Nâng cao tính hiệu quả trong xây dựng và chọn lọc hệ thống bài tập phục vụ dạy học phát âm tiếng Pháp

 dạng bài tập phát âm
Dưới đây chúng tôi giới thiệu về các dạng bài tập mà giáo viên có thể xây dựng, sử dụng
trong dạy phát âm. Các dạng bài tập được giới thiệu không bị áp đặt trật tự sử dụng trong một buổi
học vì hiếm khi giáo viên dành cả buổi cho học phát âm do như vậy sẽ không hiệu quả. Trong mỗi
buổi học giáo viên chỉ cần dành 5 đến 15 phút cho dạy phát âm là vừa phải và việc lựa chọn dạng
bài tập sử dụng tuỳ theo mục đích của mỗi buổi dạy [8].
2.2.1. Bài tập nghe tiếp nhận
Dạng bài tập này nhằm mục đích cho người học có ý thức về các hiện tượng phát âm trong
tiếng Pháp: các sắc thái biểu cảm, ngữ điệu, nhịp và đặc biệt là các cặp âm đối lập dễ bị nhầm lẫn
khi nghe và phát âm [3].
Dạng bài tập nghe tiếp nhận gồm hai giai đoạn chính: giai đoạn nghe phân biệt và giai đoạn
nghe nhận diện. Với dạng bài tập này tốt nhất là không dùng đến tài liệu viết, hình biểu thị hỗ trợ
vì có thể làm phân tán sự chú ý của người học vào mục đích phân biệt, nhận diện. Tuy nhiên điều
này dễ được chấp nhận bởi đối tượng học sinh nhỏ hơn là đối tượng người học lớn.
Trong giai đoạn nghe phân biệt người học sẽ được nghe hai hiện tượng phát âm và xác định
xem liệu chúng giống nhau hay khác nhau. Còn với giai đoạn nghe nhận diện, người học cần nghe
và xác định hiện tượng phát âm liên quan. Chẳng hạn, người học sẽ được cho nghe một câu bất kì
và phải xác định số âm tiết, số nhóm nhịp hay dạng ngữ điệu của câu đó.
Giai đoạn nghe phân biệt là tiền đề cho giai đoạn nghe nhận diện. Các kết quả của bài tập
nghe phân biệt phải đạt từ 80% câu trả lời tốt trở lên thì mới có thể chuyển sang giai đoạn nghe
nhận diện [6]. Để giai đoạn nghe nhận diện đạt kết quả tốt thì trong giai đoạn nghe phân biệt, các
hiện tượng phát âm mà đặc biệt là các âm cần được đặt vào trong ngữ cảnh từ thuận lợi nhất đến
ngữ cảnh ít thuận lợi nhất. Ngữ cảnh thuận lợi sẽ giúp người học được nghe các đặc trưng của hiện
tượng phát âm rõ ràng nhất. Giảm dần mức độ thuận lợi của ngữ cảnh để luyện tập cho khả năng
phân biệt, nhận biết của người học tăng dần lên. Chẳng hạn, với các nguyên âm thì chúng sẽ được
nghe rõ ràng nhất khi đặt trong âm tiết đóng mang trọng âm. Giáo viên có thể tận dụng dạng ngữ
cảnh này ở giai đoạn nghe đầu trước khi chuyển sang giai đoạn nghe các nguyên âm trong âm tiết
mở. Dưới đây là ví dụ minh hoạ về 2 giai đoạn bài tập cho phép học sinh nghe phân biệt, nhận diện
tốt các nguyên âm mũi [7].
142
Nâng cao tính hiệu quả trong xây dựng và chọn lọc hệ thống bài tập phục vụ dạy học...
Giai đoạn 1 Giai đoạn 2
[E˜] [a˜] [O˜] [E˜] [a˜] [O˜]
Pince
Teinte
Pense
Tente
Ponce
Tonte
Pain
Teint
Paon
Temps
Pont
Ton
Còn các phụ âm trước tiên cần được giới thiệu trong âm tiết mang trọng âm và ở vị trí đầu
âm tiết để có thể được nghe thấy rõ nhất. Và lưu ý là phải giới thiệu các phụ âm ở tất cả các vị trí
trong từ : đầu, giữa, cuối từ vì thực tế trong một số ngôn ngữ các phụ âm không tồn tại ở tất cả các
vị trí và do đó sẽ rất khó khăn cho người học khi nghe phụ âm ở vị trí không quen thuộc mà không
được làm quen từ trước.
Để tăng hứng thú cho người học trong giai đoạn này đặc biệt là khi học về các cặp âm, giáo
viên cũng nên chú ý tới tính ứng dụng của ngữ liệu được sử dụng. Cụ thể là các âm lúc đầu được
đặt trong các từ riêng lẻ nhưng sau đó sẽ đưa vào trong các cặp đôi câu tối thiểu có nghĩa nhất
định.
Ngoài ra giáo viên được khuyến khích gắn kết các hiện tượng phát âm với các màu sắc cũng
như vận động của cơ thể hoặc của bộ máy cấu âm. Chẳng hạn khi muốn cho học sinh hình dung rõ
hơn về sự khác biệt giữa âm mũi và âm miệng (ví dụ: [a] – [a˜], [b] – [m]) thì chỉ cần bịt mũi lại và
phát âm. Sự khác biệt về âm thanh sẽ khác nhau giữa âm mũi và âm miệng. Nếu việc phát âm âm
miệng không bị ảnh hưởng khi bịt mũi thì với các âm mũi âm thanh phát ra sẽ bị ảnh hưởng. Dưới
đây là ví dụ minh hoạ gắn với giai đoạn bài tập nghe phân biệt và bài tập nghe nhận diện trong đó
học sinh cần vận động để thực hiện bài tập [6].
Bài tập nghe phân biệt
Các bạn sẽ nghe các cặp hai số một. Hãy chú ý tới số âm tiết tương ứng với mỗi số. Nếu bạn
cho rằng hai số được phát âm có cùng số lượng âm tiết, hãy giơ thẻ xanh lên. Nếu bạn cho rằng
hai số có số âm tiết khác nhau, hãy giơ thẻ đỏ lên (Ví dụ: 56-27 (thẻ đỏ), 21-125 (thẻ xanh), 14-29
(thẻ xanh), 71-82 (thẻ xanh). . . ).
Bài tập nghe nhận diện
Các bạn sẽ nghe các câu có nhiều nhóm nhịp, hãy giơ số ngón tay tương ứng với số nhóm
nhịp của mỗi câu (Ví du: à midi / ou ce soir / si tu veux (giơ 3 ngón tay), Ce soir / ou demain soir
(giơ 2 ngón tay), Jean / Paul / et Marie (giơ 3 ngón tay),. . . ).
2.2.2. Bài tập phát âm có sử dụng tài liệu viết, hình biểu thị kèm theo
Sau khi người học đã thành công ở giai đoạn nghe tiếp nhận, giáo viên có thể cho nghe và
chỉ cho họ biết về dạng hình ảnh hoặc chữ viết tương ứng với hiện tượng phát âm. Thông qua dạng
viết thì các vị trí nối âm, luyến âm, hiện tượng e "không ổn định" (e instable) không được phát
âm. . . sẽ dễ hình dung hơn với người học. Dạng chữ viết còn đặc biệt có ý nghĩa đối với các âm vì
học sinh sẽ hiểu được một âm trong tiếng Pháp có thể có nhiều dạng chữ viết tương ứng (ví dụ: [a˜]
có thể tương ứng với các dạng chữ viết an, am, en, em, aon, aen.) và một dạng chữ viết thì cũng có
thể có nhiều cách phát âm (Ví dụ: en có thể được phát âm là [a˜] trong lent hoặc [E˜] trong moyen).
Dạng bài tập này có thể được thực hiện dưới nhiều hình thức khác nhau. Chẳng hạn nghe và
điền chữ, từ còn thiếu; nghe câu và xác định mô hình nhịp tương ứng; nghe câu và xác định dạng
ngữ điệu... Dưới đây là một số ví dụ minh hoạ cho dạng bài tập này [4]:
1. Hãy nghe và xác định số nhóm nhịp trong câu:
a) Allô, Sophie, c’est Maman.
b) Ton frère vient dıˆner à la maison avec une amie.
143
Trương Thị Thuý
2. Hãy nghe và gạch dưới những âm tiết có chứa âm [E˜]: Je sors mon chien chaque matin.
Demain, mes cousins viennent à Reims avec leur chienne et leur cinq enfants.
3. Hãy nghe và điền vào chố trống u hoặc ou: C’est t_t? T_ es s_r? S_per! Merci beauc_p.
Alors t_ l’as l_? J’ai t_t l_.
2.2.3. Bài tập thực hành phát âm
Các bài tập thực hành phát âm được người học thực hiện sau khi đã hoàn thành các bài tập
nghe tiếp nhận. Các bài tập thực hành phát âm có thể có tài liệu hỗ trợ (dạng âm thanh và/hoặc
dạng viết) hoặc không có tài liệu hỗ trợ tuỳ vào dạng bài tập. Với các dạng bài tập này thì việc thực
hành trên lớp chỉ là phụ so với việc học sinh sẽ phải tự luyện tập một mình ngoài giờ học, tốt nhất
là ở nhà khi mà người học có thể thoải mái nói to mà không làm phiền mọi người xung quanh.
Việc ghi âm lại các bài tập thực hành phát âm được khuyến khích để người học có thể tự nghe lại
và sửa lỗi hoặc nhận được sự góp ý từ bạn bè, giáo viên.
Có 4 dạng bài tập thực hành phát âm thường gặp nhất là nhắc lại / bắt chước, chuyển đổi,
đọc to và nói tự nhiên
Nhắc lại / bắt chước
Đây là dạng bài tập được sử dụng rất phổ biến trong thực hành phát âm. Bài tập dạng này
cho phép phát triển khả năng ghi nhớ, bắt chước các hiện tượng ngữ âm của người học, giúp bộ
máy cấu âm trở nên linh hoạt, mềm dẻo hơn [3].
Với dạng bài tập này giáo viên có thể yêu cầu người học nghe các giọng khác nhau và bắt
chước cách nói của các giọng đó (giọng robốt, giọng người kể chuyển, giọng nói chuyện với em
bé, . . . ) hoặc là người học sẽ nghe và nhắc lại các âm tiết, các từ, các câu đảm bảo về mặt nhip,
ngữ điệu, . . . .
Có hai dạng phổ biến liên quan đến dạng bài tập nghe và nhắc lại âm tiết là đọc lùi âm tiết
(các âm tiết trong từ hoặc trong câu được đọc từ phải sang trái. Ví dụ: Il a fumé [me] – [fy/me] –
[la/fy/me] – [i/la/fu/me]) và đọc tiến âm tiết (tức là các âm tiết trong từ hoặc trong câu được đọc
từ trái sang phải. Ví dụ:Il a fumé. [i] – [i/la] – [i/la/fy] – [i/la/fy/me]). Dạng bài tập thường được
sử dụng khi dạy và sửa lỗi về tách âm tiết, đọc nhóm phụ âm và âm tiết mang trọng âm.
Dạng bài tập nhắc lại / bắt chước hiện nay vẫn thường được giáo viên sử dụng kèm tài liệu
viết hỗ trợ bên cạnh tài liệu nghe vì tính thuận tiện, dễ sử dụng của tài liệu viết. Tuy nhiên, để sự
chú ý của người học tập trung hoàn toàn vào mục đích làm chủ phát âm thì với dạng bài tập này
giáo viên cố gắng chỉ sử dụng tài liệu nghe trong quá trình học sinh thực hiện bài tập, tránh sử
dụng tài liệu viết hỗ trợ. Sở dĩ như vây là vì có tài liệu viết trong tay học sinh sẽ bị phân tán bởi
yếu tố nghĩa. Cũng cần lưu ý là nếu chỉ sử dụng tài liệu nghe thì để cho trí nhớ của người học được
thích nghi từng bước các bài tập ban đầu chỉ đưa vào các từ, cụm từ, câu ngắn sau đó mới dần dần
đưa các câu dài vào.
Đối với hình thức tổ chức thực hiện bài tập dạng này, giáo viên có thể yêu cầu cả lớp nhắc
lại theo mẫu hoặc nhắc lại theo người đại diện nhóm nhỏ. Cách thức tổ chức nhắc lại theo nhóm sẽ
cho phép những học sinh nhút nhát nhất có thể tham gia tuy nhiên để đánh giá, kiểm tra về mức độ
"thành tích" của người học thì cách thức tổ chức này không hiệu quả. Còn với cách nhắc lại theo
người đại diện nhóm thì mỗi người học sẽ phải có tinh thần trách nhiệm cao hơn trong luyện tập
vì sẽ cần phải làm mẫu cho nhóm của mình [9].
Một điểm lưu ý giáo viên khi lựa chọn, xây dựng dạng bài tập này trong việc nhắc lại các
âm để đảm bảo nguyên tắc từ dễ đến khó là ban đầu nên cho người học nhắc lại riêng rẽ từng âm
trong các ngữ cảnh khác nhau rồi mới cho nhắc lại theo từng cặp âm đối lập trong các từ (ví dụ :
peu / pou; te / tout; que / cou; ..), cụm từ của câu (Ví dụ: C’est dessous ou dessus?; Tu es suˆr que tu
144
Nâng cao tính hiệu quả trong xây dựng và chọn lọc hệ thống bài tập phục vụ dạy học...
es sourd?) hoặc qua các cặp câu (ví dụ: C’est tout vu! / C’est tout vous!; C’est un début / C’est un
des bouts). Việc nhắc lại theo từng cặp âm đối lập là việc làm khó vì các cụm từ dễ gây nhầm lẫn
như hiện tượng đọc líu nên việc nhắc lại các cặp âm đối lập trong cùng câu thường chỉ nên dùng
từ trình độ B1 trở đi (Ví dụ: - Mon thé t’a-t-il tout ôté ta toux?) [2].
Chuyển đổi
Với dạng bài tập này học sinh sẽ phải thực hiện chuyển đổi theo mẫu nhằm đáp ứng được
mục đích của bài tập gắn với hiện tượng âm học hay thanh điệu nào đó [3]. Việc chuyển đổi được
thực hiện có thể liên quan đến ngữ điệu, từ vựng hay ngữ pháp. Thông thường người học sẽ nói ra
phương án trả lời của mình trước khi có thể nghe được phương án trả lời mẫu trong tài liệu nghe.
Dưới đây là một số ví dụ minh hoạ [1]:
1. Với mục đích dạy cho người học về âm [ø]: Hãy nghe và đưa ra câu trả lời cho câu hỏi
"Qu’est-ce que tu veux?" bằng cách sử dụng từ gợi ý theo mẫu (Ví dụ: Qu’est-ce que tu veux?→
(du feu) Trả lời: Je veux du feu).
2. Với mục đích dạy cho người học về âm [r]: Hãy nghe và đưa ra câu trả lời theo mẫu (Ví
dụ: Ta mère est partie?→ Trả lời: Non, ma mère va partir).
Đọc to
Trong hoạt động này học sinh chủ yếu sẽ phải đọc bài khoá có sẵn. Để hoạt động này có
thể phản ánh chính xác khả năng phát âm của người học thì giáo viên cần để cho học sinh có giai
đoạn chuẩn bị để hiểu bài khoá (điều này đảm bảo khi đọc học sinh tập trung được sự chú ý của
mình vào phát âm chứ không bị phân tán bởi yếu tố nghĩa) và đánh dấu các hiện tượng phát âm
đặc thù trong văn bản [6]. Giáo viên có thể cho học sinh chuẩn bị theo nhóm hoặc theo cá nhân rồi
sau đó cá nhân sẽ thực hiện đọc và ghi âm. Nếu chuẩn bị theo nhóm thì cố gắng để các thành viên
trong cùng một nhóm không có những khó khăn giống nhau khi phát âm để có thể hỗ trợ, góp ý
cho nhau [9]. Việc ghi âm trong thực hành phát âm rất quan trọng vì nó cho phép đánh giá mức độ
tiến bộ của người học thông qua hoạt động tự sửa lỗi, sửa lỗi lẫn nhau giữa người học hoặc giáo
viên sửa lỗi cho học sinh.
Nói tự nhiên
Hoạt động này có thể thực hiện thông qua hoạt động đóng vai theo tình huống hoặc liên
quan đến một chủ đề quen thuộc. Để có sự thống nhất ở mức độ nào đó trong nội dung nói thì có
thể gắn với một (chuỗi) hình ảnh nhất định. Tuy nhiên cho dù là tình huống có sẵn kịch bản hay là
dùng những hình ảnh, nội dung mang tính chất định hướng thì hoạt động nói tự nhiên vẫn đòi hỏi
học sinh phải chú ý tới yếu tố nghĩa và diễn đạt đặc biệt là ở giai đoạn ban đầu, mục đích đánh giá
khả năng phát âm do đó sẽ không được phản ánh chính xác. Chỉ khi người học có khả năng ghi
nhớ, học thuộc được nội dung cần nói thì mới có thể tự giải phóng bản thân khỏi yếu tố nội dung
mà tập trung vào việc phát âm cũng như có thể thử nghiệm các cách thể hiện khác nhau.
3. Kết luận
Những năm gần đây phần lớn sinh viên khoa Pháp bắt đầu học ngôn ngữ này khi vào đại
học. Thực tế này đòi hỏi người giáo viên ngoài việc giới thiệu cho học sinh nguồn tài liệu để sử
dụng thì việc hướng dẫn, định hướng sử dụng hiệu quả nguồn tài liệu đó là rất cần thiết để giúp
cho hoạt động tự học của học sinh trở nên hiệu quả hơn. Với nội dung đề cập tới các nguyên tắc
trong lựa chọn và xây dựng bài tập phát âm cũng như các dạng bài tập phát âm tiếng Pháp, tác giả
bài báo hi vọng và tin tưởng về tính hữu ích của nó trong việc giúp giáo viên có định hướng để xây
dựng và chọn lọc một cách khoa học hệ thống bài tập phát âm phù hợp. Điều đó là nền tảng để
giáo viên có thể làm chủ hoạt động dạy học phát âm của mình, góp phần cải thiện khả năng phát
âm của học sinh.
145
Trương Thị Thuý
TÀI LIỆU THAM KHẢO
[1] Abry D., 2011. Les 500 exercices de phonétique – Niveau A1/A2. Hachette, Paris.
[2] Abry D. et Veldeman-Abry J., 2007. La phonétique – audition, prononciation, correction.
Clé International, Paris.
[3] Champagne-Muzar C. et Bourdages J., 1998. Le point sur la phonétique. Clé International,
Paris.
[4] Charliac L., 2003. Phonétique progressive du franc¸ais avec 400 exericces – Niveau débutant.
Clé International, Paris.
[5] Conseil de l’Europe, 2005. Un cadre européen commun de référence pour les langues:
apprendre, enseigner, évaluer. Didier, Paris.
[6] Lauret B., 2007. Enseigner la prononciation du franc¸ais: questions et outils. Hachette, Paris.
[7] Léon M., 2003. Exercices systémaitiques de prononciation franc¸aise. Hachette, Paris.
[8] Nguyễn Quang Thuấn, 2005. Méthodologie de l’enseignement des compétences
communicatives. Đại học Quốc gia Hà Nội.
[9] Trương Thị Thuý, 2014. Việc tạo nhóm trong tổ chức hoạt động học tập theo nhóm. Tạp chí
Khoa học, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội, Số 59 (6BC), tr 257-274.
ABSTRACT
Improving the exercises used in teaching French Pronunciation
Pronouncing words correctly is essential for anyone learning French. Using pronunciation
exercises is simple, convenient andaccessible. However this method has been show to be
ineffective. This is due in part to the scattered contents within the book, and its also because
the user does not understandthe design and specific purpose of each type of exercise. This article
provides basic information that teachers need to better orient pronunciation teaching activities so
that students use self-study pronunciation exercises more effectively.
Keywords: French pronunciation, exercises.
146