Xác định mức thích nghi của làm giàu rừng khộp bằng cây tếch (Tectona grandis L.F.) theo các nhân tố quan trắc trực tiếp và thực vật chỉ thị

64 ô 
liệu chiều cao trung bình cây trội của cây tếch (57,8%) thích nghi kém. Như vậy có 27/64 ô 
(Htb troi) theo tuổi (A), thế các cặp dữ liệu chiếm 42,2% là thích nghi ở các mức khác 
này vào biểu cấp năng suất ở Hình 4 xác định nhau và 37/64 ô thích nghi kém chiếm 57,8%. 
được bốn mức thích nghị của tếch trong làm Hình 5 minh họa hình ảnh và sinh trưởng cây 
giàu rừng khộp. Kết quả xếp các ô sinh thái tếch trội ở bốn mức thích nghi trong làm giàu 
theo 4 mức thích nghi, có 4/64 ô (6,3%) rất rừng khộp. 
thích nghi; 5/64 ô (7,8%) thích nghi tốt; 18/64 
 1: Rất thích nghi 2: Thích nghi tốt 3: Thích nghi trung bình 4: Thích nghi kém 
 Mã ô ST: BD1 Mã ô ST: BD4.1 Mã ô ST: VN9.2 Mã ô ST: BN1.1 
 Tuổi = 2,3 năm Tuổi = 2,3 năm Tuổi = 2,3 năm Tuổi = 2,3 năm 
 Htroitb = 4,74m Htroitb = 3,59m Htroitb = 2,69m Htroitb = 1,26m 
 TTHtroitb = 2,1m TTHtroitb = 1,6m TTHtroitb = 1,2m TTHtroitb = 0,5m 
 Hình 5. Cây trội tếch và sinh trưởng, tăng trưởng trung bình ở 4 mức thích nghi 
 (Htroitb: Chiều cao trung bình của 20% cây tếch cao nhất trong ô; 
 TTHtroitb: Tăng trưởng trung bình năm của Htroitb) 
3.2. Mô hình xác định mức thích nghi của rừng khộp và xuất hiện cỏ lào; nhóm nhân tố 
tếch trong làm giàu rừng khộp theo các lý hóa tính đất gồm 5 nhân tố là % cát trong 
nhân tố có thể quan trắc trực tiếp trên hiện đất, hàm lượng N, P2O5, K2O và Ca trong đất. 
trường và thực vật chỉ thị Tổng hợp 3 nhóm nhân tố, đã phát hiện 11 nhân 
Trong nghiên cứu này đã lập được 3 mô hình tố ảnh hưởng tổng hợp đến mức thích nghi tếch 
dự báo mức thích nghi của tếch theo 3 nhóm trong làm giàu rừng khộp rừng khộp. 
nhân tố là: sinh thái - lập địa, trạng thái rừng - Các mô hình dự báo mức thích nghi của tếch 
thực vật chỉ thị và lý hóa tính đất. Với nhóm đã thiết lập nói trên chỉ sử dụng được khi tiến 
nhân tố sinh thái - lập địa gồm 3 nhân tố ảnh hành điều tra thu thập dữ liệu chi tiết, phân 
hưởng là đơn vị đất (theo FAO), ngập nước và tích dữ liệu và phân tích lý hóa đất. Trong thực 
kết von trên bề mặt đất rừng; nhóm nhân tố tế có nhu cầu xác định nhanh các khu vực có 
trạng thái rừng - thực vật chỉ thị gồm 3 nhân tố mức thích nghi của tếch khác nhau trong rừng 
ảnh hưởng là mật độ rừng khộp, loài ưu thế khộp trên hiện trường. Vì vậy cần lựa chọn 
50 
Phạm Công Trí và Bảo Huy, 2017(2) Tạp chí KHLN 2017 
biến số có thể quan trắc trực tiếp hoặc thực vật Tiến hành xác định các nhân tố ảnh hưởng theo 
chỉ thị để lập mô hình với mức thích nghi tếch. chỉ số Cp của Mallows (1978). Kết quả cho 
 thấy mô hình có độ tin cậy cao nhất với chỉ số 
Từ 11 nhân tố ảnh hưởng của 3 nhóm nhân tố, 
 Cp = 5 và bằng 4 nhân tố (+1 hằng số của mô 
có 4 nhân tố có thể quan trắc trực tiếp trên 
 hình); cho thấy cả 4 nhân tố đều tham gia tốt 
hiện trường là: Ngập nước, Kết von, Cỏ lào và 
 vào mô hình là: Ngập nước, Kết von, Cỏ Lào 
Loài ưu thế rừng khộp. 
 và Loài ưu thế cây rừng khộp (Bảng 2). 
 Bảng 2. Kết quả xác định các nhân tố có thể quan trắc trực tiếp ảnh hưởng đến mức thích nghi 
 theo tiêu chuẩn Cp của Mallows 
Regression Model Selection 
Dependent variable: log(Muc thich nghi) 
Independent variables: 
 A=log(Ngap nuoc) 
 B=log(Ket von) 
 C=log(Co lao) 
 D=log(Loai uu the) 
Models with Smallest Cp 
 Adjusted Included 
 MSE R-Squared Cp 
 R-Squared Variables 
 0,0523786 62,1137 60,8715 3,18077 BC 
 0,0515159 63,3486 61,5160 3,18664 BCD 
 0,0530138 62,2829 60,3970 4,90759 ABC 
 0,0522238 63,4642 60,9872 5,00000 ABCD 
 0,0608448 55,9900 54,5470 13,0697 CD 
 0,0610508 56,5649 54,3931 14,1414 ACD 
 0,0648756 52,3052 51,5359 17,0201 C 
Kết quả thiết lập được mô hình dự đoán mức 4 nhân tố có thể quan trắc trực tiếp và thực vật 
thích nghị tếch trong làm giàu rừng khộp theo chỉ thị như sau: 
Muc thich nghi = 4.27433×Ngap nuoc-0.104477×Co lao-1.02573×Ket von-0.171525×Loai uu (5) 
the-0.0503018 
Trong đó: Hình 6 chỉ ra sự biến thiên của mức thích nghi 
trọng số Weight = 1/Ma loai uu the-10; n = 64 ô tếch trong làm giàu rừng khộp theo 4 nhân tố 
 2 có thể quan trắc trực tiếp và thực vật chỉ thị. 
ST, R adj. = 80,01%; sai số MAE = 0,39, tức là 
sai số bé hơn 1/2 mức thích nghi, sai số tương 
đối MAPE = 19,9%. 
 51 
Tạp chí KHLN 2017 Phạm Công Trí và Bảo Huy, 2017(2) 
 Hình 6. Quan hệ mức thích nghi của tếch làm giàu rừng khộp theo 4 nhân tố có thể quan trắc 
 trực tiếp, thực vật chỉ thị và biến động sai số theo dự báo mức thích nghi 
Thế các giá trị mã hóa vào mô hình lập được định nhanh này có độ tin cậy trung bình, chỉ 
bảng xác định mức thích nghi của tếch trong thích hợp cho việc thăm dò, khoanh sơ bộ 
làm giàu rừng khộp theo 4 nhân tố dễ quan vùng thích hợp cho làm giàu rừng bằng cây 
trắc trên thực địa và thực vật chỉ thị. tếch, sau đó cần thu thập dữ liệu, phân tích đất 
Như vậy trên thực tế, quan trắc nhanh 4 nhân để xác định chính xác hơn theo mô hình 11 
tố trên hiện trường theo phương pháp đã trình nhân tố ảnh hưởng tổng hợp nói trên. 
bày trên, và sử dụng Bảng 3 sẽ xác định nhanh 
chóng mức thích nghi của tếch trong làm giàu 
rừng khộp. Tuy nhiên lưu ý là với mô hình xác 
52 
Phạm Công Trí và Bảo Huy, 2017(2) Tạp chí KHLN 2017 
 Bảng 3. Mức thích nghi của tếch trong làm giàu rừng khộp theo 4 nhân tố dễ quan trắc trên hiện 
 trường và thực vật chỉ thị 
 Loài ây u ế rong rừng p 
 Kế von 
 lào Ngập n ớ Dầu đồng, 
 % Dầu rà beng Cà chít ẩm liên 
 iêu liêu đen 
 Có 4 4 4 4 
 <10% 
 Không 4 4 4 4 
 Có 4 4 4 4 
 10-30% 
 Không 4 3 3 3 
 Không 
 Có 4 3 3 3 
 >50% 
 Không 3 3 3 3 
 Có 3 3 3 3 
 30-50% 
 Không 3 3 3 3 
 Có 
 <10% 
 Không 2 2 2 2 
 Có 
 10-30% 
 Không 2 2 2 2 
 Có 
 Có 
 >50% 
 Không 2 2 2 2 
 Có 
 30-50% 
 Không 2 1 1 1 
Ghi chú: Có một số tổ hợp nhân tố bỏ trống vì không có trong thực tế 
 trong rừng, do rừng khộp là một kiểu rừng 
IV. THẢO LUẬN 
 thưa và khi bị suy thoái thì mật độ rất thấp và 
4.1. Mức độ thích nghi của tếch trong làm tạo ra nhiều khoảng trống (Appanah, 1998). 
giàu rừng khộp suy thoái trong giai đoạn Một số nghiên cứu đã tìm ra các kỹ thuật lâm 
đầu sinh cho các loài thuộc chi Shorea để làm giàu 
Tếch đã được sử dụng rộng rải và thành công các rừng rừng thứ sinh sau khai thác quá mức 
trong hệ thống nông lâm kết hợp và làm giàu (Adjers và cộng sự, 1995). Trồng tếch để làm 
rừng. Làm giàu rừng bằng cây tếch giải pháp giàu rừng đã thành công ở Karnataka và một 
chính trong rừng nhiệt đới ẩm của quần đảo số bang khác của Ấn Độ và Sri Lanka. Wyatt-
Andaman (Weaver, 1993). Ở miền bắc Lào, Smith (1963) đã chỉ ra một trong những điều 
cây tếch là chủ đạo để phục hồi rừng hỗn giao kiện để thực hiện giải pháp lâm sinh làm giàu 
sau nương rẫy (Roshetko và cộng sự, 2013). rừng là cần chọn được loài trồng sản xuất gỗ 
Nhìn chung cây tếch có thể được sử dụng để có giá trị cao. 
phục hồi các khu rừng đã bị suy thoái sau khi Trong nghiên cứu này, làm giàu rừng khộp suy 
bị cháy và các khu rừng bị khai thác quá mức. 
 thoái ở các điều kiện hoàn cảnh khác nhau 
Làm giàu rừng là một giải pháp lâm sinh quan bằng cây tếch đã chỉ ra khả năng thích nghi ở 4 
trọng trong quản lý rừng khộp, đặc biệt là mức tương ứng khi so sánh với 4 cấp năng 
trồng thêm cây có giá trị vào các lỗ trống tán suất của rừng trồng tếch (Bảo Huy và cộng sự, 
 53 
Tạp chí KHLN 2017 Phạm Công Trí và Bảo Huy, 2017(2) 
1998). Nghiên cứu này lần đầu tiên chứng tếch cần đất thoát nước tốt. Một tổng quan 
minh tiềm năng sử dụng cây tếch để làm giàu toàn cầu được thực hiện bởi Pandey và 
rừng khộp suy thoái ở Việt Nam. Phát hiện Brown (2000) cho thấy những khu rừng 
này rất quan trọng, bởi vì trên thực tế, rất khó tếch tốt nhất, cả tự nhiên và rừng trồng, đã 
để tìm được những loài gỗ có giá trị kinh tế phát triển trong đất phù sa thoát nước tốt. 
cao có khả năng thích nghi với các điều kiện ii) Loài cỏ lào được phát hiện như là một nhân 
khắc nghiệt của rừng khộp như cháy rừng, hạn tố chỉ thị tốt cho mức thích nghi của tếch 
hán, ngập úng thường xuyên hàng năm và mặt trong rừng khộp, có sự xuất hiện loài này 
đất rừng có nhiều kết von, đá lẫn. Kết quả khi đồng nhất các nhân tố khác thì mức 
nghiên cứu này cho thấy tếch có thể sống sót thích nghi được cải thiện 1-2 bậc. 
qua thời gian khô hạn là do chúng rụng lá hoàn 
toàn và ngừng sinh trưởng trong mùa khô như iii) % kết von trên bề mặt đất rừng khộp có 
các loài cây họ dầu rụng lá của rừng khộp. ảnh hưởng đáng kể đến mức độ thích hợp 
Rừng khộp xuất hiện lửa rừng hàng năm và của cây tếch. Tỷ lệ kết von 30-50% cho 
cây tếch cũng là loài chịu lửa nhờ lớp vỏ dày tếch có mức thích nghi cao 
của nó (tương tự như vỏ dày của các loài cây iv) Loài ưu thế của rừng khộp là chỉ thị tốt cho 
họ dầu như cà chít, cẩm liên, chiêu liêu đen thay đổi mức thích nghi. Tếch mọc tự 
) (Ladrack, 2009). Ngoài ra kết quả này nhiên trong rừng rụng lá với tỷ lệ tổ thành 
cũng chỉ ra cây tếch có thể đưa vào trồng trong từ 4-35% mật độ, sinh sống cùng với một 
rừng khộp suy thoái ở Việt Nam là nhờ dựa số loài ưu thế thuộc họ dầu ưu thế (Kollert 
mô phỏng sinh thái, vì cây tếch trong tự nhiên và Cherubini, 2012; Behaghel, 1999). Sự 
ở Myanma, mọc trong rừng khộp cùng với các xuất hiện các loài cẩm liên, dầu đồng cho 
loài ưu thế thuộc các chi Dipterocarpus, thấy tếch rất thích nghi; điều này phù hợp 
Shorea, Terminalia, và Pentacme (Weaver, với cây tếch trong tự nhiên ở Myanma, vì 
1993).. nó mọc chung với các loài ưu thế thuộc các 
 chi Dipterocarpus, Shorea, Pentacme 
4.2. Các nhân tố quan trắc trực tiếp và thực (Weaver, 1993). 
vật chỉ thị ảnh hưởng đến sinh trưởng và sự 
thích nghi của tếch trong điều kiện hoàn V. KẾT LUẬN 
cảnh khác nhau của rừng khộp 
 Tếch trồng làm giàu rừng khộp phân hóa 
Mức tăng trưởng trong giai đoạn đầu của cây thành bốn mức thích nghi: Rất thích nghi, 
tếch trồng ở rừng khộp rất nhạy cảm với các thích nghi tốt, thích nghi trung bình và thích 
điều kiện sinh thái và các trạng thái rừng khác nghi kém. 
nhau. Phân tích mô hình với 4 nhân tố ảnh 
 Có thể sử dụng mô hình theo 4 nhân tố dễ 
hưởng đến mức thích nghị tếch trong rừng 
 quan trắc và thực vật chỉ thị là: Có ngập nước 
khộp đã chỉ ra rằng: 
 hay không, xuất hiện hay không cỏ lào, tỷ lệ 
i) Ngập nước: Ở những nơi rừng khộp không kết von trên bề mặt đất rừng và loài cây ưu thế 
 bị ngập nước, xuất hiện tất cả bốn mức rừng khộp để xác định mức thích nghi của cây 
 thích nghi của tếch. Với sự ngập úng nhẹ, tếch trong làm giàu rừng khộp. Mô hình có 
 mức độ phù hợp của tếch chỉ từ trung bình sai số bé hơn 1/2 mức thích nghi, sai số tương 
 đến kém. Điều này phù hợp với Kaosa-ard đối là 20%. 
 (1998) và Ladrach (2009) đã cho thấy rằng 
54 
 TÀI LIỆU THAM KHẢO 
1. Adjers G, Hadengganan S, Kuusipalo J, Nuryanto K, Vesa L. 1995. Enrichment planting of 
 dipterocarps in logged-over secondary forests: effect of width, direction and maintenance method of 
 planting line on selected Shorea species. Forest Ecology and Management, volume 73, issuses 1-
 3(1995): 259-270 
2. Appanah S, Turnbull JM. 1998. A Review of Dipterocarp: Taxonomy, ecology and silviculture. Center for 
 International Forestry Research (CIFOR). ISBN 979-8764-20-X. 
3. Appanah S. 1998. Management of Natural Forests. In: (eds) Appanah S, Turnbull JM. 1998. A 
 Review of Dipterocarp: Taxonomy, ecology and silviculture. Center for International Forestry 
 Research (CIFOR). ISBN 979-8764-20-X. p130-149. 
4. Bảo Huy, 1995. Sinh trưở ng và sản lương̣ rừ ng trồng Tếch taị Đắk Lắk. Kỷ yếu Hôị thảo quốc gia lần 
 thứ nhất về trồng rừ ng Tếch ở Viêṭ Nam, Hôị Khoa hoc̣ Ky ̃ thuâṭ Lâm nghiêp̣ Viêṭ Nam, tr. 71-78. 
5. Bảo Huy, Nguyễn Văn Hòa, Nguyễn Thi ̣Kim Liên, 1998. Nghiên cứ u các cơ sở khoa hoc̣ để kinh 
 doanh rừ ng trồng Tếch ở Tây Nguyên. Báo cáo khoa Học đề tài cấp bô ̣ trong̣ điểm, Bô ̣ Giáo Duc̣ và 
 Đào tao.̣ 
6. Behaghel, I. 1999. The state of Teak (Tectona grandis L.F.) plantations in the world. Bois et Forêst 
 Des Tropiques, 262(4): 18-58. 
7. Bộ Nông nghiệp và PTNT, 2009. Thông tư số 34/2009/TT-BNNPTNT của Bộ Nông nghiệp và PTNT, 
 ban hành ngày 10/06/2009: Quy định tiêu chí xác định và phân loại rừng. 
8. Kaosa-ard A. 1998. Management of Teak Plantations - Overview of problems in teak plantation 
 establishment. Forest Resources Department, Chiang Mai University, Thailand. RAP Publication - 
 1998/05, 249 pp, AC773/E. 
9. Kollert W and Cherubini L. 2012. Teak resources and market assessment 2010, FAO Planted Forests and 
 Trees Working Paper FP/47/E, Rome, Available at  
 67508@170537/en/. 
10. Ladrack W. 2009. Management of teak plantations for solid wood products. International Society of 
 Tropical Foresters (ISTF) News. Special report, December, 2009. 5400 Grosvenor Lane, Bethesda, 
 Maryland 20814, USA. Mallows, C.L., 1973. Some Comments on CP. Technometrics 15 (4): 661-
 675. doi:10.2307/1267380. JSTOR 1267380. 
11. Mallows, C.L., 1973. Some Comments on CP. Technometrics 15 (4): 661-675. doi:10.2307/1267380. 
 JSTOR 1267380. 
12. Maury-Lechon G, Curtet L. 1998. Biogeography and Evolutionary Systematics of Dipterocarpaceae. 
 In: (eds) Appanah S, Turnbull JM. 1998. A Review of Dipterocarp: Taxonomy, ecology and 
 silviculture. Center for International Forestry Research (CIFOR). ISBN 979-8764-20-X. p5-44. 
13. Mayer DG, Butler DG. 1993. Statistical validation. Ecological Modelling, 68(1993): 21-32. 
14. Pandey D, Brown C. 2000. Teak: a global review. Unasylva, Vol. 51-2000/2 
15. Paquette AJ, Hawryshyn A, Senikas V, and Potvin C. 2009. Enrichment planting in secondary forests: a 
 promising clean development mechanism to increase terrestrial carbon sinks. Ecology and Society 14(1): 
 31. Available at  /vol14/iss1/art31/ 
16. Picard N, Saint-André L, Henry M. 2012. Manual for building tree volume and biomass allometric 
 equations: from field measurement to prediction. Food and Agricultural Organization of the United 
 Nations, Rome, and Centre de Coopération Internationale en Recherche Agronomique pour le 
 Développement, Montpellier, 215 pp. 
 55 
17. Roshetko JM, Rohadi D, Perdana A, Sabastian G, Nuryartono N, Pramono AA, Widyani N, Manalu 
 P, Fauzi MA, Sumardamto P, Kusumowardhani N. 2013. Teak agroforestry systems for livelihood 
 enhancement, industrial timber production, and environmental rehabilitation. Forests, Trees and 
 Livelihoods, 22:4, 241-256, DOI: 10.1080/14728028.2013.855150 
18. Saint-André L, M'bou AT, Mabiala A, Mouvondy W, Jourdan C, Rouspard O, Deleporte P, Hamel O. 
 & Nouvellon Y. 2005. Age-related equations for above and below ground biomass of a Eucalyptus 
 hybrid in Congo. Forest Ecology and Management, 205, 199-214. 
19. Weaver PL 1993. Tectona grandis L.f. Teak. Verbenaceae, Verbena family. SO-ITF-SM-64 
20. Wyatt-Smith J. 1963. Manual of Malayan silviculture for inland forests. Malayan Forest Record No. 
 23. Forest Department, Kuala Lumpur. 
Người thẩm định: GS.TS. Võ Đại Hải 
56