Mối quan hệ giữa cá nhân và xã hội trong nền văn hóa phương Đông

a vào Brahman mà tn ti. Khi Atman mt ñi thì li 
quay tr v vi Brahman: "Ni dung, mc ñích căn bn ca Upanisad là vch ra nhng 
nguyên lý ti cao tuyt ñi, bt dit là bn th ca vũ tr vn vt, lý gii v thc cht bn 
tính con ngưi và mi quan h gia ñi sng tinh thn ca con ngưi và ngun sng bt 
dit ca vũ tr, t ñó ch ra con ñưng, cách thc gii thoát con ngưi" [2, tr. 107]. Mt 
phương pháp quan trng ñ tin ñn gii thoát là phép Dugià , ñó là t có nguyên nghĩa là 
kt ni, s hài hoà, s hp nht ca Atman vi Brahman . 
 Trong lch s và giai ñon hin nay, n Đ là mt quc gia phân ñnh ñng cp rõ 
ràng.  ñó, các cá nhân khi tư duy, hành ñng không th nào khác ngoài vic tuân theo 
mt tôn ti, trt t ñã ñưc ñnh sn. Bên cnh ñó, vi mt lch s lâu ñi, ña dng v văn 
hoá, tôn giáo, ngưi n Đ rt coi trng nhng nghi l truyn thng và nhng mi quan h 
dài lâu trong cng ñng như nhng giá tr v gia ñình, s khiêm nhưng, s hài hoà, tinh 
thn hp tác... Ngoài ra, h quan nim bn cht ca công vic là ñ phc v "Thưng ñ", 
không nhm mc ñích phát trin kinh t mà phát trin các giá tr văn hoá  tinh thn. Trong 
môi trưng làm vic, bên cnh năng sut lao ñng, ngưi n Đ quan tâm ñn s ñng 
cm, cm xúc. 
 Khi nói v văn hoá phương Đông không th không nói ñn Nht Bn , mt nn văn hoá 
ñã bit tip cn nhiu giá tr tinh hoa văn hoá ca các dân tc phương Đông khác, ñng 
thi, vn gi ñưc bn sc văn hoá dân tc ñ ñưa ñt nưc phát trin hin ñi ñt ti siêu 
cưng quc t. Trong cun sách "Quan h con ngưi trong xã hi chiu dc " ca Nakane 
Chie có s dng khái nim "xã hi chiu dc " ñ biu th nét ñc sc v quan h cá nhân 
trong xã hi Nht Bn. Nakane Chie cho rng ñơn v cơ bn cu thành nên xã hi Nht ñó 
là nhng con ngưi cùng "nơi chn" và quan h gia cá nhân trong xã hi ñưc kt ni vi 
nhau theo quan h chiu dc [8, tr. 5]. 
 Các mi quan h trong xã hi Nht  quan h cp trên và cp dưi, quan h ñàn anh và 
ñàn em, quan h cha m vi con cái, quan h gia v chng  nghiêng v quan h dc. 
156 TRƯỜNG ĐẠI HỌC THỦ ĐÔ H NỘI 
Thm chí, s hp tác, liên kt gia các công ty, các t chc và quan h tp th là quan h 
dc. Do chu nh hưng ca Nho giáo, ngưi Nht luôn b ràng buc bi mi quan h trên 
dưi này: mt bên là s bo h, mt bên là s thun phc và trung thành. Các cá nhân 
trong xã hi ñu có trách nhim tuân theo các nguyên tc x s tránh s ñi ñch, ñó là 
cng hin, trung thành và s hài hoà. Vì vy, cho ñn hin nay, ngưi Nht vn luôn xem 
s nhn ni, kim ch cá nhân là mt ñc tính cao quý. Trong khi phương Tây ñ cao cá 
nhân thì  Nht, s t khng ñnh cá nhân dưi bt kỳ hình thc nào cũng không ñưc 
khuyn khích: "cây ñinh nào ló lên s b ñóng xung". Vi bn tính không thích s ñi 
kháng, ñi ñu cá nhân, ngưi Nht chú tâm gi gìn s hoà hp; coi s nht trí, th din, 
uy tín là vn ñ ct t. Chính vì vy, khi gii quyt các vn ñ, ngưi Nht thưng ít tranh 
lun, cãi c mà hưng ñn s thng nht. Tính cng ñng là yu t ñc trưng vưt tri ca 
văn hoá Nht . Trong công vic, ngưi Nht cho rng s thành công hay tht bi trong công 
vic không phi là ý tưng, thành qu ca mt cá nhân nào ñó mà là thành qu ca cng 
ñng. Các tp th tuy có tn ti s cnh tranh nhưng tuỳ theo hoàn cnh, trưng hp, các 
tp th có th liên kt vi nhau ñ ñt ñưc mc ñích chung. Như vy, quan h theo chiu 
dc ni kt các cá nhân trong xã hi thành mt th thng nht hoàn chnh. Trên thc t, ý 
thc v th bc này mang ý nghĩa rt ln vi ngưi Nht, ñóng vai trò quan trng trong 
vic gi gìn trt t xã hi. 
 Như vy, mi quan h gia cá nhân và xã hi trong văn hoá phương Đông có mt s 
ñc ñim cơ bn sau: 
 Th nht , ñó là nhng cá nhân hưng ni và mang tính cht tĩnh do thưng hưng ñn 
chiu sâu ca th gii tâm linh, chiêm nghim chính bn thân mình. Nhng cá nhân xut 
hin trong ñi sng xã hi, không phi là mt cá th ñc lp, t ch mà là mt phn t ca 
các quan h xã hi (gia ñình, nhà trưng, cơ quan). Điu này khin cho cá nhân sng l 
thuc vào xã hi, cá nhân chưa có ñiu kin (và không cn có ñiu kin) hoàn thin tính 
cách ñc thù ca mt con ngưi t do, có kh năng t quyt ñnh, t chu trách nhim. 
 Th hai , văn hoá phương Đông không ch trương ñi tìm nét ñc sc riêng cho tng cá 
nhân mt cách mnh m như  phương Tây mà chú trng gi s hoà hp gia các cá nhân 
và luôn ñt cá nhân trong mi quan h vi xã hi. Cá nhân phi tuân th các quy tc, chun 
mc xã hi ñ tn ti, phát trin. Cá nhân không th ñng ngoài xã hi, càng không th ñi 
lp vi xã hi. Nó b ràng buc, ph thuc vào xã hi.  phương Đông, hành ñng ca cá 
nhân luôn chu s kim soát ca xã hi thông qua các chun mc, thit ch mà xã hi 
xác lp. 
 Th ba , văn hoá phương Đông mt mt không tha nhn cái tôi cá th, nhưng mt 
khác li luôn ñòi hi cái tôi ño ñc, cái tôi trách nhim: cá nhân phi có trách nhim vi 
TẠP CHÍ KHOA HỌC −−− SỐ 5/2016 157 
xã hi, cá nhân phi có nghĩa v hành ñng vì li ích xã hi.  ñó, ch có li ích ca xã hi 
mi ñưc coi là chính thng. Li ích ca cá nhân, tuy không b ph ñnh tuyt ñi nhưng 
cũng ch ñưc nhc ñn dè dt, ch yu  nhng quan h xã hi có tính cht riêng tư. 
 Xét t góc ñ cá nhân, ý thc và trách nhim xã hi không ch là mt ñc hnh, mt 
 tiêu chun ca chân lý mà còn là mt thành t cu thành nhân cách ca con ngưi. Xét t 
 góc ñ xã hi, vic cá nhân thc hin trách nhim vi xã hi là cơ s ca s gn kt gia 
 cá nhân vi cá nhân, duy trì s n ñnh, s phát trin xã hi. 
2.3. S bin ñi mi quan h gia cá nhân và xã hi  Vit Nam 
 Trong s vn ñng, phát trin ca lch s, nhn thc và cách gii quyt vn ñ cá 
nhân, vai trò cá nhân, mi quan h gia cá nhân và xã hi  Vit Nam luôn nm trong 
ngun mch ca văn hoá phương Đông. Mc dù có s tương ñng v văn hoá, nhưng  
Vit Nam, nhn thc và gii quyt mi quan h gia cá nhân và xã hi cũng có nét ñc thù. 
Điu này biu hin  phương châm sng ca ngưi Vit "mi ngưi vì mi ngưi, mi 
ngưi vì mi ngưi". Mi quan h này th hin  tính cng ñng bn cht trong mt h 
thng Nhà  Làng  Nưc. 
 Tính cng ñng bn cht ca ngưi Vit là do phương thc lao ñng và hoàn cnh lch 
s to nên.  Vit Nam, nn kinh t nông nghip manh mún vi h gia ñình là hình thc t 
chc kinh t cơ bn ñòi hi s c kt ca gia ñình, dòng h. Nhng quan h này ñưc ñưc 
ñiu chnh bi hương ưc, lut l ca làng. Trong cng ñng, bên cnh nhng trách nhim 
phi thc hin vi làng, nưc, mi cá nhân ñu ñưc hưng nhng li ích vt cht và 
 nhng li ích tinh thn. C th, li ích vt cht là s dng qu ñt canh tác chung, ngun 
 nưc, tài nguyên, tài sn chung ca làng xã. Li ích tinh thn ca cá nhân ñưc chia s là 
 nhng giá tr tâm linh, ñưc ñi x thân tình, ñưc quyn tham gia nhng công vic chung 
 ca làng xã. Chính nhng ñiu này làm cho nhng cá nhân hưng ñn nhau, ñoàn kt và 
 cng c bn cht. 
 Do hoàn cnh lch s, ñc thù dân tc, s phn ca các cá nhân phi gn cht vào vn 
 mnh ca cng ñng, xã hi.  ñó, cá nhân sn sàng hi sinh nhng li ích riêng ñ bo v 
 li ích chung ca xã hi; bo v li ích chung cũng là gii quyt, thc hin li ích riêng 
 ca cá nhân. Vì th, ngưi Vit mi tn ti, ñu tranh và giành thng li trong hơn mt 
 nghìn năm Bc thuc và chng Bc thuc. 
 Bưc vào thi kỳ xây dng quc gia phong kin ñc lp, t ch ri li b các th 
 lc thc dân cũ và mi xâm lưc, tính cng ñng li ñưc phát huy  mi cá nhân vi 
 ý chí "thà hi sinh tt c ch nht ñnh không chu mt nưc, không chu làm nô l" 
 [7, tr. 480481]. Vi ý chí ñó, mi cá nhân tm thi hi sinh nhng li ích chính ñáng ca 
158 TRƯỜNG ĐẠI HỌC THỦ ĐÔ H NỘI 
mình như tình yêu, gia ñình, s nghip ñ tham gia, ñóng góp vào li ích chung ca toàn 
quc gia, dân tc. Trong bi cnh ñó, s ñ cao tính cng ñng, vì cng ñng ñ thc hin 
mc tiêu hàng ñu là giành ñc lp cho dân tc, t do cho nhân dân là hoàn toàn cn thit 
và phù hp. Đây là xu hưng ch ño trong ñi sng xã hi, ñưc mi cá nhân chp nhn 
như mt s tht hin nhiên. Bi l, nu dân tc không ñưc ñc lp, nhân dân không ñưc 
t do thì tt c các cá nhân ñu chu chung s phn ca ngưi nô l, chu ni nhc ca 
ngưi mt nưc. 
 Khi ñt nưc ñưc ñc lp, tr v cuc sng ñi thưng vi nhng lo toan, hi h, bao 
 nhiêu nhu cu ti thiu ca con ngưi v ăn, mc,  và nhng nhu cu chính ñáng khác nu 
 như trưc ñây phi tm gác li thì nay ñòi hi phi ñưc gii quyt hơn bao gi ht. Tuy 
 nhiên, trong xã hi lúc này vn còn có biu hin nng v ñ cao cái chung, tính cng ñng 
 mà dn ñn xem nh cá nhân; cơ ch qun lý hành chính quan liêu bao cp vn còn tn ti 
 dai dng, tư tưng bình quân ch nghĩa cùng vi hu qu chin tranh ñã khin cho cá nhân 
 th ñng, da dm,  li, vì ñã quen có tp th và nhà nưc bao cp; chưa thc s phát huy 
 ñưc ñng lc, tính tích cc, sáng to ca cá nhân trong ñi sng và phát trin kinh t. 
 Trong mt xã hi chưa nhìn nhn cá nhân vi tư cách ñc lp, t ch nhưng li có ñy 
 ñ bn năng sng v k nên cá nhân có xu hưng thích nghi ñ tn ti, hình thành tính 
 cách có s mâu thun trong mt th thng nht, hoàn chnh : khi xut hin công khai, cá 
 nhân là con ngưi tp th, t ra coi trng, bo v li ích chung; khi sng vi nhng toan 
 tính riêng tư, cá nhân là nhng k v k, ch mưu cu li ích riêng. Vì vy, xut hin hin 
 tưng nhân danh cng ñng, vì li ích chung nhưng thc ra ch vì cá nhân, vì li ích ca 
 mt nhóm ngưi c th nào ñó. Các v án tham nhũng, hi l trong thi gian qua là biu 
 hin ca s vi phm mi quan h ca cá nhân và xã hi. Thc t cho thy, nu ch coi trng 
 nhu cu, dc vng cá nhân s rơi vào ch nghĩa cá nhân, làm gì cũng nghĩ ñn li ích riêng 
 ca mình, ngi kh, tham nhũng, lãng phí, háo danh, thích ña v, quyn hành, coi thưng 
 tp th, xem khinh qun chúng, ñc ñoán, chuyên quyn; quan liêu, mnh lnh... Đây là ci 
 ngun ca nhng thói hư tt xu, ca nhng vi phm tp th và xã hi, là "gic ni xâm" 
 ca ch nghĩa xã hi. Cn nhn thc ñưc rng ñu tranh chng ch nghĩa cá nhân không 
 có nghĩa là xoá b li ích chính ñáng ca cá nhân. Nu ch ñ cao tính cng ñng s làm 
 cho cá nhân mt ñi ñng lc, thm chí có nguy cơ dn ñn tình trng bt bình ñng xã hi  
 tình trng không ngang nhau v quyn li, cơ hi mà cá nhân ñưc hưng trong mi tương 
 quan vi trách nhim, nghĩa v mà cá nhân phi thc hin. Mâu thun tích t ñn mt gii 
 hn nào ñó có th dn ñn xung ñt xã hi. Gii quyt mi quan h gia cá nhân và xã hi 
phi là và thc cht là mi quan h li ích. Đó là yu t móc ni, liên kt hoc ngưc li là 
 chia r các thành viên trong tp th. 
TẠP CHÍ KHOA HỌC −−− SỐ 5/2016 159 
 Gii quyt mi quan h gia cá nhân và xã hi, gia li ích riêng và chung không ch 
là mi quan tâm ln ca mi ngưi mà còn ca Đng, Nhà nưc ta trong sut quá trình 
lãnh ño ñt nưc qua các giai ñon phát trin. Đng ta xác ñnh "ñng lc ch yu ñ phát 
trin kinh t  xã hi là ñi ñoàn kt toàn dân trên cơ s liên minh gia công nhân vi nông 
dân và trí thc do Đng lãnh ño, kt hp hài hoà các li ích cá nhân, tp th và xã hi" [4, 
tr. 86]. Đi ñoàn kt dân tc phi ñưc da trên cơ s "gii quyt hài hoà quan h li ích 
gia các thành viên trong xã hi", "chp nhn nhng quan ñim khác nhau không trái vi 
li ích chung ca dân tc" [5, tr. 66]. Đây là quan ñim, phương hưng ch ño ln ca 
Đng, phi ñưc thc hin ñng b trong h thng chính sách kinh t  xã hi nhm thc 
hin mc tiêu xây dng ñt nưc Vit Nam "dân giàu, nưc mnh, dân ch, công bng, văn 
minh" [6, tr. 70]. Trong ñó, Đng ta ñc bit chú trng li ích kinh t, gii quyt hài hoà 
nhu cu, li ích chính ñáng ca ngưi dân, gn li ích vi trách nhim, quyn li vi nghĩa 
v ca công dân, tăng cưng s ñng thun xã hi. Thc tin "tăng cưng các li ích" 
nhng năm qua to ra ñng lc thúc ñy các ch th hot ñng hiu qu, năng ñng, sáng 
to mang li nhng thành tu to ln v kinh t  xã hi, góp phn ci thin ñi sng vt 
cht, tinh thn ca các tng lp nhân dân. 
3. KT LUN 
 Mi quan h cá nhân và xã hi không bao gi là vn ñ cũ vi bt kỳ chính th nhà 
 nưc hay t chc xã hi nào. Vic duy trì, bo ñm hài hoà li ích ca cá nhân và xã hi là 
 cơ s, nn tng cho mt xã hi phát trin n ñnh tt ñp vì s tin b ca chính con ngưi 
 và xã hi y. Văn hoá phương Đông, trên cơ s các yu t ña lý, ña văn hoá, ña chính tr 
 riêng, có ñc thù riêng. Mi quan h gia cá nhân và xã hi trong trưng kỳ lch s  
phương Đông, trong ñó có Vit Nam, cũng khác vi phương Tây. Tuy nhiên, tính cng 
 ñng, tính xã hi trong văn hoá phương Đông không h bóp nght, th tiêu hay ln át tính 
 cá nhân trong ý thc ca mi ngưi. Trong thi ñi giao lưu, hi nhp kinh t  văn hoá 
 toàn cu hin nay, vic gi gìn, bo ñm cân bng quan h cá nhân và xã hi càng cn 
 ñưc chú ý, coi trng. 
 TÀI LIU THAM KHO 
1. Trn Lê Bo (2012), Giáo trình văn hoá phương Đông , Nxb Đi hc Sư phm, Hà Ni. 
2. Doãn Chính (1999), Lch s trit hc c ñi, Nxb Thanh niên, tr. 107. 
3. Đi hc Khoa hc Xã hi và Nhân văn (2009), Giáo trình Đo ñc hc Mác  Lênin , Nxb 
 Chính tr Quc gia Hà Ni. 
4. Đng Cng sn Vit Nam (2001), Văn kin Đi hi ñi biu toàn quc ln th IX , Nxb Chính tr 
 Quc gia, Hà Ni. 
160 TRƯỜNG ĐẠI HỌC THỦ ĐÔ H NỘI 
5. Đng Cng sn Vit Nam (2010), Văn kin Đi hi ñi biu toàn quc ln th XI , Nxb Chính tr 
 Quc gia, Hà Ni. 
 6. Đng Cng sn Vit Nam (2011), Văn kin Đi hi ñi biu toàn quc ln th XI , Nxb. Chính tr 
 quc gia  S tht, Hà Ni. 
7. H Chí Minh toàn tp (1995), tp 4, Nxb Chính tr Quc gia, Hà Ni. 
8. Phan Hi Linh (2011), Giáo trình Nhp môn nghiên cu Nht Bn, Nxb Giáo dc Vit Nam. 
9. Mác  Ăngghen (2004), Tuyn tp, tp 13, Nxb Chính tr Quc gia, Hà Ni. 
10. Hoàng Thanh Đm dch (2013), Bàn v tinh thn pháp lut, Nxb Chính tr  Hành chính, 
 Hà Ni. 
 THE RELATIONSHIP BETWEEN INDIVIDUAL AND SOCIETY 
 OF THE EASTERN CULTURE 
 AbstractsAbstracts: The interaction between individual and society is based on the general and 
 particular, that includes the unification and contradiction. Along with the development of 
 society, the role and border of individual should be clearly defined. In this article, the 
 author hoped to find out the similarities in Eastern countries (including Viet Nam) to 
 explain the above interaction. 
 KeywordsKeywords: relationship, individual, society, community, Asiatic mode of production.