Chính sách của quân phiệt Nhật Bản với triều đình Huế những năm 1940-1945

 tr.318. 
3 Xem Trần Thị Thu Hoài, Sự biến đổi chính trị ở Việt Nam từ năm 1858 đến 1945, Nxb Chính trị Quốc gia, 
 2015. 
4 Daniel GrandClément, Bảo Đại – hay những ngày cuối cùng của vương quốc An Nam (người dịch Nguyễn 
 Văn Sự), Nxb Phụ nữ, 1997, tr. 143. 
5 Daniel Grand Clément, Sđd, 1997, tr.144. 
T¹P CHÝ KHOA HäC Sè 1/2015 41 
Dương và thay bằng một hoàng thân (Cường Để) được Tokyo bảo trợ, mà khi vào Đông 
Dương lại “duy trì hiện trạng” với triều đình Huế? 
 Nguyên do của việc này chính là ở sự “được việc” của chính quyền Pháp trong phục 
vụ quân đội Nhật và duy trì sự ổn định cần thiết để Nhật mở rộng chiến tranh châu Á – 
Thái Bình Dương. Trong khi đó, ở Paris, Pháp đã đầu hàng phát xít Đức, và chính phủ 
Pétain thân phát xít không phải là mối lo ngại của Nhật. Hơn nữa, chính quyền Decoux ở 
Đông Dương đã bị Nhật Bản dùng chính sách “tách khỏi mẫu quốc”, buộc nó phải “tận 
tụy” với phát xít Nhật trước khi nhà cầm quyền ở Pháp đồng ý1. Đối với triều đình Huế, ít 
người nhắc đến vì vai trò “cai trị” chỉ là hư danh, thực quyền nằm cả trong tay người Pháp. 
Việc Nhật Bản “duy trì hiện trạng” triều đình Huế trong gần 5 năm có lẽ là do người Nhật 
nhận thấy sự “vô hại” của ông vua – bà hoàng và đám quan đại thần đối với công cuộc xâm 
chiếm của Nhật ở xứ này. Triều đình Huế vẫn hoạt động bình thường như trước, dường 
như sự có mặt của quân Nhật ở đất nước chẳng ảnh hưởng gì đến cuộc sống hoàng gia. 
Daniel Grand Clément đã nhận xét: “Trong khoảng 5 năm, chế độ chiếm đóng của Nhật 
trên bán đảo Đông Dương chưa biết gọi tên là gì”2. 
 Chính sách “duy trì hiện trạng” chỉ là một giải pháp trước mắt, một ván bài để đi đến 
ván bài sau cùng là thành lập Khu Thịnh vượng chung Đại Đông Á do Nhật lãnh đạo, cho 
nên, đến thời điểm thích hợp, Nhật chuyển sang dùng chiêu bài “trao trả độc lập” cho Việt 
Nam như đã làm với các dân tộc khác trong khu vực. 
 2.1.2. Chính sách “trao trả độc lập” 
 Để thực hiện tham vọng bá chủ vùng Đông Á, “ Nhật đã phát triển một kĩ thuật tuyên 
truyền rất giật gân và những khẩu hiệu như “Đông Á cho các dân tộc Đông Á”, “Một trật 
tự mới ở Đông Á”, “Khối thịnh vượng chung Đại Đông Á” đều có sức hấp dẫn thực sự đối 
với các dân tộc châu Á khác”3. “Trao trả độc lập” là chính sách mà Nhật Bản đã thực hiện 
ở những nơi Nhật chiếm đóng, như thành lập Mãn Châu quốc (1932), chính phủ Quốc dân 
Nam Kinh ở Trung Quốc (1940), tuyên bố trao trả độc lập cho Miến Điện, Philippin 
(1943). Như vậy, việc áp dụng chính sách này ở Việt Nam không phải là ngoại lệ. 
 Ngày 9 tháng 3 năm 1945, Nhật đảo chính Pháp trên toàn cõi Đông Dương. Ngay sau 
đó, Nhật đề nghị tuyên bố “trao trả độc lập” cho triều đình Huế. Ngày 11 tháng 3 năm 
1945, Bảo Đại ra “Tuyên cáo Việt Nam độc lập” với các nội dung: 
 “Cứ tình thế chung trong thiên hạ, tình thế riêng cõi Đông Á, Chính phủ Việt Nam 
công nhiên tuyên bố từ ngày này điều ước bảo hộ với nước Pháp bãi bỏ và nước Nam khôi 
phục quyền độc lập. Nước Việt Nam sẽ gắng sức tự tiến triển cho xứng đáng một quốc gia 
1 Xem Trần Thị Thu Hoài, Sđd, Nxb Chính trị Quốc gia, 2015. 
2 Daniel GrandClément, Sđd, 1997, tr.150. 
3 Edwin O.Reischauer, Nhật Bản – Quá khứ và hiện tại, Nxb Khoa học Xã hội, 1994, tr.228. 
42 Tr•êng §¹i häc THỦ ĐÔ hµ néi 
độc lập và theo như lời tuyên ngôn chung của Đại Đông Á, tự coi mình là một phần tử Đại 
Đông Á, đem tài lực giúp cho cuộc thịnh vượng chung. Vậy Chính phủ Việt Nam một lòng 
tin cậy lòng thành hợp tác với nước Nhật, đem hết tài sản trong nước để cho đạt mục đích 
như trên”1. Ngày 17 tháng 4 năm 1945, Trần Trọng Kim chuyển tới Bảo Đại một danh 
sách nội các trước sự có mặt của cố vấn tối cao Nhật Bản Yokohama. Cùng ngày, Bảo Đại 
ký một đạo dụ chuẩn y thành phần nội các của chính phủ do Trần Trọng Kim là Thủ 
tướng2. 
 Tuy nhiên, cuộc tổng khởi nghĩa tháng Tám của nhân dân Việt Nam dưới sự lãnh đạo 
của Việt Minh đã lật đổ chính phủ thân Nhật. Bảo Đại thoái vị, chấm dứt chế độ phong 
kiến cùng nền “nền độc lập” của Đế quốc Việt Nam vừa mới được người Nhật vẽ ra. 
 Để xác định bản chất chính sách “trao trả độc lập” mà Nhật Bản đã thực thi đối với 
triều đình Huế sau vụ đảo chính Pháp, cần làm rõ mấy vấn đề: 
 Thứ nhất, tại sao, mặc dù chiếm đóng từ tháng 9 năm 1940 mà mãi sau ngày 9 tháng 
3 năm 1945, Nhật Bản mới vội vàng “trao trả độc lập” cho triều đình Huế? 
 Thứ hai, tại sao Nhật chọn Bảo Đại, mà không phải là ông hoàng Cường Để, người 
đã sinh sống ở Nhật Bản và chờ đợi thời cơ đã ba chục năm? 
 Thứ ba, vai trò của triều đình Huế trong bộ máy cai trị Đông Dương mà Nhật đưa ra 
như thế nào? So với bộ máy cai trị của thực dân Pháp, vai trò của triều đình Huế có thay 
đổi gì không? 
 Về thời điểm “trao trả độc lập” cho triều đình Huế: Nhật đề nghị trả độc lập ngay sau 
vụ đảo chính Pháp. Điều này khiến cho mục đích của cuộc đảo chính cần được xem xét, 
liệu có phải mục tiêu của Nhật chỉ là giành quyền lực với người Pháp ở Đông Dương? Đầu 
năm 1945, quân phát xít gặp thất bại trên nhiều chiến trường, ở Pháp, chính phủ Vichy sụp 
đổ, chính phủ kháng chiến của De Gaulle nắm quyền. Quân Nhật đang gặp khó khăn ở mặt 
trận Châu Á – Thái Bình Dương trước quân Đồng minh Anh – Mỹ. Ngay ở Việt Nam, 
quân đội Nhật cũng đứng trước hai nguy cơ nghiêm trọng, có thể “mất trắng” Đông 
Dương. Một là, quân Pháp theo phái De Gaulle nổi dậy đánh Nhật; hai là, lực lượng Việt 
Minh ngày càng lớn mạnh, đang quyết liệt chuẩn bị một cuộc vũ trang khởi nghĩa giành 
độc lập. Đến lúc này, chính quyền thực dân – phong kiến ở Đông Dương đã không còn 
“được việc”. Trong khi người Pháp và đại bộ phận người Việt Nam ở Đông Dương ráo riết 
chống Nhật thì triều đình Huế lại hoàn toàn “vô hại ” với quân Nhật. Chính vì thế, người 
Nhật nhìn thấy một giải pháp để hóa giải tình thế, ra tay nhằm giành thế chủ động ở Đông 
Dương bằng cách chuyển sang nước cờ tiếp theo là “trao trả độc lập” cho triều đình Huế. 
Muốn có “độc lập” để trao, Nhật cần phải giành lấy vai trò làm chủ Đông Dương từ tay 
1 Dương Trung Quốc, Sđd, tr.388. 
2 Dương Trung Quốc, Sđd, tr.393. 
T¹P CHÝ KHOA HäC Sè 1/2015 43 
Pháp. Chính vì vậy, mặc dù đã vào Đông Dương từ tháng 9 năm 1940, nhưng mãi đến, 
tháng 3 năm 1945, triều đình Huế mới được Nhật “trao trả độc lập”. 
 Tại sao Nhật Bản chọn Bảo Đại thay cho ông hoàng lưu vong Cường Để? Cường Để 
đã được nuôi dưỡng và chờ đợi ở Tokyo một cách nhẫn nhịn từ sau phong trào Đông Du 
(1905-1908), trong khi, Bảo Đại được giáo dục từ nhỏ ở Pháp và tỏ ra trung thành với 
“mẫu quốc”. Xét về yếu tố trung thành với nước Nhật, Bảo Đại hẳn không thể bằng Cường 
Để. Nhưng, Bảo Đại có những yếu tố để nhanh chóng tiếp nhận “nền độc lập” mà người 
Nhật “trao trả”, đó là danh nghĩa chính thức của Hoàng đế An Nam và sự dễ dãi phản bội 
lại “chủ cũ” để theo “chủ mới”. Về phía Bảo Đại, dễ dãi nhận một nền độc lập không mấy 
chắc chắn, nhưng những gì người Nhật đã làm với Pháp trong vụ đảo chính không cho Bảo 
Đại nhiều lựa chọn. “Bảo Đại sau này viết hồi ký: Cái đầu Pháp bị cắt lìa khỏi cơ thể Việt 
Nam. Chỉ cần một đêm, nước An Nam cổ xưa đã chuyển thành một nước Việt Nam mới”1. 
Giả sử như Bảo Đại tuyệt đối trung thành với chính quyền Pháp, có thể Cường Để đã có 
một cơ hội trở về (?). Lựa chọn trao trả độc lập cho triều đình Bảo Đại, người Nhật một lần 
nữa lại đảm bảo chính sách của mình được thực thi một cách triệt để nhất, dựa trên sự ổn 
định chính trị và sự phục tùng của Quốc vương An Nam. 
 Về vai trò của triều đình Huế: Ngày 16 tháng 3 năm 1945, nhà cầm quyền Nhật đã 
thông báo về chính sách bộ máy cai trị Đông Dương. Theo đó, chính phủ Nam triều, 
Phnôm Pênh và Luang Prabang vẫn giữ theo hiện trạng. Còn Nam kỳ vốn là thuộc địa, Bắc 
kỳ và Lào là xứ bảo hộ của Pháp thì nay sẽ do các Thống đốc, Thống sứ phía Nhật cử ra 
tạm thời cai quản. Ngày 20 tháng 3 năm 1945, Thống sứ Nhật Nishimura ở Bắc Bộ đã tiếp 
các quan Tổng đốc, Tuần phủ của các tỉnh Bắc Bộ, tuyên bố duy trì nguyên vẹn bộ máy 
hành chính và đội ngũ quan lại cũ nhưng sẽ dưới quyền của các quan thủ hiến người Nhật 
và phục vụ cho một chính phủ mới do Nhật và Nam triều sẽ lập ra”2. Như vậy, về cơ bản, 
bộ máy hành chính và quan lại cũ vẫn được duy trì, một kiểu “giữ nguyên hiện trạng nô lệ” 
trong cái vỏ “độc lập”. Người Nhật vẫn sử dụng triều đình Huế cho công cuộc cai trị người 
Việt Nam, còn chính phủ Nam triều, thực chất là một công cụ thực thi mệnh lệnh của ông 
chủ mới Nhật Bản, cũng giống như trước kia triều đình đã từng làm tay sai cho thực dân 
Pháp. Khi sụp đổ, triều đình Huế chấm dứt vai trò của mình trong lịch sử, mà ở thời kỳ 
cuối, chỉ còn danh nghĩa để cho các thế lực ngoại bang lợi dụng. 
 2.2. Bản chất sự có mặt của quân đội Nhật ở Việt Nam qua chính sách của quân 
phiệt Nhật đối với triều đình Huế 
 Dựa trên hình thức của chính sách trao trả độc lập, một số người cho rằng hành động 
Nhật Bản đánh các thế lực thực dân Âu – Mỹ là giúp nhân dân Đông Nam Á giành độc lập. 
1 Trích từ Con rồng An Nam – hồi ký của Bảo Đại. Dẫn theo Daniel Grand Clément, Sđd, 1997, tr.167. 
2 Dương Trung Quốc, Sđd, tr.389. 
44 Tr•êng §¹i häc THỦ ĐÔ hµ néi 
Tuy nhiên, để hiểu bản chất sự có mặt của quân đội Nhật Bản ở Việt Nam, cần phân tích 
mục tiêu của Nhật trong cuộc Chiến tranh thế giới II và đặt những chính sách của Nhật với 
triều đình nhà Nguyễn trong bối cảnh cuộc chiến. Thực chất chính sách “duy trì hiện trạng” 
và “trao trả độc lập” ở Việt Nam là gì? 
 Học giả Seizaburo Sato đã có giả định cho thấy mối quan hệ tác động ràng buộc 
trong cuộc tiến quân của Nhật vào khu vực Đông Nam Á với các nước lớn cuộc chiến 
tranh: “Nếu Đức Quốc xã đã không chiến thắng quá mạnh mẽ trong giai đoạn đầu của cuộc 
Chiến tranh thế giới thứ hai; nếu Hà Lan và Pháp không đầu hàng Đức để lại khoảng trống 
quyền lực to lớn ở Đông Nam Á; và nếu khởi đầu xung đột Đức và Liên Xô không để Nhật 
rảnh rang khỏi sự uy hiếp của quân đội Liên Xô, Nhật Bản đã không thể tiến quân xuống 
Đông Nam Á một cách dễ dàng như thế. Hơn nữa, nếu Mỹ không trả đũa bằng đình chỉ 
thương mại (trong đó có dầu lửa) và yêu cầu Nhật rút các lực lượng quân đội khỏi Trung 
Quốc, thì chiến tranh Mỹ - Nhật có thể không bùng nổ, ít nhất tại thời điểm năm 1941”1. 
Mặc dù, lịch sử không chấp nhận “nếu”, nhưng rõ ràng, chính sách chính trị mà Nhật thực 
hiện ở Việt Nam gắn liền diễn tiến cuộc chiến. Khi Đức thắng ở châu Âu, Nhật tiến quân 
vào Lạng Sơn; trong khi phe Phát xít thắng thế, Nhật duy trì nguyên trạng chính quyền 
thực dân – phong kiến ở Đông Dương; khi phe Đồng minh thắng thế, Nhật loại bỏ thực dân 
Pháp để sử dụng triều đình phong kiến với chiêu bài trao trả độc lập cho chính phủ Nam 
triều. Như vậy, mỗi “bước đi chính trị” của Nhật ở Việt Nam đều được đặt trong bối cảnh 
Chiến tranh thế giới thứ hai. 
 Mục tiêu xuyên suốt của phát xít Nhật trong chiến tranh thế giới II đối với Đông 
Dương là chiếm vùng đất chiến lược này, biến nó thành một bộ phận của Khu Thịnh vượng 
chung Đại Đông Á. Chính vì thế, bản chất của chính sách “duy trì hiện trạng” và “trao trả 
độc lập” mà Nhật thi hành với triều đình Huế vẫn chỉ là chính sách xâm lược của thực dân, 
cho dù nó được ngụy trang bằng những mỹ từ. Nếu phát xít Nhật “thực lòng” giúp nhân 
dân Việt Nam giải phóng, như khẩu hiệu “Giải phóng Đông Á”, “Đông Á của người Đông 
Á”, tại sao không trao độc lập ngay trong tháng 9 năm 1940? Nếu phát xít Nhật có thiện 
chí với dân tộc Việt Nam, có thể trao trả độc lập cho nhân dân Việt Nam thông qua các lực 
lượng chính trị có sức mạnh thực sự, như Việt Minh. Việc Nhật thông qua chính quyền 
thực dân phong kiến bóc lột nhân dân Việt Nam, gây ra những tội ác đối với nhân dân Việt 
Nam, trong đó có nạn đói năm 1945 là bằng chứng không thể chối cãi về hành động xâm 
lược và cai trị của phát xít Nhật. Rõ ràng, cái gọi là chính sách “trao trả độc lập” cho triều 
1 Robert A. Scalapino, Foreign Policy of Modern Japan, University of California Press Berkeley, Los 
Angeles, London, 1977, tr.380. 
T¹P CHÝ KHOA HäC Sè 1/2015 45 
đình Huế, cũng như tương lai phồn thịnh của Đại Đông Á mà phát xít Nhật đưa ra chỉ là 
thứ lừa bịp, để ẩn giấu tham vọng làm chủ trật tự mới ở Á Đông. 
3. KẾT LUẬN 
 Cuộc Cách mạng tháng Tám năm 1945 của nhân dân Việt Nam đã lật đổ ngai vàng 
phong kiến triều Nguyễn, giành được độc lập dân tộc từ lực lượng quân phiệt Nhật Bản và 
chính quyền thân Nhật. Một giai đoạn đen tối giữa Nhật Bản và Việt Nam đã trôi qua bảy 
mươi năm. Ngày 21 tháng 9 năm 1973, quan hệ ngoại giao Nhật Bản và Việt Nam (Việt 
Nam Dân chủ Cộng hòa) chính thức được thiết lập. Trải qua thăng trầm, hai bên đã nâng 
lên tầm quan hệ đối tác chiến lược từ 2007 đến nay. Bối cảnh quốc tế và khu vực hiện nay, 
nhất là tranh chấp trên biển Đông có xu hướng làm gần hơn mối quan hệ Nhật Bản và Việt 
Nam. Không chỉ quan hệ chính trị, sự hợp tác Nhật Bản – Việt Nam được mở rộng và đi 
vào chiều sâu trên các lĩnh vực kinh tế, văn hóa, giáo dục, khoa học kĩ thuật, đã thắt chặt 
sự gắn bó giữa chính phủ và nhân dân hai nước. Những di sản quan hệ giao lưu lâu đời 
giữa Nhật Bản – Việt Nam trong lịch sử, ngay cả quan hệ đen tối trong một giai đoạn xung 
đột trực tiếp, cũng giúp tăng cường sự thấu hiểu lẫn nhau để phát triển quan hệ toàn diện, 
bền vững trong hiện tại và tương lai. 
 TÀI LIỆU THAM KHẢO 
 1. Daniel Grand Clément, Bảo Đại – hay những ngày cuối cùng của vương quốc An 
 Nam (người dịch Nguyễn Văn Sự), Nxb Phụ nữ, 1997. 
 2. Trần Thị Thu Hoài , Sự biến đổi chính trị ở Việt Nam từ năm 1858 đến 1945, Nxb 
 Chính trị Quốc gia, 2015. 
 3. Lê Kim, Đạo quân Nhật Bản ở Việt Nam (1940-1945), Nxb Quân đội Nhân dân, 
 1996. 
 4. R.H.P. Mason; J.G.Caiger, Lịch sử Nhật Bản, Nxb Lao động, 2003. 
 5. Vũ Dương Ninh, Lịch sử quan hệ đối ngoại Việt Nam 1940-2010, Nxb Chính trị 
 Quốc gia, 2015. 
 6. Edwin O.Reischauer, Nhật Bản – Quá khứ và hiện tại, Nxb Khoa học Xã hội. 
 7. Dương Trung Quốc, 2001, Việt Nam – Những sự kiện lịch sử (1919-1945), Nxb 
 Giáo dục, 1994 
 8. Robert A. Scalapin, Foreign Policy of Modern Japan, University of California 
 Press Berkeley, Los Angeles, London, 1977. 
 9. Văn Tạo – Furuta Moto, Nạn đói năm 1945 ở Việt Nam, những chứng tích lịch sử, 
 Viện Sử học Việt Nam xuất bản, 1995. 
46 Tr•êng §¹i häc THỦ ĐÔ hµ néi 
 THE JAPANESE MILITARISM’S POLICY TO HUE IMPERIAL COURT 
 IN THE YEARS 1940 - 1945 
 Abstract: In 9 /1940, one year after starting The Second World War, Japanese troop 
occupied Vietnam. In that time, Vietnam was one of French colonies, but Nguyen dynasty 
was remained. Japanese army has different policies for political powers in Vietnam. To 
Hue government, firstly, Japan implemented policy of “maintaining present condition”, 
then moved “returning independent”. Anyway, nature of policies that Japan carried out 
was an argressive and colonial policy for her purpose of dominating East Asia. 
 Keywords: the Japanese stratocracy, the Hue dynasty, the policy, the colonial, the 
invasion.