dung lượng rất to, 
thường từ 1 MB đến 5 MB tùy theo độ phức tạp của cảnh. Để đưa được các ảnh 
này lên các trang web hay blog, bạn cần giảm kích thước ảnh (tính bằng pixel) và 
dung lượng ảnh (tính bằng MB). Sau đây giới thiệu 3 cách đơn giản để làm điều 
này. 
1. Dùng Microsoft Office Picture Manager 
 Trong Window Explorer nháy nút phải chuột vào tên tệp ảnh, xuất hiện 
menu dọc, chọn mục Open With, xuất hiện menu dọc thứ hai, chọn tiếp Microsoft 
Office Picture Manager, xuất hiện màn hình Microsoft Office Picture Manager. 
 Chọn mục Picture từ menu chính, xuất hiện menu dọc, chọn mục Resize. 
Trong cột bên phải màn hình này lựa chọn tỷ lệ % thu nhỏ ảnh trong ô “Percentage 
of Original Width X height”. Trong mục “Size setting summary” thông báo kích 
cỡ ảnh cũ và kích cỡ ảnh mới theo pixel, để đưa lên blog kích cỡ chiều rộng ảnh 
khoảng 500 pixels là thích hợp. Lựa chọn xong nháy OK. 
Ghi ảnh mới vào tệp: File Save As, chọn tên tệp mới. Đừng chọn Save sẽ đè 
vào ảnh cũ và làm mất ảnh gốc. 
2. Dùng Photoshop 
 Trước hết, mở ảnh bằng phần mềm Photoshop. Sau đó, làm giảm dung 
lượng ảnh bằng cách chọn menu File Save for web & Devices 
 Màn hình sẽ xuất hiện cửa sổ Save for web & Devices, ở mục Quality (bên 
phải cửa sổ) chỉnh lại khoảng 50 (bằng cách kéo thanh trượt hoặc nhập trực tiếp 
con số 50 vào). Thông số Quality sẽ quyết định độ phân giải của ảnh. Nếu bạn 
chọn càng cao thì dung lượng ảnh càng lớn và ngược lại. Trong khi đó, kích cỡ 
ảnh không thay đổi. Bạn chỉ cần bấm nút Save là xong. 
3. Dùng Paint 
 Đây là phần mềm tích có sẵn khi bạn cài Windows. Thông thường, bạn có 
thể mở Paint từ nút Start Programs Accessories Paint. 
 Sau khi chọn ảnh cần giảm dung lượng ra, bạn chọn trên thanh Menu như 
sau: Image Stretch/Skew. Trên màn hình sẽ xuất hiện cửa sổ Stretch and Skew. 
Bạn điền thông số Stretch cho 2 mục Horizonal và Vertical, ví dụ: 50% (so với 
ảnh gốc). Bạn cần để 2 thông số này bằng nhau để tránh làm méo ảnh. Sau đó bấm 
Save as (không bấm Save vì làm mất ảnh gốc), chọn kiểu tệp là PNG chất lượng 
ảnh lưu sẽ tốt nhất. 
 (trích bài viết của tác giả Bùi Thế Tâm trên trên Diễn đàn báo chí Việt Nam) 
 14 
 TÀI LIỆU THAM KHẢO 
 Tài liệu tập huấn nghiệp vụ “Kỹ thuật viết tin, bài báo chí căn bản” sử dụng 
tư liệu giảng dạy của các giảng viên sau: 
 1. GS.TS. Nguyễn Đức Dân, bài giảng “Ngôn ngữ báo chí” – Khoa BC&TT – 
 ĐHKHXH&NV 
 2. ThS. Nguyễn Văn Hà, bài giảng “Cơ sở lý luận báo chí” – Khoa BC&TT – 
 ĐHKHXH&NV 
 3. NB. Nguyễn Đức Hiển, bài giảng “Tường thuật chuyên ngành nội chính” – 
 Khoa BC&TT – ĐHKHXH&NV 
 4. ThS. Phạm Duy Phúc, bài giảng “Nghiệp vụ báo chí căn bản” – Khoa 
 BC&TT – ĐHKHXH&NV 
 5. PGS.TS. Nguyễn Đức Dũng, bài giảng “ Kỹ năng viết báo căn bản” (tập 
 huấn cộng tác viên bản tin ngành Thuế) – Học viện Báo chí và Tuyên 
 truyền 
 6. NB. Nguyễn Ngọc Trân, bài giảng “Tường thuật chuyên ngành kinh tế” – 
 Khoa BC&TT – ĐHKHXH&NV 
 15