Một vài đề xuất về việc khai thác ma thuật dân gian trong hoạt động du lịch

đến sức khỏe, kinh tế, đời sống con người. 
2.2. Ứng dụng, khai thác tri thức ma thuật dân 
gian trong hoạt động du lịch 
2.2.1. Sử dụng tri thức ma thuật dân gian làm 
nguồn tư liệu văn hóa trong hoạt động hướng dẫn, lữ 
hành 
- Tư liệu hướng dẫn cung đường 
Du lịch không phải chỉ là điểm đến, mà là cả một 
cuộc hành trình từ khi du khách rời khỏi ngôi nhà của họ. 
Vì vậy, tác nghiệp trên cung đường là nhiệm vụ quan 
trọng của hướng dẫn viên, giúp chuyến đi thêm giá trị, 
giảm bớt mệt mỏi cho du khách trên những chặng đường 
dài. Thực tế, nhiều hướng dẫn thường lựa chọn phương 
pháp hoạt náo (hát, kể chuyện cười, chơi trò chơi), 
điều này đem đến không khí sôi động nhưng là một sự 
lãng phí những tài nguyên quý giá trên hành trình đi qua 
những sắc thái thiên nhiên và văn hóa sinh động. Tri thức 
về phương thuật dân gian, có thể làm tài liệu thuyết minh 
cung đường với những mục đích, nội dung sau: 
+ Trấn an tâm lý: Trong tâm lý của nhiều người, du 
lịch vùng dân tộc thiểu số mặc dù hấp dẫn song có chút 
“đáng ngại” bởi những phong tục văn hóa bí ẩn giữa 
vùng “thâm sơn cùng cốc”, giữa vương quốc của bùa 
ngải, ma gà. Không ít người Kinh miền xuôi có định 
kiến, rằng người dân tộc thiểu số ai cũng giỏi chài, nèm 
và các phương thuật làm hại. Điều này có thể khiến 
chuyến trải nghiệm bớt phần thú vị. Nhiều trường hợp, 
khách thể hiện thái độ đề phòng, nghi kỵ một cách thái 
quá và thiếu tế nhị, gây tổn thương cho cộng đồng bản 
địa. Vì thế, trên đường đi, hướng dẫn viên nên cung cấp 
thông tin về ma thuật dân gian, lý giải về bản chất của 
bùa chú, nèm chài, huyết ngải, thư phù giúp du khách 
có cái nhìn khách quan, cởi mở với văn hóa vùng cao, 
bớt đi những định kiến thiếu căn cứ. 
+ Định hướng ứng xử: Bên cạnh việc trấn an du 
khách, rằng đa phần các ma thuật, bùa chú đều hướng 
đến mục đích bảo vệ, hướng dẫn viên cũng có thể nghiên 
cứu tài liệu, tham khảo ý kiến của những người có hiểu 
biết về văn hóa để đưa ra lời khuyên phù hợp về dấu hiệu 
nhận biết, cách phòng tránh những ma thuật làm hại khi 
đến một vùng đất lạ (như không vứt tóc rụng bừa bãi, 
tránh để quên tư trang cá nhân, bảo vệ các thông tin riêng 
tư như ngày sinh, địa chỉ, đi đường bắt gặp vật lạ không 
nên tò mò cầm nắm, nghe tiếng gọi, lời nói “bất thường” 
không vội vàng đáp lời). Khi qua những địa phương 
được coi là “vùng lõi” của ma thuật, điều hành tour và 
hướng dẫn nên tránh dừng xe 
N.T.S.Linh/ No.16_June 2020|p.67-71 
ăn uống hoặc chủ động nhắc nhở du khách. Bên cạnh đó, 
bản thân hướng dẫn viên và du khách cần có những hiểu 
biết cơ bản để điều chỉnh cách ứng xử phù hợp theo 
nguyên tắc tôn trọng tín ngưỡng của người bản địa. Ví 
dụ, hầu hết các tộc người đều có kiêng kị nhất định đối 
với phụ nữ có thai. Do vậy, nếu đoàn khách có người 
mang thai cần lưu ý và thông cảm cho gia đình nếu phải 
áp dụng một số ma thuật dân gian để giải trừ rủi ro (chẳng 
hạn, theo quan niệm của người Mông, thai phụ đến thăm 
bà đẻ sẽ dẫm cạn mạch sữa, phải làm mẹo bằng cách lấy 
giày dép rửa sạch đặt vào gầm giường trẻ nhỏ). 
+ Lồng ghép thuyết minh về các địa chí, danh nhân: 
Trên cung đường, rất nhiều địa danh gắn với huyền thoại, 
dã sử mang yếu tố bí thuật dân gian. Hướng dẫn viên có 
thể tạo ra những bài thuyết minh ấn tượng bởi yếu tố bí 
ẩn ma thuật luôn luôn hấp dẫn, ví dụ như huyền thoại 
vùng Thất Khê (Lạng Sơn) mà tác giả sưu tầm được qua 
lời kể của ông Nguyễn Xuân Bách (giảng viên trường 
CĐ Văn hóa nghệ thuật Việt Bắc - Thái Nguyên): “Ngày 
xưa, ở Thất Khê có nhiều người Hoa sinh sống, làm ăn 
phát đạt, tích trữ được nhiều của cải, vàng bạc. Sẵn có 
phép phong thủy và trấn yểm nên họ thường đem vàng 
bạc đi chôn tại những nơi địa linh. Đồn rằng, trên đỉnh 
núi chếch hướng Đông Bắc cánh đồng Thất Khê một kho 
báu, nơi người ta đã chôn sống 99 bà chửa để tế thần. 
Câu chuyện đáng sợ đi vào quên lãng cho đến một ngày 
nọ, có tốp người Hoa kéo nhau lên núi. Họ cúng bái một 
ngày trên ấy rồi quây cót kín mít xung quanh. Sáng hôm 
sau, người dân đi qua thấy khu ấy bị đào xới, trêm nền 
đất, có nhiều vòng tròn to nhỏ, đồn là vết đáy chum, 
đáy chĩnh đựng vàng. Tại cái chỗ bàn đặt hương án, 
người ta thấy trên cái đĩa dâng tế phẩm có 99 cái đòng 
lúa non và một con cá chép đang chửa”. 
Rất nhiều địa phương còn lưu truyền những huyền 
thoại ma thuật kỳ bí như thế. Đây là nguồn tư liệu để 
hướng dẫn viên lồng vào các bài thuyết minh, tạo hấp 
dẫn trên hành trình khám phá văn hóa cung đường. 
 - Tư liệu thuyết minh tại điểm 
Kiến thức về ma thuật dân gian là một bộ phận trong 
hệ thống tri thức tổng quan về điểm đến, trong mối quan 
hệ tổng hòa của đặc điểm sinh thái, hoạt động sản xuất, 
đời sống vật chất và tinh thần: 
+ Trong quá trình du khách khám phá hoạt động sản 
xuất nông nghiệp và nghề thủ công, hướng dẫn viên tại 
điểm có thể giới thiệu về những ma thuật dự đoán, điều 
khiển thời tiết, ma thuật nông nghiệp (gieo hạt, gặt hái, 
phòng chuột bọ, sâu bệnh, chăm nuôi gia súc gia cầm), 
các kiêng kị và ma thuật hóa giải vi phạm kiêng kị trong 
sản xuất và sinh hoạt; 
+ Thuyết minh về kiến trúc nhà ở, ẩm thực, trang 
phục kèm phần lý giải ý nghĩa của những chi tiết, vật 
dụng mang dấu ấn ma thuật như bùa, taleo, bồ vía, bó 
lúa, ống bương làm phép, hòn đá kê chân kiềng, cột cái 
nhà sàn; 
+ Giới thiệu về các nghi lễ ma thuật hoặc một nghi 
thức ma thuật cụ thể trong lễ hội địa phương; 
+ Đan xen với hoạt động thuyết minh, hướng dẫn 
viên có thể giao lưu, chia sẻ với khách về những đề tài 
gần gũi trong cuộc sống, gắn với ma thuật. Ví dụ, người 
Khơ-mú có thuật trồng khoai sọ, bí đỏ xen lúa, ngô trên 
nương. Khi thu hái bà chủ phải cố tình để chúng chạm 
vào nhau cho “linh tinh giao hòa”, lúa ngô các vụ sau dễ 
dàng sinh sôi nảy nở. Phong tục này gợi ra nhớ đến 
những kinh nghiệm trồng cấy ruộng nước đậm chất phồn 
thực của người miền xuôi và mở ra một đề tài thảo luận 
thú vị cho du khách. Một số mẹo chữa bệnh, chăm sóc 
phụ nữ có thai, sản phụ và trở sơ sinh là sự kết hợp giữa 
yếu tố tín ngưỡng và bài thuốc, kinh nghiệm dân gian có 
tính khoa học. Trong quan niệm nhiều người, miền núi 
là một thế giới bí ẩn với vô vàn kinh nghiệm quý giá có 
thể tiếp thu, học hỏi. Đối tượng khách du lịch là nữ giới 
và người cao tuổi có xu hướng quan tâm đến vấn đề này. 
2.2.2. Khai thác trong hoạt động trưng bày, tái hiện, 
tổ chức trải nghiệm 
Quá trình xây dựng, phát triển điểm du lịch luôn cần 
đến sự góp ý của cộng đồng và các nhà khoa học về định 
hướng khai thác tài nguyên văn hóa bản địa trong thiết 
kế không gian, kiến trúc, xây dựng sản phẩm du lịch theo 
hướng vừa đáp ứng nhu cầu, thị hiếu du khách, vừa tôn 
trọng và phát huy các giá trị văn hóa cộng đồng. Ma thuật 
dân gian hoàn toàn có thể được xem là một nguồn tài 
nguyên nhân văn khai thác dưới nhiều góc độ: 
- Hoàn thiện hệ thống kiến trúc nhà ở truyền thống với 
dấu ấn tín ngưỡng dân gian; 
- Xây dựng nhà hàng, khu nghỉ dưỡng, khu vui chơi 
giải trí, địa điểm check-in có sử dụng chất liệu văn 
hóa dân gian gắn với ma thuật như lá bùa, sợi dây vía, 
chiếc địu, các công cụ lao động đính giấy đỏ, bồ vía, 
taleo, túm lông động vật; 
- Xây dựng dịch vụ dưỡng sinh, chăm sóc sức khỏe 
có sự kết hợp của y thuật dân tộc và mẹo chữa bệnh 
dân gian; 
N.T.S.Linh/ No.16_June 2020|p.67-71 
- Thiết kế đồ lưu niệm đặc trưng gắn với ma thuật như 
các vật dụng cầu may, trừ tà ; 
- Tổ chức các hoạt động trải nghiệm độc đáo: 
Khách tham quan không chỉ được quan sát, giới thiệu 
những dấu tích, hiện vật gắn với ma thuật dân gian mà 
còn được trải nghiệm những hoạt động văn hóa tín 
ngưỡng thực tiễn, ví dụ: 
+ Trải nghiệm khâu địu, làm vòng vía, vòng dâu, túi 
bùa, quả còn, mũ trẻ em: Vào những ngày đặc biệt, khách 
có thể thỉnh xin thầy cúng những lá bùa bảo vệ sức khỏe 
và trải nghiệm hoạt động khâu túi bùa theo sự hướng dẫn 
của người có kinh nghiệm. Tuy nhiên, cần lưu ý rằng, có 
những phương thuật ở một thời điểm nhất định là rất tốt 
song sẽ gây phương hại trong tình huống khác. Ví dụ, theo 
tư liệu của Hoàng Anh Sướng, thầy mo người Mường có 
thể làm bùa gắn bó từ hai mảnh áo, đôi đũa đang ăn dở của 
đôi vợ chồng. Nhưng khi một trong hai người mất, theo 
tín ngưỡng, người kia cũng sẽ phải “đi theo”. Để giải bùa, 
cần phép cao tay hơn để tách hai đôi đũa hoặc lấy hai mảnh 
vải áo (được cất giữ), đem ra suối, khấn đọc thần chú, thả 
chúng trôi về hai hướng khác nhau [6]. Trường hợp thầy 
Mo đã mất hoặc thất lạc mà không thể giải bùa, sẽ gây 
nguy hiểm hay tâm lý lo lắng, bất an cho người còn lại. Vì 
thế, tất cả việc khai thác du lịch tâm linh, cần vô cùng thận 
trọng. 
+ Trải nghiệm trò chơi dân gian mang tính ma thuật: ở 
một số cộng đồng, vẫn lưu truyền những trò chơi dân gian 
mang tính ma thuật kỳ bí như trò đồng ếch, đồng chổi, đưa 
ma, bói chén (người Kinh), đẩy gậy, nhảy lửa (Pà Thẻn, 
Dao) Những trò chơi này có thể lồng ghép vào các hoạt 
động vui chơi ban đêm, trong không gian tạo cảm giác linh 
thiêng, bí ẩn (như cắm trại trong rừng, nhà sàn), đem đến 
cho du khách những trải nghiệm ấn tượng. 
2.2.3. Xây dựng tour du lịch trải nghiệm chuyên 
biệt 
Là một quốc gia nông nghiệp, người Việt Nam tin 
vào thế giới tâm linh và có đời sống tín ngưỡng phong 
phú. Bên cạnh hình thức du lịch tâm linh phổ biến như 
thăm viếng đền, chùa, lễ hội, có thể xây dựng các tour 
chuyên biệt chủ đề trải nghiệm ma thuật dân gian như: 
khám phá những vùng đất kỳ bí nổi tiếng thuật bùa ngải 
nơi du khách có thể gặp gỡ người thực, việc thực; khám 
phá ma thuật nông nghiệp qua lễ xuống đồng, mừng lúa 
mới, cầu mưa, trừ dịch bệnh; khám phá y thuật dân gian 
gắn với tín ngưỡng Ở đây, chúng tôi minh họa cụ thể 
hơn với tour du lịch tâm linh mang chủ đề: “Khám phá 
ma thuật dân gian trong Tết Đoan Ngọ của người Việt”. 
Trong cuốn “Hội hè lễ tết của người Việt”[5], nhà 
dân tộc học Nguyễn Văn Huyên khẳng định, “tết Đoan 
Ngọ là lễ kỳ lạ nhất trong lịch sử người Việt” bởi nó là 
một chuỗi những ma thuật độc đáo: Tắm bằng nước đun 
rễ cây thơm, hoặc hoa nhài để xua tà khí. Phơi sách vở, 
đồ đạc để sự học hành, làm ăn được sáng loáng, khai 
thông. Nếu trời mưa đúng giờ ngọ, thì lấy ống tre hứng 
nước mưa, coi nước đó có tác dụng thần diệu, có thể chữa 
bệnh đau mắt, đau bụng. Để xua đuổi tà ma, lấy lá ngải 
tết hình con giáp của năm và treo vào cửa nhà, với niềm 
tin mùi hắc của lá ngải sẽ góp phần giúp con giáp có thêm 
sức mạnh, che chở cho dân chúng tà ma, chướng khí. Phụ 
nữ sẽ thắt chặt bụng bằng “dây vôi”, sau một thời gian, 
họ sẽ cởi dây ra, buộc vào cột nhà và nói: “Bệnh làm thân 
tôi đau quặn hãy nhập vào cây cột này”. Trẻ con được 
đeo vào cổ những chiếc bùa làm bằng chỉ ngũ sắc, trong 
đựng bột nhang hay bột thần sa, chanh, hạt lựu, cà, phật 
thủ... Các bà mẹ còn mang những chiếc áo của con tới 
đền, nhờ đóng vào đó dấu đỏ của các vị thần hùng mạnh. 
Trên cơ sở những tri thức dân gian về phương thuật trong 
ngày tết Đoan Ngọ, có thể xây dựng một số sản phẩm du 
lịch sau: 
- Tham quan làng quê, trải nghiệm không gian chợ 
truyền thống ngày tết Đoan Ngọ. 
- Trải nghiệm làm các món bánh dân gian tế tổ tiên 
và thần Hoàng trùng (theo phong tục ở một số 
địa phương). 
- Theo người bản địa đi tìm các cây thuốc quý, cắt và 
phơi thuốc, làm điếu ngải, tìm hiểu về thuốc 
nam và y học dân tộc. 
- Xin bùa và trải nghiệm làm bùa (những loại bùa 
đơn giản, làm từ các loại thảo dược), tết con 
giáp bằng lá ngải, khâu túi bùa. 
- Trải nghiệm một số phương thuật dân gian như 
nhuộm móng, thắt bụng, khảo quả. 
- Dưỡng sinh bằng các liệu pháp dân gian. 
- Tham gia trồng cây thuốc 
2.2.4. Xây dựng bảo tàng chủ đề ma thuật 
Bảo tàng là công trình kiến trúc có giá trị lưu giữ văn 
hóa, lịch sử, đánh dấu từng chặng đường trên hành trình 
văn minh nhân loại. Bảo tàng được xem như một trong 
những điểm đến hấp dẫn, là sự lựa chọn của những du 
khách yêu văn hóa. Chúng tôi đưa ra ý tưởng xây dựng 
bảo tàng với chủ đề ma thuật bởi: Thứ nhất, đất nước ta 
có thế mạnh về văn hóa tâm linh; các hình thức ma thuật 
dân gian đa dạng, kỳ bí; nguồn tư liệu văn bản cũng vô 
N.T.S.Linh/ No.16_June 2020|p.67-71 
cùng phong phú. Thứ hai, du khách có xu hướng thích 
khám phá, trải nghiệm, chụp ảnh tại những không gian 
mới mẻ, lạ lẫm, kỳ bí. Thứ ba, hiện tại, trên cả nước, chưa 
có công trình bảo tàng nào khai thác chủ đề đặc biệt này. 
 Kết cấu bảo tàng Ma thuật bao gồm nhiều không 
gian như: ma thuật phương Đông, ma thuật phương Tây, 
ma thuật châu Phi - Mĩ La Tinh... Trong mỗi không gian 
có thể khai thác các hình tượng như thầy phù thủy, các 
hiện vật ma thuật, tái hiện nghi lễ ma thuật. Ngoài ra, có 
không gian trải nghiệm, phòng dịch vụ, phòng trưng bày 
tác phẩm nghệ thuật về đề tài ma thuật, phòng chụp 
ảnh 
3. Kết luận 
Mặc dù được coi là một trong những hình thức tôn 
giáo cổ đại nhất trong lịch sử, song ma thuật vẫn tồn tại 
đến ngày nay, bất chấp sự phát triển mạnh mẽ của khoa 
học duy lí. Ngoài ý nghĩa về mặt tâm linh đối với cộng 
đồng cư dân bản địa, các tri thức ma thuật có thể được 
khai thác như một nguồn tài nguyên du lịch dồi dào tạo 
ra nhiều sản phẩm độc đáo. Tuy nhiên, việc làm này đòi 
hỏi sự cẩn trọng và những định hướng khai thác hợp lý 
trên cơ sở tôn trọng văn hóa truyền thống. Chúng tôi hy 
vọng có thể cụ thể hóa những ý tưởng trên đây với những 
kết quả thực nghiệm cụ thể, ở bước tiếp theo của nghiên 
cứu 
TÀI LIỆU THAM KHẢO 
[1]. Trần Thúy Anh (chủ biên, 2014), Giáo trình du 
lịch văn hóa - Những vấn đề lí luận và nghiệp vụ, Nxb 
Giáo dục, Hà Nội. 
[2]. Phan Hữu Dật (2009), “Ma thuật làm hại trong 
tín ngưỡng các dân tộc”, Tạp chí Dân tộc học, số 7, tr.15-
19. 
[3]. Đỗ Thị Thu Hà (2019), “Ma thuật - Khoa học - 
tôn giáo: một thế kỷ tranh luận của nhân học phương Tây 
và vấn đề về sự phiên dịch tương đồng”, Tạp chí Nghiên 
cứu văn hóa Việt Nam, số 3(183). 
[4]. Nguyễn Thị Hiền (2014), “Ma thuật - nhận diện 
và nghiên cứu trong nhân học”, Tạp chí Nghiên cứu tôn 
giáo, số 9. 
[5]. Nguyễn Văn Huyên (2017), Hội hè lễ tết của 
người Việt, Nxb Thế giới, Hà Nội. 
[6]. Lê Văn Kỳ, Thu Loan (2012), Lễ hội nông 
nghiệp Việt Nam, Nxb Văn hóa Dân tộc, Hà Nội. 
[7]. Hoàng Anh Sướng (2016), Bùa ngải xứ Mường, 
Nxb Công an nhân dân, Hà Nội. 
Some suggestions to expoit folk magic for tourism 
Nguyen Thi Suoi Linh 
Article info Abstract 
Recieved: 
28/4/2020 
Accepted: 
10/6/2020 
 Based on the research on folk magic of ethnic groups in Vietnam, the article offered 
some suggestions to exploit magic in tourism activities. Accordingly, the knowledge 
of magic is a rich, interesting guide resource. It also helps guides and visitors learn 
how to behave like local culture. Magical images and objects can be displayed in 
museums or used for decoration. Especially, it could become a unique travel product. 
Keywords: 
Magic, tourism, guides, 
belief, mysterious