Giải pháp hoàn thiện công tác kế toán quản trị chi phí cho các doanh nghiệp xây dựng ở Việt Nam

ứu: 
- Phương pháp luận: Trên cơ sở phương pháp luận của chủ nghĩa duy vật, biện chứng, 
nghiên cứu các vấn đề lý luận cũng như thực tế có liên quan một cách hệ thống. 
- Phương pháp thu thập thông tin: Tìm kiếm nguồn thông tin 
4. Kết quả nghiên cứu: 
4.1. Thực trạng tổ chức KTQTCP xây dựng tại các DN xây dựng ở Việt Nam hiện nay 
4.1.1. Hệ thống các chỉ tiêu quản trị chi phí nhằm phục vụ mục tiêu KTQT tại các DN xây 
dựng 
Thực tế hiện nay, qua kết quả nghiên cứu khảo sát tại các DN xây dựng, hầu hết các 
DN này đều chưa xây dựng được hệ thống các chỉ tiêu quản trị chi phí, để từ đó phân tích 
thông tin sự biến động của các loại chi phí này nhằm có thể kiểm soát chặt chẽ chi phí phát 
sinh, qua đó có thể đánh giá được trách nhiệm của các bộ phận trong tổ chức, giúp nhà quản 
trị đưa ra được những quyết định đúng đắn, thích hợp nhằm đảm bảo hiệu quả hoạt động xây 
dựng công trình. 
4.1.2. Xác định phạm vi và phân loại chi phí xây dựng tại các DN xây dựng: 
 Xuất phát từ đặc điểm của phương pháp lập dự toán trong xây dựng là dự toán được 
lập theo từng hạng mục công trình và được phân tích theo từng khoản mục chi phí nên hầu hết 
các công ty xây dựng thường xác định phạm vi và phân loại chi phí xây dựng theo mục đích, 
công dụng của chi phí để có thể so sánh, kiểm tra chi phí xây lắp thực tế phát sinh với dự 
toán. Phân loại chi phí theo khoản mục giá thành này tại các DN xây dựng có tác dụng rất lớn 
cho yêu cầu quản lý chi phí của hợp đồng xây dựng theo dự án, đồng thời cung cấp thông tin 
cho công tác tính giá thành sản phẩm xây dựng, phân tích tình hình thực hiện kế hoạch giá 
thành trong DN cũng như kiểm tra việc thực hiện các định mức chi phí sản xuất trong DN. 
n trÞ - Kinh nghiÖm quèc tÕ vµ thùc tr¹ng ë ViÖt Nam 
 139
Tuy nhiên, các khoản chi phí trong các DN xây dựng hiện nay chưa được xác định và phân 
loại theo cách ứng xử cùa chi phí, như là biến phí và định phí. Vì vậy, những thông tin về chi 
phí không đáp ứng được yêu cầu phân tích, đánh giá hoạt động của DN. 
4.1.3. Thu thập, xử lý, hệ thống hoá và cung cấp thông tin về chi phí xây dựng DN: 
- Xây dựng định mức: Qua khảo sát thực tế cho thấy tại các DN xây dựng hiện nay, 
việc thực hiện khoán thi công công trình là chủ yếu, mà trong thực hiện khoán thì định mức 
chi phí là rất quan trọng, nó có thể kìm hãm hoặc thúc đẩy sản xuất phát triển. Hiện nay, hệ 
thống định mức trong một số công ty xây dựng còn rất nhiều mà chủ yếu khi thực hiện dựa 
vào văn bản pháp quy và hệ thống đơn giá. 
- Đối với dự toán chi phí của hợp đồng xây dựng: Các DN xác định tổng dự toán công 
trình thuộc dự án được tính toán cụ thể ở giai đoạn thiết kế kỹ thuật hay thiết kế kỹ thuật thi 
công, sau đó lập dự toán chi phí cho từng hạng mục công trình mà DN thực hiện thi công. Giá 
trị dự toán xây dựng công trình tại các DN xây dựng được xây dựng dựa trên nội dung từng 
khoản mục chi phí của tổng dự toán công trình hay có thể dựa trên thiết kế của chủ đầu tư và 
sử dụng đơn giá tổng hợp để xác định chi phí của công trình. DN sẽ dựa vào bảng chiết tính 
đơn giá để tách riêng từng loại nội dung chi phí cho từng việc chi tiết, sau đó tổng hợp chi phí 
cho cả công trình. Khi đó, DN sẽ dựa vào bảng chiết tính đơn giá để tách riêng từng loại nội 
dung chi phí cho từng phần việc chi tiết rồi tổng hợp chi phí cho cả công trình. Đây là cơ sở 
để các DN xây dựng lập kế hoạch khối lượng công tác xây dựng, là căn cứ để tính kết quả 
kinh doanh của DN và để kiểm tra giá thành xây dựng của DN. Sau khi trừ đi phần thuế và lãi 
định mức, các DN xây dựng xác định được giá thành dự toán xây dựng công trình. Lập dự 
toán chi tiết cho các công trình, hạng mục công trình đòi hỏi tập hợp chi phí sản xuất thực tế 
phát sinh phải được thực hiện theo từng khoản mục chi phí để có thể dễ dàng kiểm tra, giám 
sát tình hình thực hiện dự toán chi phí. 
4.2. Giải pháp hoàn thiện công tác KTQTCP tại các DN Việt Nam 
4.2.1. Xây dựng định mức chi phí tiêu hao và hoạch định chi phí 
Định mức chi phí là khoản chi được định trước bằng cách lập ra những tiêu chuẩn gắn 
với từng trường hợp hay từng điều kiện làm việc cụ thể. Định mức chi phí không những chỉ ra 
được các khoản chi dự kiến mà còn xác định nên chi trong trường hợp nào. Tuy nhiên, trong 
thực tế chi phí luôn thay đổi, vì vậy các định mức cần phải được xem xét lại thường xuyên để 
đảm bảo tính hợp lý của chúng. 
Để công tác định mức chi tiêu được tốt, chúng ta cần nhiều kênh thông tin khác nhau, 
cụ thể như sau: 
+ Tiêu chuẩn kỹ thuật (kỹ thuật cung cấp). 
+ Chi phí thực tế nhiều kỳ (kế toán cung cấp). 
+ Dự toán chi phí (kế toán cung cấp). 
DN cần định mức cả về giá lẫn về lượng vì sự biến đổi của hai yếu tố này đều tác động 
đến sự thay đổi của chi phí: 
Định mức giá: định mức giá được ước lượng bằng cách tổng cộng tất cả các khoản chi 
phí liên quan đến việc mua hàng hay nguyên vật liệu (đối với định mức giá nguyên vật liệu) 
hay lương và các chi phí liên quan (đối với định mức chi phí lao động hay còn gọi là định 
mức lương). 
n trÞ - Kinh nghiÖm quèc tÕ vµ thùc tr¹ng ë ViÖt Nam 
 140 
Định mức lượng: Để xây dựng và thực hiện hệ thống định mức lượng, DN cần phải 
quyết định: 
+ Số lượng, chủng loại và thành phần kết hợp các nguyên vật liệu để tạo ra từng loại 
sản phẩm. 
+ Lượng và loại lao động để sản xuất bất kỳ một sản phẩm hay thực hiện một dịch vụ 
nào đó. 
Những định mức kỹ thuật này thường do các chuyên gia lập ra và đòi hỏi phải có 
những kỹ năng làm việc như nghiên cứu phương pháp làm việc và xây dựng các chỉ tiêu đánh 
giá từng công việc cụ thể. 
Khi định mức lượng, DN có thể dùng hai loại định mức sau: 
Định mức lý tưởng là loại định mức được xây dựng dựa trên điều kiện làm việc hoàn 
hảo. Tuy nhiên, điều kiện hoàn hảo này gần như không có được ở hầu hết các DN, do những 
nguyên nhân nằm ngoài tầm kiểm soát của một tổ chức. Định mức lý tưởng có thể giúp nhà 
quản lý thấy rõ những điểm khác biệt chính tuy nhiên khó áp dụng trong thực tế. 
Định mức dự kiến (định mức thực tế): loại định mức này thường dễ áp dụng hơn định 
mức lý tưởng. Đây là các định mức mang tính chất thực tế, vì chúng cho phép một mức độ sai 
lệch chấp nhận khi thực hiện. Nếu người thực hiện chi phí được quản lý tốt và sẵn sàng hợp 
tác thì DN dễ đạt được định mức dự kiến. 
4.2.2. Phân tích biến động chi phí thực tế so với định mức. 
Chi phí phát sinh thực tế có thể cao hơn hoặc thấp hơn so với định mức ban đầu, điều 
này tạo nên sự biến động chi phí so với định mức. Biến động có thể là bất lợi khi chi phí thực 
tế cao hơn chi phí định mức hoặc có lợi khi chi phí thực tế thấp hơn chi phí định mức. Mục 
đích phân tích biến động các khoản mục chi phí nhằm đánh giá chung mức chênh lệch giữa 
thực tế so với định mức để làm rõ mức tiết kiệm hay vượt chi của từng khoản mục chi phí 
phát sinh. 
DN cần phân tích biến động của một số loại chi phí sau: 
Phân tích các biến động chi phí nguyên vật liệu trực tiếp: 
Chi phí nguyên vật liệu trực tiếp là một loại biến phí, khi chi phí nguyên vật liệu thực 
tế khác với định mức chi phí nguyên vật liệu thì ta gọi mức chênh lệch đó là biến động chi phí 
nguyên vật liệu. Sự biến động này gồm biến động lượng sử dụng và biến động giá nguyên vật 
liệu. 
Trong thực tế, sự biến động giá phụ thuộc vào cả nguyên nhân khách quan (quan hệ 
cung cầu thay đổi trên thị trường, sự thay đổi chính sách của Nhà nước) và nguyên nhân chủ 
quan (chọn chất lượng hàng mua, phương pháp tính trị giá nguyên liệu xuất kho). Biến động 
về lượng nguyên vật liệu sử dụng phụ thuộc vào trình độ quản lý nguyên vật liệu, tay nghề 
của công nhân trực tiếp sản xuất, tình trạng hoạt động của máy móc thiết bị, điều kiện nơi sản 
xuất,  
Sự phân tích các biến động nói trên phải được tiến hành càng sớm càng tốt, nhằm phát 
hiện kịp thời những bất hợp lý để điều chỉnh nhằm tìm ra nguyên nhân và đề xuất những giải 
pháp nhằm nâng cao hiệu quả chi phí nguyên vật liệu. 
n trÞ - Kinh nghiÖm quèc tÕ vµ thùc tr¹ng ë ViÖt Nam 
 141
Phân tích các biến động chi phí lao động trực tiếp: 
Chi phí lao động trực tiếp là một loại biến phí, vì vậy việc phân tích các biến động của nó 
cũng dùng mô hình chung về phân tích biến động biến phí. Biến động chi phí lao động trực 
tiếp có thể chi tiết hóa như sau: 
+ Biến động năng suất lao động. 
+ Biến động thời gian nhàn rỗi (ngừng sản xuất). 
+ Biến động đơn giá tiền lương. 
Biến động năng suất phụ thuộc vào công nhân phải mất thời gian sản xuất nhiều hay ít hơn so 
với định mức. Nhà quản lý cần đặc biệt quan tâm về biến động năng suất bất lợi, và xác định 
rõ người chịu trách nhiệm và lý do vì sao thời gian sản xuất lại kéo dài. Năng suất lao động 
tăng hay giảm có thể thường do ảnh hưởng của các nguyên nhân: 
+ Sự thay đổi cơ cấu lao động; 
+ Năng suất lao động cá biệt; 
+ Tình trạng hoạt động của máy móc thiết bị; 
+ Chất lượng của nguyên liệu được sử dụng; 
+ Các biện pháp quản lý sản xuất; 
+ Chính sách trả lương cho công nhân. 
Biến động thời gian nhàn rỗi hay còn gọi là biến động chi phí thời gian xảy ra khi thời 
gian công nhân không có công việc để làm lâu hơn so với dự kiến. 
Biến động lương xảy ra khi DN phải trả lương thực tế cho công nhân cao hơn hoặc 
thấp hơn so với dự kiến. Đơn giá tiền lương tăng do nhiều nguyên nhân, có thể tổng hợp 
thành hai nguyên nhân: 
+ Do đơn giá tiền lương của các bậc thợ tăng lên; 
+ Sự thay đổi về cơ cấu lao động. Tiền lương tăng lên khi cơ cấu lao động thay đổi 
theo hướng tăng tỷ trọng công nhân bậc cao và giảm tỷ trọng công nhân bậc thấp tính trên 
tổng số giờ lao động được sử dụng. 
Phân tích biến động của chi phí sản xuất chung: 
Chi phí sản xuất chung là một loại chi phí khá phức tạp, bởi nó là một chi phí gián tiếp 
với nhiều loại chi phí khác nhau về tính chất và được tính vào giá thành các sản phẩm thông 
qua sự phân bổ, vì vậy sẽ không có một mô hình duy nhất về phương pháp để phân tích chung 
cho các DN. Thông thường phân tích biến động chi phí sản xuất chung được thực hiện như 
sau: 
+ Phân tích biến động chi phí sản xuất chung khả biến: Theo mô hình phân tích biến 
phí đã trình bày ở trên, thì sự tăng giảm chi phí sản xuất chung khả biến so giữa thực tế và 
định mức (hay dự toán) có thể chia thành hai loại biến động: Biến động giá và biến động năng 
suất. 
+ Phân tích biến động chi phí sản xuất chung bất biến: đặc điểm cơ bản của chi phí bất 
biến là không thay đổi cùng với những thay đổi của các mức độ hoạt động. Do vậy, khi phân 
tích chi phí sản xuất chung bất biến cần lưu ý một số điểm sau: 
n trÞ - Kinh nghiÖm quèc tÕ vµ thùc tr¹ng ë ViÖt Nam 
 142 
Mọi sự chia nhỏ định phí đều có bản chất giả tạo vì chúng không phụ thuộc vào mức 
hoạt động. 
Xây dựng đơn giá phân bổ định phí sản xuất chung là cần thiết cho quá trình tính toán 
biến động nhưng không có giá trị đối với việc kiểm soát chi phí đặt trong mối quan hệ với 
mức hoạt động. 
Vì những lý do này nên biến động chi phí sản xuất chung bất biến thường được biểu 
hiện dưới dạng vật chất thay vì tiền tệ. Sự thể hiện các biến động dưới hình thái vật chất sẽ 
cung cấp cho nhà quản lý một cách rõ ràng và cụ thể hơn nguyên nhân biến động, từ đó sẽ có 
biện pháp kiểm soát biến động hữu hiệu hơn. 
Ngoài ra, để có thể kiểm soát các loại chi phí khác, nhà quản lý còn có thể tiến hành 
phân tích sự biến động của chi phí hàng tồn kho, chi phí bán hàng và chi phí quản lý DN. 
4.2.3. Hoàn thiện hệ thống các chỉ tiêu quản trị chi phí xây dựng nhằm phục vụ mục tiêu quản 
trị DN 
Hệ thống chỉ tiêu quản trị chi phí xây dựng phục vụ mục tiêu kiểm soát chi phí xây dựng bao 
gồm: 
Nhóm các chỉ tiêu tổng quát gồm: Tổng chi phí của HÐXD hoặc từng hợp đồng. 
Nhóm các chỉ tiêu phản ánh cơ cấu chi phí như: Tỷ trọng CPNVLTT, CPNCTT, 
CPSDMTC và CPSXC, tỷ trọng biến phí xây dựng, tỷ trọng định phí xây dựng. Các chỉ tiêu 
này có thể tính cho từng HĐXD, từng công trình hoặc từng hạng mục công trình hay từng 
trung tâm chi phí. 
Hoàn thiện hệ thống chỉ tiêu quản trị chi phí xây dựng phục vụ mục tiêu đánh giá hiệu 
quả hoạt động của các trung tâm chi phí 
Trong DN xây dựng, trung tâm chi phí thường là các xí nghiệp, các tổ, đội thi công 
hay công ty xây dựng. Các chỉ tiêu quản trị được sử dụng là: Tỷ suất CPNVLTT, CPNCTT, 
CPSCMTC, CPSXC trong tổng chi phí HĐXD tại từng xí nghiệp, tổ, đội thi công; tỷ suất 
biến phí, định phí trong tổng chi phí HĐXD tại xí nghiệp, tổ, đội thi công. 
4.2.4. Hoàn thiện xác định phạm vi và phân loại chi phí xây dựng phục vụ cho quản trị DN 
Ngoài các cách phân loại chi phí đang được áp dụng hiện nay thì cần phân loại chi phí 
theo mối quan hệ với mức độ hoạt động. Điều này có nghĩa là khi mức độ của khối luợng hoạt 
động biến động thì chi phí sẽ biến động như thế nào, biến động bao nhiêu và loại nào biến 
động để tương ứng với biến động của mức độ hoạt động. Đây là cách nhận diện chi phí cần có 
sự quan tâm đặc biệt trong KTQT để phục vụ cho quá trình phân tích, đánh giá và sử dụng 
thông tin phục vụ cho việc ra quyết định. Phần lớn quá trình lập kế hoạch và ra quyết định 
phụ thuộc vào việc phân loại chi phí theo cách ứng xử của chi phí. Nhà quản trị muốn có 
thông tin tối ưu nhất để đưa ra các quyết định sáng suốt trong SXKD thì phải thấu hiểu về 
cách ứng xử của chi phí theo khối lượng hoạt động. Theo mối quan hệ với khối lượng thì toàn 
bộ chi phí sản xuất chia thành chi phí biến đổi, chi phí cố định và chi phí hỗn hợp. 
Kết luận: 
Trong nền kinh tế thị trường, cùng với sự phát triển của nền kinh tế thì ngành xây 
dựng cũng đang rất phát triển. Chính vì thế muốn tồn tại và phát triển trong nền kinh tế thị 
n trÞ - Kinh nghiÖm quèc tÕ vµ thùc tr¹ng ë ViÖt Nam 
 143
trường thì DN xây dựng phải quản lý được các chi phí nhằm tối đa hoá lợi nhuận cho DN. 
Nếu thường xuyên kiểm tra tính hợp pháp, hợp lệ của từng loại chi phí phát sinh của hợp 
đồng xây dựng sẽ góp phần quản lý tài sản, vật tư, tiền vốn, lao động có hiệu quả và có biện 
pháp hạ giá thành. Từ đó, nâng cao chất lượng sản phẩm công trình. Bên cạnh đó, các DN xây 
dựng ở Việt Nam nên học hỏi kinh nghiệm KTQTCP của các nước phát triển thông qua việc 
tăng cường hợp tác và đào tạo về KTQTCP để sớm áp dụng vào DN mình.‡ 
--------------------------- 
Tài liệu tham khảo 
1. Bộ Xây dựng (2010), Thông tư số 04/2010/TT-BXD ngày 26/5/2010 hướng dẫn lập và quản lý chi phí đầu 
tư xây dựng công trình. 
2. Bộ Tài chính (2006), ‘Thông tư 53/2006/TT-BTC, Hướng dẫn áp dụng chế độ KTQT trong DN’, ngày 
12/6/2006; 
3. Bộ Tài chính (2014), ‘Thông tư 200/2014TT-BTC, Hướng dẫn chế độ kế toán DN’, ngày 22 tháng 12 năm 
2014; 
4. Phạm Thị Kim Vân (2002),‘Tổ chức KTQTCP và kết quả kinh doanh ở các DN kinh doanh du lịch’, luận 
án tiến sĩ kinh tế, Học Viện Tài chính, Hà Nội. 
5. Vũ Thị Kim Anh (2012), ‘Hoàn thiện KTQTCP vận tải tại các DN vận tải đường sắt Việt Nam trong điều 
kiện hội nhập kinh tế quốc tế’, luận án tiến sĩ kinh tế, Học Viện Tài chính, Hà Nội; 
---------------------------