Xây dựng chỉ số bảo tồn rừng (FCI) và sử dụng để đánh giá mức độ bảo tồn rừng, trường hợp xã Tam Lãnh, huyện Phú Ninh, tỉnh Quảng Nam

khảo sát, các chuyên gia được được công bố. Năm 2010 tỷ lệ rừng tự nhiên của Việt
 yêu cầu đánh giá mức độ quan trọng của từng tiêu chí Nam là 77% 7.
 bằng cách cho điểm. Trọng số được phân bố từ 0 đến + Cường độ khai thác: Được quy đinh tại điều 5,
 <10 (0 là kém quan trọng nhất và 10 là quan trọng thông tư số 87/2009/TT-BNNPTNT cường độ khai
 nhất). Tuy nhiên tổng số điểm của bốn tiêu chí tối đa thác gỗ tối đa là 35% đối với rừng sản xuất có độ dốc
 là 10. Điểm của từng tiêu chí phải lớn hơn 0 và nhỏ từ 15 độ trở xuống và sẽ giảm 1% nếu độ dốc tăng lên
 hơn 10 đồng thời điểm này thể hiện tầm quan trọng 2 độ. Tam Lãnh là một xã miền núi có rừng sản xuất
 của mỗi tiêu chí trong bộ bốn tiêu chí kể trên: nằm ở khu vực có độ dốc nhỏ hơn 150 nên quy định
 Trọng số đóng góp của mỗi tiêu chí = (Tổng điểm của cường độ khai thác tối đa là 35%.
 tiêu chí đó)/(Tổng số phiếu khảo sát) + Thời gian trồng rừng sau khai thác: Được quy định
 Với phương pháp này, chúng tôi đã xác định được tại điều 57, luật bảo vệ và phát triển rừng 2004, trồng
 trọng số các tiêu chí, thể hiện ở Bảng 1. lại rừng vào thời vụ trồng rừng ngay sau khi khai thác.
 Thời vụ trồng rừng đối với các tỉnh phía Bắc là vụ
 • Bước 3: Phân loại mức độ bền vững tài nguyên Xuân, Thu; các tỉnh phía Nam là mùa mưa tháng 5
 rừng – 8.
 SI149
Tạp chí Phát triển Khoa học và Công nghệ – Khoa học Tự nhiên, 4(SI):SI148-SI153
 Bảng 2: Bảng phân cấp các tiêu chí
 Tiêu chí Cấp đánh giá
 Kém Trung bình Khá Tốt
 Độ che phủ (%) 60
 Tỷ lệ rừng tự nhiên (%) 80
 Cường độ khai thác (%) > 60 45 – 60 30 – 45 < 30
 Thời gian trồng rừng sau khai thác (tháng) > 24 tháng 12 – 24 6 – 12 < 6
 Mỗi tiêu chí có đơn vị khác nhau và có khoảng giá trị quá mức khiến rừng không đủ thời gian tái sinh thì
 khác nhau. Vì vậy, để tập hợp các tiêu chí vào chỉ số hiện tượng “đất trống đồi trọc” sẽ xuất hiện và có ảnh
 FCI, chúng tôi chuyển các tiêu chí về cùng một thang hưởng lớn đến môi trường.
 đo (Bảng 3). Dựa vào trọng số đóng góp của từng Theo số liệu kiểm kê năm 2012, đất lâm nghiệp của
 tiêu chí mà chúng tôi quy định điểm của từng tiêu chí xã là 3.876 ha chiếm 55,93% diện tích tự nhiên. Diện
 và của FCI như sau: tích rừng tại Tam Lãnh đang tăng dần qua các năm.
 Chỉ số bảo tồn rừng sẽ biến thiên từ 0–10 (0 là kém Từ năm 2006 đến năm 2007 diện tích rừng tăng nhẹ
 nhất và 10 là tốt nhất). từ 2461 ha đến 2507 ha. Bắt đầu từ năm 2008 đến
 Độ che phủ biến thiên từ 0–3,5 (0 là kém nhất và 3,5 năm 2010 diện tích rừng tăng nhanh từ 2501 ha đến
 là tốt nhất). 3367,79 ha nên độ che phủ cũng tăng theo từ 36,09%
 Tỷ lệ rừng tự nhiên biến thiên từ 0–3 (0 là kém nhất năm 2008 lên 48,60% năm 2010 (Hình 1a). Đây là
 và 3 là tốt nhất). kết quả từ khi xã Tam Lãnh áp dụng chính sách phát
 Cường độ khai thác biến thiên từ 0–1,75 (0 là kém triển lâm nghiệp địa phương như chương trình phủ
 nhất và 1,75 là tốt nhất). xanh đất trống đồi trọc (327), dự án trồng mới 5 triệu
 Thời gian trồng rừng sau khai thác biến thiên từ0– ha rừng (dự án 661), chính sách đầu tư và hỗ trợ
 1,75 (0 là kém nhất và 1,75 là tốt nhất). người dân trồng rừng. Thêm vào đó, đầu năm 2010, xã
 Khi áp dụng, tại mỗi địa phương, tiến hành thu thập tiến hành phương thức quản lý rừng cộng đồng, giao
 giá trị của từng tiêu chí rồi dựa vào bảng phân cấp và đất giao rừng, cấp giấy nhận cho các hộ dân. Theo
 bảng trọng số của từng tiêu chí, đánh giá mức độ thỏa phương thức này, cộng đồng với tư cách như một chủ
 mãn các tiêu chí. Tính tổng điểm và dựa vào bảng rừng quản lý, sử dụng ổn định, lâu dài tài nguyên rừng
 phân loại mức bảo tồn của tài nguyên rừng (Bảng 4) vào mục đích lâm nghiệp. Hiệu quả của cách quản lý
 để đánh giá. này được chứng minh khi diện tích rừng trồng tăng
 lên đáng kể từ 1597,3 ha năm 2009 lên 2399,4 ha năm
 KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN 2010 (Hình 1b)
 Sử dụng chỉ số FCI để đánh giá công tác bảo tồn rừng Đáng chú ý là với xu thế tăng nhanh diện tích rừng
 của một trường hợp cụ thể là xã Tam lãnh, một xã trồng thì diện tích rừng từ nhiên tại Tam Lãnh lại có
 miền núi thuộc huyện Phú Ninh, tỉnh Quảng Nam. xu hướng giảm. Từ năm 2006 đến năm 2009, diện tích
 Đây là xã cách xa trung tâm hành chính của huyện từng tự nhiên rất ổn định (Hình 1b), giai đoạn từ năm
 nhưng lại có ảnh hưởng rất lớn đến việc giao lưu kinh 2009 đến năm 2010, diện tích rừng tự nhiên đã giảm
 tế - xã hội do là nơi tiếp nối giữa đồng bằng và miền 439,61 ha (gần 1/3 diện tích rừng tự nhiên). Cùng với
 núi. Diện tích đất lâm nghiệp của Tam Lãnh là lớn việc giảm diện tích rừng tự nhiên là việc tăng diện tích
 nhất và là nơi duy nhất có rừng tự nhiên ở huyện Phú rừng trồng. Điều này có thể do tình trạng khai thác
 Ninh. Theo cơ cấu kinh tế năm 2011 của xã, ngành gỗ trái phép vẫn còn diễn ra và tình trạng lấn chiếm
 lâm nghiệp chiếm tỷ trọng khá cao (35%). Tuy nhiên, đất rừng để trồng rừng sản xuất của người dân trong
 hơn 50% dân số của xã sống dựa vào lâm nghiệp là xã. Trong khi đó, giá trị môi trường mà rừng tự nhiên
 các hộ nghèo và cận nghèo. Vì thế, Tam Lãnh đang đem lại rất cao chiếm khoảng 96,8% tổng giá trị của
 thực hiện nhiều chính sách để phát triển kinh tế rừng, rừng; với các loại rừng trồng, giá trị môi trường chỉ
 giúp người dân xóa đói giảm nghèo. Cùng với sự phát chiếm khoảng 70 – 75% tổng giá trị của rừng 8. Rừng
 triển kinh tế lâm nghiệp, tài nguyên rừng của xã đang tự nhiên còn là nơi hình thành và phát triển của các
 đối mặt với nhiều vấn đề, một trong số đó là việc khai quần thể thực vật, động vật và vi sinh vật. Một khi
 thác rừng không hợp lý. Nếu khai thác không đi đôi diện tích rừng tự nhiên suy giảm thì kéo theo nhiều
 với công tác tái trồng rừng hoặc khai thác bừa bãi, loài sinh vật sẽ biến mất. Hiện nay, Tam Lãnh chưa có
 SI150
Tạp chí Phát triển Khoa học và Công nghệ – Khoa học Tự nhiên, 4(SI):SI148-SI153
 Bảng 3: Bảng điểm trọng số với từng cấp của mỗi tiêu chí
 Tiêu chí Điểm đánh giá
 Kém Trung bình Khá Tốt
 Độ che phủ (%) 0 – 1,00 1,00 – 2,00 2,00 – 3,00 3,00 – 3,50
 Tỷ lệ rừng tự nhiên (%) 0 – 1,00 1,00 – 2,00 2,00 – 2,50 2,50 – 3,00
 Cường độ khai thác (%) 0 – 0,50 0,50 – 1,00 1,00 – 1,50 1,50 – 1,75
 Thời gian trồng rừng sau khai thác (tháng) 0 – 0,50 0,50 – 1,00 1,00 – 1,50 1,50 – 1,75
 Bảng 4: Phân loại mức bảo tồn của tài nguyên rừng
 Loại Giá trị chỉ số FCI Giải thích
 I > 8,5 – 10 Tốt
 II > 6,0 – 8,5 Khá
 III > 3 – 6 Trung bình
 IV 0 – 3 Kém
 Hình 1: Biểu đồ biểu diễn độ che phủ (a) và diện tích rừng trồng – rừng tự nhiên (b) từ 2006 – 2010 tại xã Tam Lãnh
 thống kê về số lượng loài và cá thể cho từng khu vực. không có loài gì sống trong khu vực này chỉ có một
 Theo khảo sát của chúng tôi, mức độ đa dạng sinh học vài hộ nuôi heo trong rừng mà họ sở hữu. Theo nhận
 của khu vực rừng tự nhiên và rừng trồng khác nhau định của dân cư bản địa thì trước đây trong rừng có
 rõ rệt, cụ thể ở Bảng 5. rất nhiều loài và rất dễ bắt gặp nhưng hiện giờ do nạn
 Thành phần loài ở khu vực rừng trồng khá đơn giản phá rừng và săn bắt nên chỉ còn một vài loài với số
 còn ở khu vực rừng tự nhiên lại khá phong phú. Quần lượng không nhiều (nai, hươu, vooc, sao đen, lim).
 xã càng phong phú thì mức độ đa dạng sinh học càng Điều này chứng tỏ, việc suy giảm diện tích rừng tự
 cao, hệ sinh thái đó càng ổn định và có thể đạt được nhiên đã khiến cho đa dạng sinh học của khu vực bị
 trạng thái cân bằng. Hệ sinh thái đơn giản là hệ sinh đe dọa nghiêm trọng.
 thái bất ổn, dễ thay đổi khi chịu sự tác động của yếu Trong nghiên cứu này, chúng tôi sử dụng chỉ số FCI
 tố bên ngoài. Việc trồng duy nhất một loại cây của (Forest Convervation Index) đã xây dựng để đánh giá
 người dân khu vực xã Tam Lãnh vô tình đã làm đơn mức độ bảo tồn rừng của xã Tam Lãnh. Từ những
 giản hóa hệ sinh thái rừng. Do trồng keo mang lại số liệu thu thập được của từng tiêu chí, chúng tôi tiến
 lợi ích kinh tế nên không ít người dân đã phá rừng hành so sánh, đánh giá và tính điểm FCI. Kết quả thể
 để trồng keo khiến cho diện tích rừng tự nhiên giảm hiện ở Bảng 6.
 và đa dạng sinh học cũng giảm theo. Trong khu vực Dựa vào bảng phân loại mức độ bảo tồn rừng, có thể
 rừng trồng, ngoài keo chỉ có một số ít cây tạp (khoai nhận định công tác bảo tồn rừng ở xã Tam Lãnh đang
 mỳ, cây ăn quả, trầu, quế); còn về động vật, phần lớn được thực hiện khá tốt, quản lý và sử dụng tương đối
 SI151
Tạp chí Phát triển Khoa học và Công nghệ – Khoa học Tự nhiên, 4(SI):SI148-SI153
 Bảng 5: So sánh mức độ đa dạng sinh học của 2 loại rừng
 Rừng trồng Rừng tự nhiên
 Thực vật Keo Thông dầu, sao đen, chò, lim, gụ mật,
 Một số cây tạp (khoai mỳ, cây ăn quả, trầu, quế) gụ lau, trai lý, me tre, bang
 Động vật Heo rừng (có ít) Voọc, gà rừng, vẹt cổ vàng, kỳ đà, cầy
 hương
 Bảng 6: Đánh giá giá trị các tiêu chí của FCI tại Tam Lãnh năm 2010
 Tiêu chí Giá trị Khoảng biến thiên Điểm đánh giá Cấp đánh giá
 Độ che phủ (%) 48,6 40 – 60 2,50 Khá
 Tỷ lệ rừng tự nhiên (%) 28,75 20 – 50 1,25 Trung bình
 Cường độ khai thác (%) 20 < 30 1,65 Tốt
 Thời gian trồng rừng sau khai 1 – 2 <6 1,75 Tốt
 thác (tháng)
 FCI 7,15 Khá
 bền vững tài nguyên rừng. Ba trên bốn tiêu chí đã DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT
 được xã thực hiện tốt: Độ che phủ rừng của xã vượt
 FAO: Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp Liên Hiệp
 độ che phủ rừng toàn quốc, cường độ khai thác cũng
 Quốc
 nhỏ hơn quy định, sau khi khai thác người dân tiến
 FCI: Chỉ số bảo tồn rừng
 hành trồng rừng ngay. Điều này cho thấy, Tam Lãnh
 đã kết hợp được mục tiêu phát triển kinh tế với phát NN: Nông nghiệp
 triển tài nguyên rừng (tăng độ che phủ). NN&PTNT: Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn
 Tuy độ che phủ tại Tam Lãnh tăng nhưng số liệu cho XUNG ĐỘT LỢI ÍCH TÁC GIẢ
 thấy phần lớn là diện tích rừng trồng thuần loài, còn
 rừng tự nhiên thì trong tình trạng là rừng nghèo hoặc Các tác giả tuyên bố rằng họ không có xung đột lợi
 đang trong quá trình tái sinh. Tỷ lệ rừng tự nhiên của ích.
 Tam Lãnh theo đánh giá chỉ đạt mức trung bình và ĐÓNG GÓP CỦA CÁC TÁC GIẢ
 đáng chú ý hơn khi tỷ lệ này đang có xu hướng giảm.
 Điều này có thể dẫn đến việc thay đổi hệ sinh thái, mất Trương Thanh Cảnh, thiết kế nghiên cứu, thực hiện,
 cân bằng sinh thái của khu vực. xử lý kết quả và viết bài
 Nguyễn Thị Hưng Thanh, khảo sát, phỏng vấn chuyên
 KẾT LUẬN gia, thu thập và xử lý số liệu
 Chỉ số FCI được thiết kế để áp dụng cho một khu rừng TÀI LIỆU THAM KHẢO
 bất kỳ ở Việt Nam, dựa trên hiện trạng sinh học và xã
 hội. Nó có thể được áp dụng cho các loại rừng khác 1. Wiersum KF. 200 years of sustainability in forestry-lessons from
 history. Environmental Management. 1995; 19: 321-329. ;Avail-
 nhau (rừng sản xuất, phòng hộ và đặc dụng) với quy able from: https://doi.org/10.1007/BF02471975.
 mô bất kỳ. Với ưu điểm đơn giản, dễ hiểu, dễ áp dụng 2. Luckert MK, Williamson T. Should sustained yield be part of
 là công cụ hữu ích cho các nhà quản lý đánh giá mức sustainable forest management? Canadian Journal of Forest
 Research. 2005; 35: 356-364. ;Available from: https://doi.org/10.
 độ bảo tồn rừng của từng khu vực. FCI với bộ tiêu 1139/x04-172.
 chí xây dựng được là phương pháp đơn giản để định 3. Rempel RS, Andison DW, Hannon SJ. Guiding principles for de-
 lượng hóa mức độ bảo tồn tài nguyên rừng. FCI được veloping an indicator and monitoring framework. The Forestry
 Chronicle. 2004; 80: 82-90. ;Available from: https://doi.org/10.
 ứng dụng để đánh giá mức độ bảo tồn rừng ở xã Tam 5558/tfc80082-1.
 Lãnh. Kết quả cho thấy, công tác bảo tồn và phát triển 4. Quốc hội. Luật Lâm nghiệp. Luật số 16/2017/QH14. 2017;p. 1–2.
 tài nguyên rừng được xã thực hiện khá tốt (FCI=7,15). 5. Trừng TV. Những hệ sinh thái rừng nhiệt đới ở Việt Nam, NXB
 Khoa học và Kỹ Thuật. 1998;314.
 Tuy nhiên tài nguyên rừng vẫn chưa được quản lý bền 6. FAO. Global Forest Resources Assessment. 2015;p. 14–29.
 vững do tỷ lệ rừng tự nhiên còn thấp. Vì thế trong 7. Bộ NN&PTNT. Báo cáo kết quả thực hiện kế hoạch tháng 12 và
 tương lai để bảo tồn và phát triển bền vững tài nguyên cả năm 2010 ngành NN&PTNT. 2011;p. 22.
 8. Phương VT. Vai trò của rừng trong bảo vệ môi trường. Viện Khoa
 rừng, xã nên tiến hành các biện pháp tăng diện tích học Lâm nghiệp Việt Nam. 2007;p. 4.
 rừng tự nhiên, nâng cao độ đa dạng sinh học và chất
 lượng rừng.
 SI152
Science & Technology Development Journal – Natural Sciences, 4(SI):SI148-SI153
 Open Access Full Text Article Research Article
Developing the forest conservation index (FCI) to evaluate the
forest conservation at Tam Lanh commune, Phu Ninh district,
Quang Nam province
Truong Thanh Canh1,2,*, Nguyen Thi Hung Thanh3
 ABSTRACT
 In recent decades, forest conservation and development have been recognized as the decisive is-
 sues at both national and local levels. It is important to evaluate the impact of the local communal
 Use your smartphone to scan this activities on the forest and to come up with a conservation and development solution for the for-
 QR code and download this article est. Our research developed the Forest Conservation Index (FCI) based on four criteria. Namely
 forest coverage, harvesting intensity, ratio of natural forest and replanting period after harvesting.
 The contributing level of each criterion in FCI were examined by consulting forest experts. Based
 on there, the classification of forest sustainability and the assessment of forest conservation were
 conducted. FCI was built using the same approach of the US water quality index. The FCI is used
 to evaluate forest conservation of a specific case, Tam Lanh commune. Tam Lanh was a mountain-
 ous commune of Phu Ninh district, Quang Nam province, with over fifty percent of household's
 livelihoods depending on the forest and its service. The result showed the forest resource of Tam
 Lanh commune was conserved at an average level. The area covered with forest increased due to
 econmomical benefit of combining of household benefit and forest resources development. How-
 ever, the forest quality tended to decrease and the forest ecosystem in the commune was gradually
 simpler.
 Key words: Forest Conservation Index, Tam Lanh commune, forest resources
 1Faculty of Environment, University of
 Science
 2Vietnam National University, Ho Chi
 Minh City
 3Van Hien University
 Correspondence
 Truong Thanh Canh, Faculty of
 Environment, University of Science
 Vietnam National University, Ho Chi
 Minh City
 Email: ttcanh@hcmus.edu.vn
 History
 • Received: 13/8/2020 
 • Accepted: 27/10/2020 
 • Published: 21/12/2020
 DOI :10.32508/stdjns.v4i1.1000 
 Copyright
 © VNU-HCM Press. This is an open-
 access article distributed under the
 terms of the Creative Commons
 Attribution 4.0 International license.
 Cite this article : Canh T T, Thanh N T H. Developing the forest conservation index (FCI) to evaluate 
 the forest conservation at Tam Lanh commune, Phu Ninh district, Quang Nam province. Sci. Tech. 
 Dev. J. - Nat. Sci.; 4(SI):SI148-SI153.
 SI153