Bài giảng Tin học đại cương - Chương 4: Ngôn ngữ lập trình C - Nguyễn Lê Minh

thiết (để lại sẽ làm
 chậm quá trình biên dịch và tăng kích thước file *.exe sau biên dịch)
■ Viết chương trình theo cấu trúc khối (phân cấp thụt đầu dòng)
■ Chương trình viết xong chưa thể biết được đúng hay sai => phải
 chạy thử với các bộ số liệu khác nhau (nên test thử với các bộ số liệu
 đặc biệt)
Nội dung
1. Các khái niệm cơ bản
2. Các kiểu dữ liệu
3. Các lệnh điều khiển
4. Bài tập thực hành
 3/6/2020 18
1.2 Các kiểu dữ liệu
■ Các kiểu dữ liệu cơ bản
 - Số
 - Ký tự
 - Chuỗi ký tự
 - Mảng
■ Ép kiểu trong C
■ Nhập xuất dữ liệu trong C
1.2 Các kiểu dữ liệu
Kiểu số
1.2 Các kiểu dữ liệu
Kiểu ký tự
■ Ví dụ:
 - Ký tự 'A' có mã 65
 - Ký tự '0' có mã 48
■ Các ký tự đặc biệt:
 '\0‘ : ký tự Null (có mã = 0) ký tự
 '\n‘ : xuống dòng (new line) ký tự
 '\t‘ : Tab
1.2 Các kiểu dữ liệu
Bảng mã ASCII
(https://vi.wikipedia.org/wiki/ASCII) 
1.2 Các kiểu dữ liệu
Kiểu chuỗi (xâu ký tự)
 - Một dãy các ký tự đứng liền nhau được gọi là 1 xâu ký tự.
 - Ngôn ngữ C hiểu ký tự ‘\0’ là ký tự kết thúc xâu =>Chỉ lưu biết
địa chỉ của ký tự đầu tiên của chuỗi
 - Một hằng xâu ký tự đặt trong cặp dấu “nháy kép”
Ví dụ:
“Ho Chi Minh” là hằng xâu ký tự
 Khai báo biến xâu: char tênbiếnxâu[số byte];
1.2 Các kiểu dữ liệu
Kiểu mảng – Array
 - Mảng là một kiểu dữ liệu có cấu trúc do người lập trình định
 nghĩa
 - Dùng biểu diễn các đối tượng dữ liệu ở dạng một dãy các thành
 phần có cùng kiểu với nhau (kiểu cơ sở)
 - NNLT C luôn chỉ định một khối nhớ liên tục cho một biến kiểu
 mảng
 - Kích thước của mảng được xác định ngay khi khai báo và không
 bao giờ thay đổi
1.2 Các kiểu dữ liệu
Kiểu mảng – Array (Tiếp)
Khai báo:
 kiểucơsở TênBiến[Sốphầntử];
Ví dụ:
 – int a[100];
 //a là mảng biểu diễn dãy gồm 100 số nguyên int
 – float b[10];
 ■ long int big[100];
 ■ double d[100];
 ■ long double v[SIZE];
 ■ int a[5] = { 10, 20, 30, 40, 50};
 ■ double d[] = { 1.5, 2.7};
1.2 Các kiểu dữ liệu
Kiểu mảng – Array (Tiếp)
 • Các thành phần của mảng được truy xuất thông qua chỉ số của chúng
 0..n-1
 • Thao tác truy xuất không kiểm tra giới hạn của chỉ số
1.2 Các kiểu dữ liệu
Ép kiểu (Casting)
Cú pháp
 ■ (kiểu_mới) biểu thức 
 hoặc 
 ■ kiểu_mới (biểu thức)
1.2 Các kiểu dữ liệu
Đặc tả định dạng
• %d: đọc vào một số nguyên int
• %u: đọc vào một số nguyên unsigned int
• %x: đọc vào một số nguyên hệ 16
• %o: đọc vào một số nguyên hệ bát phân
• %s: đọc vào một sâu kí tự 
• %c: đọc vào một kí tự đơn char
• %f: đọc vào một số thực float
• %e: số chấm động (ký hiệu có số mũ)
• %hd: đọc vào một số nguyên short int
• %lf,%lu: đọc vào một số thực double
1.2 Các kiểu dữ liệu
Nhập / Xuất dữ liệu
Xuất dữ liệu Nhập dữ liệu
 –In ra màn hình –Nhập từ bàn phím
 –Xuất ra máy in –Nhập từ file
 –Xuất ra các cổng –Nhập từ các cổng
1.2 Các kiểu dữ liệu
Xuất ra màn hình – Hàm Printf
 Thuộc thư viện “stdio.h”
 Cú pháp:
 printf(“Xâu điều khiển”, [ danh sách tham số]);
 Ví dụ:
1.2 Các kiểu dữ liệu
Hàm Printf
• Xâu điều khiển bao gồm 3 loại kí tự
 • Các kí tự điều khiển
 • \n sang dòng mới
 • \f sang trang mới
 • \b xóa kí tự bên trái
 • \t dấu Tab
 • Các kí tự để đưa ra màn hình
 • Các kí tự định dạng và khuôn in
• Ví dụ: %.2f %8d %s %-5c
1.2 Các kiểu dữ liệu
Hàm Printf
In các ký tự đặc biệt
• Công thức định dạng
 %[-][w][.p]Kt
 – W: wide (độ rộng)
 – P: precse (độ chính xác)
 – Kt: Ký tự chuyển dạng
• Giá trị của w
 – Nhỏ hơn hoặc bằng độ rộng thực tế => in bình thường
 – Lớn hơn độ rộng thực tế (chèn thêm khoảng trống cho đủ độ rộng là w (nếu có dấu
 trừ chèn bên phải, ngược lại chèn bên trái)
• Giá trị p: quy định làm tròn đến bao nhiêu chữ số đằng sau chấm thập phân.
1.2 Các kiểu dữ liệu
Hàm Printf (tiếp)
1.2 Các kiểu dữ liệu
Hàm puts
• Thư viện: “stdio.h”
• Công dụng: in ra màn hình 1 xâu ký tự
• Ví dụ:
1.2 Các kiểu dữ liệu
Hàm Putchar()
• Thư viện: “stdio.h”
• Ý nghĩa: Dùng để in một kí tự lên màn hình.
• Cú pháp: putchar(ch);
 • Ch: chứa mã của kí tự cần in ra màn hình
• Ví dụ: 
• putchar(‘A’);
1.2 Các kiểu dữ liệu
Hàm sprintf
• Thư viện: “stdio.h”
• Công dụng: giống printf, chỉ khác ở điểm kết quả không xuất ra màn 
 hình mà đưa vào 1 biến xâu.
• Ví dụ:
1.2 Các kiểu dữ liệu
Nhập dữ liệu – Hàm Scanf
• Thuộc thư viện “stdio.h”
• Cú pháp:
 scanf(“Xâu điều khiển”,);
• Xâu điều khiển: Cho phép định dạng dữ liệu nhập vào
• Danh sách tham số: Là địa chỉ các biến cần nhập liệu
• Sử dụng toán tử & để xác định địa chỉ các biến.
• Ví dụ:
 • scanf(“%d%f%c”, &x, &y, &z);
 • scanf(“%s”, &hoten);
1.2 Các kiểu dữ liệu
Hàm Scanf
• Không thông báo cho người dùng biết
 giá trị cần nhập là giá trị gì? => Phải
 kết hợp với lệnh xuất dữ liệu
• Không nhận được xâu có dấu cách
 trống
• Không xóa ký tự thừa trong bộ đệm
 => ảnh hưởng tới lệnh nhập phía sau.
1.2 Các kiểu dữ liệu
Sử dụng fflush sau scanf
 Công dụng:
• Xóa những ký tự thừa còn dư lại 
 trong bộ đệm của scanf
1.2 Các kiểu dữ liệu
Kết hợp nhập 
xuất dữ liệu
1.2 Các kiểu dữ liệu
Hàm Gets
• Thư viện: “conio.h”
• Công dụng: nhập vào 1 xâu ký tự
• Ví dụ:
1.2 Các kiểu dữ liệu
1.2 Các kiểu dữ liệu
Một số hàm nhập / xuất dữ liệu khác
1.2 Các kiểu dữ liệu
Bài tập:
1. Viết chương trình tính chu vi và diện tích của hình tròn.
2. Viết chương trình nhập tọa độ của 3 điểm A, B, C trên mặt phẳng.
 Tính và in ra màn hình chu vi, diện tích của tam giác ABC.
3. Viết chương trình nhập họ tên, hệ số lương của 1 nhân viên. Tính
 và in ra màn hình số tiền còn lĩnh của nhân viên đó sau khi trừ đi
 các khoản: BHYT 1.5%, BH thất nghiệp 1% và Đảng phí 1%.
4. Viết chương trình hiện ra màn hình diện tích của tứ diện ABCD 
 biết rằng A, B, C có tọa độ nhập từ bàn phím (XA, YA) (XB, YB) (XC, 
 YC) và chiều cao từ đỉnh D xuống mặt phẳng ABC là h.
Nội dung
1. Các khái niệm cơ bản
2. Các kiểu dữ liệu
3. Các lệnh điều khiển
4. Bài tập thực hành
 3/6/2020 45
1.3 Các lệnh điều khiển
Khái niệm khối lệnh
Cấu trúc rẽ nhánh
 –Rẽ nhánh if
 –Rẽ nhánh switch.case
Cấu trúc lặp
 –Lặp theo biến đếm – Lặp dạng for
 –Lặp theo điều kiện
 ■Dạng while
 ■Dạng do.while
 –Câu lệnh break và continue
1.3 Các lệnh điều khiển
Khái niệm khối lệnh
Khối lệnh gồm nhiều lệnh đặt trong cặp dấu { }
Ví dụ: 
• Khối lệnh thường được dùng trong các cấu trúc điều khiển. Nếu
 muốn 1 cấu trúc điều khiển tác động lên nhiều lệnh thì các lệnh đó
 phải đặt trong 1 khối lệnh
• Các khối lệnh có thể viết lồng nhau (lưu ý sử dụng cách viết theo
 cấu trúc khối cho dễ phân biệt)
1.3 Các lệnh điều khiển
Toán tử luận lý
1.3 Các lệnh điều khiển
Cấu trúc rẽ nhánh
• Rẽ nhánh dạng if
• Cú pháp:
 if ( điều kiện)
 ;
 if ( điều kiện)
 ;
 else
 ;
• Công dụng:
• Thực hiện 1 trong 2 lệnh tùy thuộc vào điều kiện đúng/sai.
• Nếu thực nhiện nhiều hơn 1 lệnh => phải để trong cặp dấu { }
1.3 Các lệnh điều khiển
Cấu trúc rẽ nhánh (tiếp)
Ví dụ: Kiểm tra số chẵn lẻ
1.3 Các lệnh điều khiển
Bài tập
• Kiểm tra 1 số nhập vào có phải là số chẵn lớn hơn 10 hoặc số lẻ 
 nhỏ hơn 10.
• Kiểm tra các cạnh nhập vào có tạo thành một tam giác hay không?
• Biện luận giải phương trình bậc 2 .
1.3 Các lệnh điều khiển
Kiểm tra các cạnh nhập vào 
có tạo thành một tam giác
đều hay không ?
1.3 Các lệnh điều khiển
Giải phương trình
bậc 2
1.3 Các lệnh điều khiển
Lưu ý: Sử dụng khối lệnh trong If – Else
• Nếu sau if hoặc else tác động lên nhiều hơn 1 lệnh thì phải sử dụng cặp 
 dấu { }
• Nếu sau if có dấu ; thì điều kiện không còn tác động đến lệnh phía
 sau
1.3 Các lệnh điều khiển
Lưu ý: Sử dụng khối lệnh trong If - Else (tiếp)
• Giá trị số cũng được coi là điều kiện (số = 0: điều kiện sai; số ≠ 0: 
 điều kiện đúng)
 Delta=0?
1.3 Các lệnh điều khiển
Sử dụng If – Else
• Khi muốn chọn 1 trong n quyết định thì sử dụng else if :
1.3 Các lệnh điều khiển
Chương trình xếp loại học lực
theo điểm trung bình
1.3 Các lệnh điều khiển
Sử dụng toán tử ? thay If
• Cú pháp:
(điều kiện) ? lệnh 1 : lệnh 
2 ;
• Công dụng:
 • Lệnh 1 được thực hiện nếu điều 
 kiện đúng
 • Lệnh 2 được thực hiên nếu điều 
 kiện sai
• Ví dụ:
1.3 Các lệnh điều khiển
Cấu trúc rẽ nhánh Switch...Case
• Rẽ nhánh if chỉ cho phép chọn một trong hai phương án
• Rẽ nhánh switch  case cho phép chọn một trong nhiều phương án.
• Cú pháp:
 switch (biểu thức nguyên) { 
 case n1:
 Các câu lệnh;
 case n2:
 Các câu lệnh;
 ...
 case nk:
 Các câu lệnh;
 [default: Các câu lệnh;]
 }
1.3 Các lệnh điều khiển
Cấu trúc rẽ nhánh Switch...Case
. Công dụng
 • Nếu biểu thức nguyên có giá trị bằng nhãn ni thì máy sẽ nhảy đến
 thực hiện các lệnh của nhãn đó, nếu không thì máy sẽ nhảy đến
 thực hiện các lệnh trong thành phần tùy chọn default
 • Máy sẽ ra khỏi toán tử switch khi nó gặp câu lệnh break, return
 hoặc nó gặp dấu “}” của câu lệnh switch
 • Chú ý, khi máy nhảy tới nhãn ni, nếu kết thúc dãy lệnh trong nhãn
 này không có câu lệnh break hoặc return thì máy sẽ tiếp tục thực
 hiện các lệnh trong nhãn ni+1
 • Thường cuối mỗi dãy lệnh của một nhãn có một lệnh break
1.3 Các lệnh điều khiển
Ví dụ
1.3 Các lệnh điều khiển
Ví dụ
1.3 Các lệnh điều khiển
Bài tập:
1. Viết chương trình tìm giao điểm của đường tròn tâm O (x0, y0) bán kính 
 R với đường thẳng y = ax + b
2. Viết chương trình tính giá trị căn bậc N của số nguyên X (N và X đều 
 nhập từ bàn phím)
3. Viết chương trình cho phép giải hệ phương trình bậc nhất 2 ẩn x, y
4. Viết chương trình nhập số nguyên x ≤ 9999 sau đó in ra màn hình 
 cách đọc số nguyên x theo phiên âm tiếng việt (ví dụ: 2010 – hai nghìn 
 không trăm mười)
5. Viết chương trình cho phép nhập tọa độ 3 điểm A, B, C trên mặt 
 phẳng. Hãy cho biết tam giác ABC có là tam giác cân hay không? Chu 
 vi và diện tích của tam giác?
1.3 Các lệnh điều khiển
Cấu trúc lặp
 • Một công việc nào đó được thực hiện lặp đi lặp lại nhiều lần
 • Ví dụ
 • In ra màn hình các số từ 1 đến 10, mỗi số trên một dòng
 • Cách 1:
 printf(“1\n”);
 printf(“2\n”);
 printf(“10\n”);
 • Cách 2:
 Lặp i chạy từ 1 tới 10
 printf(“%d\n”, i);
1.3 Các lệnh điều khiển
Lặp dạng For
• Cú pháp
 • for([B.Thức 1]; [B.thức 2]; [B.Thức
 3])
 • ;
 • Các phần trong cặp dấu “[” và 
 “]” là không bắt buộc
 • Các dấu “;” và cặp ngoặc “(” 
 và “)” bắt buộc phải có
1.3 Các lệnh điều khiển
Lặp dạng For
 Các bước hoạt động:
 1.Tính B.Thức 1.
 2.Tính B.Thức 2.
 –Nếu sai => thoát vòng lặp.
 –Nếu đúng => đi vào thực hiện 
 việc cần lặp
 3.Tính B.Thức 3, sau đó quay 
 trở lại bước 2 để bắt đầu các 
 bước lặp mới.
1.3 Các lệnh điều khiển
Lặp dạng For
• Biểu thức 1: Thường là 1 phép gán 
 để khởi tạo giá trị ban đầu cho biến 
 điều khiển
• Biểu thức 2: Thường là 1 biểu thức 
 điều kiện
• Biểu thức 3: Cũng là 1 phép gán 
 để thay đổi giá trị biến điều khiển
1.3 Các lệnh điều khiển
1.3 Các lệnh điều khiển
Nhận xét
• Nhận xét
 • Biểu thức 1 chỉ được tính một lần
 • Biểu thức 2, biểu thức 3 và khối lệnh trong thân lệnh for 
 được lặp đi lặp lại nhiều lần
 • Dựa các giá trị khởi tạo biến điều khiển, điều kiện lặp và 
 biểu thức 3 có thể tính được số lần lặp.
• Khi biểu thức 2 vắng mặt thì nó được xem là đúng (vòng lặp
 vô hạn).
 • Để thoát khỏi lệnh for trong trường hợp này phải dùng lệnh 
 break hoặc return.
• Có thể sử dụng các lệnh for lồng nhau.
1.3 Các lệnh điều khiển
Lặp For trên dữ liệu kiểu Array
1.3 Các lệnh điều khiển
Bài tập
1. Tính TBC các số lẻ ≤ N
2. Tìm ước số chung lớn nhất (UCLN) của 2 số a, b
3. Kiểm tra xem số N có phải là số nguyên tố không?
4. Hiển thị tất cả các số nguyên tố ≤ N
5. In ra màn hình tam giác cân độ cao N gồm toàn các dấu ‘*’
 có dạng bên (dùng vòng lặp For).
1.3 Các lệnh điều khiển
Bài tập (tiếp)
1. Tính TBC các số lẻ trong dãy số a1, a2,,aN
2. Tìm giá trị min/max trong dãy a1, a2,,aN
3. Đếm xem trong dãy a1, a2,,aN có bao nhiêu số nguyên tố ?
4. Cho dãy điểm M1(x1, y1), M2(x2, y2),,Mn(xn, yn) trên mặt phẳng.
 Hãy:
 – Tìm độ dài đường gấp khúc M1M2..Mn
 – Tìm đoạn MiMj (i≠j) có độ dài lớn nhất
 – Đếm xem có bao nhiêu đoạn cắt trục 0y
 – Có bao nhiêu điểm thuộc góc phần tư thứ nhất.
1.3 Các lệnh điều khiển
Lặp dạng While
• Lệnh lặp while
Cú pháp
 while (biểu thức)
 khối lệnh cần lặp;
• Ý nghĩa:
• Trong khi biểu thức có giá trị đúng (khác 0) thì còn phải thực hiện 
 khối lệnh. Việc lặp dừng lại khi biểu thức có giá trị sai (bằng 0).
• Lặp while kiểm tra điều kiện trước khi thực hiện khối lệnh.
• Hãy vẽ sơ đồ khối biểu diễn lệnh while
1.3 Các lệnh điều khiển
Lặp dạng While
1.3 Các lệnh điều khiển
Lưu ý
• Nhận xét
• Biểu thức điều kiện luôn dược đặt trong cặp dấu “(” và “)”
• Biểu thức điều kiện sẽ được tính toán đầu tiên nên phải có giá trị 
 xác định
• Câu lệnh sau làm gì ?
 while(0) printf(“nothing\n”);
• Hãy chuyển lệnh for dạng tổng quát thành lệnh while
1.3 Các lệnh điều khiển
Lặp dạng Do...While
• Cú pháp
 do
 {
 các lệnh của thân vòng lặp;
 } while (biểu thức);
• Ý nghĩa
 • Thực hiện khối lệnh trong khi biểu thức có giá trị đúng (khác 0)
 • Thực hiện khối lệnh trước khi kiểm tra biểu thức điều kiện
 • Khối lệnh được thực hiện ít nhất 1 lần
1.3 Các lệnh điều khiển
Ví dụ
1.3 Các lệnh điều khiển
Bài tập:
1. Viết chương trình nhập vào số nguyên N. Hãy in ra màn hình biểu diễn 
 của nó ở dạng nhị phân (Binary)
2. Viết chương trình tìm phần tử đầu tiên trong dãy a1, a2,,an thỏa 
 mãn: bằng tổng các phần tử đứng trước nó.
3. Viết lại chương trình kiểm tra xem số N có nguyên tố hay không 
 bằng cách sử dụng dowhile
4. Chuyển đoạn mã lệnh dạng dowhile thành dạng while
1.3 Các lệnh điều khiển
break và continue
Lệnh break thường được sử dụng Lệnh continue
kết hợp lệnh lặp
 • Dùng để thoát khỏi vòng lặp • Dùng để quay trở lại từ đầu vòng lặp
 một cách bất thường (không 
 quan tâm tới điều kiện lặp) • Thực hiện lần lặp mới mà
 không đi hết các lệnh còn lại
 • Nếu có nhiều lệnh lặp lồng trong thân vòng lặp
 nhau thì lệnh break chỉ thoát 
 vòng lặp trực tiếp chứa nó
Nội dung
1. Các khái niệm cơ bản
2. Các kiểu dữ liệu
3. Các lệnh điều khiển
4. Bài tập thực hành
 3/6/2020 80
1. Hãy viết chương trình tìm và in ra các số là số nguyên tố trong dãy số a1, 
 a2,...,aN
2. Hãy viết chương trình tính giá trị của biểu thức
3. Hãy viết chương trình tìm trong số các phần tử của dãy a1, a2,...,aN có 
 bao nhiêu cặp (ai, aj) với i≠j thỏa điều kiện ai+aj = x
4. Hãy viết chương trình đổi một số nguyên dương N sang hệ đếm cơ số 
 2 (hệ nhị phân).
5. Hãy viết chương trình giải phương trình bậc 2 ax2+ bx + c = 0
 81
6. Hãy viết chương trình tìm tích của 2 ma trận Amxn và Bnxp
7. Hãy viết chương trình tìm độ dài của đường gấp khúc đi qua N điểm 
trên mặt phẳng M1(x1, y1), M2(x2, y2),....,Mn(xn, yn).
8. Hãy viết chương trình sắp xếp lại dãy số a1, a2,...,an theo thứ tự giảm
dần.
9. Hãy Viết chương trình tìm các phần tử trong dãy a1, a2,...,an thỏa điều 
kiện ai = ai-1 + ai-2 + ...+ a2+ a1
10.Viết chương trình tìm trung bình cộng của các phần tử là số chính 
phương trong dãy a1, a2,...,aN
 82