Quy định về chống thư rác, tin nhắn rác nhằm bảo vệ người dùng tại Việt Nam

ảng cáo phải điện tử rác, cuộc gọi rác, Nghị định số 91
có phần hướng dẫn người nhận từ chối tin quy định trách nhiệm quản lý của Bộ Thông
nhắn quảng cáo mà người tiếp nhận đã đăng tin và Truyền thông (Bộ TT&TT) trong: (i)
ký nhận trước đó. xây dựng hệ thống phản ánh thư rác, cuộc
 Mặt khác, sau khi người tiếp nhận gửi đi gọi rác và (ii) điều phối, xử lý, ngăn chặn thư
yêu cầu từ chối quảng cáo, nhà cung cấp dịch điện tử, tin nhắn, cuộc gọi rác, (iii) tổ chức
vụ quảng cáo hoặc người quảng cáo không xây dựng hệ thống quản lý danh sách số điện
được phép thu cước phát sinh để thực hiện thoại, không chấp nhận tin nhắn quảng cáo,
1 Điểm d khoản 1 Điều 16 Nghị định số 91/2020/NĐ-CP.
 NGHIÊN CỨU 51
 Số 21 (421) - T11/2020 LẬP PHÁP
THỰC TIỄN PHÁP LUẬT
cuộc gọi quảng cáo, (iv) tổ chức, xây dựng không phải sim rác). Người dùng chỉ cần
danh sách đen địa chỉ IP/dải IP (IP Blacklist) thực hiện thao tác đăng ký hoặc huỷ đăng ký
phát tán thư điện tử rác, cụ thể như sau: thông qua cú pháp tin nhắn gửi về đầu số
 - Về các biện pháp phòng chống, ngăn 456 căn cứ trên hệ thống quản lý danh sách
chặn tin nhắn, thư điện tử rác số điện thoại, không chấp nhận tin nhắn
 Thứ nhất, quy định hệ thống phản ánh quảng cáo, cuộc gọi quảng cáo do Bộ
tin nhắn rác và tiếp nhận tin nhắn rác, cuộc TT&TT xây dựng.
gọi rác do Bộ TT&TT xây dựng, vận hành Thứ ba, quy định trách nhiệm điều phối,
theo đầu số 5656. Với mục đích ràng buộc ngăn chặn, xử lý thư điện tử, tin nhắn, cuộc
trách nhiệm của nhà cung cấp dịch vụ quảng gọi rác của Bộ TT&TT. Trước đây, pháp luật
cáo bằng cách quy định nhà cung cấp dịch chưa quy định rõ cơ quan nào là cơ quan
vụ quảng cáo bằng tin nhắn khi thực hiện các điều phối, ngăn chặn và xử lý thư điện tử, tin
chương trình quảng cáo, phải gửi đồng thời nhắn. Theo quy định của Nghị định số 91, tổ
bản sao tin nhắn quảng cáo tới hệ thống phản chức, doanh nghiệp cung cấp dịch vụ thư
ánh tin nhắn rác và tiếp nhận tin nhắn quảng điện tử, cung cấp hạ tầng, hệ thống thư điện
 tử, cung cấp dịch vụ truy cập Internet, cung
cáo. Đồng thời, người dùng có thể chuyển
 cấp dịch vụ quảng cáo bằng thư điện tử,
tiếp thư điện tử rác, bản ghi âm cuộc gọi rác
 cung cấp dịch vụ quảng cáo bằng tin nhắn
tới hệ thống phản ánh thư điện tử rác, cuộc
 điện thoại có trách nhiệm tuân thủ các yêu
gọi rác. Đây là điểm mới, bước tiến mới
 cầu điều phối ngăn chặn, xử lý thư điện tử
trong nổ lực chống thư rác, tin nhắn rác của
 rác của Bộ TT&TT. Quy định trên giúp công
Việt Nam trong thời gian tới.
 tác xử lý, ứng cứu sự cố về tin nhắn, thư điện
 Thứ hai, quy định đăng ký số điện thoại tử rác được tổ chức thống nhất, kịp thời.
không nhận tin nhắn quảng cáo, cuộc gọi Ngoài ra, thông qua các hệ thống kỹ thuật,
quảng cáo. Nghị định quy định rõ danh sách doanh nghiệp cũng có thể cung cấp hoặc
số điện thoại không nhận mọi tin nhắn quảng chia sẻ cho nhau về các nguồn phát tán tin
cáo, cuộc gọi quảng cáo là tập hợp số điện nhắn, thư điện tử rác, các mẫu tin nhắn rác,
thoại mà người sở hữu số điện thoại đó đã qua đó cập nhật kịp thời vào các hệ thống kỹ
đăng ký không nhận mọi tin nhắn quảng cáo, thuật để ngăn chặn hiệu quả.
cuộc gọi quảng cáo. Khi người dùng đã đăng Thứ tư, quy định trách nhiệm của Bộ
ký không nhận, thì “mọi tổ chức, doanh TT&TT tổ chức, xây dựng danh sách đen địa
nghiệp, cá nhân không được phép gửi tin chỉ IP/dải IP (IP Blacklist) phát tán thư điện
nhắn quảng cáo, gọi điện quảng cáo tới danh tử rác từ các nguồn thương mại và phi
sách số điện thoại không chấp nhận mọi tin thương mại để làm cơ sở dữ liệu chung với
nhắn quảng cáo, cuộc gọi quảng cáo”2. Như mục đích cập nhật, chia sẻ đến các hệ thống
vậy, người dùng có quyền từ chối nhận máy chủ thư điện tử của các ISP, tổ chức
quảng cáo và đồng thời góp phần giám sát nhằm hạn chế việc bị lạm dụng để phát tán
việc gửi quảng cáo của các doanh nghiệp. thư điện tử rác từ các máy chủ gửi mail.
Tuy nhiên, chính sách này chỉ áp dụng với Ngoài ra, Bộ TT&TT còn có trách nhiệm
các số điện thoại đăng ký chính chủ, thuộc xây dựng một bộ nguyên tắc quảng cáo qua
quyền sở hữu hợp pháp của người dùng (tức việc gọi điện, gửi tin nhắn, thư điện tử. 
2 Khoản 1 Điều 13 Nghị định số 91/2020/NĐ-CP.
52 NGHIÊN CỨU
 LẬP PHÁP Số 21 (421) - T11/2020
 THỰC TIỄN PHÁP LUẬT
 -Về hoạt động cung cấp và sử dụng các mong muốn. Trên thực tế, không thuê bao
dịch vụ quảng cáo nhằm xác định nguồn gốc nào muốn nhận tin nhắn quảng cáo khi họ
gửi tin nhắn, cuộc gọi quảng cáo không có nhu cầu. Nếu người dùng có nhu
 Để xác định rõ nguồn gốc gửi tin nhắn cầu nhận quảng cáo thì mới phải đăng ký để
rác, thư rác, cuộc gọi rác, Nghị định số 91 nhận quảng cáo chứ không nhất thiết phải
quy định quy trình, thủ tục cấp định danh đối quy định người dùng phải đăng ký để không
với tổ chức, cá nhân. BộTT&TT có trách nhận quảng cáo. Vì vậy, việc quy định người
nhiệm trong việc cấp tên định danh. Thay vì dùng đăng ký không mong muốn nhận
các tổ chức, doanh nghiệp có nhu cầu sử quảng cáo bằng tin nhắn điện thoại là quy
dụng tên định danh phải đến từng nhà mạng định không cần thiết. Vấn đề nằm ở chỗ là
để nộp hồ sơ cấp, khai báo tên định danh, các nhà mạng có dám hy sinh lợi ích của
theo quy định của Nghị định số 91, các chủ mình để hành động quyết liệt vì người sử
thể chỉ cần nộp cho Bộ TT&TT một lần. Khi dụng dịch vụ hay không mà thôi.
Bộ TT&TT cấp thì các nhà mạng tự động Nghị định số 91 yêu cầu nhà cung cấp
khai báo tên định danh trên hệ thống kỹ thuật. dịch vụ phải nêu giải pháp cho phép người
 Mặc dù có những bước tiến lớn trong nhận từ chối nhận các thông tin... Quy định
 này không công bằng với người dùng vì điều
quá trình khắc phục thiếu sót của các Nghị
 này cũng có nghĩa là: nếu khách hàng không
định chống thư rác trước đó, nhưng Nghị
 đăng ký từ chối thì mặc nhiên hằng ngày vẫn
định số 91 vẫn còn tồn tại một số bất cập cần
 bị tin nhắn hoặc cuộc gọi rác. Thống kê của
khắc phục như sau:
 Bộ TT&TT cho biết 6 tháng đầu 2019, các
 Một là, khoản 2 Điều 4 Nghị định số 91 đơn vị chức năng của Bộ đã ghi nhận được
mới chỉ quy định xây dựng Bộ tiêu chí tin 21.888 lượt phản ánh tin nhắn rác, giảm
nhắn (là một trong tám biện pháp để phòng, 48,7% so với cùng kỳ năm trước, đa phần
chống, ngăn chặn tin nhắn rác). Tuy nhiên, cuộc gọi đều xuất phát từ các số di động 10
văn bản này chưa quy định cụ thể Bộ tiêu chí số của các nhà mạng chứ không phải là SIM
tin nhắn rác, cuộc gọi rác. Vì vậy, căn cứ để “rác” nên cũng không thể biết được quen hay
thực hiện các biện pháp chống, ngăn chặn tin lạ để từ chối ngay4. Chúng tôi cho rằng, Nghị
nhắn rác sẽ gặp nhiều khó khăn. định số 91 cần được tiếp cận theo hướng khi
 Hai là, quy định của Điều 18 Nghị định nào khách hàng đồng ý thì các đơn vị mới
số 91 về người dùng đăng ký hoặc huỷ đăng được phép gửi thông tin quảng cáo chứ không
ký nhận tin nhắn rác, thư điện tử rác3 không thể yêu cầu người dùng đăng ký từ chối vì sẽ
mang tính khả thi. Chúng tôi cho rằng, đây lặp lại tình trạng như các văn bản trước đó,
không phải là giải pháp hiệu quả để giải người dùng đương nhiên vẫn bị nhận tin nhắn
quyết triệt để tình trạng tin nhắn rác. Về rác, cuộc gọi rác theo kiểu thụ động. 
nguyên tắc, các thuê bao di động phải được Quy định về danh sách số điện thoại
các nhà mạng mặc định bảo vệ và tôn trọng không chấp nhận mọi tin nhắn quảng cáo,
quyền riêng tư thay vì phải đi đăng ký để xin cuộc gọi quảng cáo đã được thực hiện và
không bị làm phiền bởi quảng cáo không phát huy tác dụng tại một số quốc gia khác5.
3 Khoản 2 Điều 7 Nghị định số 91/2020/NĐ-CP.
4 Cắt giảm hơn 1,85 triệu thuê bao di động trả trước trong 6 tháng, Nguồn: 
 hon-185-trieu-thue-bao-di-dong-tra-truoc-trong-6-thang-20190705165330847.htm, truy cập ngày 3.3.2020.
5 Mỹ, Hàn Quốc, Nhật Bản, Singapore và nhiều nước khác đều tiến hành cơ chế đăng ký thuê bao đúng tên,
 NGHIÊN CỨU 53
 Số 21 (421) - T11/2020 LẬP PHÁP
THỰC TIỄN PHÁP LUẬT
Và kinh nghiệm của các nước cho thấy, vấn cấp dịch vụ chưa có được cơ chế để chia sẻ
đề mấu chốt là khâu kiểm tra, giám sát để thông tin, dẫn tới hiệu quả phối hợp ngăn
ngăn chặn các cuộc gọi, tin nhắn rác. Vì vậy, chặn, xử lý tin nhắn rác, thư điện tử rác
chúng tôi cho rằng, thay vì quy định người không tốt. 
dùng phải đăng ký từ chối nhận quảng cáo 2. Kiến nghị
thì Nghị định số 91 cần tăng cường chế tài Ngày 16/11/2020, Bộ TT&TT vừa ban
xử phạt vi phạm vi phạm pháp luật trong lĩnh hành kế hoạch triển khai thực hiện Nghị định
vực này, đồng thời bổ sung quy định xác số 91, trong đó yêu cầu nhanh chóng ban
định rõ nội dung quyền “từ chối” nhận hành thông tư hướng dẫn Nghị định số 91.
quảng cáo của người tiếp nhận quảng cáo.
 Để đảm bảo tính khả thi của Nghị định số
 Ba là, một trong những mục tiêu trọng 91, chúng tôi cho rằng, thông tư hướng dẫn
tâm của Nghị định số 91 là tăng cường các cần tập trung vào những nội dung như sau:
biện pháp kỹ thuật nhằm phòng, chống ngăn
 Thứ nhất, bổ sung quy định bộ tiêu chí
chặn thư điện tử, tin nhắn rác. Tuy nhiên, ở
 về thư rác, tin nhắn rác.
Việt Nam hiện nay, việc xây dựng các biện
pháp kỹ thuật nhằm phòng, chống thư rác, Theo quy định của Nghị định số 91, Bộ
tin nhắn rác gặp nhiều khó khăn, vì các lý do TT&TT có trách nhiệm xây dựng bộ tiêu
sau đây: chí về thư rác, tin nhắn rác. Bộ tiêu chí để
 (i) Đa phần doanh nghiệp quảng cáo nhận diện tin nhắn rác cần bao gồm các nội
chưa trang bị hệ thống ngăn chặn tin nhắn, dung sau:
thư điện tử rác hiệu quả, đặc biệt là các Một là, số lượng tin nhắn được gửi và
doanh nghiệp hạ tầng như doanh nghiệp viễn các mẫu ký tự nhận diện. Quy định về số
thông (đối với tin nhắn rác, cuộc gọi rác) và lượng tin nhắn được gửi từ một thuê bao
doanh nghiệp ISP (đối với thư điện tử rác). trong một khoảng thời gian để xác định thuê
 (ii) Để phòng, chống, ngăn chặn hiệu bao nghi ngờ phát tán tin nhắn rác. Việc xác
quả tin nhắn rác, thư điện tử rác thì cần phải định các tiêu chí nêu trên sẽ tạo điều kiện dễ
có cơ chế thu thập, chia sẻ thông tin về tin dàng khi xác định chế tài xử phạt vi phạm
nhắn, thư điện tử rác cũng như cơ chế phối đối với hành vi gửi thư điện tử, tin nhắn rác.
hợp, điều phối xử lý nguồn phát tán giữa các Luật chống tin nhắn rác của Hoa Kỳ xác
cơ quan, tổ chức, doanh nghiệp có liên quan. định rõ chế tài đối với hành vi gửi tin nhắn
Tuy nhiên, hiện giữa cơ quan nhà nước, các rác6. Theo đó, việc xác định thuê bao phát
doanh nghiệp di dộng, doanh nghiệp cung tán tin nhắn rác được căn cứ trên khối lượng
 đúng địa chỉ. Một khi phát hiện có tin nhắn rác sẽ dễ dàng truy tìm nguồn gốc.
 Tại Mỹ, khi thuê bao ký hợp đồng với nhà khai thác đều phải cung cấp mã An sinh xã hội. Hàn Quốc sử
 dụng chế độ đăng ký số thuê bao để truy cập mạng. Năm 2000, Nhật Bản quy định các thuê bao trả trước
 mới tham gia mạng phải cung cấp đầy đủ các thông tin cá nhân cho nhà khai thác. Nhà khai thác chuyển
 máy di động đến tận địa chỉ của người xin tham gia mạng, xác nhận đúng địa chỉ mới được chính thức truy
 nhập mạng. Đối với các thuê bao đã tham gia mạng từ trước thì sẽ được yêu cầu cung cấp đầy đủ các thông
 tin cá nhân như: địa chỉ, số điện thoại,... Từ năm 2005, Singapore bắt đầu áp dụng phổ cập hệ thống quét
 xác nhận thẻ chứng minh thư cá nhân ở các điểm công cộng và trên các phương tiện giao thông, qua đó bắt
 buộc những người sử dụng thẻ di động trả trước phải đăng ký các thông tin cá nhân.
6 Đạo luật Can – Spam Hoa Kỳ (Controlling the Assault of Non-Solicited Pornography And Marketing Act
 of 2003). Xem cụ thể tại: https://www.ftc.gov/tips-advice/business-center/guidance/can-spam-act-
 compliance-guide-business.
54 NGHIÊN CỨU
 LẬP PHÁP Số 21 (421) - T11/2020
 THỰC TIỄN PHÁP LUẬT
tin nhắn thư điện tử được truyền đi trong gồm các tổ chức từ thiện đã đăng ký, các tổ
khoảng một thời gian nhất định7. chức giáo dục, các cơ quan chính phủ và các
 Hai là, các mẫu ký tự dùng để nhận diện đảng chính trị đã đăng ký). Nội dung của các
tin nhắn rác, bao gồm: nhóm tin lô đề, cá thông điệp được chỉ định phải liên quan đến
cược bóng đá, game; nhóm quảng cáo viễn hàng hóa hoặc dịch vụ được cung cấp bởi tổ
thông SIM, thẻ nạp, mời lắp Internet; nhóm chức được miễn trừ. Tuy vậy, các tin nhắn
nhà đất, ngân hàng, bảo hiểm; nhóm tiêu miễn trừ vẫn phải tuân thủ gửi thư của Luật
dùng, mỹ phẩm, thời trang; rao vặt: khai Quảng cáo, nghị định chống thư rác và các
trương, tuyển sinh, tuyển dụng, vé máy bay văn bản pháp luật có liên quan.
và nhóm khác. Ba là, cần bổ sung các quy định về
 Bên cạnh đó, cần xác định rõ trách những biểu hiện của sự đồng ý của người
nhiệm của doanh nghiệp viễn thông trong nhận thư. Theo đó, đối với từng loại hình
việc chủ động đặt ngưỡng tần suất và điều quảng cáo cụ thể (quảng cáo trên trang thông
chỉnh tần suất để đạt được hiệu quả chặn tin tin điện tử, quảng cáo bằng tin nhắn, quảng
nhắn rác tùy theo tính chất, phạm vi và thời cáo bằng thư điện tử) cần quy định rõ những
điểm chặn tin nhắn rác. cách thức từ chối rõ ràng hoặc ấn vào mục
 Thứ hai, bổ sung quy định xác định rõ hủy theo dõi trên thư điện tử. Việc quy định
nội dung quyền “từ chối” nhận quảng cáo rõ biểu hiện sự đồng ý của người nhận sẽ tạo
của người tiếp nhận quảng cáo. điều kiện thuận lợi cho việc lưu giữ bằng
 Một là, cần giải thích làm rõ quy định của chứng chứng minh sự đồng ý theo quy định
Nghị định số 91 về định nghĩa sự “đồng ý” hiện hành. 
nhận quảng cáo thương mại của người nhận Thứ ba, bổ sung quy định về trình tự, thủ
theo hướng, người nhận đồng ý nhận thư tục cấp tên định danh; quy định về biện pháp
quảng cáo là đồng ý nhận thư tiếp thị đối với phòng, chống thư điện tử, tin nhắn rác.
hàng hóa hoặc các dịch vụ mà mình quan tâm Nhằm mục đích cắt giảm thủ tục hành
hay đồng ý nhận toàn bộ thư quảng cáo của tất chính liên quan đến cấp mã số quản lý, đẩy
cả các dịch vụ và hàng hóa của doanh nghiệp. mạnh hình thức quảng cáo trên phương tiện
 Hai là, cần dự liệu cụ thể hơn những điện tử, giảm thiểu tin nhắn rác, đồng thời
trường hợp thư điện tử hoặc tin nhắn điện tử tiết kiệm thời gian và nguồn lực cho tổ chức
thương mại được miễn trừ, nghĩa là thư điện doanh nghiệp yên tâm phát triển, giảm áp lực
tử, tin nhắn điện tử thương mại có thể được trách nhiệm cho doanh nghiệp viễn thông,
gửi mà không cần có sự đồng của người thông tư cần quy định cụ thể về trình tự, thủ
nhận và không cần phải có chức năng hủy tục cấp tên định danh. Bên cạnh đó, văn bản
đăng ký. Cụ thể là: các thông điệp thực tế này cần quy định doanh nghiệp xây dựng hệ
không chứa tài liệu thương mại (ví dụ: thông thống kỹ thuật thông minh để ngăn chặn,
báo thu hồi sản phẩm, nhắc nhở cuộc hẹn....) phòng ngừa thư rác; quy định cơ chế phối
và thông điệp thương mại được chỉ hợp, chia sẻ thông tin về thư rác, thư điện tử
định (những thông điệp được gửi đi bởi rác nhằm đảm bảo hiệu quả công tác phòng,
người gửi là các tổ chức được miễn trừ, bao chống thư điện tử rác, tin nhắn rác n
7 Phần 5 Đạo luật Can – Spam Hoa Kỳ năm 2003.
 NGHIÊN CỨU 55
 Số 21 (421) - T11/2020 LẬP PHÁP