Đánh giá tình hình sinh trưởng của các loài cây bản địa theo các dạng lập địa khác nhau: Nghiên cứu trường hợp với 3 loài cây lim xanh, trám trắng và huỷnh tại tỉnh Quảng Bình

 Chiều cao vút ngọn của Lim xanh trong CT1 qua kết quả điều tra cho thấy cao hơn hẳn so 
với ở CT2. Lượng trăng trưởng bình quân về chiều cao ở Lim xanh trong CT1 cao hơn so với ở 
CT2. Tuy nhiên, đối với Trám trắng thì sinh trưởng chiều cao ở CT1 thấp hơn ở CT2 và lượng 
tăng trưởng bình quân ở CT1 thấp hơn ở CT2; Hệ số biến động sinh trưởng chiều cao vút ngọn 
của Lim xanh có sự biến động lớn hơn ở Trám trắng nên có thể thấy Lim xanh sinh trưởng đồng 
đều hơn Trám trắng. 
 Sử dụng tiêu chuẩn t của Student để so sánh giữa hai công thức; kiểm tra sự sai khác của 
phương sai bằng tiêu chuẩn F cho thấy P = 0,54 > 0,05 nên có thể kết luận phương sai hai mẫu 
bằng nhau; Giá trị |t Stat|= 11,1 > t Critical two-tail = 1,97, cho thấy hai mẫu có sự sai khác, như 
vậy sinh trưởng chiều cao ở CT1 cao hơn hẳn ở CT 2; tương tự ở Trám trắng giá trị |t Stat|= 3,48 
> t Critical two-tail = 1,97, hai mẫu có sự sai khác, sinh trưởng chiều cao ở CT1 cao hơn ở CT2. 
 Quan sát thực tế hiện trường cho thấy đối với loài Lim xanh ở phương pháp xử lý thực bì 
toàn diện, cây phân cành khá sớm, tỷ lệ khép tán sớm hơn ở phương pháp xử lý thực bì theo 
băng. Điều này sẽ ảnh hưởng đến tỷ lệ lợi dụng gỗ về lâu dài đối với mục đích kinh doanh rừng 
gỗ lớn. Kết quả này khá phù hợp với các nghiên cứu về ảnh hưởng của lớp cây bụi thảm tươi đối 
với sinh trưởng của Lim xanh tại Hương Sơn (Hà Tĩnh) cho thấy nơi có độ tàn che cao (80-90%) 
sinh trưởng đường kính cổ rễ và chiều cao đạt cao giá trị cao nhất, ở nơi có độ tàn che thấp dưới 
70% thì sinh trưởng thấp hơn hẳn [10]. Điều này cho thấy đối với giai đoạn đầu tính chịu bóng 
của Lim xanh còn rất cao; mặt khác khi vượt qua được chiều cao bình quân của cây bụi, thảm 
tươi thì cần hạn chế việc loại bỏ lớp cây bụi để duy trì độ ẩm và tạo hình cho thân cây. 
 Chất lượng sinh trưởng của các loài cây được thể hiện ở bảng 7. 
 Bảng 7. Ảnh hưởng của biện pháp xử lý thực bì đến chất lượng cây trồng 
 Chất lượng cây trồng (%) 
 Loài cây Công thức Tỷ lệ khép tán (%) 
 Tốt Trung bình Xấu 
 CT1 41,2 37,5 21,3 82 
 Lim xanh 
 CT2 35,2 24,5 40,3 85 
 CT1 54,1 33,1 12,8 78 
 Trám trắng 
 CT2 50,1 35,1 14,8 72 
* Chú thích: CT1 là công thức xử lý thực bì theo băng; CT2 là công thức xử lý thực bì toàn diện 
 Nguồn: Số liệu điều tra, 2016 
48 
Jos.hueuni.edu.vn Tập 130, Số 3A, 2021 
 Kết quả nghiên cứu cho thấy Lim xanh trong công thức xử lý thực bì theo băng có chất 
lượng cây tốt và cây trung bình cao hơn ở công thức xử lý thực bì toàn diện. Kết quả này tương 
tự đối với loài Trám trắng. Tuy nhiên sự chênh lệch giữa tỷ lệ cây tốt 35,2–41,2% và cây xấu 
21,3–40,3% ở Lim xanh cao hơn Trám trắng là 50,1–54,1% và 12,8–14,8%. Tỷ lệ khép tán của Lim 
xanh ở CT1 là 82% thấp hơn ở công thức 2 là 85%. Đối với Trám trắng thì tỷ lệ khép tán ở CT1 
đạt 78% cao hơn ở CT2 đạt 72%. 
 Như vậy, qua kết quả điều tra hai loài Lim xanh và Trám trắng tại các công thức xử lý thực 
bì khác nhau có thể thấy rằng thực bì có tác động tới sinh trưởng các loài cây bản địa tại khu vực 
nghiên cứu. Công thức xử lý thực bì phù hợp là xử lý thực bì theo băng. Tùy vào từng thời điểm 
để có thể có các biện pháp tác động tới thực bì khác nhau nhằm đem lại hiệu quả tốt nhất. Qua 
kết quả trên cũng có thể thấy rằng lớp phủ thực bì không những có ý nghĩa trong giai đoạn đầu 
nhằm tạo tiểu khí hậu rừng, cải thiện tính chất đất rừng, hạn chế cỏ dại, tạo bóng mà còn có ý 
nghĩa trong giai đoạn sinh trưởng về sau của cây bản địa trước khi chúng khép tán hoặc trước 
khi chúng ưu sáng hoàn toàn. 
3.4 Ảnh hưởng của các dạng lập địa đến các loài cây 
 Trong thực tiễn sản xuất lâm nghiệp hiện nay, đất quy hoạch cho trồng rừng sản xuất 
không phải là những lập địa tốt nhất xét về cả điều kiện tự nhiên và điều kiện thảm thực vật [7]. 
Tại khu vực nghiên cứu đất dành cho trồng rừng và khoanh nuôi tái sinh phần lớn trước đó là 
đất rừng tự nhiên nhưng sau đó bị mất đi do nhiều nguyên nhân khác nhau. Với đặc điểm địa 
hình phức tạp, bị chia cắt bởi các dãy núi, bên cạnh đó lại chịu ảnh hưởng của các tiểu khí hậu 
vùng khác nhau nên thảm thực bì cũng thay đổi và có sự khác biệt tùy theo khu vực. 
Ảnh hưởng của các dạng lập địa tới tỷ lệ sống 
 Kết quả nghiên diễn biến tỷ lệ sống của hai loài Lim xanh và Trám trắng trên các dạng lập 
địa tại khu vực nghiên cứu thể hiện tại bảng 8. 
 Bảng 8. Tỷ lệ sống các loài cây trồng theo các dạng lập địa khác nhau 
 Loài Công thức Tỷ lệ sống (%) 
 Tuổi 1 Tuổi 2 Tuổi 3 Tuổi 4 Tuổi 5 Tuổi 6 
 Lim xanh LĐ B 96,2 94,3 92,3 88,2 84,1 83,2 
 LĐ C 91,4 90,3 87,2 84,1 82,1 77,2 
 Trám trắng LĐ B 98,2 96,4 94,2 88,3 86,3 84,3 
 LĐ C 94,2 92,3 90,4 86,4 84,2 80,2 
* Chú thích: LĐB là lập địa B, LĐC là Lập địa C 
 Nguồn: Dự án khu vực Phong Nha - Kẻ Bàng 
 49 
Trần Trung Thành và CS. Tập 130, Số 3A, 2021 
 Qua bảng kết quả tỷ lệ sống các loài cây ở các dạng lập địa qua các năm tuổi thấy rằng tỷ 
lệ sống tại nhóm dạng lập địa B của hai loài Lim xanh (96,2%) và Trám trắng (98,2%) cao hơn ở 
nhóm dạng lập địa C với các tỷ lệ 91,4% và 94,2%. Tỷ lệ sống giảm dần theo thời gian và đến tuổi 
6 biến động từ 77,2–83,2% ở Lim xanh và 80,2–84,25 ở Trám trắng. 
Ảnh hưởng của các dạng lập địa đến khả năng sinh trưởng 
 Kết quả nghiên cứu sinh trưởng đường kính và chiều cao của hai loài Lim xanh và Trám 
trắng trồng trên các dạng lập địa khác nhau thể hiện ở bảng 9. 
 Qua kết quả tại bảng cho thấy rằng sinh trưởng về đường kính của cây Lim xanh trên nhóm 
dạng lập địa B qua các chỉ tiêu đường kính bình quân đạt 8,95 cm, lượng tăng trưởng đường kính 
đạt 1,49 cm/năm tốt hơn hẳn ở nhóm dạng lập địa C với các chỉ tiêu tương ứng là 7,23 cm và 
1,2 cm/năm. Tương tự với các chỉ tiêu chiều cao bình quân (4,74 m), lượng tăng trưởng chiều cao 
bình quân (0,79 m/năm) cũng cao hơn tại nhóm dạng lập địa C tương ứng là 3,61 m và 0,6 m/năm. 
 Kết quả nghiên cứu cũng cho thấy sinh trưởng đường kính của Trám trắng trong điều kiện 
lập địa B là 11,2 cm và 1,87 cm/năm cao hơn tại điều kiện lập địa C chỉ đạt 10,44 cm và 1,74 
cm/năm. Sinh trưởng chiều cao của Trám trắng trong điều kiện lập địa B với các chỉ tiêu chiều 
cao bình quân 4,78 m và lượng tăng trưởng bình quân 0,79 m/năm cao hơn trong điều kiện lập 
địa C là 4,49 m và 0,75 m/năm. 
 Sử dụng các tiêu chuẩn t đánh giá cho thấy các giá |t Stat|= 4,23,1> t Critical two-tail = 
2,16, nên có thể kết luận có sự sai khác về sinh trưởng của các loài cây trên các nhóm dạng lập 
địa khác nhau. 
 Bảng 9. Sinh trưởng đường kính, chiều cao của các loài cây trồng tại các dạng lập địa 
 Sinh trưởng đường kính Sinh trưởng chiều cao 
 Loài cây Lập địa 1.3 vn vn 
 D 1.3 ∆D H vn ∆H SH
 SD1.3 (%) 
 (cm) (cm/năm) (m) (m/năm) (%) 
 Lim xanh LĐB 8,95 1,49 20,15 4,74 0,79 20,38 
 LĐC 7,23 1,2 21,59 3,61 0,6 26,22 
 Trám trắng LĐB 11,2 1,87 16,14 4,78 0,79 18,53 
 LĐC 10,44 1,74 18,55 4,49 0,75 17,58 
* Chú thích: LĐB là lập địa B, LĐC là Lập địa C 
 Nguồn: Số liệu điều tra, 2016 
50 
Jos.hueuni.edu.vn Tập 130, Số 3A, 2021 
 Bảng 10. Ảnh hưởng của các nhóm dạng lập địa đến chất lượng cây trồng 
 Chất lượng cây trồng (%) 
 Loài cây Công thức Tỷ lệ khép tán (%) 
 Tốt Trung bình Xấu 
 LĐ B 43,2 36,6 20,2 84 
 Lim xanh 
 LĐ C 32,2 32,5 35,3 86 
 LĐ B 56,1 32,1 11,8 83 
 Trám trắng 
 LĐ C 53,1 34,3 12,6 81 
* Chú thích: LĐB là lập địa B, LĐC là lập địa C 
 Nguồn: Số liệu điều tra, 2016 
 Kết quả đánh giá ảnh hưởng của các nhóm dạng lập địa tới chất lượng cây trồng được thể 
hiện tại bảng 10. 
 Qua bảng cho thấy rằng chất lượng cây trồng trên các nhóm dạng lập địa có sự khác nhau, 
ở lập địa B cả hai loài Lim xanh và Trám trắng có tỷ lệ cây tốt (43,2% và 56,1%) cao hơn ở lập địa 
C (32,2 và 53,1%). So sánh giữa Lim xanh và Trám trắng cho thấy Lim xanh có tỷ lệ cây xấu tại 
các dạng lập địa B (20,2%) và C (35,3%) đều cao hơn Trám trắng tại lập địa B (11,8%) và lập địa C 
(12,6%). Tuy nhiên sự chênh lệch nhau giữa các tỷ lệ của loài Trám tráng ở các nhóm lập địa là 
không lớn. 
 Khép tán cây rừng là một bước ngoặt quan trọng trong quá trình hình thành rừng, nó có 
thể tăng sức đề kháng với các nhân tố môi trường bất lợi, giảm bớt được sự cạnh tranh cỏ dại, 
giữ được tính ổn định quần xã thực vật, tăng cường tác dụng bảo vệ đất rừng. Trong quá trình 
trồng rừng, chăm sóc rừng nếu rừng khép tán sớm hoặc không khép tán trong thời kỳ dài về cơ 
bản sẽ làm mất đi khả năng hình thành rừng, nên phải tăng mật độ trồng rừng ở mức độ cần thiết 
để xúc tiến hình thành rừng và khép tán sớm [3]. Tỷ lệ khép tán của hai loài Lim xanh và Trám 
trắng đều đạt mức cao, dao động từ 84–86% đối với Lim xanh và 81–83% đối với Trám trắng. 
 Như vậy, đánh giá tỷ lệ sống và các chỉ tiêu sinh trưởng của hai loài Lim xanh và Trám 
trắng tại các dạng lập địa khác nhau cho thấy đối với các dạng lập địa khác nhau thì chất lượng 
cây trồng có sự sai khác nhau. Cây Lim xanh và cây Trám trắng thích hợp hơn với dạng lập địa 
B. 
Đánh giá tình hình thảm thực vật dưới tán rừng 
 Nghiên cứu lớp cây bụi thảm tươi dưới tán rừng để biết được mức độ ảnh hưởng của nó 
đến quá trình sinh trưởng của các loài cây trong khu vực. Cây bụi thảm tươi là thành phần quan 
trọng tham gia vào quần xã thực vật rừng, là nơi trú ngụ của chim chóc, các loài côn trùng có ích, 
có khả năng bảo vệ và làm giàu đất, làm giàu nguồn nước và hạn chế sự phát triển của cỏ dại 
Thông qua việc trả lại cành khô, lá rụng phân giải làm cho đất tơi xốp, tăng độ phì cho đất. 
 51 
Trần Trung Thành và CS. Tập 130, Số 3A, 2021 
 Bảng 11. Kết quả điều tra cây bụi, thảm tươi dưới tán rừng trồng dạng lập địa C 
 Loài Loài cây chủ yếu Độ tàn che (%) Chất lượng HTB (m) 
 Lim Cỏ tranh, Mua, Sim, Sầm sì, Ba bét, 
 70,60 Trung bình 1,13 
 xanh Trinh nữ, Cỏ xước... 
 Thẩu tấu, Cỏ tranh, Bồ cu vẽ, Bục bục, 
 Trám 
 Cựa gà, Củ cam, Màng tang, Cỏ 60,30 Trung bình 0,98 
 trắng 
 xước 
 Cỏ lào, Dương xỉ, Mẫu đơn, Ba gạc, 
 Huỷnh 75,57 Trung bình 1,32 
 Chủ ké  
 Nguồn: Số liệu điều tra, 2016 
 Bên cạnh đó, nó cũng có những mặt tiêu cực như: Sự cạnh tranh dinh dưỡng, ánh sáng, 
nước gây ảnh hưởng đến sinh trưởng và phát triển cây rừng. 
 Tỷ lệ che phủ của thảm tươi là mức độ che kín của tán cây bụi, thảm tươi theo phương 
thẳng đứng trên một đơn vị diện tích rừng được biểu thị bằng tỷ lệ phần trăm. Kết quả điều tra 
đánh giá tình hình cây bụi thảm tươi dưới tán rừng tại dạng lập địa C, công thức xử lý thực bì 
theo băng (CT2) được tổng hợp tại bảng 11. 
 Số liệu trong bảng 11 cho thấy: Thành phần cây bụi, thảm tươi ở đây kém đa dạng, chủ 
yếu là: Cỏ tranh, Mua, Sim, Trinh Nữ, Thẩu tấu Chiều cao bình quân lớp cây bụi thảm tươi của 
mô hình rừng trồng tuổi 6 từ 0,98–1,32m, với độ tàn che từ 60,3–75,57%. Qua điều tra quan sát 
thực tế cho thấy lớp cây bụi thảm tươi tại khu vực nghiên cứu khá rậm rạp, có nơi chiều cao lớp 
cây bụi thảm tươi tới 2m, điều này đã kìm hãm sinh trưởng của cây bản địa đặc biệt là loài Lim 
xanh trong giai đoạn đầu. 
 Nhìn chung tầng cây bụi thảm tươi có chiều cao trung bình thấp hơn chiều cao tầng cây 
bản địa, với độ tàn che >50% nên không có cạnh tranh về ánh sáng với tầng cây bản địa ở tuổi 6 
mà chỉ cạnh tranh về dinh dưỡng, nước, khoáng có tác dụng chống xói mòn, bảo vệ đất. Vì vậy 
khi tiến hành chăm sóc tầng cây bản địa nhất thiết phải phát dọn dây leo, bụi rậm để giảm sự 
cạnh tranh đó tạo không gian dinh dưỡng tốt nhất cho cây bản địa phát triển. 
4 Kết luận 
 Các loài cây bản địa chủ yếu được trồng và khoanh nuôi tái sinh trên địa bàn 3 huyện 
Quảng Ninh, Minh Hóa và Bố Trạch tỉnh Quảng Bình là Lim xanh, Trám trắng, Huỷnhtổng 
diện tích đạt 3.537 ha, trong đó khoanh nuôi đạt 2.503 ha và trồng mới đạt 1.034 ha với sự tham 
gia của 2.202 hộ gia đình. Tỷ lệ sống của các loài đạt khá cao, trên 82 %, loài có sinh trưởng đường 
kính nhanh nhất là Trám trắng với lượng tăng trưởng là 11,68 cm và loài sinh trưởng thấp nhất 
là Lim xanh đạt 8,73 cm; Lượng tăng trưởng bình quân tới tuổi 6 về đường kính của các loài cây 
52 
Jos.hueuni.edu.vn Tập 130, Số 3A, 2021 
dao động từ 1,46–1,95 cm/năm; Trong đó đạt giá trị lớn nhất ở loài Trám trắng là 1,95 cm/năm và 
thấp nhất là Lim xanh đạt 1,46 cm/năm. 
 Biện pháp xử lý thực bì có ảnh hưởng rõ rệt tới sinh trưởng chiều cao và đường kính ngang 
ngực của các loài Lim xanh và Trám trắng. Công thức xử lý thực bì phù hợp là xử lý thực bì theo 
băng. Tùy vào từng thời điểm để có thể có các biện pháp tác động tới thực bì khác nhau nhằm 
đem lại hiệu quả tốt nhất. Tỷ lệ sống và các chỉ tiêu sinh trưởng của hai loài Lim xanh và Trám 
trắng tại các dạng lập địa khác nhau cho thấy đối với các dạng lập địa khác nhau thì chất lượng 
cây trồng có sự sai khác nhau. Cây Lim xanh và cây Trám trắng thích hợp hơn với dạng lập địa 
B. 
 Tài liệu tham khảo 
1. Bộ Nông nghiệp & PTNT, (2019), Quyết định số 911/QĐ-BNN-TCLN về việc công bố hiện trạng 
 rừng toàn quốc năm 2018. 
2. Dự án khu vực Phong Nha - Kẻ Bàng, (2016), Báo cáo kết quả điều tra lập địa, trồng rừng và 
 khoanh nuôi tái sinh rừng 2010–2016, hợp phần KfW, 120. 
3. Đỗ Đình Sâm, Ngô Đình Quế và Vũ Tấn Phương, (2005), Hệ thống đánh giá đất lâm nghiệp 
 Việt Nam, Nxb. Khoa học và Kỹ thuật, Hà Nội, 116. 
4. Hoàng Văn Thắng, (2007), Nghiên cứu một số biện pháp kỹ thuật trồng rừng hỗn loài cây lá 
 rộng bản địa cung cấp gỗ lớn ở Ngọc Lặc - Thanh Hóa và Cầu Hai - Phú Thọ, Luận văn thạc 
 sỹ khoa học lâm nghiệp, Trường Đại học Lâm Nghiệp, Xuân Mai, Hà Tây. 
5. Nguyễn Hải Tuất, Nguyễn Trọng Bình, (2005), Khai thác và sử dụng SPSS để xử lý số liệu nghiên 
 cứu trong lâm nghiệp, Nxb. Nông nghiệp Hà Nội, 203. 
6. Nguyễn Hữu Vĩnh, Ngô Quang Đê, Phạm Xuân Quảng, (1986), Trồng rừng, Giáo trình Đại 
 học Lâm nghiệp, Nxb. Nông nghiệp, Hà Nội. 
7. Nguyễn Văn Khánh, (1996), Nghiên cứu phân vùng lập địa lâm nghiệp Việt Nam, Luận án 
 tiến sĩ khoa học Nông nghiệp, Trường đại học Lâm nghiệp, Hà Nội. 
8. Nguyễn Xuân Quát, (1996), Vấn đề trồng cây bản địa, Thông tin khoa học kỹ thuật và kinh 
 tế lâm nghiệp - Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, 11–12. 
9. Phạm Xuân Hoàn, Bùi Thế Đồi, Phạm Văn Điển, (2011), Kỹ thuật lâm sinh nâng cao, Giáo 
 trình đại học lâm nghiệp, Nxb. Nông nghiệp, Hà Nội, 152tr. 
10. Trần Quốc Hoàn, (2014), Nghiên cứu phân vùng lập địa phục vụ cho sản xuất lâm nghiệp tại tỉnh 
 Bình Phước, Luận án tiến sỹ Lâm nghiệp, Trường Đại học Lâm nghiệp, Xuân Mai, Hà Nội. 
11. Viện khoa học lâm nghiệp Việt Nam - Cơ quan hợp tác quốc tế Nhật Bản (JICA), (2002), Sử 
 dụng cây bản địa vào trồng rừng ở Việt Nam, Nxb. Nông Nghiệp. 
 53 
Trần Trung Thành và CS. Tập 130, Số 3A, 2021 
12. Võ Đại Hải, (1996), Góp phần tìm chọn cây bản địa chất lượng cao dùng để trồng rừng ở Việt 
 Nam, Thông tin khoa học lâm nghiệp, 7–10. 
13. Forestry Department Peninsular Malaysia, Perak State Forestry Department, Japan Interna-
 tional Cooperation Agency, (1999), Silviculture Manual for Multi-Storied Forest Management. 
54