Quy định của bộ luật hình sự về dấu hiệu định tội đối với tội nhận hối lộ

hưởng lợi từ tiền, tài sản hoặc các lợi ích ích vật chất. Tuy nhiên, thực tiễn cho thấy, 
vật chất khác của hành vi hối lộ là chính rất nhiều trường hợp lợi ích mà người có 
bản thân người nhận hối lộ”3. Tuy nhiên, chức vụ, quyền hạn nhận được là lợi ích phi 
thực tế cho thấy, nhiều trường hợp người vật chất như tình dục, sự ca ngợi, tôn vinh 
có chức vụ, quyền hạn lợi dụng “kẽ hở” một cách không chính đáng4, việc làm5 
này để che giấu hành vi phạm tội của mình xét về tính chất, việc người có chức vụ, 
1. TS. Nguyễn Văn Hương, Những điểm mới, những bất cập của quy định về các tội phạm tham nhũng trong 
Bộ luật Hình sự năm 2015, Tạp chí Luật học, số đặc biệt về Bộ luật Hình sự năm 2015, 2016, tr.61.
2. TS. Đào Lệ Thu, Đánh giá tính thống nhất giữa Luật Phòng, chống tham nhũng với các Bộ luật Hình sự 
(1999 và 2015), Kỷ yếu Hội thảo “Tính thống nhất giữa Bộ luật hình sự với các luật khác trong hệ thống pháp 
luật Việt Nam”, Trường Đại học Luật Hà Nội, 2016, tr.54.
3. Nguyễn Văn Thuyết (chủ biên), Bình luận những điểm mới của Bộ luật Hình sự hiện hành, Nxb. Chính trị 
quốc gia sự thật, Hà Nội, 2018, tr.458.
4. TS. Nguyễn Văn Hương, Những điểm mới, những bất cập của quy định về các tội phạm tham nhũng trong 
Bộ luật Hình sự năm 2015, Tạp chí Luật học, số đặc biệt về Bộ luật Hình sự năm 2015, 2016, tr.62.
5. Nguyễn Văn Thuyết (chủ biên), Bình luận những điểm mới của Bộ luật Hình sự hiện hành, Nxb. Chính trị 
quốc gia sự thật, Hà Nội, 2018, tr.458.
 Số 02(426) - T1/2021 39
THỰC TIỄN PHÁP LUẬT
quyền hạn nhận lợi ích vật chất hay phi vật của hai hành vi này khác nhau, tính chất và 
chất từ người đưa hối lộ thì tính nguy hiểm mức độ nguy hiểm của hành vi cũng khác 
của hành vi là như nhau, nhưng việc nhận nhau. Cụ thể, nếu như quan hệ xã hội bị 
lợi ích phi vật chất lại không được coi là xâm hại bởi hành vi tham nhũng trong lĩnh 
phạm tội nhận hối lộ là điều bất hợp lý. Hơn vực công nói chung và hành vi nhận hối 
nữa, theo Công ước quốc tế về chống tham lộ trong lĩnh vực công nói riêng là những 
nhũng, phạm vi của hối lộ rất rộng, bao gồm quan hệ xã hội đảm bảo cho hoạt động 
mọi loại tài sản, vật chất hay phi vật chất, đúng đắn, uy tín của cơ quan nhà nước, 
 7
động sản hay bất động sản, hữu hình hay tổ chức công , trật tự của nền công vụ, uy 
 8
trừu tượng, và các văn bản pháp lý hay giấy tín của hệ thống công quyền , thì quan hệ 
tờ chứng minh quyền sở hữu hoặc lợi ích xã hội bị xâm hại bởi hành vi tham nhũng 
đối với tài sản đó6. Để khắc phục những hạn trong lĩnh vực tư là “quyền lợi của người 
chế này, khoản 1 Điều 254 BLHS năm 2015 chủ doanh nghiệp, người sử dụng lao động, 
đã bổ sung dấu hiệu “lợi ích phi vật chất” đến sự tín nhiệm trong quan hệ lao động ở 
 khu vực tư”9. Dưới góc độ kinh tế, hành vi 
vào tội danh này.
 hối lộ trong lĩnh vực tư sẽ “làm tăng chi 
2. Những hạn chế, bất cập trong quy 
 phí và giảm đáng kể lợi nhuận của doanh 
định của BLHS năm 2015 về dấu hiệu 
 nghiệp, làm hình thành những thói quen 
định tội của tội nhận hối lộ và kiến nghị 
 kinh doanh thiếu lành mạnh, làm méo mó 
hoàn thiện
 bản chất các quan hệ kinh tế”10. Vì vậy, 
 Bên cạnh những điểm mới nêu trên, pháp luật hình sự nhiều nước trên thế giới 
quy định của BLHS năm 2015 về dấu hiệu không quy định tội nhận hối lộ trong lĩnh 
định tội của tội nhận hối lộ còn một số hạn vực tư trong cùng điều luật với nhận hối lộ 
chế, bất cập sau: trong lĩnh vực công. Ở Pháp, tội phạm hối 
 Một là, quy định hành vi hối lộ trong lộ trong khu vực tư bị xem là những hành 
lĩnh vực công và hối lộ trong lĩnh vực tư vi vi phạm sự tín nhiệm của người sử dụng 
với cùng một tội danh, trong cùng một điều lao động đối với người lao động11. Ở Đức, 
luật là chưa hợp lý, vì lý do sau: khách thể tội phạm hối lộ trong khu vực tư được quy 
6. Điều 2 UNCAC.
7. Trường Đại học Luật Hà Nội, Giáo trình Luật hình sự Việt Nam, tập II, Nxb. Công an nhân dân, Hà Nội, 
2013, tr.361. 
8. TS. Đào Lệ Thu, Hối lộ trong khu vực tư theo luật hình sự một số nước và đề xuất đối với việc áp dụng quy 
định về hối lộ ở khu vực ngoài nhà nước trong luật hình sự Việt Nam, Tạp chí Tòa án nhân dân, số 16/2018, 
tr.13 - 19. 
9. TS. Đào Lệ Thu, Hối lộ trong khu vực tư theo luật hình sự một số nước và đề xuất đối với việc áp dụng quy 
định về hối lộ ở khu vực ngoài nhà nước trong luật hình sự Việt Nam, Tạp chí Tòa án nhân dân, số 16/2018, 
tr.13 - 19. 
10. ThS. Lưu Thanh Hùng, Tội phạm tham nhũng trong lĩnh vực tư theo công ước UNCAC và hoàn thiện 
BLHS nước ta, xem 
theo-cong-uoc-uncac-va-hoan-thien-blhs-nuoc-ta/rJ7ZSzauz.html. 
11. Xem: Bonifassi S. (2003), “Country Report of France” trong sách: G. Heine, B. Huber and T. O. Rose 
(eds), Private Commercial Bribery - A Comparison of National and Supranational Legal Structures, Freiburg 
im Breisgau: ICC The World business organization, 2003, tr.92.
40 Số 02(426) - T1/2021
 THỰC TIỄN PHÁP LUẬT
định tại Chương 26 BLHS12 (Điều 299 Theo quy định của khoản 6 Điều 354 
“Nhận và đưa hối lộ trong giao dịch kinh BLHS năm 2015, chủ thể thực hiện hành 
doanh” và Điều 300 “Những trường hợp vi nhận hối lộ trong lĩnh vực tư là người 
đặc biệt nghiêm trọng của nhận và đưa hối có chức vụ, quyền hạn trong mọi doanh 
lộ trong giao dịch kinh doanh và lĩnh vực nghiệp ngoài nhà nước, và người có chức 
chăm sóc sức khỏe”). Hành vi nhận để/vì vụ, quyền hạn trong mọi tổ chức ngoài nhà 
tạo lợi thế cho người khác khi mua hàng nước. Tuy nhiên, trong các văn bản pháp 
hoặc dịch vụ kinh doanh trong cạnh tranh luật hiện hành, chưa có một văn bản nào 
theo cách thức không minh bạch với mục xác định những người được coi là người có 
đích đưa hối lộ là nhằm cạnh tranh không chức vụ, quyền hạn trong các doanh nghiệp, 
lành mạnh13. Luật Hình sự Thụy Điển14 tổ chức ngoài nhà nước. 
quy định tội phạm hối lộ trong khu vực tư Trên diễn đàn khoa học có ý kiến cho 
không chỉ để bảo vệ riêng lợi ích của người rằng, người có chức vụ, quyền hạn trong 
sử dụng lao động mà còn để bảo vệ lợi ích doanh nghiệp là “người có chức danh, chức 
chung của cộng đồng15 và một số yếu tố vụ, có thực quyền (quyền quyết định toàn 
quan trọng như “sự vận hành của nền kinh bộ hoặc một phần công việc nhất định tại 
tế thị trường” hay “sự cạnh tranh mang doanh nghiệp), bao gồm người thành lập 
tính lành mạnh”16. doanh nghiệp; người quản lý doanh nghiệp; 
 người đại diện theo pháp luật của doanh 
 Trên cơ sở tham khảo kinh nghiệm của 
 nghiệp và những người làm việc trong ban 
các nước, chúng tôi cho rằng, BLHS năm kiểm soát của doanh nghiệp”17. Ý kiến khác 
2015 cần thiết kế hai điều khác nhau quy lại cho rằng, “người có chức vụ, quyền hạn 
định về tội nhận hối lộ lĩnh vực công và tội trong doanh nghiệp phải là những người 
nhận hối lộ trong lĩnh vực tư. được doanh nghiệp () tín nhiệm giao 
 Hai là, bất cập trong việc xác định cho một nhiệm vụ hoặc nhân danh doanh 
người có chức vụ, quyền hạn trong doanh nghiệp () giải quyết một công việc thuộc 
nghiệp, tổ chức ngoài nhà nước. phạm vi hoạt động của họ. Quyền hạn 
12. Bộ luật Hình sự Đức năm 1871. Bản sửa đổi, bổ sung mới nhất được sử dụng trong bài viết này xem trên 
https://www.gesetze-im-internet.de/englisch_stgb/, truy cập ngày 01/12/2020. 
13. TS. Đào Lệ Thu, Hối lộ trong khu vực tư theo luật hình sự một số nước và đề xuất đối với việc áp dụng quy 
định về hối lộ ở khu vực ngoài nhà nước trong luật hình sự Việt Nam, Tạp chí Tòa án nhân dân, số 16/2018, 
tr.13 - 19. 
14. BLHS Thuỵ Điển ban hành năm 1962, có hiệu lực năm 1965. Bản sửa đổi, bổ sung mới nhất được sử 
dụng trong bài viết này xem trên https://www.government.se/4a8349/contentassets/7a2dcae0787e465e9a-
2431554b5eab03/the-swedish-criminal-code.pdf, truy cập ngày 01/12/2020.
15. TS. Đào Lệ Thu, Hối lộ trong khu vực tư theo luật hình sự một số nước và đề xuất đối với việc áp dụng quy 
định về hối lộ ở khu vực ngoài nhà nước trong luật hình sự Việt Nam, Tạp chí Tòa án nhân dân, số 16/2018, 
tr.13 - 19. 
16. Lejonhufvud (2003), “Country Report of Sweden” trong sách: G. Heine, B. Huber and T. O. Rose (eds), 
Private Commercial Bribery - A Comparison of National and Supranational Legal Structures. Freiburg im 
Breisgau: ICC The World business organization, 2003, pp.410-411.
17. Nguyễn Văn Thuyết (chủ biên), Bình luận những điểm mới của Bộ luật Hình sự hiện hành, Nxb. Chính trị 
quốc gia sự thật, Hà Nội, 2018, tr.450.
 Số 02(426) - T1/2021 41
THỰC TIỄN PHÁP LUẬT
mà những người này có được là do được nhân làm chủ và tự chịu trách nhiệm bằng 
ủy thác, được tín nhiệm bởi doanh nghiệp toàn bộ tài sản của mình về mọi hoạt động 
() đó. Như vậy, các chủ thể này có thể là của doanh nghiệp19. Do đó, hành vi nhận 
người điều hành, quản lý ở bất kỳ một vị hối lộ của người quản lý doanh nghiệp tư 
trí nào hoặc cũng có thể là người lao động nhân không hẳn sẽ luôn có tính nguy hiểm 
tuy không có chức vụ nhưng được doanh cho xã hội, xâm phạm đến quyền lợi của 
nghiệp () ngoài nhà nước giao nhiệm vụ người chủ doanh nghiệp, người sử dụng 
và chính nhiệm vụ này làm phát sinh quyền lao động, đến sự tín nhiệm trong quan hệ 
của họ”18. lao động ở khu vực tư và cũng chưa hẳn sẽ 
 Theo quy định tại các điểm d, đ, khoản làm tăng chi phí và giảm đáng kể lợi nhuận 
2 Điều 3 Luật Phòng, chống tham nhũng của doanh nghiệp.
năm 2018, người có chức vụ, quyền hạn Kinh nghiệm của một số nước cho 
trong doanh nghiệp bao gồm “Người giữ thấy, luật hình sự các nước này cũng quy 
chức danh, chức vụ quản lý trong doanh định chủ thể của tội nhận hối lộ trong lĩnh 
nghiệp, tổ chức” và “Những người khác vực tư là những người có chức vụ, quyền 
được giao thực hiện nhiệm vụ, công vụ và hạn trong doanh nghiệp, họ có thể là người 
có quyền hạn trong khi thực hiện nhiệm vụ, quản lý doanh nghiệp nhưng có những 
công vụ đó”. Luật Doanh nghiệp năm 2020 loại trừ nhất định, hoặc là nhân viên bình 
quy định về người quản lý doanh nghiệp; thường nhưng được giao thực hiện những 
theo đó, người quản lý doanh nghiệp  là nhiệm vụ nhất định trong một số lĩnh vực. 
người quản lý doanh nghiệp tư nhân và Ví dụ, theo quy định của BLHS Pháp, 
người quản lý công ty, bao gồm chủ doanh người nhận hối lộ là người “nắm giữ hoặc 
nghiệp tư nhân, thành viên hợp danh, Chủ thực hiện, trong bối cảnh của một hoạt 
tịch Hội đồng thành viên, thành viên Hội động mang tính nghề nghiệp hoặc mang 
đồng thành viên, Chủ tịch công ty, Chủ tính xã hội, bất kỳ một vị trí quản lý hoặc 
tịch Hội đồng quản trị, thành viên Hội một công việc nào cho bất kỳ một người 
đồng quản trị, Giám đốc hoặc Tổng giám nào20. “Theo quy định đó người nhận hối 
đốc và cá nhân giữ chức danh quản lý khác lộ trong khu vực tư chỉ có thể là “nhân 
theo quy định tại Điều lệ công ty. Như vậy, viên” hoặc “người điều hành”. Người đại 
theo quy định của pháp luật hiện hành, diện hoặc giám đốc của công ty không 
phạm vi chủ thể của tội nhận hối lộ quá thuộc phạm vi các chủ thể này”21. Theo 
rộng và chưa thực sự hợp lý. Bởi lẽ, doanh quy định của BLHS Nga, chủ thể nhận hối 
nghiệp tư nhân là doanh nghiệp do một cá lộ là người thực hiện chức năng quản lý tổ 
18. TS. Đào Lệ Thu, Hối lộ trong khu vực tư theo luật hình sự một số nước và đề xuất đối với việc áp dụng quy 
định về hối lộ ở khu vực ngoài Nhà nước trong luật hình sự Việt Nam, Tạp chí Tòa án nhân dân, số 16/2018, 
tr.13 - 19. 
19. Khoản 1, Điều 188 Luật Doanh nghiệp năm 2020.
20. Điều 445-2 BLHS Pháp.
21. TS. Đào Lệ Thu, Hối lộ trong khu vực tư theo luật hình sự một số nước và đề xuất đối với việc áp dụng quy 
định về hối lộ ở khu vực ngoài nhà nước trong luật hình sự Việt Nam, Tạp chí Tòa án nhân dân, số 16/2018, 
tr.13 - 19. 
42 Số 02(426) - T1/2021
 THỰC TIỄN PHÁP LUẬT
chức thương mại hoặc các tổ chức khác22. Luật Phòng, chống tham nhũng24. Trong 
Luật Chống tham nhũng của Liên bang Nga khi đó, xét về chức năng, BLHS có nhiệm 
chỉ rõ những chủ thể có hành vi tham nhũng vụ “phải tội phạm hóa các hành vi bị các 
trong kinh doanh bao gồm: Thành viên của luật khác xác định có thể bị truy cứu trách 
Hội đồng quản trị, thành viên của Ban giám nhiệm hình sự”25. Để thực hiện nhiệm vụ 
đốc, người đang thực hiện một công việc này, BLHS “phải “theo” các luật khác 
hoặc trách nhiệm thường xuyên hoặc tạm để “phục vụ” các luật phòng, chống cũng 
thời đối với những chức năng tổ chức, kỷ như các luật chuyên ngành”26. Tức là, về 
luật, hành chính, kinh tế của tổ chức. nguyên tắc, các quy định của BLHS phải 
 Để khắc phục hạn chế nêu trên, Chúng phù hợp với quy định tại các luật phòng, 
tôi cho rằng, cơ quan có thẩm quyền cần chống và các luật chuyên ngành khác. Nói 
sớm ban hành văn bản xác định cụ thể người cách khác, việc quy định bất kỳ bên thứ 
có chức vụ, quyền hạn trong doanh nghiệp, ba được hưởng lợi nào mà không có sự 
tổ chức ngoài Nhà nước. loại trừ để thấy được tính vụ lợi khiến cho 
 Ba là, quy định của Điều 354 BLHS phạm vi của hành vi nhận hối lộ quá rộng 
năm 2015 về bên thứ ba được hưởng lợi nhưng lại không hợp lý. 
chưa thể hiện được tính vụ lợi của tội nhận Đối chiếu với các tội danh khác trong 
hối lộ. BLHS năm 2015 cho thấy, một số tội quy 
 Điều 354 BLHS năm 2015 quy định: định hành vi phạm tội có sự loại trừ nhất 
“của hối lộ có thể cho một người khác định. Ví dụ: điểm a khoản 1 Điều 240 - Tội 
hoặc tổ chức khác mà không nhất thiết làm lây lan dịch bệnh truyền nhiễm nguy 
phải cho chính người có chức vụ, quyền hiểm cho người, quy định trường hợp loại 
hạn. () Của hối lộ cũng có thể được trừ là, “trừ trường hợp pháp luật có quy định 
người nhận sử dụng vào việc có tính chất khác”; điểm a khoản 1 Điều 151 - Tội mua 
chung như cho cơ sở chăm sóc người tàn bán người dưới 16 tuổi, quy định trường 
tật hoặc trẻ em mồ côi không nơi nương hợp loại trừ là, “trừ trường hợp vì mục đích 
tựa”23. Như vậy, việc nhận một lợi ích nhân đạo”
cho bên thứ ba được hưởng lợi, bất kể có vì Vì vậy, chúng tôi cho rằng, cần sửa đổi 
động cơ vụ lợi hay không, bất kể có vì mục Điều 354 BLHS năm 2015 theo hướng bổ 
đích nhân đạo hay không, đều là hành vi sung một số trường hợp loại trừ nhất định 
phạm tội nhận hối lộ. Quy định này không để thấy được tính vụ lợi của hành vi nhận 
phù hợp với định nghĩa về tham nhũng của hối lộ 
22. Điều 204 BLHS Nga.
23. GS.TS. Nguyễn Ngọc Hòa, Bình luận khoa học Bộ luật Hình sự năm 2015 được sửa đổi, bổ sung năm 2017 
(phần các tội phạm), quyển 2, Nxb. Tư pháp, Hà Nội, 2018, tr.616.
24. Theo khoản 2 Điều 1 Luật Phòng, chống tham nhũng năm 2005, tham nhũng được định nghĩa là “hành vi 
của người có chức vụ, quyền hạn đã lợi dụng chức vụ, quyền hạn đó vì vụ lợi”. Theo Từ điển tiếng Việt, Hoàng 
Phê (chủ biên), Nxb. Đà Nẵng, 2000, tr.1130, vụ lợi là “mưu cầu lợi ích cho riêng mình”. 
25. GS.TS. Nguyễn Ngọc Hòa và các tác giả khác, Bộ luật Hình sự năm 2015 với việc đáp ứng yêu cầu tội 
phạm hóa của các luật khác, Tạp chí Luật học, số đặc biệt về BLHS năm 2015, tr.36.
26. GS.TS. Nguyễn Ngọc Hòa và các tác giả khác, Tlđd, tr.37.
 Số 02(426) - T1/2021 43