Nhà nước bồi thường thiệt hại do tội phạm gây ra: Quy định của pháp luật một số nước và gợi mở cho Việt Nam

h nhiệm tổ chức thực hiện 
và kiểm soát hoạt động của Quỹ này.
Do tính chất liên bang, nên luật này đã 
được ghi nhận vào Phần 32, Chương 201 (từ 
điều 20101-20144)3 và Phần 18 (3013) Bộ 
Tổng luật Hoa Kỳ4.
Ngoài ra, các quy định về việc Nhà 
nước BTTH do tội phạm gây ra còn được ghi 
nhận tại các văn bản khác như: Phần II Luật 
về hình phạt hữu hiệu trong chống khủng 
bố năm 1996 (Antiterrorism and Effective 
Death penalty Act of 1996)5 quy định rằng, 
việc BTTH do tội phạm khủng bố gây ra phải 
1. P.L. 98-473, Title II, Chapter XIV, Victims of Crime Act of 1984, October 12, 1984, 98 Stat. 2170.
2. Crime Victims Fund, https://ovc.ojp.gov/about/crime-victims-fund. Quỹ này được hình thành từ ngân sách 
Liên bang Hoa Kỳ, chẳng hạn từ năm 2005-2009, mỗi một năm nhận từ ngân sách 5 000 000 đô la Mỹ. Tính 
đến năm 2020, số dư của Quỹ là hơn 6 tỷ đô la và bao gồm các khoản tiền ký gửi (còn được gọi là tiền biên lai) 
từ số tiền phạt hình sự liên bang, trái phiếu bảo lãnh bị mất, hình phạt và các đánh giá đặc biệt do Văn phòng 
luật sư Hoa Kỳ, Tòa án liên bang và Cục trại giam liên bang thu thập.
3. U.S. Code, https://www.law.cornell.edu/uscode/text/34/subtitle-II/chapter-201, truy cập ngày 25/10/2020.
4. U.S. Code, https://www.law.cornell.edu/uscode/text/18/3013, truy cập ngày 25/10/2020.
5. Antiterrorism and effective Death penalty Act of 1996, https://www.congress.gov/104/plaws/publ132/
PLAW-104publ132.pdf, truy cập ngày 25/10/2020.
6. Crime Victims’ Rights Act of 2004, https://www.govinfo.gov/content/pkg/BILLS-108hr5107enr/pdf/
BILLS-108hr5107enr.pdf; Charles Doyle, Crime Victims’ Rights Act: A Summary and Legal Analysis of 18 
U.S.C. §3771, 2014, https://fas.org/sgp/crs/misc/RL33679.pdf, truy cập ngày 25/10/2020.
7. Criminal Injuries Compensation Act 1995, https://www.legislation.gov.uk/ukpga/1995/53/section/1, truy 
cập ngày 1/11/2020.
được thực hiện trong phạm vi TTHS và được 
lấy từ ngân sách liên bang; Đạo luật về quyền 
của nạn nhân của tội phạm năm 2004 (Crime 
Victims’ Rights Act of 2004 CVRA)6quy định 
về sự cần thiết phải đảm bảo quyền được bồi 
thường đầy đủ và kịp thời cho nạn nhân.
Theo đó, việc BTTH do tội phạm gây 
ra, bao gồm cả thiệt hại về tinh thần, trong 
trường hợp không xác định được người phạm 
tội hoặc khi người bị kết án không có khả 
năng bồi thường, được thực hiện từ nguồn 
chương trình liên bang được thiết lập trong 
Quỹ nạn nhân của tội phạm và các chương 
trình khác thuộc nhiều bang của Hoa Kỳ.
Việc ra quyết định và chi trả tiền bồi 
thường được thực hiện căn cứ thiệt hại gây 
ra bởi từng tội phạm cụ thể, các tình tiết cụ 
thể đã được các cơ quan bảo vệ pháp luật 
hoặc toà án xác định thông qua trình tự thủ 
tục tố tụng.
1.2. Vương quốc Anh
Tại Vương quốc Anh, việc Nhà nước 
BTTH do tội phạm gây ra cũng được ghi 
nhận trong luật hiện hành - Luật BTTH do 
tội phạm gây ra năm 1995 (Criminal Injuries 
Compensation Act 1995); theo đó:
- Người bị gây thiệt hại bởi một hoặc 
nhiều tội phạm nghiêm trọng có quyền yêu 
cầu Nhà nước bồi thường7;
KINH NGHIỆM QUỐC TẾ
106 Số 03 + 04 (427 + 428) - T2/2021
- Việc bồi thường được thực hiện đối với 
những thiệt hại gây ra bởi tội phạm nghiêm 
trọng mà dẫn tới việc bắt giữ người bị tình 
nghi trước khi xét xử8;
- Việc bồi thường cho bị hại (nạn nhân 
của tội phạm) được thực hiện trong các trường 
hợp khi thiệt hại gây ra: a) không thể được bồi 
thường bởi người phạm tội hoặc b) không thể 
bồi thường theo trình tự thủ tục tố tụng dân 
sự hoặc TTHS do bị đơn dân sự hoặc người 
bị kết án không có đủ tài chính hoặc c) theo 
tính chất và mức độ nguy hiểm, đe doạ đến 
tính mạng hoặc đến việc thực hiện các quyền 
không thể tách rời khác của con người;
- Bộ Nội vụ Vương quốc Anh là cơ 
quan quản lý nhà nước về BTTH. Giúp việc 
cho Bộ Nội vụ trong quản lý nhà nước về 
BTTH là Uỷ ban về BTTH do tội phạm gây 
ra (The Criminal Injuries Compensation 
Authority) và Uỷ ban kháng cáo các vấn 
đề về BTTH do tội phạm gây ra (Criminal 
Injuries Compensation Appeal Panel)9; 
Điều 2 Luật về BTTH do tội phạm gây 
năm 1995 quy định khoản BTTH do tội phạm 
gây ra bao gồm: 1) Mức bồi thường tiêu chuẩn 
được xác định tuỳ theo bản chất của thiệt hại; 
2) Khoản bồi thường bổ sung do bị mất thu 
nhập; 3) Trong các trường hợp khác, có thể 
tính đến khoản bồi thường bổ sung liên quan 
đến những chi phí đặc biệt; 4) trong trường 
hợp tổn hại sức khoẻ trầm trọng – thì những 
khoản bồi thường bổ sung khác có thể được 
tính đến. Tuy nhiên, tổng số tiền bồi thường tối 
đa không được vượt quá 500.000 bảng Anh.
8. Theo Luật về nạn nhân của bạo lực gia đình và tội phạm năm 2004, hiệu lực của Luật về BTTH do tội phạm 
gây ra năm 1995 và Mô hình BTTH do tội phạm gây ra có hiệu lực đối với người bị thiệt hại bởi tội phạm mà 
người phạm tội đó bị bắt trước khi xét xử. 
9. Criminal Injuries Compensation Authority (1995), The criminal injuries compensation scheme, https://
assets.publishing.service.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/717221/criminal-
injuries-compensation-scheme-1996-eng.pdf, truy cập ngày 1/11/2020.
10. Crime victims Compensation Act as promulgated on 7 January 1985 (Federal Law Gazette I S. 1), last 
amended by Article 2a of the Act of 15 April 2020 (Federal Law Gazette I p. 811), https://www.gesetze-im-
internet.de/englisch_oeg/index.html#gl_p0013, truy cập ngày 1/11/2020.
11. Xem Điều 1 Luật về bồi thường cho nạn nhân của tội phạm bạo lực năm 1985, https://www.gesetze-im-
internet.de/englisch_oeg/englisch_oeg.html#p0013, truy cập ngày 1/11/2020.
1.3. Cộng hoà Liên bang Đức
Ở Cộng hoà Liên bang Đức, chế định 
nhà nước BTTH do tội phạm gây ra được điều 
chỉnh bởi Luật Bồi thường cho nạn nhân của 
tội phạm bạo lực năm 1985 (sửa đổi, bổ sung 
theo đạo luật ngày 15 tháng 4 năm 2020)10. 
Theo quy định của Luật, “bất kỳ người nào, 
trong phạm vi lãnh thổ có hiệu lực của Luật 
này hoặc trên tàu hoặc máy bay của Đức, 
đã bị thương tích do cố ý, bất hợp pháp tấn 
công bản thân hoặc bất kỳ người nào khác 
hoặc do sự phòng vệ hợp pháp chống lại một 
cuộc tấn công như vậy, sẽ được quyền, theo 
đơn, được bồi thường do hậu quả gây ra thiệt 
hại về sức khỏe và thiệt hại về kinh tế, theo 
quy định của Luật Bồi thường cho nạn nhân 
chiến tranh Liên bang”11.
Quy định của pháp luật Cộng hoà Liên 
bang Đức về BTTH do tội phạm gây ra có 
một số đặc điểm sau:
- Việc bồi thường được thực hiện nếu 
liên quan đến tội phạm bạo lực cố ý thực 
hiện trong phạm vi lãnh thổ Liên bang Đức; 
việc BTTH được thực hiện đối với cả thiệt 
hại về thể chất và tinh thần;
- Người mà sức khoẻ bị gây thiệt hại thì 
được bồi thường và nhận được khoản tiền 
đủ để khôi phục sức khoẻ; loại và mức bồi 
thường phụ thuộc vào mức độ nghiêm trọng 
của thiệt hại về kinh tế và chi phí y tế;
- Cho phép việc bồi thường do mất đi kỹ 
năng nghề nghiệp nếu bị do tội phạm gây ra 
thông qua việc xác định mức độ mất đi khả 
năng thực hiện nghề nghiệp;
KINH NGHIỆM QUỐC TẾ
Số 03 + 04 (427 + 428) - T2/2021 107
- Việc bồi thường được thực hiện đối 
với phần thu nhập bị mất;
- Trong trường hợp người chết vì tội 
phạm sẽ được Nhà nước bồi thường: a) Chi 
phí chôn chất, b) Chi phí liên quan đến việc 
mất nguồn thu nhập chính hoặc mất người 
cấp dưỡng – như trẻ mồ côi, người không có 
khả năng lao động.
- Việc bồi thường do ngân sách liên 
bang chi 40% và ngân sách bang chi 60% 
nếu như bị hại nộp đơn phù hợp;
- Trách nhiệm giải quyết đơn thuộc về 
cơ quan có thẩm quyền ở các bang;
- Việc khôi phục lại các nguồn lực để bồi 
thường được tiến hành thông qua: 1) Việc thu 
ngân sách liên bang và ngân sách các bang; 2) 
Việc truy thu đối với người bị kết án (nếu có 
thể); 3) Các nguồn hỗ trợ tự nguyện cũng như 
từ việc thực hiện các chương trình xã hội khác.
1.4. Cộng hoà Pháp
Việc bồi thường do Nhà nước tiến hành 
cho người bị thiệt hại do tội phạm gây ra 
trong pháp luật Cộng hoà Pháp được điều 
chỉnh bởi các luật sau:
Luật số 77-5 năm 1977 về BTTH thân 
thể do tội phạm gây ra, bổ sung quy định 
về Nhà nước BTTH cho người bị hại do tội 
phạm gây ra trong Bộ luật TTHS Pháp12 (từ 
Điều 706-3 đến Điều 706-13). Theo Luật 
này, người bị hại có quyền yêu cầu Nhà nước 
BTTH do tội phạm gây ra trước thời điểm 
người phạm tội ra trước toà. Toà án, ngoài 
việc ra bản án kết tội, phải ra quyết định về 
việc BTTH. Nhà nước theo trình tự, thủ tục 
quy hồi sẽ truy thu từ người bị kết án khoản 
12. Loi n° 77-5 du 3 janvier 1977 garantissant l’indemnisation de certaines victimes de dommages corporels 
résultant d’une infraction, https://www.legifrance.gouv.fr/loda/id/JORFTEXT000000704552/2020-11-16/, 
truy cập ngày 10/11/2020.
13. Loi n° 81-82 du 2 février 1981 renforçant la sécurité et protégeant la liberté des personnes, https://www.
legifrance.gouv.fr/loda/id/JORFTEXT000000516044/2020-11-16/, truy cập ngày 10/11/2020.
14. Người ở trong tình trạng tài chính nghiêm trọng là trường hợp có thu nhập hàng tháng dưới 900 Euro. 
Xem thêm: Loi n° 91-647 du 10 juillet 1991 relative à l’aide juridique, https://www.legifrance.gouv.fr/loda/id/
JORFTEXT000000537611/2020-11-16/, truy cập ngày 10/11/2020.
15. Criminal Procedure Code of the French Republic (amended January 2020), https://www.legislationline.
org/download/id/8539/file/France_CPC_am022020_fr.pdf, truy cập ngày 10/11/2020.
chi phí BTTH do tội phạm gây ra cho bị hại.
Năm 1981, Pháp ban hành Luật số 81-82 
Tăng cường an toàn và bảo vệ quyền tự do 
của cá nhân13. Chương 3 “về bảo vệ bị hại” 
(từ Điều 81- Điều 100) quy định về việc đảm 
bảo cho người bị hại khỏi các tác động của tội 
phạm được quy định tại Điều 706-14 và Điều 
706-15 trong Bộ luật TTHS Pháp. Theo đó, 
người là nạn nhân của các tội như trộm cắp 
hoặc lừa đảo chiếm đoạt tài sản thì có thể nhận 
bồi thường cho các hoạt động hỗ trợ pháp lý. 
Cụ thể, Điều 706-14 quy định: “Người nào là 
nạn nhân của tội trộm cắp, lừa đảo, bội ước, 
cưỡng đoạt tiền, hoặc phá huỷ hoặc gây thiệt 
hại cho tài sản của người này, và không thể 
có được sự sửa chữa hoặc đền bù đầy đủ và 
hiệu quả các thiệt hại của người này dựa trên 
bất kỳ cơ sở nào, và kết quả là thấy mình ở 
trong tình trạng nghiêm trọng về tâm lý hoặc 
tài chính, có thể được hưởng bồi thường theo 
điều kiện được quy định tại các điều từ Điều 
706-3 đến Điều 706-12, nếu thu nhập của 
người này là thấp hơn mức tối đa được hưởng 
trợ giúp pháp lý một phần theo quy định của 
Điều 4 Luật số 91-647 ngày 10/7/1991 điều 
chỉnh việc trợ giúp pháp lý14, có tính đến, nếu 
phù hợp các chi phí của gia đình người này.
Mức bồi thường tối đa bằng ba lần số 
tiền thu nhập giới hạn hàng tháng”15.
Tương tự, việc bồi thường có thể được 
thực hiện đối với người bị hại (nạn nhân) của 
các tội xâm phạm tính mạng, sức khoẻ con 
người. Tuy nhiên, thiệt hại của nạn nhân phải 
thể hiện ở việc giảm thu nhập, tăng chi phí 
hay mất khả năng lao động nghề nghiệp. 
KINH NGHIỆM QUỐC TẾ
108 Số 03 + 04 (427 + 428) - T2/2021
Từ những phân tích quy định của pháp 
luật TTHS một số quốc gia về nhà nước 
BTTH cho người bị hại do hành vi phạm tội 
gây ra có thể rút ra những nhận xét sau:
1) Nhà nước bồi thường cho người bị thiệt 
hại do hành vi phạm tội gây ra được xem như 
là một chế định độc lập trong TTHS các nước.
2) Mặc dù ở mỗi quốc gia, nội dung của 
chế định này có sự khác nhau, nhưng điểm 
chung là pháp luật TTHS các nước đều quy 
định về các vấn đề sau : a) Nguyên tắc cơ 
bản liên quan đến việc Nhà nước BTTH cho 
người bị hại do tội phạm gây ra; b) Các quỹ 
bồi thường có nguồn gốc từ hoặc là nguồn 
ngân sách hoặc là các nguồn quỹ vận động, 
hỗ trợ từ xã hội; c) Trình tự thủ tục mà người 
bị hại cần tiến hành để nhận được sự bồi 
thường của Nhà nước đối với thiệt hại do 
hành vi phạm tội gây ra.
3) Pháp luật TTHS các nước đều quy 
định mức tối đa mà bị hại có thể nhận được 
bồi thường từ Nhà nước cho thiệt hại do tội 
phạm gây ra.
2.	Quy	định	về	việc	Nhà	nước	bồi	thường	
thiệt	 hại	 trong	 pháp	 luật	 Việt	 Nam	 và	
kiến	nghị
Theo quy định của pháp luật nước ta, 
trong một số trường hợp nạn nhân (người bị 
hại) của tội phạm có thể nhận được sự hỗ trợ16 
từ Nhà nước. Tuy nhiên, phạm vi áp dụng còn 
hẹp, cụ thể, hiện nay, chỉ có nạn nhân của tội 
phạm mua bán người được Nhà nước hỗ trợ. 
Theo quy định của Luật Phòng, chống mua 
bán người năm 2012, nạn nhân được hưởng 
các chế độ hỗ trợ và được bảo vệ và được 
BTTH theo quy định của pháp luật.
Như vậy, pháp luật hiện hành của Việt 
Nam không quy định về việc Nhà nước BTTH 
do tội phạm gây ra, mà chỉ quy định việc hỗ trợ 
16. Về bản chất đây là sự hỗ trợ của Nhà nước đối với nạn nhân về tâm lý, y tế, pháp lý, một số chi phí liên quan 
đến nhu cầu thiết yếu, chi phí đi lại, hỗ trợ học văn hoá, học nghề hoặc hỗ trợ để vay vốn, trợ cấp khó khăn.
17. Đinh Thị Mai (2014), Quyền của người bị hại trong TTHS Việt Nam, Nxb. Khoa học xã hội, Hà Nội, tr. 213.
18. Tòa hình sự Tòa án nhân dân tối cao (2008), “Tham luận công tác xét xử các vụ án hình sự năm 2007 và 
một số kiến nghị”, Hội nghị triển khai công tác ngành Tòa án, Hà Nội.
cho nạn nhân. Ở đây, sự hỗ trợ của Nhà nước 
được hiểu là theo trình tự thủ tục hành chính, 
còn phần thiệt hại của nạn nhân do tội phạm 
gây ra sẽ được bồi thường theo trình tự thủ tục 
TTHS đối với vụ án hình sự về tội mua bán 
người (nếu có). Một nghiên cứu được công 
bố cho thấy, bị hại được bồi thường khoảng 
10,5% tổng giá trị thiệt hại được định giá17. 
Con số này cho thấy, ở nước ta, tỷ lệ BTTH do 
tội phạm gây ra còn thấp, không đảm bảo đầy 
đủ quyền, lợi ích hợp pháp của người bị hại. 
Có những nguyên nhân dẫn đến tình trạng này 
như: Trong quá trình điều tra, Cơ quan điều tra 
ít quan tâm xác định vấn đề dân sự trong vụ án 
hình sự; khi thụ lý hồ sơ vụ án để chuẩn bị xét 
xử, thẩm phán được phân công chủ tọa phiên 
tòa chỉ tập trung nghiên cứu giải quyết vấn đề 
hình sự mà xem nhẹ vấn đề dân sự trong vụ 
án hình sự18; người phạm tội không đủ khả 
năng về tài chính. Tuy nhiên, chúng tôi cho 
rằng, nguyên nhân chủ yếu là do quy định 
của pháp luật nước ta về BTTH do tội phạm 
gây ra còn thiếu đầy đủ và cụ thể. Việc một 
số nước trên thế giới xây dựng chế định nhà 
nước BTTH do tội phạm gây ra và vận hành 
một cách có hiệu quả là một gợi mở để chúng 
ta nghiên cứu và học hỏi. Chúng tôi cho rằng, 
cần bổ sung chế định nhà nước BTTH trong 
pháp luật Việt Nam theo hướng xác lập quyền 
của người bị hại được Nhà nước BTTH do tội 
phạm gây ra trong trường hợp người phạm tội 
không thể/hoặc không có thiện chí BTTH mà 
hành vi phạm tội của họ gây ra cho bị hại hoặc 
trong trường hợp bị hại chưa nhận được bồi 
thường thông qua các hình thức khác (chẳng 
hạn như bồi thường do bảo hiểm chi trả); xây 
dựng Quỹ BTTH cho nạn nhân từ nguồn ngân 
sách nhà nước và từ các nguồn xã hội hoá; 
quy định mức tối đa Nhà nước BTTH gây ra 
bởi từng loại tội phạm cụ thể 