Nghiên cứu chọn và nhân giống cho xoan ta và tếch có năng suất cao

t 
số đối tượng cây nhập nội, mọc nhanh phục vụ cho công nghiệp và ván nhân tạo, các nghiên cứu về 
cây gỗ lớn và cây bản địa còn ít, mặt khác nhân giống bằng công nghệ mô-hom ngoài việc đảm bảo chất 
lượng di truyền, còn cung cấp được số lượng lớn cây giống có chất lượng cho trồng rừng. Do đó, nghiên 
cứu chọn giống, nhân giống cho các đối tượng Tếch và Xoan ta là việc làm cần thiết. 
VẬT LIỆU, NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 
Vật liệu và địa điểm nghiên cứu 
- Đối với Xoan ta: các địa điểm được chọn lọc để chọn cây trội dự tuyển phải có độ tuổi từ 5 năm trở lên 
và có diện tích trồng tối thiểu từ 0,2ha hoặc có số lượng cây từ 30 cây trở nên (Tại một số tỉnh: Hòa Bình, 
Điện Biên, Sơn La, Vĩnh Phúc Phú Thọ, Yên Bái, Nghệ An, Hà Tĩnh, Quảng Bình, Quảng Trị, Đồng Nai, 
Bình Phước). 
- Đối với Tếch: Địa điểm chọn cây trội dự tuyển cho Tếch: Các lâm phần rừng trồng có độ tuổi từ 20 năm 
trở lên, có diện tích tối thiểu 0,3ha (Tuyên Quang, Hà Giang, Yên Châu (Sơn La), Đồng Nai, Vũng Tàu, 
Bình Phước, Đắc Lắc). 
- Vật liệu nghiên cứu: các dòng cây trội của 2 loài đã được chọn lọc tại các lâm phần rừng trồng. 
Phương pháp nghiên cứu 
- Chọn lọc cây trội: Đo đếm số liệu về sinh trưởng, và các chỉ tiêu về chất lượng và đánh giá độ vượt trội 
về chỉ tiêu đo đếm của các cây trội chọn lọc so với các cây xung quanh theo Lê Đình Khả (2003). 
- Các thí nghiệm về nhân giống: Nghiên cứu nhân giống sinh dưỡng bằng phương pháp giâm hom 
thực hiện tương tự như với một số loài cây rừng (Lê Đình Khả, 2003), nhân giống bằng nuôi cấy mô theo 
phương pháp nhân giống đã được thực hiện cho keo lai, bạch đàn (Đoàn Thị Mai, 2003). 
KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU 
Kết quả nghiên cứu về Xoan ta 
Chọn lọc cây trội 
 Qua khảo sát một số tỉnh/thành trên một số vùng sinh thái chính, 79 cây trội Xoan ta đã được 
chọn lọc, số liệu về độ vượt của các chỉ tiêu chiều cao vút ngọn (H), chiều cao dưới cành (Hdc) và đường 
kính ngang ngực (D1.3) được tổng hợp trong bảng sau: 
 Bảng 1. Tổng hợp các khu vực điều tra và số lượng cây trội tại các điểm nghiên cứu 
 Stt Tỉnh/Thành Số cây trội Độ vượt (lần độ lêch chuẩn) 
 được chọn 
 H Hdc D1.3 
 1 Hà Nội 4 1,59 - 1,88 1,7 - 1,97 1,74 - 1,85 
 2 Ba Vì (Hà Tây) 30 1,46 – 2,75 1,5 - 4,22 1,55 - 4,08 
 3 Hòa Bình 10 1,54 – 2,24 1,47 - 2,57 1,52 - 2,68 
 4 Nghệ An 5 1,53 - 2,19 1,59 - 2,21 1,82 - 2,13 
 5 Thanh Hóa 8 1,57 - 1,94 1,52 - 1,94 1,55 - 2,48 
 6 Quảng Trị 4 1,63 - 2,62 1,61 - 2,06 1,78 - 2,24 
 7 Phú Thọ 8 1,53 - 1,98 1,54 - 2,21 1,56 - 2,27 
 8 Đồng Nai 10 1,50 - 1,97 1,52 - 1,98 1,55 - 2,48 
 Tổng cộng 79 
 Từ các địa điểm chọn lọc cây trội tại Hà Nội, qua kết quả đo đếm đã chọn lọc được 4 cây trội dự 
tuyển. Các cây trội dự tuyển được chọn chỉ có độ vượt từ 1,59 đến 1,88 lần độ lệch chuẩn. Về chỉ tiêu 
chiều cao dưới cành các cây trội có độ vượt từ 1,79 đến 1,97 lần độ lệch chuẩn. 
 Số liệu sinh trưởng đo được tại Ba Vì cũng cho thấy, khu vực này tương đối thích hợp để trồng 
Xoan ta, sau 6 năm chiều cao vút ngọn trung bình của các cây Xoan ta tại khu vực khảo sát đạt khoảng 
12,6m với đường kính ngang ngực trung bình cũng đạt tới 18,5cm. 
 Các cây trội dự tuyển tại Hòa Bình được chọn lọc có độ vượt về chiều cao đạt từ 1,54 đến 2,24 
lần độ lệch chuẩn. 
 Ảnh 1. Cây trội Xoan ta 
 Ở Nghệ An, qua kết quả đo đếm đã chọn lọc được 4 cây trội dự tuyển. Các cây trội dự tuyển 
được chọn chỉ có độ vượt từ 1,59 đến 1,88 lần độ lệch chuẩn. Về chỉ tiêu chiều cao dưới cành các cây 
trội có độ vượt từ 1,79 đến 1,97 lần độ lệch chuẩn. 
 Tại các đại điểm chọn lọc cây trội tại Thanh Hóa, qua kết quả đo đếm đã chọn lọc được 8 cây trội 
dự tuyển. Các cây trội dự tuyển được chọn chỉ có độ vượt từ 1,57 đến 1,94 lần độ lệch chuẩn. 
 Trong toàn bộ điểm được chọn tại Quảng Trị, qua kết quả đo đếm đã chọn lọc được 4 cây trội dự 
tuyển. Các cây trội dự tuyển được chọn chỉ có độ vượt từ 1,57 đến 1,63 lần độ lệch chuẩn. Về chỉ tiêu 
chiều cao dưới cành các cây trội có độ vượt từ 1,52 đến 1,88 lần độ lệch chuẩn. 
 Trong các điểm chọn lọc cây trội tại Phú Thọ đã chọn lọc được 8 cây trội dự tuyển. Các cây trội 
dự tuyển được chọn chỉ có độ vượt từ 1,53 đến 1,98 lần độ lệch chuẩn. Về chỉ tiêu chiều cao dưới cành 
các cây trội có độ vượt từ 1,54 đến 2,21 lần độ lệch chuẩn. 
 Từ các kết quả chọn giống cho Xoan ta ở Đồng Nai đề tài đã chọn lọc được 10 cây trội dự tuyển. 
Các cây trội dự tuyển được chọn chỉ có độ vượt từ 1,50 đến 1,97 lần độ lệch chuẩn. Về chỉ tiêu chiều cao 
dưới cành các cây trội có độ vượt từ 1,52 đến 1,98 lần độ lệch chuẩn. 
Kết quả nhân giống vô tính cho các cây trội dự tuyển Xoan ta đã được chọn lọc 
Nhân giống sinh dưỡng Xoan ta bằng giâm hom 
 Kết quả thí nghiệm bước đầu cho thấy với Xoan ta loại hóa chất thích hợp cho ra rễ trong giâm 
hom là IBA nồng độ 0,75% với tỷ lệ ra rễ đạt trên 60%. Như vậy, tỷ lệ sống và ra rễ của Xoan ta nếu so 
với các loại cây rừng khác như Keo lai, Bạch đàn cho dù thấp hơn nhưng có thể chấp nhận được trong 
nghiên cứu. 
 Ảnh 2. Hom Xoan ta đã ra rễ 
Nhân giống Xoan ta bằng nuôi cấy mô 
- Ảnh hưởng của hoá chất khử trùng đến khả năng bật chồi của mẫu vật 
 Các thí nghiệm khử trùng cho Xoan ta được tiến hành trên 2 loại hoá chất khử trùng cơ bản được 
sử dụng rộng rãi cho nghiên cứu nuôi vấy mô các loài cây rừng là HgCl2 và Ca(OCl)2. 
 Tương tự như với các loài cây rừng khác, thuỷ ngân clorua 0,1% có tác dụng tốt hơn các loại hóa 
chất khử trùng khác khi khử trùng mẫu vật cho Xoan ta. Khi sử dụng hóa chất này cho thí nghiệm khử 
trùng, với thời gian khử trùng 15 phút tỷ lệ bật chồi đạt 13,33% đến 17,78% và tỷ lệ nhiễm từ 37,78% - 
46,67%. 
- Ảnh hưởng thời vụ đến khả năng bật chồi Xoan ta 
 Kết quả thí nghiệm khử trùng theo mùa vụ cho thấy: mẫu vật lấy vào thời gian tháng 4 đến tháng 9 
cho tỷ lệ nảy chồi cao và thích hợp cho việc vào mẫu Xoan ta. 
- Ảnh hưởng các loại môi trường đến khả năng nhân chồi của Xoan ta 
 Môi trường nuôi cấy MS* có tác dụng rõ rệt làm tăng hệ số nhân chồi, chiều dài chồi cũng như số lá 
trên chồi của Xoan ta. 
- Ảnh hưởng Cytokinine đến khả năng nhân chồi của Xoan ta 
 Các thí nghiệm nhân chồi cho Xoan ta được thực hiện với môi trường nuôi cấy là MS cải tiến (kí 
hiệu MS*) được bổ sung thêm các chất kích thích sinh trưởng riêng rẽ và phối hợp. 
 Kết quả thí nghiệm với các dòng cây trội Xoan ta cho thấy môi trường nhân chồi thích hợp cho các 
dòng Xoan ta nghiên cứu là môi trường MS* có bổ sung 0,5 - 1,0 mg/l BAP và 0,1 mg/l NAA. Khi sử dụng 
môi trường này để kích thích tạo chồi, hệ số nhân chồi đạt từ 5,9 đến 6,4 chồi/cụm chồi. Các chồi tạo 
được có chiều cao trung bình từ 2,7 đến 3,5cm sau 20-25 ngày nuôi cấy. 
 Ảnh 3. Cụm chồi Xoan ta 
- Sự hình thành rễ 
 Nghiên cứu ra rễ của Xoan ta đã được thực hiện ở giai đoạn khi các chồi có chiều cao 2,5 - 3cm 
được tách ra cấy vào môi trường MS* có bổ sung một số chất Auxin để tạo rễ. 
 Kết quả thí nghiệm cho thấy với công thức môi trường MS* + IBA 0,5 ml/l cho tỷ lệ ra rễ các dòng 
Xoan ta nghiên cứu là cao nhất, đạt trung bình 87,26%, với số rễ trung bình 4,56 rễ/chồi thí nghiệm. 
Nhân giống Xoan ta bằng phương pháp ghép 
 Kết quả thí nghiệm ghép Xoan ta cho thấy: 
 - Tỷ lệ sống của cây ghép có chồi lấy từ cây hom cao nhất đạt 95,0% hơn hẳn so với cây ghép 
chồi lấy từ mô. 
 - Tuổi gốc ghép thích hợp là 30 - 40 ngày tuổi, tỷ lệ sống đạt trên 80%. 
 - Chiều dài gốc ghép 10cm ở 30 ngày tuổi có tỷ lệ sống cây ghép cao nhất đạt 95,5%. 
 - Tuổi chồi ghép tốt nhất là 3 tuần tuổi đạt trên 77,3% . 
 - Chiều dài chồi ghép ở 10cm cho tỷ lệ sống cao nhất 96,6%. 
Các kết quả nghiên cứu về Tếch 
Chọn lọc cây trội 
 Qua điều tra khảo sát đã chọn được 60 cây trội tại 5 khu vực khác nhau là Thanh Sơn, Định 
Quán, Xuyên Mộc, Mã Đà, Bình Phước. 
 Bảng 2. Tổng hợp kết quả chọn lọc cây trội Tếch 
 Stt Tỉnh/Thành Số cây trội Độ vượt (ϭ) 
 được 
 chọn Hvn Hdc D1.3 
 1 Thanh Sơn 14 1,46 - 2,76 1,44 - 2,52 1,95 - 5,35 
 2 Định Quán 14 0,63 – 4,39 0,30 - 1,53 1,50 - 1,95 
 3 Xuyên Mộc 10 1,61 - 2,86 1,33 - 2,14 1,02 - 3,61 
 4 Mã Đà 13 1,54 - 2,44 1,58 - 2,86 1,66 - 2,68 
 5 Bình Phước 9 0,59 - 1,96 1,15 - 2,54 0,69 - 1,98 
 Tổng cộng 60 
 Tại Định Quán, qua quá trình chọn lọc và so sánh dựa vào các chỉ tiêu chọn giống, 14 cây trội dự 
tuyển đã được chọn lọc, các cây này có độ vượt về đường kính theo độ lệch chuẩn là 1,5 - 1,95 Sd. 
 Tại Xuyên Mộc, đã chọn được 10 cây trội dự tuyển, các cây này có chỉ tiêu chất lượng đều đạt 
yêu cầu chọn giống cho kinh doanh gỗ lớn với số điểm từ 51 - 58, và cao hơn nhiều so với các cây so 
sánh cùng lâm phần. 
 Cũng tại Đồng Nai, 13 cây trội dự tuyển đã được chọn lọc tại Mã Đà, các cây này có hệ số biến 
động về đường kính ngang ngực tính theo độ lệch chuẩn (Sd) nằm trong khoảng từ 1,66 đến 2,68 Sd. Chỉ 
tiêu chất lượng của 9 cây trội dự tuyển, cao hơn các cây so sánh với độ vượt dao động từ 15,96 - 26,3%. 
Như vậy, qua kết quả phân tích ở trên có thể nhận thấy cả 9 cây trội dự tuyển này đều đạt yêu cầu đặt ra 
cho chọn lọc cây trội. 
 Qua khảo sát điều tra, đã chọn được 14 cây trội dự tuyển tại rừng Tếch Thanh Sơn, mặc dù độ 
biến động của lâm phần là khá cao, xong các cây trội dự tuyển ở đây có độ vượt về đường kính ngang 
ngực đều tương đối cao. 
 Ảnh 4. Đo đếm số liệu cây trội Tếch tại Định Quán - Đồng Nai 
Nhân giống sinh dưỡng Tếch bằng nuôi cấy mô 
Khử trùng mẫu vật 
 Kết quả cho thấy, đối với Tếch thì công thức khử trùng tốt nhất là HgCl2 0,05% trong khoảng thời 
gian 10 phút, mặc dù tỷ lệ nhiễm là tương đối cao 74,8% nhưng tỷ lệ mẫu bật chồi lại cao (18,51%) so 
với các công thức thí nghiệm còn lại. 
 Kết quả thí nghiệm khử trùng theo mùa vụ cũng cho thấy: thời điểm lấy mẫu thích hợp của Tếch là 
vào mùa hè từ tháng 5 đến tháng 7. 
Xác định môi trường tái sinh ban đầu 
 Hệ số nhân của Tếch trong môi trường WPM đạt cao nhất là 2,27 lần, sau đó là ở môi trường MS 
hệ số nhân là 1,93 và cuối cùng là môi trường B5 với hệ số nhân chồi là 1,53. 
Nhân chồi cho các dòng cây trội Tếch 
 Kết quả thử nghiệm môi trường nhân chồi Tếch cho thấy: trong các công thức thí nghiệm thì công 
thức môi trường có bổ sung BAP 0,5mg/l và NAA 0,1mg/l cho hệ số nhân đạt 1,99 lần, chiều cao chồi là 
2,38cm và số lá bình quân trên chồi là 7,57 lá các chồi sinh trưởng tốt hơn hẳn so với các công thức thí 
nghiệm còn lại. 
Ra rễ Tếch 
- Ảnh hưởng của NAA và IBA đến khả năng tạo rễ của chồi Tếch In-vitro 
 Qua các thí nghiệm nhân giống đã chọn được công thức thí nghiệm tốt nhất vừa cho tỷ lệ ra rễ 
cao, số rễ trung bình trên chồi nhiều, chiều dài trung bình của rễ cũng cao đó chính là công thức MS* + 
1,5 mg/l IBA. Với công thức này tỷ lệ ra rễ là 91,73%, số rễ trung bình trên chồi là 2,22 rễ/cây, chiều dài 
trung bình của rễ là 1,58 cm/rễ và chiều dài chồi là 2,5cm. 
- Ảnh hưởng của NAA và IBA đến khả năng tạo rễ của chồi Tếch ngoài phòng thí nghiệm 
 Để rút ngắn thời gian trong quy trình nhân giống cho Tếch, thí nghiệm giâm hom cho các chồi từ 
nuôi cấy Invitro trong điều kiện vườn ươm đã được tiến hành. Trong thí nghiệm này, các chồi thu được 
sau quá trình nhân chồi, được tách ra, chấm gốc bằng thuốc kích thích ra rễ thương phẩm dạng bột 
(TTG) rồi được chăm sóc như với phương pháp giâm hom thông thường. Kết quả thí nghiệm cho thấy, 
thuốc kích thích ra rễ dạng bột, có gốc là IBA với nồng độ 1% là thích hợp nhất cho quá trình ra rễ trực 
tiếp cho các dòng Tếch nghiên cứu, với tỷ lệ ra rễ đạt trên 85%. Áp dụng thành công phương pháp này, 
thời gian nhân giống cho Tếch rút ngắn được 10-15 ngày so với phương pháp thông thường, từ đó tiết 
kiệm được các chi phí đầu vào: hóa chất, nhân công,... và hạ giá thành sản phẩm. 
 Kết quả thí nghiệm về mụa vụ cho ra rễ chồi Invitro trực tiếp trong điều kiện vườn ươm cho thấy: về 
mùa Xuân và mùa thu thì tỷ lệ chồi sống cao và tỷ lệ ra rễ cũng cao. Còn mùa hè thì tỷ lệ sống thấp, nhìn 
vào biểu đồ có thể thấy về mùa hè thì tỷ lệ chồi sống và tỷ lệ chồi ra rễ tương đương hay những chồi sống 
được đều ra rễ. Còn về mùa Đông thì tỷ lệ sống cũng như tỷ lệ ra rễ là thấp nhất, các chỉ tiêu về số rễ trung 
bình và chiều dài rễ trung bình cũng thấp nhất. 
KẾT LUẬN 
- Đã chọn lọc được 79 cây trội cho Xoan và 60 cây trội cho Tếch tại các lâm phần rừng trồng trên một số 
vùng sinh thái chính. 
- Phương pháp dẫn dòng/giống cho các cây trội Xoan ta có hiệu quả nhất là sử dụng hom rễ. 
- Phương pháp ghép là phương pháp thích hợp nhất cho dẫn dòng cho các cây trội Tếch đã chọn lọc được. 
- Với Xoan ta phương pháp nhân giống vô tính thích hợp nhất là ghép chồi non, khi áp dụng phương pháp 
này có tỷ lệ sống chồi ghép đạt trên 90% 
- Đối với Tếch, phương pháp nhân giống thích hợp là nuôi cấy mô, môi trường nhân chồi được sử dụng là 
MS* + BAP 0,5mg/l + NAA 0,1mg/l 
- Tếch có thể được kích thích ra rễ theo 2 phương pháp: phương pháp ra rễ Invitro thông thường với môi 
trường 1/2MS* + 1,5mg/l IBA và phương pháp ra rễ trực tiếp trong điều kiện với ươm với thuốc kích thích ra 
rễ bột dạng thương phẩm có gốc là IBA nồng độ 1% với tỷ lệ ra rễ đạt trên 90%. 
 Ảnh 5. Ra rễ Tếch tại vườn ươm 
 TÀI LIỆU THAM KHẢO 
 1. Lê Đình Khả và cộng sự, 2003. Chọn tạo và nhân giống cho một số loài cây trồng rừng chủ yếu ở 
 Việt Nam. Nxb Nông nghiệp, Hà Nội. 
 2. Lê Đình Khả, Dương Mộng Hùng, 2003. Giống cây rừng. Nxb Nông nghiệp, Hà Nội. 
 3. Đoàn Thị Mai và cộng sự, 2003. Nhân giống cho một số giống cây rừng mới chọn tạo bằng nuôi 
 cấy mô. Hội nghị CNSH toàn quốc. Hà Nội - tháng 11 năm 2003. 
 4. K.K.N. Nair, K.V. Bhat, E. M. Muralidharan, 2003. Quality Timber Products of Teak from 
 Sustainable Forest Management. TEAKNET, 2 - 5 December 2003, Peechi, Kerala, India. 
RESEARCH ON SELECTION AND PROPAGATION OF MELIA AZEDARACH AND TECHTONA 
GRANDIS FOR HIGH YEILD 
Doan Thi Mai, Le Son , Nguyen Thi Thom and Phan Quyen 
Forest Tree Improvement Research Centre, FSIV 
SUMMARY 
 Teak (Tectona grandis) is a high value forest tree introduced into Vietnam in 1930s. Currently 
there are about 7000ha of Teak in Viet Nam. Melia azedarach is a native tree species, which has a high 
value and potential as an economic plantation species. However, the genetic attributes of these two 
species are poorly developed and require suitable genetic improvement programs to identify desirable 
traits and characteristics so as to improve the genetic quality of the current resource. 
 The Forest Tree Improvement Research Centre (FSIV) has selected 60 and 79 trees of plus trees 
of Teak and of Melia azedarach, respectively, from a series of plantations. Progeny and clonal trials have 
been established in some of the main climatic zones to compare tree performance in order to further 
improve the genetic resources of Teak and Melia azedarach in Vietnam. Propagation studies are carried 
out sucessfuly for the plus trees in order to quickly introduce the researches in to production. 
 Keywords: Breeding selection, propagation, Tectona grandis, Melia azedarach.