Quản lý sản phẩm thuốc lá mới trên thế giới, khuyến nghị cho Việt Nam

 phẩm HTPs. 
chưa khẳng định được nguy cơ tổng thể hay lợi 
 Một số quốc gia khác như Canada, 
ích tiềm năng của việc hút các sản phẩm thuốc 
 Belarus, Moldova, Georgia, Israel, Hàn Quốc, 
lá mới. Song có một điều chắc chắn rằng, việc 
 Thổ Nhĩ Kỳ và Thuỵ Điển áp dụng quy định 
phụ thuộc vào sản phẩm gây nghiện nicotine 
 mới và riêng biệt nhằm kiểm soát HTPs theo 
là có hại, đặc biệt là thế hệ trẻ. Do đó, việc 
 khuôn khổ của luật phòng, chống tác hại thuốc 
cấm có thể được áp dụng cho đến khi có thêm 
 lá. Các quốc gia áp dụng biện pháp quản lý này 
nghiên cứu và thông tin đầy đủ hơn. 
 căn cứ trên cơ sở thị trường thuốc lá trong quốc 
 ii) Quy định ENDS như dược phẩm và gia đã hình thành, phát triển ở mức độ nhất 
thuốc điều trị định, các biện pháp theo FCTC đã đủ thời gian 
 Hiện nay, ít nhất 7 quốc gia/vùng lãnh để mang lại kết quả. Bên cạnh đó, Chính phủ 
thổ gồm Úc, Chile, Hong Kong, Nhật Bản, có đủ nguồn lực và cam kết mạnh mẽ truyền 
Malaysia, Đài Loan và Venezuela đã cho phép thông về việc sử dụng HTPs hợp lý. 
ENDS được bán dưới dạng dược phẩm hoặc Gần đây, Hoa Kỳ, Ý và Úc là các quốc gia 
thuốc điều trị. Tại các quốc gia này, Chính phủ quy định về sản phẩm này. Tháng 7 năm 2020, 
có đủ nguồn lực để tiến hành đánh giá từng Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ 
trường hợp, xem xét cả sự đa dạng của các tinh (FDA) đã cho phép Công ty thuốc lá đa quốc 
dầu (e-liquids), thiết bị và sự phát thải các chất gia Philip Morris (PMI) tiếp thị sản phẩm HTPs 
độc từ ENDS cùng với hệ thống/quy trình phê như một sản phẩm thuốc lá điều chỉnh nguy cơ 
duyệt thuốc, điều trị chặt chẽ. Trên thực tế, quy MRTP (Modified Risk Tobacco Products). Có
định này là cấm bán, bởi hiện nay chưa có sản hai loại tiêu chuẩn MRTP mà FDA có thể ban 
phẩm ENDS nào được cấp phép là sản phẩm hành “giảm nguy cơ” hoặc “giảm phơi nhiễm”. 
thuốc hỗ trợ cai thuốc lá. FDA xác định sản phẩm IQOS của PMI không 
 iii) Quản lý chặt chẽ bằng các biện pháp đáp ứng tiêu chuẩn “giảm nguy cơ”, chỉ đáp ứng 
phòng chống tác hại thuốc lá tiêu chuẩn về “giảm phơi nhiễm”. FDA cũng 
 ENDS hiện chịu sự điều chỉnh của các lưu ý rằng, ngay cả khi được cho phép lưu hành 
quy định của Công ước khung về kiểm soát trên thị trường thì các sản phẩm này không phải 
thuốc lá (FCTC) tại 28 quốc gia thành viên là sản phẩm an toàn và cũng không được “FDA 
thuộc Liên minh châu Âu cũng như một số chấp thuận là an toàn”. FDA bác bỏ việc tiếp 
quốc gia phát triển như Canada, New Zealand, thị rằng, việc sử dụng sản phẩm này ít gây hại 
Hàn Quốc, Mỹ quản lý. Tại các quốc gia phát hơn so với các sản phẩm thuốc lá khác hoặc là 
triển này, các biện pháp trong FCTC đã được sản phẩm giảm hại đối với sức khỏe. Sau công 
áp dụng chặt chẽ và các kết quả thực hiện bố của FDA, Tổ chức Y tế thế giới (WHO) đã 
đang được giám sát tốt. Ngoài ra, Chính phủ đưa ra tuyên bố rằng, việc tuyên bố HTPs ít hóa 
các quốc gia này có đủ nguồn lực để giám chất độc hại hơn so với thuốc lá truyền thống 
sát và truyền thông về việc ngăn ngừa sử có thể gây hiểu nhầm. Hơn nữa, các yêu cầu 
dụng sản phẩm này ở giới trẻ và các nhóm liên quan đến cấp giấy phép thị trường tạm thời 
dễ tổn thương. Hoa Kỳ chỉ dựa trên các yếu tố cụ thể đối với 
2. Panama, Ethiopia, Ấn Độ, Mexico, Thổ Nhĩ Kỳ, Úc, Na-uy, Brazil, Singapore, Phần Lan, Malta, Sri Lanka, 
Brunei, Campuchia, Qatar, Thái Lan và Uganda.
54 
 KINH NGHIỆM QUỐC TẾ
Hoa Kỳ - không phải là thành viên tham gia các quốc gia ASEAN đều ban hành quy định 
Công ước khung FCTC. WHO cũng nhấn cấm các sản phẩm thuốc lá mới (Brunei, Lào, 
mạnh, tất cả các sản phẩm thuốc lá đều gây hại Singapore, Campuchia và Thái Lan). 
đối với sức khỏe và kêu gọi thực hiện đầy đủ Tại Brunei, quy định cấm các sản phẩm 
Công ước khung FCTC. Tháng 6/2020, Bộ Y thuốc lá mới nằm trong phạm vi điều chỉnh 
tế của Italia từ chối đơn xin phê duyệt IQOS và của Luật Phòng, chống tác hại thuốc lá. Theo 
Heet là những sản phẩm giảm hại3. Cục Quản lý Luật Phòng, chống tác hại thuốc lá năm 2005, 
Sản phẩm Trị liệu của Bộ Y tế Úc (TGA) quy ENDS và HTPs được xếp vào các loại sản 
định các sản phẩm có chứa nicotine mới bị cấm phẩm mô phỏng thuốc lá và quy định cấm bán, 
bởi nicotine được xếp loại là loại “chất độc nguy khuyến mại hoặc nhập khẩu5. Lý do Brunei 
hiểm” vào tháng 8/2020. TGA cũng nhấn mạnh ban hành quy định cấm các sản phẩm thuốc lá 
về việc thiếu bằng chứng thuyết phục trong việc mới xuất phát từ việc các sản phẩm này đang 
mang lại sức khỏe cho cộng đồng nếu cho phép hấp dẫn người trẻ sử dụng nhiều hơn; trong khi 
sử dụng HTPs4. đó, Chính phủ Brunei đang gặp khó khăn trong 
 việc giảm tỷ lệ người hút thuốc và nguyên 
 nhân gây tử vong hàng đầu tại Brunei là do các 
 bệnh không lây nhiễm.
 Tại Campuchia, Thái Lan, các sản phẩm 
 thuốc lá mới được điều chỉnh bởi văn bản luật 
 ngoài ngành y tế. Nhận thấy việc kiểm soát sử 
 dụng các sản phẩm thuốc lá hiện tại đã vô cùng 
 khó khăn và gây ra gánh nặng về kinh tế và xã 
 hội, Chính phủ các quốc gia này đã ban hành 
 quy định cấm để tránh tạo ra thêm vấn đề y tế 
 công cộng khác. Năm 2014, Bộ Công thương 
 Thái Lan ban hành thông tư cấm nhập khẩu, 
 kinh doanh tất cả các loại ENDS và HTPs6. 
 Cũng trong năm này, Ủy ban Phòng, chống ma 
 túy quốc gia Campuchia đã ban hành thông 
2. Chính sách quản lý sản phẩm thuốc lá tư nhằm ngăn chặn và loại bỏ tiêu thụ, buôn 
mới ở các quốc gia ASEAN bán, nhập khẩu Shisha và ENDS7. Sau đó, năm 
 Trong khu vực ASEAN, ngoài Malaysia 2015, Ủy ban Bảo vệ sức khỏe người tiêu dùng 
quản lý sản phẩm thuốc lá điện tử theo quy Thái Lan cũng ban hành Điều lệnh số 9 về việc 
định như dược phẩm/ thuốc điều trị, phần lớn cấm bán và các dịch vụ liên quan đến ENDS8. 
3. Organized Crime and Corruption Reporting Project (OCCRP). Unsmoking for Health. 2020 Available at: https://
www.occrp.org/en/loosetobacco/blowingunsmoke/unsmoking-for-health.
4. Therapeutic Goods Administration, Department of Health, Australian Government. Notice of final decision to 
amend (or not amend) the current Poisons Standard - cannabidiol. Available at: https://www.tga.gov.au/scheduling- 
decision-final/notice-final-decision-amend-or-not-amend-current-poisons-standard-cannabidiol.
5. Ministry of Health Brunei Darussalam, “Highlights - VAPING IS PROHIBITED BY LAW”. Available at:
6. Tobacco Control Laws, “Thailand Details”. Available at: https://www.tobaccocontrollaws.org/files/live/Thailand/
Thailand%20-%20Ban%20on%20Hookah%2C%20E-Cigs.pdf.
7. Tobacco Control Laws, “Cambodia Details “. Available at: https://www.tobaccocontrollaws.org/files/live/
Cambodia/Cambodia%20-%20E-cig%2C%20Shisha%20Circular.pdf.
8. Tobacco Control Laws, “Thailand Details”. Available at: https://www.tobaccocontrollaws.org/files/live/Thailand/
Thailand%20-%20Consumer%20Protection%20Board%20Order%20No.%209_2015%20-%20national.pdf.
 55
KINH NGHIỆM QUỐC TẾ
 Để kiểm soát các sản phẩm thuốc lá mới, các biện pháp nằm ngoài yêu cầu của Công 
Lào, Singapore đã ban hành văn bản quy định ước, đặc biệt với những vấn đề mới phát sinh 
riêng. Theo Luật Kiểm soát quảng cáo và buôn cùng với sự phát triển của xã hội và khoa học 
bán thuốc lá năm 2014, Bộ Y tế Singapore có công nghệ mới, bao gồm cả việc cấm các sản 
thẩm quyền ban hành danh mục các sản phẩm phẩm thuốc lá mới.
thuốc lá mới bị cấm nhập khẩu, phân phối, Hội nghị lần thứ 8 các Bên tham gia Công 
bán, khuyến mại9. Việc cấm các sản phẩm ước khung của WHO về kiểm soát thuốc lá 
thuốc lá mới được coi như là một biện pháp đã khuyến cáo các Bên tham gia về các sản 
ngăn ngừa giúp bảo vệ sức khỏe của người dân phẩm thuốc lá mới như HTPs, các loại thiết 
trước những tác hại đã biết của thuốc lá mới. bị để sử dụng các sản phẩm này cân nhắc ưu 
Bên cạnh đó, quy định cấm cũng đảm bảo việc tiên áp dụng các biện pháp để ngăn chặn sự 
các sản phẩm thuốc lá mới không thao túng thị bắt đầu của các sản phẩm thuốc lá mới; bảo vệ 
trường, không làm tăng nhu cầu tiêu thụ các sức khỏe của mọi người khỏi việc phơi nhiễm 
sản phẩm thuốc lá, ngăn chặn những người với các khí thải; bảo vệ các chính sách và hoạt 
chưa hút thuốc bắt đầu sử dụng thuốc lá. Năm động kiểm soát thuốc lá khỏi tất cả các lợi 
2018, Chính phủ Lào cũng ban hành Thông tư ích thương mại và các lợi ích được giao khác 
cấm nhập khẩu, phân phối/buôn bán, tiêu dùng liên quan đến các sản phẩm thuốc lá mới và 
ENDS và Shisha10. mới nổi, bao gồm các lợi ích của ngành công 
3. Pháp luật quốc tế nghiệp thuốc lá12. WHO cũng khẳng định việc 
 Công ước khung về kiểm soát thuốc lá “quy định bao gồm cấm sản xuất, nhập khẩu, 
(FCTC) mà Việt Nam là thành viên, quy định phân phối, bán và sử dụng các sản phẩm thuốc 
về “mối quan hệ giữa Công ước này với các lá mới, theo tình hình của mỗi quốc gia” là một 
hiệp ước và các văn kiện pháp lý khác”, nêu trong những lựa chọn nhằm đảm bảo lợi ích 
rõ: “Để bảo vệ tốt hơn cho sức khỏe con người, sức khỏe cho con người.
các Bên được khuyến khích thi hành các biện 4. Khuyến nghị cho Việt Nam
pháp khác ngoài các biện pháp được yêu cầu Báo cáo toàn cầu WHO về đại dịch thuốc 
trong Công ước này và các nghị định thư có lá năm 2019 nêu rõ: Việt Nam đã có nhiều nỗ 
liên quan, và không có quy định nào trong các lực trong công tác phòng, chống tác hại của 
văn kiện này ngăn cản một Bên áp đặt những thuốc lá, đặc biệt là việc thực thi môi trường 
yêu cầu chặt chẽ hơn nhất quán với các điều không khói thuốc lá, thí điểm dịch vụ tư vấn 
khoản của các văn kiện đó và phù hợp với luật cai nghiện thuốc lá, thực thi cấm quảng cáo và 
pháp quốc tế”11. Do đó, các quốc gia thành khuyến mại thuốc lá13. Tuy nhiên, Việt Nam 
viên của Công ước có thể xây dựng, áp dụng vẫn là quốc gia có tỷ lệ sử dụng thuốc lá ở nam 
9. Tobacco (Control of Advertisements and Sale) (Prohibited Tobacco Products) (Exemption) Regulations 2014 
- Singapore Statutes Online. Available at: https://sso.agc.gov.sg/SL/TCASA1993-S768-2014?DocDate=20141127.
10. Global Tobacco Control, “Lao People’s Democratic Republic”. Available at:
 https://www.globaltobaccocontrol.org/e-cigarette/lao-peoples-democratic-republic#:~:text=Policy%20 
Summary%3A,and%20consumption%20of%20e%2Dcigarettes.
11. WHO Framework Convention On Tobacco Control. Available at: https://apps.who.int/iris/bitstream/ 
handle/10665/42811/9241591013.pdf;jsessionid=DE179D60F9C59122C08E696887FBCA9B?sequence=1.
12. WHO Framework Convention On Tobacco Control, “Conference of the Parties to the WHO Framework 
Convention on Tobacco Control”. Available at: https://www.who.int/fctc/cop/sessions/cop8/FCTC_COP8(22). 
pdf?fbclid=IwAR3xhLw3K7Y_10PF1_2TMb-64RaR-lIFOGm0tWtu0EBrumnCxUAJ_8lACXw.
13. World Health Organization, “WHO report on the global tobacco epidemic 2019: offer help to quit tobacco use”. 
Available at: https://www.who.int/teams/health-promotion/tobacco-control/who-report-on-the-global-tobacco- 
epidemic-2019&publication=9789241516204. 
56 
 KINH NGHIỆM QUỐC TẾ
giới trưởng thành cao trên thế giới và trong khu 202015. Tại Canada, ENDS trước đây đã bị 
vực ASEAN. Kết quả điều tra GATS 2015 cho cấm nhưng luật đã thay đổi cho phép bán vào 
thấy, Việt Nam có trên 800.000 người đang năm 2018, cho phép tiếp thị hạn chế. Việc sử 
hút có mong muốn bỏ thuốc trong 1 tháng dụng ENDS ở thanh thiếu niên đã tăng gấp đôi 
qua14. Việc xuất hiện những sản phẩm mới, (từ 10% trong năm 2016 - 2017 lên 20% trong 
được quảng cáo hấp dẫn sẽ gia tăng nhu cầu năm 2018 - 2019)16. Theo Báo cáo của Khảo 
sử dụng (đặc biệt ở giới trẻ), đồng thời, kìm sát Thuốc lá thanh niên toàn cầu (GYTS), tỷ lệ 
hãm nỗ lực cai nghiện thuốc lá hoàn toàn của sử dụng thuốc lá mới ở thanh niên tăng lên tại 
người đang hút thuốc và có nhu cầu bỏ thuốc. một số quốc gia như: Romania từ 6,7% năm 
Trong khi đó, bản chất sản phẩm này vẫn là lệ 2013 lên 8,2% năm 201717; Georgia từ 5,7% 
thuộc chất gây nghiện nicotine, gây những ảnh năm 2014 lên 13,2% in 201718; Italy từ 7,4% 
hưởng xấu tới thanh thiếu niên và tạo thế hệ 
 năm 2014 lên 17,5% năm 201819.
những người hút thuốc lá mới. Như vậy, việc 
cho phép sản phẩm này trên thị trường sẽ ảnh Tổ chức Y tế thế giới đã khẳng định tất 
hưởng tiêu cực đến những nỗ lực thực hiện cả các loại thuốc lá đều gây hại cho sức khỏe. 
chiến lược “Monitoring, Protect, Offer, Warn, Ở Việt Nam, tỷ lệ hút thuốc lá ở nam giới vẫn 
Enforce, Raise (MPOWER) và những kết quả còn cao (45.3%) và hơn 34.5 triệu người bị 
đã đạt được về cai nghiện vốn không dễ dàng phơi nhiễm với khói thuốc lá20. Từ thực trạng 
trước đó. triển khai các biện pháp MPOWER cũng như 
 Ở các quốc gia, nơi có quy định yếu xét bối cảnh kinh tế - xã hội, chúng tôi khuyến 
hoặc trì hoãn việc cấm sản phẩm này đã cho nghị Việt Nam không nên cho phép lưu hành 
thấy sự gia tăng sử dụng các sản phẩm thuốc các sản phẩm thuốc lá trên thị trường. Điều 
lá mới trong giới trẻ. Tại Hoa Kỳ, việc cấm này là cần thiết để đảm bảo thực thi toàn diện 
các loại sản phẩm ENDS có hương vị chỉ diễn Công ước khung về kiểm soát thuốc lá, cũng 
ra tại 5 bang (California, Massachusetts, New như quy định về giảm cung, giảm cầu thuốc lá 
Jersey, New York và Rhode Island). Tỷ lệ học trong Chiến lược quốc gia về phòng, chống tác 
sinh trung học hiện đang sử dụng ENDS đã hại của thuốc lá và Luật Phòng, chống tác hại 
tăng từ 11,7% năm 2017 lên 19,6% vào năm của thuốc lá 
14. World Health Organization, “Global Adult Tobacco - Viet Nam 2015”. Available at: https://www.who.int/tobac-
co/surveillance/survey/gats/VN-2015_FactSheet_Standalone_E_Oct2016.pdf?ua=1
15. Wang TW, Neff LJ, Park-Lee E, Ren C, Cullen KA, King BA. E-cigarette Use Among Middle andHigh
School Students - United States, 2020. MMWR Morb Mortal Wkly Rep 2020;69:1310-1312. DOI: 
org/10.15585/mmwr.mm6937e1external icon.
16. Government of Canada, “Summary of results for the Canadian Student Tobacco, Alcohol and Drugs Survey 
2018-19”. Available at:
https://www.canada.ca/en/health-canada/services/canadian-student-tobacco-alcohol-drugs-survey/2018-2019- 
summary.html.
17. World Health Organization, Romania - Global Youth Tobacco Survey 2017. Available at:
https://extranet.who.int/ncdsmicrodata/index.php/catalog/579
18. World Health Organization Georgia - Global Youth Tobacco Survey 2017. Available at:
https://extranet.who.int/ncdsmicrodata/index.php/catalog/536
19. Gorini, G., Gallus, S., Carreras, G., De Mei, B., Masocco, M., Faggiano, F., Charrier, L., Cavallo, F., Spizzichino, 
L., Galeone, D., Minardi, V., Lana, S., Lachi, A., Pacifici, R., & MADES Working Group (2020). Prevalence of tobacco 
smoking and electronic cigarette use among adolescents in Italy: Global Youth Tobacco Surveys (GYTS), 2010, 2014, 
2018. Preventive medicine, 131, 105903. https://doi.org/10.1016/j.ypmed.2019.105903
20. World Health Organization, “Smoking causes 40 000 deaths in Viet Nam each year”. Available at:
https://www.who.int/vietnam/news/detail/27-05-2018-smoking-causes-40-000-deaths-in-viet-nam-each-year
 57