Giáo trình Hướng dẫn tại điểm du lịch (Phần thực hành)

ết, khi Ông Thủ Khoa Nghĩa về ẩn sĩ ở Bình Thủy, Ông đã cùng 
với Ông Phan Văn Trị tham gia nhóm Tao Đàn Bà Đồ (Tao Đàn Bà Đồ trước 
kia do Bà Nguyễn Thị Nguyệt sáng lập tại làng Bình Thủy (Cần Thơ), với mục 
đích phát huy truyền thống văn hóa dân tộc qua thơ văn, trụ cốt là các nho sĩ 
trí thức đương thời). Là bậc đàn anh không những về tuổi mà cả về tài đức nữa 
và trong các thi sĩ Đồng Nai (Nam Kỳ) lúc bấy giờ chỉ có tên Ông đi vào ca 
dao truyền khẩu trong dân gian, đƣợc mọi ngƣời trọng vọng về tài năng nghệ 
thuật của đất này nhƣ sau : 
Đồng Nai có bốn rồng vàng, 
Lộc họa, Lễ phú, Sang đàn, Nghĩa thi. 
Riêng ở Vĩnh Long thì có ca dao trong dân gian nhƣ sau: 
Vĩnh Long có cặp rồng vàng, 
Nhứt Bùi Hữu Nghĩa, nhì Phan Tuấn Thần. 
 Tuy không còn đủ sức chống chọi với cuộc đời nhƣng Ông vẫn luôn 
luôn theo dõi những diễn biến thăng trầm của thế cuộc, khi nghe tin các phong 
trào của các nghĩa sĩ chống giặc Pháp lần lƣợt thất bại, kế đến vua quan nhà 
Nguyễn đầu hàng giặc, Ông không chịu đựng nổi sự đau khổ và qua đời năm 
Nhâm Thân 1872, hƣởng thọ 65 tuổi, để lại sự kính trọng và thƣơng mến của 
nhân dân Nam bộ. 
120 /130 
Điểm du lịch Tôn giáo: 
4. NAM NHÃ ĐƢỜNG 
Xác định điểm dừng: 
- Cổng vào Nam Nhã đƣờng; Tại đây giới thiệu đôi câu đối nói lên nội 
dung bên trong của ngôi chùa. 
- Khu vực sân và vƣờn hoa 
- Chánh điện. 
- Các khu vực thờ cúng. 
- Khu vƣờn và mộ phía sau chùa. 
Nội dung cụ thể: 
Tọa lạc ở số 612 
đƣờng Cách Mạng Tháng 
Tám, phƣờng An Thới, 
thành phố Cần Thơ. Đây là 
chùa theo phái Đạo Minh 
Sƣ của ngƣời Minh Hƣơng 
có từ thời nhà Thanh bên 
Trung Quốc do đó còn có 
tên gọi là MINH SƢ 
PHẬT ĐƢỜNG. Chùa do 
Lão sƣ Cao Thái (gọi tắt là 
Lão Thái) Nguyễn Giác 
Nguyên, bí danh Nguyễn 
Phƣơng Thảo, đạo danh 
Chùa Nam Nhã ở Cần Thơ. ảnh Đoàn Văn Tỵ 
Điểm du lịch này giúp cho ngƣời học hiểu biết về một loại hình tôn giáo ở 
Nam bộ. Ngƣời học ngoài sự hiểu biết về tôn giáo còn hiểu biết thêm điểm 
du lịch tông giáo gắn liền với di tích lịch sử. Biết phƣơng pháp hƣớng dẫn 
du lịch tại điểm khi giới thiệu về một điểm du lịch tôn giáo – lịch sử. 
Điểm du lịch lớn, giờ mở của thƣờng theo giờ hành chính. 
121 /130 
Long Khê Đạo Nhân, đạo hiệu Nguyễn Đạo Cơ đứng ra xây dựng năm 1895, 
và đƣợc trùng tu vào năm 1917, toàn bộ khuôn viên, hàng rào còn nguyên vẹn 
từ khi trùng tu cho đến nay. 
Hồi đó gần chợ Bình Thủy có tiệm thuốc bắc lấy hiệu là Nam Nhã 
Đƣờng. Sau dời về phía đông sông Bình Thủy. Nơi trƣớc đây là nền nhà trƣờng 
cũ của cụ Thủ khoa Bùi Hữu Nghĩa. Chùa Nam Nhã còn có tên gọi là Nam 
Nhã Phật Đƣờng hay Chùa Minh Sƣ hoặc Đức tế Phật Đƣờng, nhƣng nhân dân 
địa phƣơng vẫn thƣờng quen gọi là Chùa Nam Nhã Đƣờng. Đây cũng là nơi 
liên lạc, hội họp của các phong trào đấu tranh chống Pháp của những sĩ phu 
yêu nƣớc trong tổ chức Việt Nam Quang Phục Hội. 
Sân chùa rộng rãi trồng nhiều cây, giữa sân là hòn non bộ cao hơn 2m. 
Hòn non bộ vừa là cảnh đẹp đồng thời theo tôn giáo thì đây chính là để trấn 
bão tố, những điều xấu không xâm nhập đƣợc vào chùa. 
Khuôn viên chùa rộng lớn với 4.500m2, phía sau là khu vƣờn cây xum 
xuê bóng mát với nhiều loại cây từ cây cổ thụ, cây lâu niên, đến các loài cây ăn 
trái, cây cảnh v.v Dƣới tán cây mát mẻ là khu mộ của các sỹ phu có công với 
chùa, và ở đây còn có ngôi mộ của Nguyễn Đạo cơ Tiên sƣ (Nguyễn Giác 
Nguyên). 
Từ Cổng chùa phía bờ sông có đôi câu đối: 
Nam địa độ nguyên nhân, bát nhã cầm thinh thông giáo lộ. 
Nam Nhã đình chiêu thiện khách, bồ đề thọ ảnh cái thiền môn. 
Tạm dịch: 
Đất Nam độ ngƣời gốc, con 
thuyền bát nhã đƣa đƣờng giác 
Nhã đình mộ khách lành, bóng 
cây bồ đề che cửa Phật. 
Hai chữ đầu ghép lại là 
Nam Nhã, toàn thể câu đối 
khuyên nên tu hành để đến cửa 
Phật. Nhƣng nếu theo ý nghĩa 
sâu xa thì tác giả (Nguyễn Giác 
Nguyên) muốn đặt tên chùa nhƣ 
thế để hiệu triệu anh tài, mƣu đồ 
Cổng Nam Nhã Đƣờng. ảnh Đoàn Văn Tỵ 
122 /130 
giúp Cƣờng Để làm công cuộc cách mạng đánh đuổi giặc Pháp, giành lại chủ 
quyền cho đất nƣớc. 
Từ ngoài bờ sông đi vào cổng chính 
chúng ta sẽ gặp sân chùa rộng với tấm bia ghi 
tóm tắt lịch sử ngôi chùa. Nhìn lên là ngôi 
chùa chính trông rất giống những ngôi nhà cổ 
thƣờng thấy ở miền Tây Nam bộ. Những hàng 
cột xây với những nét chạm khắc công phu 
làm tôn thêm vẻ đẹp của ngôi chùa. 
 Từ sân nhìn vào, phía bên tay phải là 
khu Tây lang, là nhà ở của các nữ tu, dãy nhà 
bên trái (từ sân chùa nhìn vào) là khu Đông 
lang, là nhà ở của các nam tu sỹ. 
 Bên góc sân chùa là Tháp đốt vàng mã 
Chùa Nam Nhã thờ Tiên – Thánh - Phật 
gọi là Tam Giáo. 
Bƣớc vào gian chính của Chùa lần lƣợt du khách sẽ tham quan và tìm hiểu: 
- Chính giữa (Chánh điện) là bàn thờ TAM GIÁO với ba pho tƣợng bằng 
đồng (nhìn từ ngoài vào) ở giữa là tƣợng Đức phật Thích Ca Mầu Ni, 
bên phải là tƣợng Đức Khổng Tử (pho tƣợng có đội mũ), bên trái là 
tƣợng Đức Lão Tử. Dàn tƣợng thấp nhỏ hơn ở phía dƣới là NGỌC 
HOÀNG THƢỢNG Đế (tƣợng đội mũ) hai bên tƣợng Ngọc Hoàng là 
các vị Quan thế Âm bồ tát và chƣ 
vị bồ tát khác. Phía dƣới, tƣợng nữ 
tay cầm thẻ bài là ĐỨC DIÊU TRÌ 
THÁNH MẪU. 
- Trên bàn thờ có bát nhang và 
hai bình sứ; một bình đựng 
những thanh gỗ bạch đàn nhỏ để 
đốt. khi lửa này đƣợc đốt lên thì 
gọi là Tam muội chân hỏa. Một hình đựng bột hƣơng, hƣơng này gọi là 
Tạp niệm phi trần. Chính giữa có ngọn Huyền đăng, có gƣơng Hồi 
quang phản chiếu. 
- Đặc biệt là ngay dƣới gầm bàn thờ Tam Giáo là bàn thờ NGŨ THỔ 
LONG THẦN (ngũ phƣơng, Thổ địa, ngũ hành) đƣợc che kín bởi các 
tấm rèm đỏ nên nếu không để ý sẽ không thấy. 
Bàn thờ TAM GIÁO. ảnh Đoàn 
Văn Tỵ
123 /130 
- Trƣớc bàn thờ Tam giáo là dãy nệm 
ghế dành cho các buổi lễ đƣợc kê theo 
hai hƣớng; hƣớng về bàn thờ Tam giáo 
và ngƣợc lại xoay về phía sau nghĩa là 
bàn thờ ngay chính gian giữa phía 
ngoài. 
- Đó chính là ban thờ nhỏ với bài vị thờ 
có câu (viết bằng chữ nho): “Cung 
Chúc đương kim hoàng đế thánh thọ 
vạn vạn tuế” nhƣ vậy với lời chúc này 
phù hợp với mọi thời, lời chúc này 
dành cho ngƣời đứng đầu Quốc gia.. và 
“Tịnh thủy bình”, là nƣớc cam lồ của 
Quan Thế Âm bồ tát cứu nạn cứu khổ 
cho chúng sinh. 
- Sau ban thờ nhỏ này là ban thờ LONG 
THẦN HỘ PHÁP. Các vị trấn giữ tại 
Chùa để không cho kẻ xấu xâm nhập 
vào. Đèn vô cực; nghĩa là không tiếp xúc với trời, đất giữ cho tâm hồn 
thanh thản, soi sáng nơi tối tăm nhất của tâm hồn. Trên đèn vô cực có 
hình con dơi, tƣợng trƣng cho chữ Phúc. 
- Bên trên có 4 chữ Nho lớn “DIÊU TRÌ BỬU ĐIỆN”. 
- Bên phải (nhìn vào) phía trong ngang với bàn thờ Tam giáo là bàn thờ vị 
Tổ Nguyễn Đạo cơ Tiên sƣ (Nguyễn Giác Nguyên), với tấm di ảnh lớn. 
Khi các tu sỹ vào lễ trước bàn thờ tổ, nói câu: Tây thiên đông độ, lịch 
đại (trải qua các đời tổ sư) tổ sư  
(đọc tên các vị ra) quá khứ, hiện tại, 
chúng vị chư tôn, liên đài chi hạ  
- Trƣớc bàn thờ Tổ Nguyễn Đạo cơ Tiên 
sƣ (Nguyễn Giác Nguyên), có bàn thờ 
và ảnh của Quan Thánh Đế Quân (Quan 
Công). 
- Bên trái (nhìn vào) phía trong ngang 
với bàn thờ Tam giáo, đối diện với bàn 
thờ Tổ trụ trì là bàn thờ BÁ TÔNG; còn 
gọi là bàn thờ Cửu huyền thất tổ, là nơi 
giành cho các dòng họ khi đến đây 
muốn cúng tổ tiên dòng tộc của mình 
thì cúng tại bàn thờ này. 
- Trƣớc bàn thờ Bá tông có bàn thờ với 
Tịnh thủy bình. 
Ảnh Đoàn Văn Tỵ 
124 /130 
tấm kính lồng trong khung mà không có ảnh đó là kiếng HỒI QUANG 
PHẢN CHIẾU tƣợng trƣng cho kiếp luân hồi trong Phật giáo. 
- Từ hai gian hai bên ta thấy những bàn thờ với những bức đại tự, lần lƣợt 
phía bên phải là bàn thờ các nữ sỹ phu, 
các nữ tu sỹ có công xây dựng chùa, 
gọi là Khôn đạo. 
- Bàn bên trái là bàn thờ các nam sỹ phu 
và nam tu sỹ có công xây dựng chùa, 
gọi là Càn đạo. 
Nói một chút về Đạo Minh Sƣ: 
Đạo có từ thời nhà Thanh bên Trung 
Quốc, do ngƣời Minh Hƣơng sang lập 
quê hƣơng mới ở Việt Nam truyền vào. 
Lần đầu tiên là chùa QUẢNG TẾ PHẬT 
ĐƢỜNG ở Hà Tiên, sau mới phát triển 
thêm. Hiện nay phái này không còn nhiều, 
cả nƣớc chỉ còn khoảng trên dƣới 60 ngôi 
chùa mà thôi. Ngƣời theo đạo này nếu lúc 
nhập đạo mà chƣa lập gia đình thì không 
đƣợc lập gia đình nữa. Nếu đã lập gia đình 
rồi mới gia nhập đạo thì vẫn đƣợc sống cùng gia đình và có tránh nhiệm với 
chồng, vợ, con nhƣng không còn đƣợc quan hệ vợ chồng nữa. Ăn chay, 
không xuống tóc, mặc quần áo bình thƣờng, trừ ngày lễ của đạo thì có quy 
định trang phục riêng (màu đen). Tu tại gia thì có thể vẫn sống tại gia đình. 
Ly gia vào chùa thì ở trong chùa. 
Trình tự phẩm trật của đạo: 
- Nhập môn: Khi mới vào phải xin cầu sám hối, đây là lễ nhập môn rất 
quan trọng, từ đây ngƣời ra nhập môn phải ăn chay trƣờng và tuân thủ 
các quy định của giáo luật. 
- Sau 3 đến 6 tháng Lễ Cầu Nhất Bộ: vẫn chƣa thành ngƣời tu hành mà 
chỉ gọi là nam chúng sanh hoặc nữ chúng sanh. 
- 1 năm sau Lễ Cầu Nhị Bộ: vẫn chƣa thành ngƣời tu hành mà chỉ gọi là 
nam chúng sanh hoặc nữ chúng sanh. 
- 1 năm sau Lễ Cầu Tam Bộ: vẫn chƣa thành ngƣời tu hành mà chỉ gọi là 
nam chúng sanh hoặc nữ chúng sanh. Có Pháp danh nhƣng lấy luôn họ 
nhà sƣ Nguyễn Giác Nguyên 
ảnh Đoàn Văn Tỵ 
Đèn vô cực. ảnh Đoàn Văn Tỵ 
125 /130 
của mình để gọi kèm theo pháp danh chứ không lấy họ Phật (Thích) nhƣ 
bên Phật giáo. 
Qua đƣợc giai đoạn này bắt đầu trở thành sƣ thì đƣợc lần lƣợt qua các 
phẩm trật nhƣ sau: 
- Thiên Ân: 
- Chứng Ân: có tên pháp danh từ Chứng Ân pháp danh là chữ MINH thí 
dụ Minh Hạnh. 
- Dẫn Ân: pháp danh là chữ XƢƠNG, thí dụ Xƣơng Hạnh. 
- Bảo Ân: pháp danh lấy chữ 
VĨNH, thí dụ Vĩnh Hạnh. 
Thời gian có thể 2,3 năm hoặc 
lâu hơn, đòi hỏi phải thông 
thuộc Hán văn, Phật pháp, 
đạo hạnh. 
- Sau đó lên Lão sƣ, pháp danh 
lấy chữ VẬN, thí dụ Lão sƣ 
Vận Hạnh. 
- Đại Lão sƣ: lấy chữ ĐẠO là 
phẩm hàm cao nhất, cũng có 
khi gọi tôn kính là LÃO 
THÁI. Ví dụ nhƣ cụ Nguyễn 
Giác Nguyên, trụ trì đầu tiên gọi là Nguyễn Đạo cơ Tiên sƣ . 
- Đối với nữ tu cao nhất thì gọi là THÁI CÔ, thƣờng gọi là CÔ THÁI. 
- Dân chúng theo đạo thì gọi là Đạo Tràng chứ không gọi là Phật Tử. 
Chùa Nam Nhã hàng ngày vẫn có cúng nƣớc. Nguồn tài chính tự lo. Còn 
tiền do bá gia, bá tánh cúng lên thì để dùng vào việc lớn nhƣ trùng tu  
Hiện chùa có khoảng trên mƣời nam, nữ tu sỹ. 
Đến với chùa Nam Nhã du khách đƣợc dịp tìm hiểu thêm một đạo, đồng 
thời đƣợc sống trong một khu vƣờn thoáng mát, không ô nhiễm, bầu không khí 
thoáng mát, bên dòng sông hiền hòa. 
Mộ nhà sƣ Nguyễn Giác Nguyên. 
Ảnh Đoàn Văn Tỵ 
126 /130 
Sinh viên HDDL K 32 tại Cần Thơ trƣớc cổng Nam 
Nhã Đƣờng trong giờ học Hƣớng dẫn tại điểm. 
Ảnh Đoàn Văn Tỵ 
127 /130 
Điểm du lịch Sinh thái: 
CHỢ NỔI CÁI RĂNG CẦN THƠ 
Đây là một trong những Chợ Nổi nổi tiếng ở Miền Tây Nam Bộ, học viên tham 
gia tìm hiểu và giới thiệu về điểm du lịch này sẽ hiểu biết được nét rất riêng 
trong lối sống của đồng bằng sông Cửu Long, hiểu biết về văn hóa miệt vườn. 
Có câu hò: 
Chợ đã nổi từ nửa đêm về sáng 
 Ta vẫn chìm từ giữa bữa hoàng hôn 
 Em treo bẹo Cái Răng Ba Láng 
 Ta thƣơng hồ Vàm Xáng Cần Thơ 
Xác định điểm dừng: 
Đây là một điểm du lịch không có điểm dừng vì tất cả đều hoạt động trên sông 
nƣớc. Học viên sẽ đi thuyền từ Bến Ninh Kiều đến chợ Nổi Cái Răng, rồi tùy 
muốn thăm loại thuyền bán hàng hoa 1gì thì cứ theo cây bẹo mà tới. 
Nếu từ thành phố Cần Thơ du khách tới bến Ninh Kiều thuê thuyền đi chợ Nổi. 
Vì chợ họp rất sớm, chủ yếu là từ 2,3 giờ sáng. Khoảng 6, 7 giờ sáng chợ đã 
gần tan, vì vậy muốn thấy đƣợc cảnh nhộn nhịp chợ búa trên sông thì phải đi 
thuyền đến sớm. 
Chợ nổi Cái Răng là chợ nổi chuyên trao đổi, mua bán nông sản, các loại trái 
cây, hàng hóa, thực phẩm , ăn uống và là điểm tham quan đặc sắc của quận Cái 
Răng, thành phố Cần Thơ. 
Trên sông Cái Răng, gần cầu Cái Răng, cách trung tâm thành phố Cần Thơ 
khoảng 6 km đƣờng bộ và mất 30 phút nếu đi bằng thuyền từ Bến Ninh Kiều. 
Nét độc đáo và đặc điểm chính của chợ nổi Cái Răng là chuyên buôn bán các 
loại trái cây, đặc sản của vùng đồng bằng sông Cửu Long. Thuở xƣa, chợ nổi 
hình thành là đƣờng bộ và phƣơng tiện lƣu thông đƣờng bộ chƣa phát triển, 
trong khi đó nhu cầu mua bán, trao đổi hàng hóa, ngƣời ta tụ tập trên sông và 
bằng các phƣơng tiện nhƣ xuồng, ghe, tắc ráng.... Ngày nay, dù mạng lƣới giao 
128 /130 
thông đƣờng bộ đã phát triển rộng khắp nhƣng chợ nổi vẫn tồn tại và phát triển 
ngày một sầm uất hơn. 
Chợ nổi Cái Răng cũng là chợ đầu mối chuyên mua bán sỉ các loại trái cây, 
nông sản của vùng. Hàng hóa tập trung ở đây với số lƣợng lớn. Mỗi mặt hàng 
đã đƣợc phân loại cho đồng đều về chất lƣợng, kích cỡ. Nếu nhƣ dân địa 
phƣơng và các vùng lân cận thƣờng sử dụng các ghe, xuồng trung bình chở các 
mặt hàng nông sản đến đây tiêu thụ thì những ghe bầu lớn là của các thƣơng lái 
thu mua trái cây tỏa đi khắp nơi, sang tận Campuchia và Trung Quốc. Hòa 
mình vào không khí nhộn nhịp của buổi chợ, du khách có thể quan sát, tìm hiểu 
sinh hoạt của nhiều gia đình thƣơng hồ với nhiều thế hệ chung sống trên ghe. 
Có những chiếc ghe nhƣ "căn hộ di động" trên sông nƣớc với những chậu hoa 
kiểng, các loài vật nuôi, các tiện nghi đầy đủ nhƣ ti-vi màu, đầu dĩa, dàn âm 
thanh... có cả xe gắn máy đậu trên ghe. 
- Chợ Cái Răng thƣờng họp khá sớm, thƣờng từ lúc mờ sáng và đến 
khoảng 8, 9 giờ thì vãn. 
- Khách tham quan nên đi vào khoảng 7-8 giờ là tốt vì có thể tham quan 
đúng vào lúc chợ hoạt động đông đúc nhất. 
129 /130 
- Chợ không hoạt động và hoạt động rất ít vào các ngày Tết Âm Lịch 
(mồng 1 và mồng 2 Tết, Tết Đoan Ngọ (mồng 5 tháng Năm âm lịch). 
- Do nhu cầu của ngƣời đi chợ nên không chỉ có các xuồng trái cây, nông 
sản phẩm mà còn có nhiều loại dịch vụ khác: phở, hủ tiếu, cà phê, quán 
nhậu nổi... Các xuồng dịch vụ (thƣờng là thuyền nhỏ) len lỏi phục vụ 
khách đi chợ và cả khách tham quan. 
Chợ nổi Cái Răng là một trong những điểm tham quan đặc sắc nhất ở Cần Thơ. 
Đây là một nét văn hóa rất đặc sắc ở vùng đồng bằng sông nƣớc Cửu Long, thu 
hút rất nhiều du khách, đặc biệt là khách nƣớc ngoài. 
130 /130 
TÀI LIỆU THAM KHẢO 
TT 
Tên tài liệu tham 
khảo 
Tác giả Nhà xuất bản 
01 
Cẩm nang hƣớng dẫn 
du lịch 
Nguyễn Bích San - 
chủ biên 
Văn hóa thông tin - 
Hà Nội - 2000 
02 Nghiệp vụ HDDL Tổng cục Du lịch Hà nội - 1997 
03 Nghệ thuật HDDL Nguyễn Cƣờng Hiền NXB văn hóa - 1994 
04 
V/đề về Tôn Giáo và 
Chính sách Tôn giáo 
của Đảng CSVN 
Ban tƣ tƣởng - văn 
hóa TW 
Chính trị quốc gia - 
2002 
05 
Lƣợc sử Phật giáo 
Việt Nam 
Thích Minh Tuệ 
Giáo Hội phật giáo 
Việt Nam - 1993 
06 
Thế thứ các triều vua 
Việt Nam 
Nguyễn Khắc Thuần Giáo dục - 1996 
07 
Chín đời chúa mƣời 
ba đời vua Nguyễn 
Nguyễn Đắc Xuân 
Thuận Hóa - Huế 
1996 
08 
Danh tƣớng Việt Nam 
tập 1 & 2 
Nguyễn Khắc Thuần Giáo dục - 1997 
09 
Hỏi và đáp về Văn 
hóa Việt Nam 
Nhiều tác giả 
Văn hóa dân tộc - 
2000 
10 Hƣớng dẫn du lịch 
Trƣờng DL Vũng 
Tàu 
Lƣu hành nội bộ 
11 
Các loại sách, tạp chí, 
báo, internet khác.