Cấu trúc cú pháp câu liên dụng “被” (bèi) và “把” (bă) trong tiếng Hán hiện đại

), cho nên cả kết cấu thể 
được kí hiệu là “VP”. 
Dưới góc nhìn của ngữ pháp tạo sinh, 
熊仲儒 (2013) cho rằng, phân tích hình 
thức “động từ + đoản ngữ giới từ” theo kết 
cấu động tân hay kết cấu động bổ đều 
chính xác, vì động bổ là kết quả của thao 
tác hợp nhất (Merge) phản ánh tính lựa 
chọn giữa các thành phần, động tân là kết 
quả của thao tác chuyển vị (Movement) 
phản ánh sự điều chỉnh của cú pháp. Giả 
định “躺” (tǎng: nằm) lựa chọn thành phần 
nơi chốn, tức “躺” (tǎng: nằm) cần phải 
tiến hành hợp nhất với “在床上 ” (zài 
chuáng shàng: ở trên giường), như (3a); 
Giả định “躺” (tǎng: nằm) thu hút “在” (zài: 
ở), tức “在” (zài: ở) sẽ tiến hành chuyển vị 
về phía “躺” (tǎng: nằm), như (3b). 
(3) 
 a. VP b. VP 
 V PP V PP 
 P LocP V P P LocP 
 躺 在 床上 躺 在 1 t1 床上 
 nằm ở trên giường nằm ở trên giường 
“躺” (tǎng: nằm) và “在” (zài: ở), phân 
biệt đều là hạt nhân của VP và PP, sự 
chuyển vị của “在” (zài: ở) đến “躺” (tǎng: 
nằm) được gọi là chuyển vị hạt nhân (Head 
movement). Chuyển vị hạt nhân thường 
phát sinh giữa hạt nhân và hạt nhân của nút 
đồng cấp, đây cũng được gọi là sự hạn chế 
của chuyển vị hạt nhân (Head Movement 
Constraint – HMC). Trong (3a), kí hiệu 
phạm trù của “在床上” (zài chuáng shàng: 
ở trên giường) là nút đồng cấp của kí hiệu 
phạm trù của “躺” (tǎng: nằm), do đó “躺” 
(tǎng: nằm) thu hút “在” (zài: ở) thực hiện 
chuyển vị hạt nhân. Kết quả của việc 
SCIENTIFIC JOURNAL OF SAIGON UNIVERSITY No. 67 (01/2020) 
82 
chuyển vị này chúng ta có được tổ hợp từ 
động giới “躺在” (tǎng zài: nằm ở), như 
(3b). Chúng ta có thể thấy (2b) và (3b) đều 
hiển thị “躺在” (tǎng zài: nằm ở) là một tổ 
hợp từ, nhưng sự khác nhau ở chỗ: trong 
(2b), tổ hợp từ “躺在” là do từ pháp tạo 
sinh, còn trong (3b), tổ hợp từ “躺在” là do 
cú pháp tạo sinh. 
“在” (zài: ở), chuyển vị hạt nhân đến 
“躺” (tǎng: nằm), về mặt lí thuyết sẽ có hai 
kết quả: một là “躺在” (tǎng zài: nằm ở), 
hai là “在躺” (zài tǎng: ở nằm). Vấn đề đặt 
ra là làm cách nào để loại bỏ trường hợp 
“在躺” (zài tǎng: ở nằm)? Do vậy, 熊仲儒 
(2004) đưa ra “Giả thiết Ghép nối và 
chuyển vị đồng hướng”. Giả thiết này yêu 
cầu: Thành phần chuyển vị nếu chuyển vị 
về phía phải thì phải ghép nối vào phía bên 
phải của thành phần đích; ngược lại, nếu 
thành phần chuyển vị chuyển vị về phía 
trái thì phải ghép nối vào phía trái thành 
phần đích. Chúng ta có thể quy định tất cả 
hạt nhân của phạm trù từ vựng (Lexical 
category) ở phía sau, tất cả những phạm trù 
chức năng (Functional category) dùng để 
mở rộng phạm trù từ vựng thì hạt nhân ở 
phía trước. Dựa vào quy định này, (3a) 
được viết lại như sau: 
(4) 
 VP 
 PP V 
 P LocP 
 在 床上 躺 
 ở trên giường nằm 
Khi “在” (zài: ở) chuyển vị hạt nhân 
đến“躺” (tǎng: nằm), căn cứ theo “Giả thiết 
ghép nối và chuyển vị đồng hướng”, “在” 
(zài: ở) chuyển vị về phía phải cho nên chỉ 
có thể ghép nối vào phía bên phải của “躺” 
(tǎng: nằm). 
(5) 
 VP 
 PP V 
 P LocP 
 t1 床上 躺-在 1 
 trên giường nằm-ở 
Cuối cùng để giải quyết vấn đề làm 
cách nào để chuyển “躺在”(tǎng zài: nằm 
ở) ra phía trước “床上”(chuáng shàng: trên 
giường)? Chúng ta dựa vào khinh động từ 
(light verbs) “v” (Chomsky 1995; Huang 
1997; Lin 2001) và “Giả thiết Phạm trù 
chức năng” của 熊仲儒 (2004). Nội dung 
của giả thiết này như sau: Phạm trù chức 
năng không chỉ kích phát chuyển vị và 
quyết định hợp nhất mà còn bao hàm cả 
việc lựa chọn tham tố (argument) cho động 
từ và cung cấp vai nghĩa (thematic role) 
cho tham tố. Trong trường hợp này khinh 
động từ “v” tiến hành chọn tham tố nơi 
chốn (location) “在床上 ” (zài chuáng 
shàng: ở trên giường) và tham tố người 
thực hiện (agent) “躺的人” (tǎng de rén: 
người nằm) cho động từ “躺” (tǎng: nằm). 
(6) 
 vP 
 DP v’ 
 他 v VP 
 anh ta 
 PP V 
 t1床上 躺-在 1 
 trên giường nằm-ở 
NGUYỄN TRẦN TIẾN TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐẠI HỌC SÀI GÒN 
83 
Trong (6), khinh động từ “v” thu hút 
hạt nhân “躺在” (tǎngzài: nằm ở) của nút 
đồng cấp VP tiến hành chuyển vị hạt nhân, 
tạo thành “他躺在床上 ” (tā tǎng zài 
chuáng shàng: anh ta nằm ở trên giường). 
2.2. Câu xuất hiện đồng thời “被” 
(bèi) và“把”(bǎ) 
Trong ngữ pháp tiếng Hán, chúng ta có 
thể thấy động từ sẽ ưu tiên kết hợp với bổ 
ngữ kết quả, bổ ngữ trình độ, bổ ngữ xu 
hướng và bổ ngữ trạng thái (黄伯荣, 廖序
东 (2005)). Nhưng 熊仲儒 (2013) cho rằng, 
“Bổ ngữ trình độ, thực chất là bổ ngữ kết 
quả, bổ ngữ xu hướng hoặc bổ ngữ trạng 
thái, chỉ là biểu thị ý nghĩa trình độ mà thôi, 
không nhất thiết phải phân loại”. Nói cách 
khác, cách nói này có nghĩa là: thông qua 
động tác, một vật nào đó đạt đến một kết 
quả hoặc một trạng thái nào đó. Ngoài 
những loại bổ ngữ mà黄伯荣, 廖序东 đưa 
ra, 熊仲儒 còn đưa ra một loại bổ ngữ khác, 
đó chính là “动相补语” (tạm dịch: bổ ngữ 
động tương). Bổ ngữ động tương do “了” 
(le)，“着” (zhe)，“过” (guò) đảm nhận. 
Cần chú ý là chỉ khi “了 ” (le)，“着” 
(zhe)，“过” (guò) không có nghĩa thời thể 
mới có thể đảm nhận làm bổ ngữ. Ví dụ 
như khi “了” (le) không có nghĩa thời thể 
mà biểu thị ý mất đi, xóa đi hoặc kết thúc, 
như: 他把药喝了 (anh ấy uống thuốc rồi); 
khi “着” (zhe) không có nghĩa thời thể mà 
biểu thị trạng thái tĩnh, bất động, như: 他把
门开着 (anh ấy để cửa mở); khi “过” (guò) 
không có nghĩa thời thể mà biểu thị ý nghĩa 
động tác hoàn tất, như: 我把这件事跟他商
量过了(việc này tôi đã thương lượng với 
anh ta) mới có thể đảm nhận làm bổ ngữ 
động tương. 
Bổ ngữ được ưu tiên kết hợp với động 
từ như sau: 
(1) Sau động từ là bổ ngữ động từ tính: 
被西方人把壁画偷〈走〉了。 
李国林被树杈把头皮揭了下来〉。 
被徐向前把话题岔〈开〉了。 
被人把小说读〈成了历史〉。 
(2) Sau động từ là bổ ngữ tính từ tính: 
被人把袋子里的米倒〈空〉了。 
被我们把他外表的硬壳敲〈碎〉。 
被你母亲把你惯〈坏〉。 
(3) Sau động từ là bổ ngữ do ngữ giới 
từ đảm nhận: 
被那个人把自己的眼角膜换〈给
她〉。 
被张海丽把比分追〈至 17平〉。 
被敌人把她当作死人扔〈在城
根〉。 
被田家夫妇把他揍〈在底下〉。 
(4) Sau động từ là bổ ngữ trạng thái: 
被人把我看〈得凡愚〉。 
这个女人被烈性药把脸弄得〈不成
样子〉。 
伯克的一篇强烈的反苏演说被白宫
把调子改得〈缓和了些〉。 
(5) Sau động từ là bổ ngữ số lượng: 
被炮弹片把颧骨炸破了〈一块〉。 
(6) Sau động từ là bổ ngữ động tương: 
被沸腾的盐水把生命吞食〈了〉。 
听说你被军阀把天灵盖掀〈了〉？ 
Do chúng ta đã quy định tất cả hạt 
nhân phạm trù từ vựng ở phía sau, tất cả 
những phạm trù chức năng dùng để mở 
rộng phạm trù từ vựng thì hạt nhân ở phía 
trước, chúng ta có thể diễn đạt động từ kết 
hợp với bổ ngữ trong các ví dụ (1), (2), (3), 
(4), (5), (6) như sau: 
SCIENTIFIC JOURNAL OF SAIGON UNIVERSITY No. 67 (01/2020) 
84 
(7) 
 VP 
 XP V 
 Bổ ngữ Động từ 
Để xuất hiện tham tố, chúng ta dùng 
khinh động từ “v”. Như đã nói phía trên, 
câu có bổ ngữ biểu thị ý nghĩa thông qua 
động tác, một vật nào đó đạt đến một kết 
quả hoặc một trạng thái nào đó, do đó 
khinh động từ “v” được cụ thể hóa thành 
phạm trù kết quả hay đạt đến“Become” 
(viết tắt “Bec”). Theo 熊仲儒 (2003), 
phạm trù “Bec” là một loại khinh động từ, 
phạm trù này lựa chọn hai tham tố cho 
động từ và cung cấp vai nghĩa cho hai tham 
tố này: một là đối tượng bị thay đổi (khách 
thể (Theme)), một là kết quả, trạng thái 
(bàng thể (Obliques)) hoặc đích (Goal) hay 
nói một cách đơn giản là một trạng thái nào 
đó (State). Trên thực tế, phạm trù kết quả 
hay đạt đến “Bec” có thể được hiện thực 
hóa về mặt ngữ âm hoặc cũng có thể không 
được hiện thực hóa về mặt ngữ âm. Nếu 
“Bec” được hiện thực hóa thì đó chính là 
trợ từ kết cấu “得” (de). 
(8) 
 a. BecP 
 DP Bec’ 
 Theme Bec VP 
 XP V 
 State Verb 
 b. BecP 
 DP Bec’ 
 Theme Bec VP 
 -得 XP V 
 State Verb 
NGUYỄN TRẦN TIẾN TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐẠI HỌC SÀI GÒN 
85 
Trong (8a), đầu tiên động từ thu hút 
hạt nhân của nút đồng cấp XP tiến hành 
chuyển vị hạt nhân, căn cứ theo “Ghép nối 
và chuyển vị đồng hướng”, hạt nhân của 
điểm nút XP chỉ có thể ghép vào phía bên 
phải của động từ, tạo sinh ra tổ hợp từ động 
bổ. Sau đó phạm trù kết quả hay đạt đến 
“Bec” tiếp tục thu hút hạt nhân của nút 
đồng cấp VP tiến hành chuyển vị hạt nhân, 
nói cách khác đối tượng mà “Bec” thu hút 
để tiến hành chuyển vị hạt nhân chính là tổ 
hợp từ động bổ. Như (1), (2), (3), (5), (6). 
Còn trong (8b), phạm trù “Bec” được 
hiện thực hóa về mặt ngữ âm là trợ từ kết 
cấu “得” (de), đồng thời để thỏa mãn tính 
chắp dính vào phía sau của động từ của trợ 
từ kết cấu “得” (de), do đó hạt nhân của VP 
được “Bec” ưu tiên thu hút tiến hành 
chuyển vị. Do động từ chuyển vị về phía 
trái nên động từ sau khi chuyển vị chỉ có 
thể ghép nối vào phía bên trái của “得” (de). 
Như (4). 
Đối tượng bị thay đổi hay khách thể 
đạt đến một kết quả hoặc trạng thái nào đó 
thông thường đều có nguyên nhân. Nguyên 
nhân chính là do một vật, một người hoặc 
một việc nào đó gây khiến (Causative). Do 
vậy (8) có thể phát triển thành: 
(9) 
 vP 
 DP v’ 
 Causer v BecP 
 DP Bec’ 
 Theme Bec VP 
 （-得） XP V 
 State Verb 
Trong (9), do khinh động từ “v” biểu 
thị ý gây khiến cho nên dùng phạm trù gây 
khiến “Cause” (viết tắt “Caus”). Nếu phạm 
trù gây khiến “Caus” được hiện thực hóa 
về mặt ngữ âm thì đó chính là “把” (bǎ). (9) 
có thể được viết lại như sau: 
SCIENTIFIC JOURNAL OF SAIGON UNIVERSITY No. 67 (01/2020) 
86 
(10) 
 a. CausP 
 DP Caus’ 
 Causer Caus BecP 
 DP Bec’ 
 Theme Bec VP 
 （-得） XP V 
 State Verb 
 b. CausP 
 DP Caus’ 
 Causer Caus BecP 
 把 DP Bec’ 
 Theme Bec VP 
 （-得） XP V 
 State Verb 
Trong (10), nếu như phạm trù gây 
khiến “Caus” không được hiện thực hóa về 
mặt ngữ âm thì động từ sau khi chuyển vị 
đến “Bec” vẫn tiếp tục bị thu hút bởi 
“Caus” và tiếp tục thực hiện chuyển vị hạt 
nhân đến “Caus”, như (10a). Ngược lại, 
nếu phạm trù gây khiến “Caus” được ngữ 
âm hiện thực hóa là “把” (bǎ), lúc này sẽ 
ngăn cản động từ chuyển vị đến “Caus”, 
động từ chỉ có thể chuyển vị đến “Bec” tạo 
thành câu chữ “把” (bǎ), như (10b). Ý 
nghĩa của (10a) và (10b) đều biểu đạt: 
“Một vật, một người hoặc một sự việc nào 
đó làm cho một vật, một người hoặc một 
sự việc khác đạt được một kết quả hoặc đạt 
đến một trạng thái cụ thể.” 
Tiếp tục quan sát (1), (2), (5), chúng ta 
phát hiện có sự xuất hiện của “了” (le) 
mang nghĩa thời thể. “了” (le) phân bố sau 
động từ hoặc sau tổ hợp từ động bổ. (ở đây 
xin nhắc lại là “了” (le) trong (6) là bổ ngữ 
động tương, không mang nghĩa thời thể). 
Sự xuất hiện của “了” (le) như sau: 
(11) 有几秒钟我好像被人把血都抽
NGUYỄN TRẦN TIẾN TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐẠI HỌC SÀI GÒN 
87 
光了。xuất hiện sau tổ hợp từ） 
被武松一刀把肥硕的脑袋切了下
来。xuất hiện sau động từ） 
Trong (11), “了” (le) có những đặc 
điểm sau: 
Thứ nhất, “了” (le) có nghĩa thời thể, 
cho nên “了” thuộc phạm trù thể Aspect, 
được kí hiệu “Asp” chứ không phải là bổ 
ngữ động tương như trong (6). 
Thứ hai, “了” (le) phân bố ở bên phải 
“把” (bǎ), điều này có nghĩa là vị trí cú 
pháp của nó thấp hơn phạm trù gây khiến 
“Caus”. Phạm trù kết quả hay đạt đến 
“Bec” dùng để phát triển động từ, “Bec” 
chọn hai tham tố “Theme” và “State” cho 
động từ, hơn nữa phạm trù thể “Asp” có sự 
liên quan với thời gian xảy ra của sự kiện. 
Do vậy vị trí “Asp” sẽ cao hơn phạm trù 
chức năng thứ nhất, cụ thể là “Bec”. 
Từ những đặc điểm trên, chúng ta có 
thể xác định vị trí của “Asp” trong câu bắt 
buộc phải cao hơn “Bec” và phải thấp hơn 
“Caus”. Cụ thể được như sau: 
 (12) 
 CausP 
 DP Caus’ 
 Causer Caus AspP 
 把 DP Asp’ 
 Asp BecP 
 -了 DP Bec’ 
 Theme Bec VP 
 XP V 
 State Verb 
Trong (12), đầu tiên động từ thu hút 
hạt nhân của nút đồng cấp XP tiến hành 
chuyển vị hạt nhân, bổ ngữ chuyển vị về 
hướng phải cho nên sẽ ghép nối vào phía 
bên phải của động từ, tạo thành tổ hợp từ 
động kết. Tổ hợp từ động kết này tiếp tục 
bị thu hút chuyển vị đến vị trí của phạm trù 
“Bec”, tạo thành câu chỉ kết quả. Để thỏa 
mãn tính chắp dính của “了” (le), tổ hợp từ 
động kết tiếp tục chuyển vị đến phạm trù 
“Asp”, do tổ hợp từ động kết này chuyển vị 
về hướng trái nên sẽ ghép nối vào phía trái 
của “了” (le). Mặt khác, nhằm thỏa mãn 
yêu cầu cần chủ ngữ của vị trí [Spec, Asp], 
SCIENTIFIC JOURNAL OF SAIGON UNIVERSITY No. 67 (01/2020) 
88 
“Theme” thực hiện chuyển vị NP (NP 
movement) chuyển vị từ vị trí DP của BecP 
đến vị trí DP của AspP. 
Cuối cùng, khi “被” (bèi) và “把” (bǎ) 
cùng xuất hiện, “被” (bèi) luôn phân bố ở 
phía bên trái của “把” (bǎ). Điều này có 
nghĩa là “被” (bèi) ở phía trên phạm trù 
“Caus”. Do đặc điểm mang nghĩa bị động 
của “被” (bèi) nên chúng ta dùng phạm trù 
bị động Passive (viết tắt “Pass”) để đánh 
dấu “被” (bèi). Căn cứ vào đặc điểm vị trí 
của “被” (bèi), chúng ta có cấu trúc cú 
pháp của câu “被” (bèi), “把” (bǎ) liên dụng 
như sau: 
(13) 
 PassP 
 DP Pass’ 
 Pass CausP 
 被 DP Caus’ 
 Causer Caus AspP 
 把 DP Asp’ 
 Asp BecP 
 DP Bec’ 
 Theme Bec VP 
 XP V 
 State Verb 
Trong (13), bởi vì “被” (bèi) có đặc 
điểm là mang nghĩa bị động nên sẽ có 
khuynh hướng kích phát “Theme” chuyển 
vị. Sau khi “Theme” chuyển vị thì vị trí 
này sẽ lưu lại ngữ tích. Trên thực tế ngữ 
tích này thường được hiện thực hóa về mặt 
ngữ âm là đại từ ngôi thứ 3 “他/她/它”, 
như ví dụ sau: 
NGUYỄN TRẦN TIẾN TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐẠI HỌC SÀI GÒN 
89 
(14) 
a. 那辆共享单车被一个醉汉把它扔进了花津河。 
b.
Trong (14b), những thành phần nằm 
trong dấu sẽ bị xóa đi, không còn 
được hiển thị về mặt ngữ âm. Cuối cùng 
chúng ta chỉ đạt được kết quả như (14a). 
3. Kết luận 
Bài viết này, dưới góc nhìn cú pháp 
học theo quan điểm tạo sinh, đồng thời dựa 
trên “Giả thiết Ghép nối và chuyển vị đồng 
hướng”, “Giả thiết Phạm trù chức năng” 
của熊仲儒 (2004), các phạm trù chức năng 
“Bec”, “Caus” và “Pass”, đã giải thích cơ 
bản các vấn đề gây khó khăn cho người học 
khi tiếp cận loại câu có sự xuất hiện đồng 
thời của “被” (bèi) và “把” (bǎ) là: thứ nhất, 
sự xuất hiện của các tham tố và vai nghĩa 
của các tham tố này đảm nhận; thứ hai, vị 
trí của các tham tố và cơ chế chuyển vị của 
các tham tố này. Từ những cơ sở trên, 
chúng ta có thể mô hình hóa được cấu trúc 
cú pháp của câu “被” (bèi), “把” (bǎ) liên 
dụng trong tiếng Hán như sau: 
[PassP Spect [Pass’[Pass 被 ][CausPSpect 
[Caus’[Caus把][BecPSpect [Bec’[Bec][VP[R-V]]]]]]]] 
SCIENTIFIC JOURNAL OF SAIGON UNIVERSITY No. 67 (01/2020) 
90 
TÀI LIỆU THAM KHẢO 
朱德熙 (1985).语法答问.商务印书馆. 
朱德熙 (2003). 语法讲义. 商务印书馆. 
邓思颖 (2019). 形式汉语句法学（第二版）,上海教育出版社. 
熊仲儒 (2002). 自然语言的词序,现代外语 (2002/04). 
熊仲儒 (2004). 状态补语中的达成“得”,语言科学 (2004/03). 
熊仲儒 (2004). 现代汉语中的致使句式,安徽大学出版社. 
熊仲儒 (2005). 论元的句法实现. 外国语(上海外国语大学学报)(2005/02). 
熊仲儒,刘丽萍 (2005).汉语动结式的核心. 暨南大学华文学院学报 (2005/04). 
熊仲儒,刘丽萍 (2006). 动结式的论元实现.现代外语 (2006/02). 
熊仲儒 (2011).现代汉语中的功能范畴. 安徽师范大学出版社. 
熊仲儒 (2013). 当代语法学教程,北京大学出版社. 
Trương Văn Giới, Lê Khắc Kiều Lục (2007). Sổ tay ngữ pháp tiếng Hán hiện đại. NXB 
Khoa học Xã hội. 
Nguyễn Thiện Giáp (chủ biên), Lâm Thị Hòa Bình, Võ Thị Minh Hà (2018). Từ điển đối 
chiếu thuật ngữ ngôn ngữ học (Việt – Anh, Anh – Việt). NXB Khoa học Xã hội. 
Ngữ liệu của Đại học Ngôn ngữ Bắc Kinh： 
q=%E8%A2%AB%245%E6%8A%8A&start=0&num=50&index=FullIndex&outputF
ormat=HTML&encoding=UTF-
8&maxLeftLength=30&maxRightLength=30&orderStyle=score&LastQuery=&dir=xi
andai&scopestr=. 
Ngày nhận bài: 30/7/2019 Biên tập xong: 15/01/2020 Duyệt đăng: 20/01/2020