Văn hoá & Báo chí: Quan hệ đồng hành trong thế giới hội nhập

 VĂN HOÁ – BÁO CHÍ: QUAN H Ệ ĐỒ NG HÀNH 
 TRONG TH Ế GI ỚI H ỘI NH ẬP 
 TS. Nguy ễn Vi ết Ch ức 
 Th i k  h i nh p, c m t  “v n hoá” ưc s  d ng r t ph  bi n ví d : v n hoá giao thông, 
vn hoá h c ưng, v n hoá kinh doanh, v n hoá m ng các lo i v n hoá. Tuy nhiên, cách s  
dng “v n hóa” mang c  hai l p ngh a: tích c c và tiêu c c. “V n hóa phong bì” là m t ví d . Nói 
n c m t  “v n hoá phong bì” t là ph i kính bi u, kính g i r i. “V n hoá phong bì” có nhi u 
ng ưi phê phán nh ưng nó c  t n t i, trên th c t  n u thi u nó th t khó s ng. Ví nh ư ti n thù lao 
cho nh ng ng ưi tham gia h i th o, ban t  ch c cho nó vào phong bao và trao l i cho các tác gi . 
Vi c này có th  nói là vi c làm có v n hoá. Tuy nhiên, ti n là th  b n  nh t theo ngh a en c a 
nó. Các nhà khoa h c v  vi trùng ã làm cu c kho sát và ánh giá: ti n có nhi u vi trùng h ơn b n 
cu v  sinh. Phong bì ki u “lót tay” hay “bôi tr ơn” khá ph  bi n hi n nay có v  nh ư không ph i là 
vn hoá. Hãy hình dung: k  ưa phong bao b ng hai tay v i dáng iu kính c n, ng ưi nh n t  
ch i nh  nhàng, v  hình th c v  nh ư v n hoá, nh ưng vi c “lót tay” hay “bôi tr ơn” hoàn t t thì b n 
ch t nó l  ra l i là cái trái v i v n hoá. Nói cách khác, c ng là phong bì, phong bao nh ưng có cái 
là v n hoá, có cái l i ph n v n hoá. B i th  nên “ Văn hoá truy ền thông trong th ời k ỳ h ội nh ập” 
là  tài khá nh y c m và phong phú. Vì nó nh y c m và phong phú nên càng c n ph i àm th o. 
Né tránh là c , là l c h u, thì không th  nói gì n  i m i. N u xét v  d ư lu n xã h i ( ây là quan 
im cá nhân c a tôi, tôi ch ưa th c hi n cu c iu tra xã h i h c nào v  v n  này) thì có nhi u 
chi u, ít nh t là hai chi u: Chi u n ào có v  m nh m , chi u sâu l ng có v  khiêm nh ưng. Chi u 
n ào th ưng là ti ng kêu lo l ng nhi u khi thái quá: báo chí, truy n thông làm h ng h t v n hoá 
ri. Ng ưi theo lu ng d ư lu n này vi n d n: ch ươ ng trình v n ngh  thì h  hang, ngôn ng  s  d ng 
ôi khi không góp ph n gi  gìn s  trong sáng c a ti ng Vi t mà còn “n i giáo” cho ki u ngôn ng  
“sát th   u m ưng m ”. Qu ng cáo cái gì c ng nh t, làm cho tr  em Vit Nam không thích cái 
bình th ưng, ch  thích cái phi th ưng. R i thì qu ng cáo qu n lót, tã lót, v  sinh b n c u, ánh vi 
khu n, gi t vi trùng vào gi  a ph n khán gi  ang dùng b a. “Làn da m n màng”, “t  tin, khoái 
cm”, “ch ng mãn d c nam”, “ c  nhà u vui”ưc qu ng cáo cho t t c  các  i t ưng nam 
ph , lão, u cùng xem. Chuy n y theo chúng tôi là có, nh ưng nói truy n thông làm h ng h t v n 
hoá r i thì có ph n ch ưa xác áng. Báo chí, truy ền thông th ời h ội nh ập đã ch ắp cánh cho v ăn 
hoá Vi ệt Nam bay cao, bay xa đó sao? R ồi, ch ẳng đã là c ầu n ối cho v ăn hoá th ế gi ới t ới Vi ệt 
Nam đều đề u đó sao? Không ba ph i, nh ưng c ng không th  áp  t quan im theo s  ông hay 
theo “âm l ưng còi to cho úng”, h i th o là  tìm ra c ơ s  khoa h c và th c ti n nh m m c ích 
nh ư ban t  ch c ã nh là: “làm rõ và nâng cao nh n th c v  v  trí, vai trò, n i dung và nh ng 
vn   t ra trong th c ti n v  y u t  v n hoá trong ho t  ng báo chí, truy n thông  i chúng 
Vi t Nam hi n nay”. iu ó kh ng  nh H i th o v   tài này là úng n, là c n thi t. 
 Nói theo l i nói dân gian thì v n hoá là món n tinh th n không th  thi u ưc. Trong th i 
hi nh p này, báo chí, truy n thông  i chúng c ng là món n tinh th n không th  thi u ưc. T  
ó mà suy: báo chí, truy n thông ích th  là v n hoá r i. B n thân nó là v n hoá thì nó có i m t 
mình trong th i h i nh p này nó c ng  ng hành phát tri n cùng v n hoá. Trên th c t  nó ch ng 
bao gi  i m t mình c . N u ti p c n theo l i thao tác nghi p v  ta th y ho t  ng báo chí, truy n 
thông i chúng xét c  hình th c, n i dung, xét các lo i hình báo nói, báo hình, báo in hay báo 
mng  u là ho t  ng sáng t o. Là ho t  ng sáng t o nên có th  x p nó vào v n hoá. Ông F. 
Mayor - T ng Giám  c UNESCO ưa ra nh ngh a v n hoá nh ư sau: “V n hoá là t ng th  s ng 
ng các ho t  ng sáng t o trong quá kh  và trong hi n t i. Qua các th  k  ho t  ng sáng t o y 
ã hình thành nên m t h  th ng giá tr , các truy n th ng và các th  hi u – nh ng y u t  xác  nh 
c tính riêng c a m i dân t c”. N u em “áp vào” t ng th  các ho t  ng sáng t o c a báo chí, 
truy n thông  i chúng c a Vi t Nam trong quá kh  và trong hi n t i, thì các ho t  ng sáng t o 
y c ng ã t o nên nh ng giá tr , các truy n th ng và th  hi u mang b n s c c a t ng c ơ quan báo 
chí c ng như c a c  h  th ng báo chí, truy n thông  i chúng Vi t Nam. 
 Nói tóm l i xét  góc  dân gian hay khoa h c bác h c thì báo chí, truy n thông  i chúng 
cng là m t b  ph n quan tr ng c a V n hoá. Ho t  ng c a nó có thu c tính là ho t  ng sáng 
to, b i th nó có th  ưc x p vào h  th ng các ho t  ng v n hoá. Và ươ ng nhiên khi n m trong 
h th ng các ho t  ng v n hoá nó ph i tuân th  các yêu c u c a h  th ng y. Nhân ây, nói thêm 
mt chút v  ho t  ng v n hoá và giá tr  v n hoá. M t cách t ươ ng i có th hi u: Giá tr  v n hoá là 
nh ng giá tr  v t ch t và tinh th n ưc cá nhân ho c m t c ng  ng t o nên, ưc c ng  ng y và 
có th  m t c ng  ng l n h ơn th a nh n, ng ưng m , tôn vinh, sùng kính m t cách t  nguy n. B i 
th  giá tr  v n hoá th ưng ưc xây d ng trong quá kh  và có ý ngh a lâu b n c n ưc gi  gìn và 
phát huy trong hi n t i. Ng ưc l i, ho t  ng v n hoá th ưng là nh ng ho t  ng di n ra trong hi n 
ti, áp ng nhu c u  i s ng v t ch t và tinh th n c a c ng  ng. Nhìn chung nó là ho t  ng sáng 
to, k  c  nh ng ho t  ng mang tính k  cu c nh ư ch ng èn k t hoa, treo c , gi ng bi u ng , b ng 
rôn c ng  u ít nhi u mang tính sáng t o. Tuy nhiên, không ph i t t c  các ho t  ng v n hoá d u 
có tính sáng t o y  u t o nên giá tr  v n hoá. Nh ưng d u không t o nên giá tr  v n hoá thì nh ng 
ho t  ng y c ng v n là nh ng nhu c u chính áng v   i s ng v t ch t c ng nh ư tinh th n c a 
cng  ng trong hi n t i. V y là, giá tr  v n hoá hay ho t  ng v n hoá  u có ý ngh a thi t th c 
vi  i s ng ươ ng i. Ch  có iu, nh ng ho t  ng y không trái v i nh ng chu n m c v n hoá 
ã i vào ti m th c c ng  ng, có giá tr  nh ư b  iu ch nh hành vi c a t ng thành viên c ng nh ư c  
cng  ng, nó s  góp cho  i s ng v n hoá thêm phong phú. Ng ưc l i, nh ng ho t  ng làm l ch 
chu n v n hoá y th ưng gây t n th ươ ng n m t s  thành viên, th m chí c  c ng  ng. Nh ng 
ho t  ng làm l ch chu n v n hoá truy n th ng không ph i t t c   u x u, c ng có cái thúc  y 
ho c manh nha cho cái m i ra  i phù h p h ơn và thi t th c hơn. Tuy nhiên, l ch chu n v n hoá 
làm t n th ươ ng n tình c m,  o  c c a m t s  thành viên c ng  ng ho c c  c ng  ng  u ph i 
ưc xem xét m t cách c n tr ng. Không v  cái m i, v  quy n l c hay ti n b c mà b t ch p t n h i 
v v n hoá. UNESCO ã c nh báo:  âu phát tri n kinh t  mà không quan tâm n y u t  v n hoá 
s gây ra nh ng h  l y không ch   i v i v n hoá mà còn c  v i kinh t  - xã h i. C ơ quan báo chí, 
truy n thông và nh ng ng ưi làm báo chí, truy n thông ch c ch n hi u ưc iu ó. V y nguyên 
nhân sâu xa nào làm cho ng ưi ta ph i kêu toáng lên r ng: báo chí, truy n thông làm h ng v n hoá 
ri. Có l  c  3 “b nh”: vị m ới, v ị quy ền và v ị ti ền. Ba “b nh” này lúc hành h  ơn l , khi hành h  
ph i h p, làm cho b nh thêm tr m tr ng. Nhi u ng ưi l i d ng cái “báo chí là quy n l c th  t ư”  
v quy n làm b a gây t n h i cho v n hoá. Nhi u ng ưi “nhân danh cái m i” làm nh ng vi c t n 
hi  n v n hoá. Và “v  ti n” làm t n h i v n hoá. Nh ng bi u hi n c  th  c a các b nh trên thông 
qua ho t  ng c a báo chí, truy n thông  i chúng xin phép không nêu vì ai c ng bi t r i. Xin g i 
tên b nh ra v y, không g i ích danh các b nh nhân s  b  dài. Nhân ây, chúng tôi xin ch  ra m t 
th  nh ư là vô tình, không ai có l i c , và c ng có th  do hoàn c nh nên ã kéo dài quá trình “nhi m 
bnh t  nguy n” c a c  c ng  ng mà b nh có nguy c ơ thành mãn tính, khó ch a. ó là b nh xem 
phim và làm theo phim. ( B nh mê qu ng cáo và làm theo qu ng cáo xin nh ưng ng ưi khác nói). 
Phim Hàn Qu c có nhi u phim hay, nh ưng c ng có nhi u phim ng ưi ta t ng k t : yêu tay ba, ng ưi 
tt th ưng ung th ư, b o b nh ho c âm xe r i ch tDi n viên có u tóc, qu n áo có v  h p gi i 
tr v y là xem và làm theo! Phim Trung Qu c r t hay, nh ng cu c tranh giành quy n l c, nh ng 
thâm cung bí s , nh ng tr n huy t chi n, r i luy n công, luy n ki m, ánh võ + k  x o in nh ly 
k, h p d n vô h nlàm ng ưi Vi t thu c s  Trung Qu c h ơn c  s  Vi t, yêu m n nh ng v  vua 
Trung Hoa nh ư ng ưi Trung Hoa yêu m n v y! R i ón n m m i, nhi u n ơi c ng ch ng èn k t 
hoa, c ng èn l ng  treo caokhông bi t có ph i do xem phim và làm theo phim không. L i và 
không l i cho v n hoá và h ơn th  n a  n âu chúng tôi ch ưa có iu ki n kh o sát iu tra, ánh 
giá. Ch  xin l ưu ý r ng : có v  nh ư thi u phim Hàn Qu c, phim Trung Qu c là không ưc! Món n 
tinh th n hàng ngày c a c ng  ng có v  phim Hàn Qu c, v  phim Trung Qu c nh ư là ph  Hà N i 
ph i có chanh t ươ i r i. Mà hình nh ư chi u các phim y có l i h ơn thì ph i. Nhi u ng ưi xem, qu ng 
cáo gi a các pha vô cùng gây c n, h p d nKhông ai có l i vì nhà ài và a ph n c ng  ng  u 
thích! Khó gi i quy t, nh ưng r i c ng gi i quy t ưc. Tôi là ng ưi l c quan! 
 Nh ng vi c do m t vài c ơ quan báo chí ho c m t vài cá nhân làm t n h i  n v n hoá chúng 
tôi tin t  h  iu ch nh ưc vì chúng tôi ã trình bày V n hoá – Báo chí ng hành mà. 
 Báo chí, truy n thông  i chúng có vai trò tích c c  c bi t c a trong vi c gi  gìn và phát huy 
giá tr  v n hoá truy n th ng, gi i thi u v n hoá Vi t Nam v i b n bè qu c t . Các bài báo, trang báo, 
các ch ươ ng trình phát thanh, truy n hình v  v n hoá, ngh  thu t,  c bi t là v  di s n v n hoá v t 
th , phi v t th  ã ưc truy n t i ngày càng nhi u, ngày càng h p d n. Các phóng viên, biên t p 
viên, o di n, MCngày càng chuyên nghi p và có trình  cao làm cho ng ưi Vi t bi t nhi u 
hơn và t  hào h ơn v  v n hoá c a minh. V n hoá các dân t c Vi t Nam c ng ngày càng ưc qu ng 
bá r ng rãi, sâu s c làm cho b c tranh v n hoá  y  màu s c h ơn, p h ơn, da d ng h ơn trong s  
th ng nh t có b n s c Vi t Nam. Làm cho c ng  ng qu c t  xa g n hi u h ơn, yêu m n h ơn t 
nưc và con ng ưi Vi t Nam. Chúng tôi cho r ng ây là thành t u l n c a báo chí, truy n thông, 
công lao áng ghi nh n c a các c ơ quan báo chí và nh ng ng ưi làm báo trong l nh v c này. Không 
có lý gì mà nh ng ng ưi làm v n hoá, các c ng  ng v n hoá không hoan nghênh, không h p tác và 
không ki n ngh : Báo chí, truy n thông hãy làm m nh h ơn, nhi u h ơn và h p d n h ơn nh m gi  gìn 
và phát huy giá tr  di s n v n hoá Vi t Nam, gi i thi u r ng rãi, sâu s c v n hoá Vi t Nam cho c  
cng  ng trong n ưc và qu c t . Càng h i nh p sâu, r ng càng c n nhi u tác ph m báo chí, ho t 
ng báo chí nh ư v y. V n hoá – Báo chí ng hành phát tri n trong m t th  gi i h i nh p là yêu 
cu th c t  khách quan cho  t n ưc Vi t Nam hoà bình, th ng nh t,  c l p, dân ch  và giàu m nh. 
  b t i nh ng khi m khuy t, nhi u h ơn nh ng ưu im, chúng tôi xin nêu m t vài gi i pháp 
nh : 
 1. Các c ơ quan báo chí, truy n thông ch   ng h p tác ch t ch  h ơn n a v i các c ơ quan v n 
 hoá, các t  ch c và cá nhân ho t  ng v n hoá có uy tín, trách nhi m xây d ng các ch ươ ng 
 trình có tính chi n l ưc v  qu ảng bá v ăn hoá Vi ệt Nam trong n ước và trên tr ường qu ốc 
 tế nh ư là s ức m ạnh Vi ệt nam trong quá kh ứ gi ữ n ước c ũng nh ư trong h ội nh ập phát 
 tri ển đấ t n ước. Ng ưi ta nói v n hoá nh ư là s c m nh m m trong th i hi n  i, v i Vi t 
 Nam v n hoá là c u cánh trong quá kh , là ng l c phát tri n trong hi n t i và t ươ ng lai, là 
 mc ích, là l  s ng c a con ng ưi Vi t Nam khoan dung, yêu chu ng hoà bình, h u ngh  và 
 hp tác. 
 2. Vi nh ng ng ưi làm báo, gi  gìn s  trong sáng c a ti ng Vi t, ti ng m   nh ư là yêu c u 
 bt bu c. B i v y ph i có  u t ư v  v t ch t và tinh th n cho vi c này. H c và ti p t c nâng 
 cao ngôn ng  Vi t ph i là yêu c u b t bu c,  ng th i có  ng viên, khuy n khích k p th i. 
 Có u t ư  xây d ng  i ng  làm báo chuyên nghi p v  v n hoá, hi u sâu s c v n hoá Vi t 
Nam, ti p c n ưc v i các n n v n hoá, v n minh trên th  gi i. 
ôi iu àm th o mong góp m t ph n nh  cho vn hoá và báo chí.