Chế độ tiết độ sứ thời Đường (618-907)

 (711) bt ñu dùng H Bt 
Diên T làm Tit ñ s Hà Tây và bt ñu có chc hàm "Tit ñ s" thì các năm Khai 
Nguyên, Thiên Bo thi Đưng Huyn Tông thì "Tit ñ s" ñã tr thành ch ñ quy ñnh. 
 Nhng năm ñu niên hiu Khai Nguyên (713741) ñã ñt 7 Tit ñ s Hà Tây, Lũng 
Tây, U Châu, Kim Nam, Sóc Phương, Hà Đông, Tĩnh Tây. 
 Năm Khai Nguyên 29 (741) chia Tĩnh Tây thành 2 Tit ñ s là An Tây và Bc Đình. 
Năm Thiên Bo (742) chia U châu thành 2 Tit ñ s là Phm Dương và Bình Lư. Đn lúc 
 này ñã lp tng cng 9 Tit ñ s: An Tây, Bc Đình, Hà Tây, Lũng Hu, Sóc Phương, Hà 
 Đông, Phm Dương, Bình Lư, Kim Nam. 
102 TRƯỜNG ĐẠI HỌC THỦ ĐÔ H NỘI 
 Đng thi vùng duyên hi Đông Nam ñt 4 Kinh lưc s là Lĩnh Nam (ñi Túc Tông 
 năm Chí Đc ñu tiên, tc năm 756 thăng làm Tit ñ s), Trưng Lc, Đông Mâu, Đông 
 Lai. Như vy, ñn trưc khi lon An – S n ra, s Tit ñ s ñã tăng lên 10 ngưi, ñóng 
 quân  các vùng biên trn. 
 1. Sóc Phương tit ñ s , tr s  Linh Châu, có 2 Đ h ph là An Bc và Thin Vu, 
 ch ng Đt Quyt. 
 2. Hà Tây tit ñ s , tr s  Lương Châu, chn ñưng qua li gia Th Phiên và Đt 
 Quyt. 
 3. Hà Đông tit ñ s , tr s  Thái Nguyên vi Sóc Phương to thành th  dc, 
phòng ng Đt Quyt và Hi Ht. 
 4. Lũng Hu tit ñ s , tr s  Thin Châu, khng ch Th Phiên. 
 5. An Tây tit ñ s , tr s  An Tây Đô h ph, cai qun các tiu quc  Tây Vc. 
 6. Bc Đình tit ñ s , tr s  Bc Đình Đ h ph, phòng ng các b lc Đt Quyt. 
 7. Phm Dương tit ñ s , tr s  U Châu, khng ch các b lc H, Khit Đan. 
 8. Bình Lư tit ñ s , tr s  Doanh Châu, gm c An Đông Đô h ph, trn ng các 
 b lc Mt Ht. 
 9. Kim Nam tit ñ s , tr s  Ích Châu, ngăn chn Th Phiên  phía Tây, ph d 
 Man Di  phía Nam. 
 10. Lĩnh Nam tit ñ s , tr s  Qung Châu, gm c An Nam Đô h ph, ràng buc 
 các tiu quc  Nam Hi. 
 Sau lon An  S, s lưng Tit ñ s không ngng tăng lên và phm vi lúc này ñã m 
 rng hơn là c trong ni ña. Ưc tính thi kỳ này có khong 47 tit ñ s, hình thành nên 
 cc din Phiên trn [9]. 
2.2.4. Th lc và cơ ch 
 • Th lc 
 Tit ñ s ñng ñu trông coi các trncó quy mô khác nhau: ña phương ln có khong 
10 châu, vùng nh 2, 3 châu . Lúc ñu Tit ñ s nm quân quyn, còn công vic tài chính 
các châu ñu do triu ñình c quan khác ñn qun lý. Nhưng sau ñó, ñc bit là khi s 
dng các phiên tưng ngưi H thì Tit ñ s li có quyn lc rt ln, nm gi c công 
vic quân s, dân s và tài chính  khu vc mà mình cai qun. Th s ca các châu cũng 
ñu dưi quyn Tit ñ s.T sau lon An – S, th lc ca các Tit ñ s càng ln mnh. 
Khu vc Tit ñ s cai qun, chính ph Trung ương nhà Đưng không th b nhim, cách 
TẠP CHÍ KHOA HỌC −−− SỐ 5/2016 103 
chc quan li, không trưng thu ni thu má, cũng không ñiu ñng ñưc quân ñi. "Vic c 
ngưi trông coi và vic tài chính ñưc t ch nên ñã hình thành nên phiên trn" [10]. 
 Thông thưng, mt ngưi kiêm nhim Tit ñ s hai, ba trn.An Lc Sơn da vào bn 
thân làm Tit ñ s ba trn ñ làm lon. An Lc Sơn ñã ñưc kiêm nhim Tit ñ s ca c 
ba vùng Bình Lư (nay là Triu Dương, tnh Liêu Ninh), Phm Dương (nay là Bc Kinh), 
Hà Đông (nay là vùng Tây Nam thành ph Thái Nguyên, tnh Sơn Tây) và chc Thái 
Phng S Trí S ño Hà Bc, thng lĩnh 18 vn ñi binh trong tng s hơn 40 vn quân c 
nưc, khng ch c mt vùng ñt rng ln, bao gm các tnh Sơn Tây, Hà Bc, Bc Kinh, 
Thiên Tân và min Tây tnh Liêu Ninh ngày nay. 
 Sau "lon An – S", ñ ñ phòng quân phn lon tn công, ch ñ Tit ñ s m rng 
v ni ña,  nhng châu quan trng lp Tit ñ s ch huy quân s c my châu. Các 
châu không quan trng lm thì lp Phòng ng s hoc Đoàn luyn s ñ gi nhng nơi 
him yu. 
 − V mt kinh t, các Tit ñ s nm quyn thu tô thu  vùng mình cai qun, "vic tài 
chính ñưc t ch", bóc lt nng n sc lao dch ca binh lính và nhân dân vùng mình cai 
qun và ngày càng tr nên giàu có. Hàng năm, các Tit ñ s thưng dâng lên triu ñình 
nhiu tù binh, nhng loài thú quý him và ñ chơi ñt giá... 
 Các Tit ñ s còn tăng cưng mi liên h vi nhng ña ch, cưng hào ti ña 
phương mình cai qun ñ ngày càng giàu có. Các ch ñin trang các nơi cũng tìm cách da 
vào các phiên trn ñ cng c quyn thng tr phong kin ca h  ñin trang, vì th th 
lc ca các Tit ñ s ngày càng m rng. 
 − V quân s : các Tit ñ s tìm mi cách ñ cng c lc lưng quân s ca mình 
ngày càng mnh. Đc bit khi chính sách m binh ñưc thi hành rng rãi thì binh lc ca 
các Tit ñ s ngoài biên trn luôn luôn ñưc tăng cưng, trong khi quân ñi chung quanh 
kinh ñô thì li ngày càng gim bt. Có ngưi thng kê vào nhng năm niên hiu Thiên 
Bo, binh lc  vùng biên trn có khong 49 vn, còn Quc K (lính m chuyên nghip) 
do triu ñình Trung ương ca nhà Đưng trc tip khng ch ti kinh thành và  các châu 
ch có hơn 8 vn ngưi. 
 ••• Cơ ch 
 Tit ñ s là mt chc quan do vua lp ra và ñã tr thành mt ch ñ nht ñnh trong 
ch ñ chính tr ca Trung Quc thi Đưng. Lúc ñu, chc quan này do nhà vua ñt ra và 
ct c ngưi ñn kiêm nhim. 
 Sau lon An – S, các Tit ñ s mnh lên và hình thành cc din Phiên trn. Lúc này, 
các Tit ñ s "mc dù xưng là phiên thn, nhưng tht ra không phi là b tôi ca vua, v 
104 TRƯỜNG ĐẠI HỌC THỦ ĐÔ H NỘI 
các mt chính tr, quân s, kinh t, h còn nm thc quyn rt ln, hơn na, ngôi v ca h 
li ñưc cha truyn con ni, hoc truyn gia anh em vi nhau; cũng có nhng ngưi 
ñưc b h ñ c t xưng là "Lưu Hu", sau ñó, h rúng ép vương triu nhà Đưng phi 
nhìn nhn" [11]. 
 Như vy, các Tit ñ s cũng áp dng ch ñ "cha truyn con ni" . H cht ñi, ñt ñai 
truyn li cho con cháu, cha cht con nm binh quyn, tưng cht b h lên thay, gi là 
Tit Đ Lưu Hu, cũng t xưng là Quan Sát Lưu Hu, công vic xong phn nhiu do triu 
ñình Trung ương công nhn. 
 An Khánh T, S Tư Minh vn là con và b tưng ca An Lc Sơn nhưng sau ñó 
cũng ñu ñã nm quyn Tit ñ s. 
 Hay như Lý Chính ñi tưng trn Tri Thanh (còn gi là Bình Lư, nay là Ích Đô, Sơn 
Đông) ñã ñui Tit ñ s Hu Hy Dt. Nhà Đưng li phong cho làm Tit ñ s Thương 
Tr khu Sơn Đông, cha truyn con ni bn ngưi ñn ba ñi. 
 Năm 809, Vương Sĩ Trân, Tit ñ s Thành Đc cht, con là Tha Tông t gi chc. 
Hin Tông c hon quan Th Đt Tha Thôi ñưa quân ñánh nhưng không thng, ñành phi 
tho hip tha nhn Tha Tông làm chc v ñó. 
 Năm 812, Diên Lý An, Tit ñ s Ngu Bo cht, con là Tùng Luyn còn nh lên k 
 v, quân ñi lp Đin Hưng làm ñi tưng. 
 Đc bit là trong và sau lon An – S, các Tit ñ s ñã áp dng trit ñ ch ñ Tit 
 Đ Lưu Hu, dn ñn cc din con git cha, b h git tưng ñ tranh giành quyn lc, gây 
 mâu thun trm trng trong hàng ngũ các th lc phiên trn cát c. 
2.3. Tác ñng ca ch ñ Tit ñ s ñi vi nhà Đưng 
 Ra ñi xut phát t nhu cu ñm bo li ích kinh t cũng như chính tr ca chính 
 quyn phong kin Trung ương, s hình thành, phát trin ca ch ñ Tit ñ s ñã tác ñng 
 nhiu mt ñn quá trình phát trin cũng như suy vong ca triu ñi nhà Đưng. 
 Th nht, các viên quan Tit ñ s trn gi các châu, nm gi binh mã ñi quyn, cai 
qun chung mt vùng ñã góp phn gìn gi s n ñnh  vùng biên cương, ngăn chn s 
quy phá ca các dân tc thiu s và nhng nưc nh xung quanh. Binh uy ca nhà Đưng 
li vang lng khp trong ngoài. Chng hn, Huyn Tông ñt U Châu Tit ñ s, thng lĩnh 
c 6 châu U, Dch, Bình, Quy, Đán, Yên, khng ch mn Tây Bc. Đt Quyt, Th Phiên, 
Khit Đan tuy my ln quy ri vùng biên nhưng rt cuc không dám thâm nhp, li 
thưng b Tit ñ s ñánh lui. 
 S n ñnh v chính tr là tin ñ quan trng góp phn giúp cho s phát trin kinh t, 
giao lưu buôn bán trên con ñưng tơ la ñưc thông sut, ñem li nhng li ích kinh t to 
TẠP CHÍ KHOA HỌC −−− SỐ 5/2016 105 
ln cho triu ñi nhà Đưng. Thành Trưng An vn là nơi xut phát ca con ñưng tơ la, 
"ñưc xem là khu vc giàu có nht thiên h, không ñâu sánh bng" [12]. Trên con ñưng 
thương mi quc t ñó, ngưi ta không ch buôn bán vi la, gm vóc, hương liu ca 
Trung Quc ñn vi các nưc phương Tây mà còn din ra s giao lưu văn hoá gia các 
quc gia vi nhau. 
 Cũng có nhng viên quan Tit ñ s trong quá trình ñóng quân ti vùng biên cương 
 chú trng chăm lo ñi sng cho nhân dân, phát trin kinh t ti ña phương. Thi Đưng 
 Huyn Tông, Tit ñ s Lũng T "lâu nay giàu có ñng ñu thiên h, cai tr mt khong 
 ñt t An Vin ñn tn Đưng Cnh dài 12 ngàn dm, xóm làng ni tip, nông nghip phát 
 trin" [13]. 
 Th hai, bên cnh nhng tác ñng tích cc, s tn ti, phát trin ca ch ñ Tit ñ s 
 ñã tng bưc tr thành mi nguy cơ ñe do ñn cc din chính tr ca vương triu nhà 
 Đưng. Điu này ñưc lý gii bi s ln mnh không ngng ca các Tit ñ s c v th 
 lc kinh t ln quân s. 
 Đi Hin Tông, Tit ñ s Tuyên Vũ quân (huyn Khai Phong, Hà Nam) là Hàn 
 Hong vào triu, dâng nga 3000 con, la 5000 tm, hàng la vt 3 vn tm, các ñ vt 
 bng vàng bc 1000 cái. Li còn dâng la 25 vn tm, tri 3 vn tm, ñ vt bng bc 270 
 cái. Chung nga và kho nhà Tuyên Vũ hãy còn li hơn 100 vn quan tin, hơn 100 vn 
 tm la, 7000 nga, 300 vn hc lương [14]. 
 Thi Đưng Huyn Tông, quan Tit ñ s Sóc Phương là Ngưu Tiên Khách khai man 
 các công lao "tiêu dùng có tit ñ, chăm ch làm vic, kho ñn ñy, khí gii sáng và sc" 
 ñưc phong làm T tưng trong triu. Các Tit ñ s khác cũng bt chưc li Ngưu Tiên 
 Khách, cưng bt các thú tt ñem np tài vt ca mình, gi vào kho quân, ban ngày thì làm 
 vic lao kh như trâu nga, ñêm ñn b nht vào ch kín, li y làm cho quân lính ñi thú b 
 bnh cht, tin ca tch thu làm ca công, ch có mt hay hai phn mưi các lính thú ñưc 
 sng sót v nhà. 
 Vi th lc ngày càng mnh, các Tit ñ s dn tr thành nhng "ông vua bán ñc 
 lp", hình thành các Phiên trn, có âm mưu và hành ñng chng ñi li triu ñình Trung 
 ương. Đc bit, khi h có nhng mi quan h mt thit vi nhng th lc khác trong bàn 
 c chính tr thi ñó, c th là s liên h gia Tit ñ s và các hon quan trong triu ñình 
 nhà Đưng thi Đưng Huyn Tông. Tiêu biu nht phi k ñn An Lc Sơn tit ñ s có 
 các mi quan h vi Lý Lâm Ph, Dương Quc Trung, Cao Lc Sĩ. Da vào ưu th nm 
 gi ba trn, An Lc Sơn và S Tư Minh ñã ni dy bo lon, gây nên cuc lon An – S, 
 ñ li nhng tác ñng mnh m ñi vi s thng tr và tn ti ca vương triu nhà Đưng. 
106 TRƯỜNG ĐẠI HỌC THỦ ĐÔ H NỘI 
 Đ ñàn áp cuc ni dy ca An Lc Sơn, triu ñình huy ñng s tham gia ca các Tit 
ñ s khác. Bi vy, sau lon An – S, Tit ñ s ngày càng tăng mnh c v s lưng và 
th lc. Chính các Tit ñ s vi nhng âm mưu chính tr ca mình ñã làm cho tình hình 
chính tr  xã hi cui thi Đưng tr nên hn lon, như: hon quan chuyên quyn, quan li 
mâu thun, kinh t min Bc b tàn phá nng n, ñưa ti s chuyn dch trng tâm kinh t 
xung phía Nam; ni chin gia triu ñình Trung ương và phiên trn; khi nghĩa nông dân 
din ra mnh m; s chng ñi ca các b tc xung quanh và các vùng ñt phiên thuc... 
Tt c ñã làm cho s thng tr ca nhà Đưng lung lay ñn tn gc r. Nguyên nhân ca 
nhng vn ñ trên chính là t s lng lo trong chính sách cai tr ca chính quyn Trung 
ương, là h qu tt yu khi các v vua lơ là vic triu chính ñi vào con ñưng ăn chơi sa ño. 
3. KT LUN 
 Trung Quc là mt quc gia phong kin ñin hình v vic t chc h thng chính tr 
quy c, cht ch t Trung ương ñn ña phương, tr thành khuôn mu cho các nưc khác 
noi theo trong mt thi kỳ lch s nht ñnh. Song bn thân mi cách thc t chc chính 
quyn li cha ñng nhng ñiu hn ch nht ñnh và hin thc lch s ñã minh chng cho 
ñiu này. 
 Tit ñ s không ch làm cho ánh hào quang ca nhà Đưng phi li tt mà còn làm 
cho mt quc gia thng nht phi chia năm, x mưi. Đ ri, theo l t nhiên, chia r ri 
li thng nht, vi s ra ñi ca mt vương triu mi – Bc Tng, ñánh du mt bưc phát 
trin mi ca lch s phong kin Trung Quc cùng vi s dch chuyn trung tâm kinh t, 
văn hoá ca ñt nưc xung phía Nam. 
 Nhng tác ñng ca ch ñ Tit ñ s ñi vi chính quyn phong kin Trung ương 
thi Đưng ñã ñ li nhng bài hc kinh nghim quan trng cho các vương triu sau ñó v 
vic t chc phòng th, cai qun vùng biên cương ñt nưc. 
 TÀI LIU THAM KHO 
1. Hc vin quân s cp cao (1992), Lch s Trung Quc tóm tt t thưng c ñn thi kỳ Năm 
 ñi Mưi nưc, Hà Ni, tr. 141. 
2. Nguyn Minh Mn, Hoàng Văn Vit (2007), Con ñưng tơ la – quá kh và tương lai , Nxb 
 Giáo dc, Hà Ni, tr. 80. 
3. Vương Vân Ngũ ñi t ñin, Wei Tung Book Store, 106, Wellington st. 3 RD FL, Hong Kong, 
 1968, tr. 1332. 
4. T ñin T Hi, xut bn năm Dân quc th 36, tr. 1018. 
5. Trn Văn Chánh, Nguyn Hu Tài, Huỳnh Quang Vinh, (2006), T ñin lch s Trung Hoa, 
 Nxb Thanh niên, Hà Ni, tr. 130. 
TẠP CHÍ KHOA HỌC −−− SỐ 5/2016 107 
6. Thái Hoàng (1983), Quan ch  Binh ch  Khoa c các triu ñi Trung Quc, Nxb Đi hc 
 Sư phm Hà Ni, Hà Ni, tr. 66. 
7. Michael Dilon (1979), Dictionary of Chinese history , Frank Cass, London, tr. 173. 
8. T ñin T Hi, sñd, tr. 1018. 
9. Chu Phát Tăng, Trn Long Đào, Lê Cát Tưng (2001), T ñin lch s ch ñ chính tr 
 Trung Quc, Nxb Tr, TP. H Chí Minh, tr. 291. 
10. T ñin T Hi, sñd, tr. 1018. 
11. Cát Kim Hùng (ch biên) (2005), Bưc ñu thnh suy ca các triu ñi phong kin Trung 
 Quc, (Tp 2: Nhà Đưng, Lưng Tng, Nguyên) , Nxb Văn hoá Thông tin, Hà Ni, tr. 218. 
12. Con ñưng tơ la – quá kh và tương lai , sñd, tr. 80. 
13. Ngô Nguyên Phi (1997), Nhân vt Tuỳ  Đưng, Tp 2, Nxb Văn hc, Hà Ni, tr. 219. 
14. Trn Văn Giáp (1955), Lch s Trung Quc t thưng c ñn trưc Nha phin chin tranh, 
 Khu hc xá Trung ương, Hà Ni, tr. 37. 
 THE JIEDUSHI REGIME OF THE TANG DYNASTY 
 (618 – 907) 
 AbstractAbstract: Originally set up to expand territory, counter external threats and ensure the 
 flow of silk road trade routes via Western countries, Kings of Tang Dynasty (618907) 
 had ordained a title  named the Jiedushi (Tiet do su). The Jiedushi had enormous power 
 including the ability to maintain their own armies, collect taxes and supervise their 
 subordinates. Gradually, the Jiedushi increased in both quantity and power aiming to 
 prepare for their political intrigue. An Lushan and the An  Shi Rebellion (755) were 
 famous early examples that abruptly ended the golden age of the Tang Dynasty. 
 KeywordsKeywords: Jiedushi, Tang Dynasty.