Đối diện với chủ nghĩa thực dụng Mỹ

o trong lòng tự nhiên. Tính liên 
tục (để tạo thành kinh nghiệm mới) thông qua quan hệ tương hỗ cơ thể với môi trường đã vượt 
lên trên dòng ý thức của W. James. Dòng ý thức của W. James là cái nhìn của tâm lý học, kinh 
nghiệm thuần tuý, là hiện tượng tinh thần. Còn kinh nghiệm của J. Dewey là cơ chế quy định 
hoạt động của con người với môi trường (đời sống, thực tiễn); do vậy, nó là kết quả của hành 
động, nói đúng hơn kinh nghiệm không gì khác hơn là một quá trình hoạt động. 
Jos.hueuni.edu.vn Tập 128, Số 6A, 2019
11 
Nhìn vào triết học của J. Dewey thì quan niệm kinh nghiệm là một quá trình hoạt động là 
nguyên tắc cơ bản của triết học. Từ nguyên tắc này, J. Dewey đề xuất không gọi triết học của 
ông là thực dụng mà gọi là Triết học hành động, triết học thực tiễn, triết học đời sống. 
 Từ quan niệm kinh nghiệm là một quá trình hoạt động, Dewey đi đến kết luận: tư tưởng, 
quan niệm, lý luận chỉ là những công cụ. Hiệu quả và giá trị của bất cứ công cụ nào không nằm 
ở chính nó mà tuỳ thuộc vào việc kết quả đó có mang lại thành công hay thoả mãn cho đối 
tượng hay không. Như vậy, chủ nghĩa thực dụng = chủ nghĩa công cụ và kết quả tác động của 
các công cụ (sự tạo ra hiệu quảtừcác công cụ đó là nguyên nhân thành công của hành động) là 
tiêu chuẩn của chân lý. 
Đến J. Dewey, hành trình kiến tạo một triết học mới đã định hình và đã được thực tế 
nghiệm sinh. Chủ nghĩa thực dụng đã trở thành một khuôn mặt triết học mới của thế giới. 
William McKinley (1843–1901),Tổng thống thứ 25 của nước Mỹ, khi nói về sự khác biệt giữa 
người Anh và người Mỹ đã cho rằng người Anh là người làm những gì đã từng làm, người Mỹ 
là người làm những gì họ chưa bao giờ làm là muốn ám chỉ rằng người Anh là bảo thủ. Người 
Mỹ là sáng tạo năng động. Sự hình thành chủ nghĩa thực dụng như là một minh chứng cho 
nhận xét này. 
2.3. Những nguyên lý khởi sinh của chủ nghĩa thực dụng Mỹ 
 Peter A. Angeles đã chỉ ra 6 điểm căn bản của chủ nghĩa thực dụng: 
 1.Kiến thức bắt nguồn từ kinh nghiệm, phương pháp thử nghiệm và nỗ lực thực tế. Chủ 
nghĩa thực dụng phê phán suy đoán siêu hình trong quá trình tìm kiếm chân lý. 
 2. Kiến thức phải được sử dụng để giải quyết các vấn đề của các công việc thực tế, hàng 
ngày; để giúp thích ứng với môi trường của chúng ta. Suy nghĩ phải gắn liền với thực tiễn và 
hành động. 
 3. Các ý tưởng phải được xem xét đến các hậu quả của chúng (kết quả, sử dụng) vì tính 
chân thật và ý nghĩa của chúng. Các ý tưởng là các con đường dẫn tới hành động tích cực và tái 
tạo sáng tạo kinh nghiệm có xem xét và điều chỉnh theo kinh nghiệm mới. 
 4. Chân lý là cái có giá trị thực tiễn trong kinh nghiệm sống của chúng ta. Nó đóng vai trò 
là một công cụ, hoặc phương tiện, (a) để đạt được các mục tiêu của chúng ta và (b) trong khả 
năng của chúng ta để dự báo và lập kế hoạch cho tương lai để chúng ta sử dụng. 
 5. Chân lý là thay đổi, vô định và có tính chất tiệm cận. 
Nguyễn Tiến Dũng Tập 128, Số 6A, 2019
12 
 6. Ý nghĩa của một ý tưởng (lý thuyết, khái niệm, niềm tin) cũng giống như (a) những cách 
sử dụng thực tế mà ý tưởng đó có thể đặt ra và (b) những hậu quả thực tế bắt nguồn từ nó [ 9.tr 
238]”7. 
 Trước hết, cần khẳng định Peter A. Angeles đã chi tiết hoá tư tưởng của chủ nghĩa thực 
dụng nhưng vẫn đảm bảo tính khả tín về mặt khoa học. Tuy vậy, nếu quy về các nguyên lý 
khởi sinh 8của hệ thống thì có hai nguyên lý chính: (1) kinh nghiệm cá nhân là khởi nguồn của 
mọi hành vivà (2) nhận thức của con người. Nói cách khác, kinh nghiệm cá nhân là nhân tố dẫn 
dắt hoạt động sinh tồn của con người.Thứ hai, hậu quả thực tế là giá trị cao nhất của một hệ 
thống triết học. Giá trị ấy có tính chất định lượng và có thể nghiệm sinh.9 
 Với hai nguyên lý khởi sinh này, chủ nghĩa thực dụng Mỹ đã hoàn thành việc lọc bỏ 
quan điểm nhị nguyên trong triết học. Tuy vậy, Every bean has its black.10Chủ nghĩa thực dụng 
khi vượt lên đã làm rơi tuột cả một truyền thống triết học. Vì thế, không thể dễ dàng cho rằng 
chủ nghĩa thực dụng là một bước nhảy đột biến về chất của triết học với quan niệm triết học là 
hệ thống quan điểm chung nhất về thế giới quan và nhân sinh quan mà chỉ nên dừng lại chủ 
nghĩa thực dụng là một triết học kiểu mới của nước Mỹ. Và cũng phải nhớ rằng ngay những 
nhà tiên phong sáng lập ra chủ nghĩa thực dụng cũng không phải một khối thống nhất trong 
quan niệm về thực dụng. Vì thế, những thảo luận khoa học về chủ nghĩa thực dụng, với tư cách 
là trào lưu triết học chưa thể dừng lại. 
2.4. Ảnh hưởng của chủ nghĩa thực dụng ở Mỹ và thế giới 
 Chủ nghĩa thực dụng ra đời đã chấm dứt thời kỳ nước Mỹ thiếu triết học của mình và 
cũng chấm dứt luôn sự thống trị của văn hoá châu Âu đối với nước Mỹ. Người ta cho rằng địa 
7Nguyên văn là :"1. Knowledge is Derived from experience, experimental methods, and practical efforts. 
Pragmatism is critical of metaphysical speculation in arriving at truth 
2. Knowlege must be used to solve the problems of everyday, practical affairs; to help adapt to our 
environment. Thinking must relate to practice and action. 
3.ideas must be referred to their consequences (results, uses) for their truth and meaning. Ideas are guides 
to positive action and to the creative reconstruction of experience in confronting and adjusting to new 
experiences. 
4. truth is that which has practical value in our experience of life. It serves as an instrument, or mean, (a) in 
the attainment of our goals and (b) in our ability to predict and arrange the future for our use. 
5.truth is changing, tentative and asymptotic. 
6. The meaning of an idea (Theory, concept, belief) is the same as (a) the practical uses to which that idea 
may be put and ( b) the practical consquences stemming from it” 
8Trước đây tác giả gọi là những nguyên lý trục. 
9 Nghiệm sinh là nghững kinh nghiệm có được do quá trình sinh tồn đưa lại. Một trong những khái niệm của chủ 
nghĩa hiện sinh 
10Không có cái gì là hoàn hảo cả, 
Jos.hueuni.edu.vn Tập 128, Số 6A, 2019
13 
vị của nước Mỹ ngày nay một phần là có công của chủ nghĩa thực dụng. Nói như vậy cũng 
không có gì phải hiệu đính. K. Marx đã chỉ rõnhững giá trị tinh thần có sức mạnh riêng của nó, 
nhất là khi nó thâm nhập vào quần chúng 
Sau John Dewey, thoạt nhìn chủ nghĩa thực dụng Mỹ dường như có sự đứng yên tại chỗ 
về mặt lý luận. Thực ra, chủ nghĩa thực dụng vẫn được ủ ấm ở các nước chờ cơ hội tái xuất với 
sự kết hợp mới. Đó chính là giao thoa để phát triển. Leopoldo Zea, nhà triết học Mexico đã 
khẳng định: “Những triết học đặc thù này trở thành phổ biến khi chúng nhận thức được triết 
học khác và là những thứ triết học khác có thể nhận thức được” [ 1.tr 30]. Ở Mỹ, chủ nghĩa thực 
dụng đã ngấm và thấm trong đời sống; vì vậy, mặt lý luận chưa cần bổ túc (đó cũng chính là sự 
vận dụng quan điểm của chủ nghĩa thực dụng). 
 Có thể nói, ngày nay chủ nghĩa thực dụng Mỹ hiện hữu trong mọi ngõ ngách của quan 
hệ nhân sinh và văn hoá Mỹ. Những lĩnh vực chủ nghĩa thực dụng thâm nhập sâu sắc và đưa 
lại những hậu quả thực tế có thể nhìn thấy (giáo dục, luật pháp, ngoại giao...) cho đến những lĩnh 
vực khó thấy (quân sự, quốc phòng) 
 Nói tới giá trị Mỹ, các nhà nghiên cứu thường dẫn ba giá trị cơ bản là E PluribusUnum (từ 
rất nhiều, một), In God we trust (Chúng ta tin vào Chúa) và Liberty (Tự do). 
 E Pluribus Unum là đặc điểm hình thành cư dân Mỹ, là tên gọi khác của Melting pot.In God 
we trust là sức mạnh của Chúa, của tôn giáo. Nước Mỹ là nước của Chúa.11Liberty là kết quả của 
E Pluribus Unum và In God we trust cộng hưởng mang lại. Sự ảnh hưởng của chủ nghĩa thực 
dụng đối với các giá trị Mỹ chính là ở chỗ là cho công dân Mỹ thói quen (niềm tin) và phương 
thức hành động để duy trì và phát triển những giá ấy, lập thành lối sống Mỹ và tính cách Mỹ 
thể hiện trong chủ nghĩa cá nhân Mỹ và con người tự lập thân (Self made man). Tuy vậy, cần 
phải khẳng định rằng giá trị Mỹ là giá trị được tạo ra ở Mỹ và hiện diện ở Mỹ. Nên giá trị đó 
không có tính toàn cầu và không phải nước nào cũng cần hướng tới giá trị đó12. 
 Không chỉ vẫy vùng trong nước, chủ nghĩa thực dụng đã nhanh chóng chuyển tải sức 
mạnh Mỹ ra khỏi biên giới Mỹ. Sự ảnh hưởng của chủ nghĩa thực dụng Mỹ lênthế giới chủ yếu 
thể hiện dưới các hình thức: sự xâm nhập của chủ nghĩa thực dụng về mặt học thuật, qua lối 
sống và văn hoá Mỹ. Người ta nói rằng chủ nghĩa thực dụng cấy vào các nước bắt đầu từ phim 
ảnh cao bồi miền Tây và vị ngọt có ga của Coca cola. Chủ nghĩa thực dụng xuất hiện ở Anh, 
11 Trong một bài diễn thuyết Tổng thống Trump đã khẳng đinh ý nghĩa và giá trị củaIn God we trust “Nước Mỹ luôn 
là mảnh đất của những giấc mơ bởi vì Mỹ là quốc gia của những tín đồ chân chính. Khi những người hành hương 
dừng chân tại Pylamouth, họ đã cầu nguyện. Khi các nhà lập quốc viết Bản tuyên ngôn Độc lập họ đã cầu khẩn 
Sáng Thế Chủ bốn lần. Bởi vì nước Mỹ không tôn thờ chính phủ, chúng ta tôn thờ Thượng Đế. Đó là lý do vì sao 
trên đồng tiền của chúng ta tự hào tuyên bố rằng “CHÚNG TA TIN VÀO THƯỢNG ĐẾ” và đó là lý do tại sao 
chúng ta tự hào tuyên bố rằng chúng ta là một quốc gia bên dưới Thượng Đế của mình.”[https://www.dkn.tv/giao-
duc/hoc-tieng-anh/bai-dien-thuyet-truyen-cam-hung-manh-me-cua-tong-thong-trump-dung-bao-gio-bo-cuoc.html] 
12 Một Quốc vương Ả Rập đã nói : “chúng ta nhập khẩu kỹ thuật Mỹ nhưng không nhập khẩu lối sống Mỹ”. Hay 
Steve Jobs (1955-201): “Đừng để âm thanh của những quan điểm khác lấn át đi giọng nói bên trong của bạn” 
(Don’t let the noise of others opinions' drown out your own inner voice) 
Nguyễn Tiến Dũng Tập 128, Số 6A, 2019
14 
Pháp, Áo, Đức, Ý, Trung Quốc... Ngày nay, ở Mỹ và trên thế giới, chủ nghĩa thực dụng đã có 
thế hệ thứ hai với các tên tuổi như Susan Haack (1945), Jürgen Habermas (1929), Richard 
Berstein (1932), và Cheryl Misak (1961). 
 Vào những thập niên đầu của thế kỷ XXI, thế giới đã chứng kiến sự hồi sinh mạnh mẽ của 
chủ nghĩa thực dụng ở Mỹ, Đức, Nga... cùng với những toan tính của chủ nghĩa dân tộc. Người 
khơi mào là Tổng thống Mỹ Donal Trump khi ông chủ xướng Nước Mỹ là trên hết. Chủ nghĩa 
thực dụng đã lên ngôi các quan hệ kinh tế mà cuộc chiến thương mại Mỹ – Trung là một ví dụ 
điển hình. 
 Từ 1954 đến 1975, ở miền Nam Việt Nam có chủ nghĩa hiện sinh, chủ nghĩa thực dụng và 
phân tâm học. Do bối cảnh lịch sử tác động, chủ nghĩa thực dụng bị xếp vào cửa dưới so với chủ 
nghĩa hiện sinh và phân tâm học về mức độ phạm vi phổ biến. Chủ nghĩa thực dụng hiện diện 
trên sách vở, học thuật là chủ yếu trong khi chủ nghĩa hiện sinh, phân tâm học không dừng ở 
đó đã trở thành phong cách sống của một bộ phận thanh niên và trí thức miền Nam trước 1975. 
 Ngày nay, nước Mỹ đã trở thành đối tác quan trọng của Việt Nam.Nước Mỹ đã là bạn13. 
Người Việt Nam biết nước Mỹ không chỉ có chủ nghĩa thực dụng mà nước Mỹ có một nền văn 
hoá phong phú, đa dạng. Người Việt Nam cũng biết nước Mỹ vẫn có nhiều cái không Mỹ (đẹp), 
nhưng người Việt cũng biết rõ có một nước Mỹ là siêu cường về kinh tế và có nền khoa học 
phát triển nhất thế giới. 
3. Kết luận 
 Ngày nay, chủ nghĩa thực dụng Mỹ đã là một thành tố của văn hoá Mỹ và chủ nghĩa thực 
dụngđã có sự lan toả và thâm nhập hầu hết các châu lục. Vì thế, trong chừng mực nào đó, chủ 
nghĩa thực dụng Mỹ là hình ảnh đại diện của nước Mỹ trên thế giới. 
 Chủ nghĩa thực dụng Mỹ là một lối rẽ so với triết học truyền thống vì xem trọng (nếu 
không muốn nói là tuyệt đối) vai trò của kinh nghiệm trong đời sống thực tiễn, trong nhận thức 
của con người. Kinh nghiệm theo chủ nghĩa thực dụng là thuộc tính ưu trội của con người. 
Kinh nghiệm ấy chính là tri thức thực tế nên phải tạo tra những hậu quả thực tiễn có thể kiểm 
chứng bằng cảm nhận hiện sinh.Vì vậy, định lượng quan trọng hơn định tính. Ý nghĩa của kinh 
nghiệm do kết quả định lượng mang lại. 
 Chủ nghĩa thực dụng Mỹ thực sự có ý nghĩa khi nó là một phương pháp để nâng cao 
hiệu quả thực tiễn trong hoạt động của con người. Về mặt này, chủ nghĩa thực dụng có nét ưu 
13 Xem: Nguyễn Tiến Dũng (2016 ,Chữ tâm giá trị cao nhất của văn hoá, TC Thông tin Khoa học Xã, số 8 tr 13-20 . 
Tác giả viết khi Tổng thống Hoa kỳ Obama sang thăm Việt Nam. Và hôm nay( 27/2/2019) khi chúng tôi chuẩn 
bị khép lại bài viết này thì Hà Nội, Thủ đô của nước Cộng Hoà Xã Hội Chủ Nghĩa Việt Nam, là nơi diễn ra hội 
nghị thưởng đỉnh Mỹ- Triều giữa Tổng thống Mỹ Donal Trump và Lãnh đạo tối cao Triều Tiên Kim Yong Un 
bắt đầu 
Jos.hueuni.edu.vn Tập 128, Số 6A, 2019
15 
việt, nhưng khi tuyệt đối hoá mặt này thì hiệu quả đã bộc lộ tính siêu hình.Để phát triển thì 
phải phủ định, nhưng đó phải là phủ định biện chứng. 
 Nhận xét về một trường phái triết học bao giờ cũng là một công việc khó khăn và là kết 
quả nhận thức của một quá trình. Vì vậy, khi đánh giá khoa học về chủ nghĩa thực dụng, một 
triết học đầy năng động của người Mỹ thì không thể gói lại trong một công trình khoa học nhỏ 
bé như thế này. 
TÀI LIỆU THAM KHẢO 
1. Tuyển chọn từ tạp chí Người đưa tin UNESCO (2016),Những vấn đề xuyên thế kỷPhỏng vấn các nhà 
hoạt động khoa học, giáo dục, văn hoá nghệ thuật hàng đầu thế giới, Nxb. Thế giới, Hà Nội 
2. C.Mác và Ph. Ăngghen (1995), Toàn tập,tập 1, Nxb.Chính trị quốc gia, Hà Nội. 
3. https://www.dkn.tv/giao-duc/hoc-tieng-anh/bai-dien-thuyet-truyen-cam-hung-manh-me-cua-tong-thong-
trump-dung-bao-gio-bo-cuoc.html 
4. Lưu Phóng Đồng (2004),Giáo trình hướng tới thế kỷ 21 –Triết học phương Tây hiện đại, Nxb. Lý luận 
chính trị, Thành phố Hồ Chí Minh. 
5. Bùi Đăng Duy, Nguyễn Tiến Dũng (2009), Triết học Mỹ, Nxb. CTQG, Hà Nội, 2009 
6. Nguyễn Thái Yên Hương (2005), Liên bang Mỹ: Đặc điểm xã hội – Văn hoá, Nxb. Văn hóa thông tin, 
Hà Nội 
7. I.R. Kohls (1989), “Người Mỹ sống bằng những giá trị nào”, Tạp chí Xã hội học, số 2. 
8. A History of American Philosophy (1947), Columbia University Press. 
9. Angeles, Peter (1992), Dictionary of Philosiphy, New York Happer Collins Pulishers 
10. Rosenbaum,P.(2015), Make Our IdeasClear: Pragmatism in Psychoanalyst, Information Age 
Publishing. 
11. John Dewey (2010), Dân chủ và giáo dục (Phạm Anh Tuấn dịch), Nxb Tri thức, Hà Nội 
Nguyễn Tiến Dũng Tập 128, Số 6A, 2019
16 
REVISITING AMERICAN PRAGMATISM 
Nguyen Tien Dung 
University of Sciences, Hue University, 77 Nguyen Hue St., Hue, Vietnam 
Abstract. It can be said that pragmatism is a spiritual specialty of the United States of America. Many 
researchers argue that pragmatism is a miniature of the American history from the day of America’s 
discovery to the early years of the 20th century. For America, pragmatism is one of the factors making up 
America’s identity and culture. For the world, pragmatism is a large philosophical movement and a 
domain of Western modern culture. Therefore, objectively revisiting pragmatism is to ensure the scientific 
validity of approaches to Americans, America, and American culture. 
Keywords: pragmatism, America value, American cuture