Một số đặc điểm của lời dẫn chương trình truyền hình

i giới thiệu chương 
chức năng trung tâm của lời dẫn là dẫn dắt, trình: 
giới thiệu giúp khán thính giả truyền hình (2) Chào mừng quý vị đến với 
xem và hiểu chương trình, thì 16 thành tố chương trình “Vầng trăng cổ nhạc” đặc 
vừa nói ở trên có thể phân thành ba nhóm biệt, chương trình “Vầng trăng cổ nhạc” 
sau: thứ 100. 
 + Lời dẫn trực tiếp, gồm 2 thành tố: Chương trình do Ban Văn nghệ, Đài 
lời giới thiệu, lời chuyển tiếp. Truyền hình Thành phố Hồ Chí Minh thực 
 + Lời dẫn gián tiếp bậc một, gồm 2 hiện, được truyền hình trực tiếp từ sân 
thành tố: câu hỏi, hiệu lệnh. khấu nhạc nước, Công viên Văn hóa Đầm 
 + Lời dẫn gián tiếp bậc hai, gồm 12 Sen. 
thành tố: lời chào hỏi, lời phân tích – diễn Lời đầu tiên cho phép chúng tôi, La 
giải, lời kể chuyện, lời nhận xét – bình Thoại Phi và Quế Trân, thay mặt những 
luận, lời cảm ơn, lời chúc mừng, lời xin lỗi, người thực hiện chương trình, thay mặt tất 
lời đáp, lời phát biểu ý kiến cá nhân, lời cả những nghệ sĩ tham gia chương trình, 
phản bác – tranh luận, lời trò chuyện giữa xin gửi đến quý vị lời chúc sức khỏe và lời 
những NDCTTH, lời từ biệt. chào trân trọng. 
 Một số người cho rằng lời trò chuyện (La Thoại Phi – Quế Trân, HTV9, 
giữa NDCTTH không phải là lời dẫn. Vầng trăng cổ nhạc 100, 2009) 
Nhưng qua ví dụ sau đây, chúng ta thấy lời 
 33 
TẠP CHÍ KHOA HỌC - Trường ĐHSP TPHCM Tập 14, Số 2 (2017): 30-39 
 Bảng 1. Các thành tố của lời dẫn CTTH và chức năng 
 Thành Lời Lời dẫn Dạng thức 
 Chức năng 
 tố dẫn gián tiếp ngôn ngữ1 
 cơ trực Bậc Bậc Độc Đối 
 Các thành tố 
 bản tiếp 1 2 thoại thoại 
 Lời chào hỏi x x x 
 Lời giới thiệu x x x 
 Lời phân tích – diễn giải x x x 
 Lời kể chuyện x x 
 Câu hỏi x x x 
 Hiệu lệnh x x x 
 Lời nhận xét – bình luận x x x 
 Lời cảm ơn x x x 
 Lời chúc mừng x x 
 Lời xin lỗi x x 
 Lời đáp x x 
 Lời phát biểu ý kiến cá nhân x x 
 Lời phản bác – tranh luận x x 
 Lời trò chuyện giữa những x x 
 NDCTTH 
 Lời chuyển tiếp x x x 
 Lời từ biệt x x x 
2.3. Đặc điểm ngôn ngữ – giao tiếp của trực tiếp của NDCTTH về sự kiện, gây sự 
lời dẫn chương trình truyền hình chú ý, phân khích cao độ ở người nghe. 
 Lời dẫn CTTH, theo chúng tôi, xét từ Tính chất “trực tiếp” sống động là đặc 
phương diện ngôn ngữ và giao tiếp, có ba điểm cơ bản nhất, phân biệt lời dẫn với lời 
đặc điểm cơ bản sau đây: thuyết minh (được lồng ghép sau) về đặc 
2.3.1. Tính chất song trùng với hành động tính và giá trị. Một CTTH không có 
và sự kiện của chương trình NDCTTH và lời dẫn của NDCTTH thì 
 Lời dẫn chương trình của NDCTTH cũng chẳng khác bao nhiêu so với điện 
có một điểm khác biệt cơ bản với lời thuyết ảnh. Tính sống động, trực tiếp của nó bị 
minh (lời ngoại hình – voice over) là lời mất đi rất nhiều. 
nói của NDCTTH xuất hiện trực tiếp và 2.3.2. Tính đối thoại 
nói ra cùng lúc với những hành động, sự Vì NDCTTH xuất hiện trực tiếp trên 
kiện đang diễn ra của chương trình. Đó là sàn diễn, thực hiện sự giao tiếp với khán 
những lời giới thiệu, bình luận, giải thích giả tại trường quay và khán giả đang xem 
34 
TẠP CHÍ KHOA HỌC - Trường ĐHSP TPHCM Lê Thị Như Quỳnh 
truyền hình, nên đặc trưng đối thoại là một trong cánh gà anh bạn Tisho sẽ chạy ra và 
trong những đặc trưng cơ bản nhất trong bắt đầu trình diễn. Thế nhưng, khi Thanh 
lời dẫn của họ. Với lời dẫn CTTH, tính đối Bạch vừa dứt lời, phim chưa kịp chiếu thì 
thoại trực tiếp của CTTH đạt ở mức cao nhạc đã mở, Tisho nghe nhạc thì cầm đuốc 
nhất. Đặc trưng đối thoại của lời dẫn bước ra trong khi Ngô Thanh Vân còn 
truyền hình thể hiện ở nhiều mặt, nhưng rõ đang chân buộc chân níu chưa kịp treo lên. 
nhất là trong những câu hỏi mang tính giao Để cứu nguy, Thanh Bạch tích tắc suy 
đãi, giao lưu giữa NDCTTH với khán giả nghĩ, vụt ra sân khấu: “Chàng trai cầm 
truyền hình. Xem Bảng 1 ở trên, chúng ta đuốc đi đâu, tìm gì... phải chăng đi tìm 
thấy rằng trong 16 thành tố của lời dẫn người yêu của mình?”, rồi vội vã đến cạnh 
CTTH thì đã có tới 10 thành tố mang tính Tisho nói nhỏ để anh hiểu và quay lại điểm 
đối thoại. xuất phát. Thời gian 30 giây “hoãn binh” 
2.3.3. Tính ứng khẩu đủ để ê-kíp bên trong gỡ rối. Khán giả 
 Về nguyên tắc, lời dẫn của NDCTTH được dịp reo hò thích thú trước phần trình 
phải được soạn trước và nằm trong kịch diễn ngoạn mục. Còn Thanh Bạch thở phào 
bản của chương trình. Nhưng đó chỉ là nhẹ nhõm, bởi với anh, đó là trách nhiệm: 
“phần cứng”. Vì tình huống đối thoại “Tôi vui trong cái vui chung, nghe niềm 
truyền hình rất phong phú, đa dạng và hay hạnh phúc dâng trào, mừng cho tiết mục 
thay đổi so với dự kiến ban đầu, nên tính thành công”. 
chất ứng khẩu, ứng biến của lời dẫn là một (Theo Dung Hoàng, MC Thanh 
yêu cầu không thể thiếu được. Chính “phần Bạch: Chiều đầy màu gió, ANTG cuối 
mềm” sáng tạo này của lời dẫn là chỗ phân tháng, 06-8-2014) 
biệt một NDCTTH tài năng với những 2.4. Một số cách thức xây dựng lời dẫn 
NDCTTH máy móc, học thuộc lòng vở chương trình truyền hình 
diễn. Hai NDCTTH nổi tiếng phía Nam là Một lời dẫn tốt là kết quả của nhiều 
Thanh Bạch và Trấn Thành đều rất giỏi về phương diện nhưng trong đó có vai trò của 
nghệ thuật biến báo, thêm thắt này. Một các cách thức cấu trúc, sử dụng ngôn ngữ. 
trong những kĩ năng cao nhất của nghệ Lời dẫn của NDCTTH có thể kiến 
thuật ứng biến là kĩ năng xử lí sự cố. Câu trúc theo lối “cổ điển”, dùng các thủ thuật 
chuyện sau đây về lời dẫn của Thanh Bạch tu từ – biểu cảm quen thuộc. Chẳng hạn: 
cho chúng ta thấy vì sao nghệ sĩ này được + Dùng cách nói bóng bẩy: 
nhiều người hâm mộ: (3) Và chúng ta luôn luôn nhớ “Hãy 
 “Trong đêm chung kết cuộc thi Bước nêm một chút yêu thương, một chút lãng 
nhảy Hoàn vũ 2010, theo kế hoạch, diễn mạn và một chút hài hước vào bữa cơm gia 
viên Ngô Thanh Vân sẽ được treo lên trần đình, chắc chắn nơi đó sẽ bình yên và hạnh 
sân khấu trong thời gian chiếu phim, dứt phúc. 
phim nhạc vào, cô sẽ từ trên trần hạ xuống, 
 35 
TẠP CHÍ KHOA HỌC - Trường ĐHSP TPHCM Tập 14, Số 2 (2017): 30-39 
 (Quyền Linh, HTV7, Bữa cơm gia những đề tài nóng bỏng, những cái đề tài 
đình, kì 1) mà phụ nữ chúng ta rất quan tâm, những 
 + Vận dụng văn thơ, lời bài hát, câu điều đôi khi muốn tỏ nhưng rất ngại ngỏ 
nói dí dỏm: lời. 
 (4) Thưa quý vị và các bạn! Không (Yến Trang, VTV3, Chuyện đêm 
có tình thương nào có thể so sánh với tình muộn: Tình không biên giới, 2012) 
thương của cha của mẹ, và cũng không có + Dùng thủ pháp treo, gây tò mò: 
nỗi đau nào to lớn hơn nỗi đau mất cha (7) Chào mừng các bạn đến với 
mất mẹ. Ông bà ta thường nói: Có cha có chương trình “Ngôi sao ước mơ”. 
mẹ thì hơn, Không cha không mẹ như Và ngày hôm nay chúng ta sẽ cùng 
đờn đứt dây, Đờn đứt dây còn xoay còn trò chuyện với một cô gái rất nhỏ nhắn dễ 
nối, Con mất cha mẹ, con phải mồ côi. thương, rất đáng yêu. Và câu chuyện của 
Vâng, thưa quý vị, trong cuộc sống của cô ấy như là một câu chuyện cổ tích vậy. 
chúng ta không thể thiếu được cha mẹ, và Nhưng cô ấy lại là một gương mặt rất là 
với bé Duyên cũng vậy, tuổi thơ của em thân quen. 
cũng cần có cha mẹ bên cạnh để yêu Các bạn có đoán ra được đó là nhân 
thương vật nào không ạ? 
 (Anh Quân, HTV, Chắp cánh tương Chúng ta hãy cùng xem clip sau đây 
lai, 08-3-2012) nhé! 
 + Dùng thành ngữ, tục ngữ: (Bạch Dương, VTV6, Ngôi sao ước 
 (5) Thưa quý vị, có những người mơ – Khách mời) 
chồng ra đi chinh chiến mãi mãi không bao + Khai thác tình huống đặc biệt của 
giờ trở về. Có những người vợ một đêm chương trình 
sau khi nghe tin chồng mất, trong vòng một (8) Dạ thưa anh Ái ạ, cho phép 
đêm tóc đã bạc trắng, người ta gọi là “tâm Quỳnh Hương xin được hỏi anh một số 
sầu bạch phát”2. điều được không ạ? 
 Và chúng tôi mời quý vị và cách bạn Trong nhà người ta nói là thường 
hãy cùng lắng nghe câu chuyện bi thương thường chỉ có một người giám đốc thôi, 
này qua giọng kể bằng một bài hát, một nhưng mà chị đã là giám đốc, anh cũng là 
trong những tác phẩm thật lớn, thật kinh một giám đốc, vậy thì trong nhà hai giám 
điển của Việt Nam chúng ta, thưa quý vị, đốc, ai chỉ huy ai đây ạ? 
Dạ cổ hoài lang. (Quỳnh Hương, HTV, Trò chuyện 
 (Trấn Thành, VTV3, Cặp đôi hoàn cuối tuần: Nói về đồ chơi bằng gỗ, 2010) 
hảo, 10-03-2013) Lời dẫn của NDCTTH cũng phải 
 + Dùng lời dẫn bằng câu nói có vần: luôn đổi mới, tìm tòi những cách thức cấu 
 (6) Và chương trình “Chuyện đêm trúc, lập ý mới lạ, chẳng hạn cách dẫn dùng 
muộn” là một chương trình khá là hot, về 
36 
TẠP CHÍ KHOA HỌC - Trường ĐHSP TPHCM Lê Thị Như Quỳnh 
“Trò chơi định nghĩa” (Biên giới trong tình là người giới thiệu chương trình bước ra 
yêu là) của Yến Trang sau đây: chính giữa sân khấu, có micro dựng sẵn, 
 (9) – Yến Trang: Thế thì bây giờ mọi chân đứng chữ bát, và nói: 
người đang rất thoải mái, chúng mình sẽ (10) Hòa bình rồi, ai mà không ca 
bắt đầu bằng một trò chơi nho nhỏ, chính không múa. Đơn ca nữ sau đây biểu diễn 
là mỗi người sẽ phải nói về Biên giới trong bài: Tiếng chày trên sóc Bom Bo của nhạc 
tình yêu, nhưng mà chắc chắn là cái cái sĩ Xuân Hồng. Biên đạo múa: Thái Ly. 
từ Biên giới trong tình yêu này khi chúng Đệm pi-a-nô: Hoàng Mạnh. Tiết mục ca 
ta nói ra thì không được trùng lắp với nhau múa bắt đầu. 
nhé. Và bắt đầu từ Trang nhé. Biên giới (Theo Thanh Bạch, Video Học làm 
trong tình yêu của Trang đó chính là là MC, Khóa học Dẫn chương trình dành cho 
Tuổi tác. tu sĩ Phật giáo, Thiền viện Vạn Hạnh, 
 – Khách mời 1: Theo Nhung đó 2006) 
là Gia cảnh. Lời dẫn chương trình khi đó chỉ đơn 
 – Khách mời 2: Trang nghĩ đó là thuần có nhiệm vụ thông tin tên bài hát, tên 
Khoảng cách địa lí. ca sĩ, ai đệm nhạc, ai hòa âm phối khí, ai là 
 – Khách mời 3: Tài nghĩ đó là biên đạo múa, ai thực hiện, ai biểu diễn. 
Giới tính Chức năng của nó chỉ là chức năng thông 
 – Một số người: O o o ho ho tin và chấm hết. 
ho Ngày nay, trong một CTTH, lời dẫn 
 (Yến Trang, VTV3, Chuyện đêm phải có chức năng giúp NDCTTH thể hiện 
muộn: Tình không biên giới, 2012) vai trò giới thiệu, điều khiển, dẫn dắt, làm 
 Ngoài ra có thể kể thêm một số thủ cầu nối cho chương trình vận động theo kế 
pháp khác như: dùng dẫn nhập theo kiểu hoạch, ý đồ của đạo diễn. 
tương phản, dùng lối nói nghịch lý, dùng Lời dẫn có thể dùng để kể câu 
cách nói có thể tiếp tục bằng 2-3 phương chuyện, dùng để dự báo, định hướng, 
án, dùng câu hỏi nêu vấn đề, dùng mẩu chuẩn bị tâm thế cho người tiếp nhận, dùng 
chuyện vui, dùng cách lạc đề có chủ ý, để liên kết các tiết mục. 
dùng thủ pháp kẻ tung người hứng (khi dẫn Lời dẫn CTTH, cũng giống như dẫn 
đôi) đề, lời mào đầu (Lead, Chapeau) trong báo 
2.5. Vai trò của lời dẫn trong chương in, là “cái thần” của buổi trình diễn, là “bức 
trình truyền hình thông điệp rút gọn” của buổi diễn, là cánh 
 Trước đây, người dẫn chương trình cửa mở ra để mời gọi khán thính giả theo 
(với tên gọi “người giới thiệu chương dõi các tiết mục sẽ trình diễn. Lời dẫn có 
trình”) có vai trò rất khiêm tốn trong buổi tác dụng níu kéo bước chân của khán thính 
trình diễn. Theo Thanh Bạch, kiểu lời dẫn giả, giữ họ ở lại với chương trình. 
chương trình tiêu biểu những năm sau 1975 
 37 
TẠP CHÍ KHOA HỌC - Trường ĐHSP TPHCM Tập 14, Số 2 (2017): 30-39 
 Lời dẫn phải thích ứng với từng loại mạch lạc (“những khớp nối”) về tác phẩm 
chương trình. Với Game Show, lời dẫn truyền hình. Lời dẫn chính là hệ thống tín 
phải vui nhộn, tươi trẻ, sống động. Với hiệu thứ hai đảm nhận chức năng giải 
chương trình “Chúng tôi là chiến sĩ”, lời thích, chức năng siêu ngôn ngữ 
dẫn phải nhanh nhẹn, hoạt bát, quyết đoán, (metalinguistics function) cho hệ thống tín 
tự tin. Có chương trình dành nhiều không hiệu hình ảnh và âm thanh của CTTH. 
gian cho NDCTTH thể hiện, có chương 3. Kết luận 
trình NDCTTH đóng một vai trò khiêm Nghề dẫn CTTH bắt buộc phải dùng 
tốn, dành sân khấu chính cho khách mời ngôn từ, lại phải nói liên tục không nghỉ, 
(như “Dân hỏi, Bộ trưởng trả lời”). không được phép để thời gian chết. Vì thế 
 Lời dẫn CTTH với hình ảnh, âm những cử chỉ biểu cảm, những hành động 
thanh trong tác phẩm truyền hình phải hài phi lời không đạt nhiều hiệu quả. Một 
hòa, bổ sung cho nhau và tôn nhau lên. Tác NDCTTH không thể ê a, rề rà khi dẫn 
phẩm truyền hình “không phải là một hình chương trình, mà phải hoạt ngôn, ứng biến. 
ảnh có âm thanh được phủ lên một lời Hiển nhiên NDCTTH phải là người có tài 
bình” [Brigitte Besse – Didier Desormeaux ăn nói. Nhưng một lời dẫn CTTH trôi chảy, 
2003, 62]. Những hình ảnh đặc biệt có thể lưu loát hoặc bóng bẩy chưa chắc chắn 
bị phá hỏng bởi những lời dẫn dài lê thê. giúp buổi diễn thành công, vì ngoài những 
Lời dẫn chỉ nói những cái gì khán thính giả yêu cầu đó ra, lời dẫn phải có chiều sâu 
chưa biết về hình ảnh (những cái mà hình thông tin, có nhiều cách thức cấu trúc sáng 
ảnh chưa thể diễn tả hết được) chứ không tạo và đảm bảo các nguyên tắc của một 
phải chính nội dung của những hình ảnh CTTH (tính hình ảnh, trực tiếp, đối thoại). 
đó. Một từ vô nghĩa không còn là thông tin Vì vậy, ngoài những năng khiếu thiên phú, 
mà trở thành tạp âm hay một tiếng ồn đối NDCTTH còn phải biết vận dụng các thủ 
với người nghe. Hình ảnh trong truyền thuật nghệ thuật về xây dựng lời dẫn và thể 
hình chính là một hệ thống tín hiệu, nhưng hiện lời dẫn sao cho sinh động, hấp dẫn, 
đó là hệ thống tín hiệu thứ nhất, trực quan. linh hoạt, uyển chuyển, bóng bẩy hoặc cô 
Thông tin do hệ thống tín hiệu hình ảnh đọng, giản dị trong những tình huống 
mang lại thường chưa xác định, thiếu chiều truyền hình cần thiết. Việc nắm vững các 
sâu hoặc chưa rõ những nhân tố như “ở đặc điểm của lời dẫn CTTH (trong sự phân 
đâu” (where), “lúc nào” (when), “tại sao” biệt với lời bình, lời thuyết minh truyền 
(why), “như thế nào (how), “quan hệ” hình) cùng với những cách thức xây dựng 
(relation), nên lời dẫn phải làm sáng rõ lời dẫn là hết sức cần thiết để NDCTTH 
những nội dung đó, cung cấp cho khán thiết kế lời dẫn của mình khoa học và nghệ 
thính giả một cái nhìn đầy đủ, toàn diện, thuật hơn. 
38 
TẠP CHÍ KHOA HỌC - Trường ĐHSP TPHCM Lê Thị Như Quỳnh 
 TÀI LIỆU THAM KHẢO 
1. Hoàng Anh (2004), “Ngôn ngữ của người dẫn chương trình trò chơi trên truyền hình”, Tạp 
 chí Ngôn ngữ và đời sống, số 11/2004. 
2. Brigitte Besse – Didier Desormeaux (2003), Phóng sự truyền hình, Nxb Thông tấn. 
3. Nguyễn Đức Dân (2007), Ngôn ngữ ngữ báo chí – Những vấn đề cơ bản, Nxb Giáo dục. 
4. Vũ Quang Hào (2009), Ngôn ngữ báo chí, Nxb Thông tấn. 
5. Trịnh Vũ Hoàng Mai (2011), Đặc điểm ngôn ngữ của dẫn đề báo chí tiếng Việt, Luận văn 
 Thạc sĩ, Trường Đại học KHXH&NV TPHCM. 
6. Lê Thị Như Quỳnh (2011), Lời dẫn và câu hỏi của người dẫn chương trình truyền hình 
 (Khảo sát trên các chương trình tọa đàm của Đài Truyền hình Thành phố Hồ Chí Minh), 
 Luận văn Thạc sĩ, Trường Đại học KHXH&NV TPHCM. 
7. Dương Xuân Sơn (2009), Giáo trình Báo chí truyền hình, Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội. 
1 Xét theo khuynh hướng thiên về ngôn ngữ độc thoại hay đối thoại. 
2 Tâm sầu bạch phát: lòng buồn tóc bạc. 
 39