Vận dụng, bổ sung và phát triển Chủ nghĩa Marx-Lenin trong thời đại ngày nay

 mạng. Tranh chấp lãnh 
thổ, chủ quyền biển đảo trong khu vực 
châu Á - Thái Bình Dương và Đông Nam 
Á tiếp tục diễn ra phức tạp (Đảng Cộng 
sản Việt Nam, 2016: 70-73), v.v... Tất cả 
những nhân tố này tác động mạnh mẽ đến 
cục diện thế giới và phong trào công nhân, 
đồng thời đòi hỏi Chủ nghĩa Marx-Lenin 
phải được vận dụng, bổ sung, phát triển để 
phù hợp với tình hình biến đổi của thực 
tiễn. Ngay trong Lời tựa viết cho bản tiếng 
Đức Tuyên ngôn của Đảng Cộng sản, xuất 
bản năm 1872, Marx và Engels đã khẳng 
định có một số đoạn nhỏ, chi tiết nhỏ của 
tác phẩm này cần được xem xét lại, viết 
khác đi, vì thực tiễn đã đổi thay (Xem: C. 
Mác - Ph. Ăng-ghen, Toàn tập, Tập 18, 
1995: 128). Những biến đổi mau lẹ của 
thực tiễn đầu thế kỷ XXI này đang đặt 
ra nhiều vấn đề lý luận và thực tiễn, mà 
để giải quyết chúng một cách đúng đắn, 
chúng ta đồng thời phải dựa vào phương 
pháp luận, quan điểm, lập trường, thái độ 
của Chủ nghĩa Marx-Lenin, phải vừa tìm 
ở chính thực tiễn ngày hôm nay. Điều đó 
nói lên rằng, chính thực tiễn ngày hôm 
nay đang đòi hỏi chúng ta phải tiếp tục 
vận dụng, bổ sung, phát triển sáng tạo Chủ 
nghĩa Marx-Lenin. Chính Marx và Engels 
đã lưu ý rằng “... chủ nghĩa cộng sản không 
phải là một trạng thái cần phải sáng tạo ra, 
không phải là lý tưởng mà hiện thực phải 
khuôn theo. Chúng ta gọi chủ nghĩa cộng 
sản là một phong trào hiện thực, nó xóa 
bỏ trạng thái hiện nay. Những điều kiện 
của phong trào ấy là do những tiền đề hiện 
đang tồn tại đẻ ra” (Xem: C. Mác - Ph. 
Ăng-ghen, Toàn tập, Tập 3, 1995: 51). 
Sau sự sụp đổ của mô hình chủ nghĩa 
xã hội hiện thực ở Liên Xô và Đông Âu, 
“dàn đồng ca” chống Chủ nghĩa Marx-
Lenin cũng đông hơn, đa dạng hơn gấp 
nhiều lần (Đặng Xuân Kỳ, 1988: 12-13). 
Tình hình này đòi hỏi những người cộng 
sản chân chính phải biết vận dụng, bổ sung, 
phát triển Chủ nghĩa Marx-Lenin một cách 
khoa học, phù hợp với thực tiễn. Chỉ trên 
cơ sở đó, chúng ta mới bảo vệ được Chủ 
nghĩa Marx-Lenin. Thời đại ngày nay đang 
có nhiều biến động sâu sắc, song như Đảng 
Cộng sản Việt Nam đã nhận định “Theo 
quy luật tiến hóa của lịch sử, loài người 
nhất định sẽ tiến tới chủ nghĩa xã hội” 
(Đảng Cộng sản Việt Nam, 2011: 69). Các 
quốc gia, dân tộc “...để đạt mục đích chiến 
thắng giai cấp tư sản thì đều giống nhau về 
Thông tin Khoa học xã hội, số 1.202024
bản chất, song mỗi nước lại hoàn thành quá 
trình phát triển ấy theo cách thức riêng của 
mình” (V.I. Lênin, Toàn tập, Tập 41, 1977: 
95). Điều kiện đặc thù của mỗi quốc gia, 
dân tộc đòi hỏi phải áp dụng những nguyên 
tắc của chủ nghĩa cộng sản “sao cho những 
nguyên tắc ấy được cải biến đúng đắn trong 
những vấn đề chi tiết, được làm cho phù 
hợp, cho thích hợp với đặc điểm dân tộc và 
đặc điểm nhà nước - dân tộc” (V.I. Lênin, 
Toàn tập, Tập 41, 1977: 96). Sự phát triển 
mạnh mẽ của khoa học, công nghệ cũng đòi 
hỏi Chủ nghĩa Marx-Lenin phải được vận 
dụng, bổ sung, phát triển sáng tạo. Đúng 
như Engels đã khẳng định: “Mỗi lần có một 
phát minh mang ý nghĩa thời đại ngay cả 
trong lĩnh vực khoa học lịch sử - tự nhiên 
thì chủ nghĩa duy vật lại không tránh khỏi 
thay đổi hình thức của nó” (C. Mác - Ph. 
Ăng-ghen, Toàn tập, Tập 21, 1995: 409). 
Điều này cũng hoàn toàn đúng với Chủ 
nghĩa Marx-Lenin.
Khi khẳng định lý luận Chủ nghĩa 
Marx-Lenin là lý luận phát triển không có 
nghĩa là những nguyên lý cơ bản của Chủ 
nghĩa Marx-Lenin không ổn định. Điều 
cần lưu ý ở đây là “...tuỳ theo những bước 
chuyển của tình hình xã hội và chính trị cụ 
thể, cho nên những phương diện khác nhau 
của Chủ nghĩa Mác, tức là của một học 
thuyết sinh động, không thể không nổi bật 
lên hàng đầu” (V.I. Lênin, Toàn tập, Tập 
20, 1980: 100). Có nghĩa là, những nguyên 
lý cơ bản của Chủ nghĩa Marx-Lenin cho 
tới nay vẫn hoàn toàn đúng đắn, khoa học, 
cách mạng, nhưng có những luận điểm cụ 
thể nào đó do thực tiễn chính trị - xã hội, 
cũng như do sự phát triển của kinh tế, của 
khoa học, v.v... đã đổi thay mà cần phải 
được bổ sung, phát triển, thậm chí loại bỏ. 
Chẳng hạn, trong Tuyên ngôn của Đảng 
Cộng sản, Marx và Engels mới nêu ra khẩu 
hiệu “Vô sản tất cả các nước đoàn kết lại!”, 
Lenin trong điều kiện thực tiễn chủ nghĩa 
tư bản chuyển lên giai đoạn chủ nghĩa đế 
quốc đã bổ sung thành “Vô sản tất cả các 
nước và các dân tộc bị áp bức, đoàn kết 
lại!”. Hay như, Marx và Engels sống trong 
thời đại mà chủ nghĩa tư bản phát triển 
tương đối đồng đều, nên các ông đã chỉ rõ, 
cách mạng vô sản chỉ có thể nổ ra đồng 
thời ở một loạt nước tư bản chủ nghĩa phát 
triển. Nhưng bước sang thế kỷ XX, chủ 
nghĩa tư bản đã chuyển sang giai đoạn đế 
quốc chủ nghĩa. Lenin bổ sung: “Sự phát 
triển không đều về kinh tế và chính trị là 
quy luật tuyệt đối của chủ nghĩa tư bản. Do 
đó chúng ta thấy rằng, chủ nghĩa xã hội có 
thể thắng lợi trước hết trong một số ít nước 
tư bản chủ nghĩa, hoặc thậm chí chỉ trong 
một nước tư bản chủ nghĩa tách riêng ra mà 
nói” (V.I. Lênin, Toàn tập, Tập 20, 1980: 
447). Thực tiễn đã chứng minh tính đúng 
đắn cho luận điểm này của Lenin. Luận 
điểm này của Lenin không mâu thuẫn với 
luận điểm của Marx và Engels. Bởi lẽ, thực 
tiễn đổi thay thì những kết luận được rút 
ra từ tổng kết thực tiễn cũng phải thay đổi 
theo cho phù hợp với thực tiễn mới. Tất 
cả những điều này cho thấy, Chủ nghĩa 
Marx-Lenin là một học thuyết luôn được 
vận dụng, bổ sung, phát triển cho phù hợp 
với thực tiễn.
Sự vận dụng, bổ sung, phát triển sáng 
tạo Chủ nghĩa Marx-Lenin bởi Hồ Chí 
Minh, Đảng Cộng sản Việt Nam cũng như 
các đảng cộng sản và phong trào công nhân 
quốc tế càng cho thấy vận dụng, bổ sung, 
phát triển sáng tạo Chủ nghĩa Marx-Lenin 
không chỉ là bản chất nội tại của Chủ nghĩa 
Marx-Lenin mà còn là đáp ứng yêu cầu 
thực tiễn. 
Đảng Cộng sản Việt Nam đã có sự vận 
dụng, bổ sung, phát triển hết sức sáng tạo lý 
Vận dụng, bổ sung và 25
luận của Chủ nghĩa Marx-Lenin như gắn độc 
lập dân tộc với chủ nghĩa xã hội; phát triển lý 
luận về chủ nghĩa xã hội Việt Nam; đưa ra mô 
hình chủ nghĩa xã hội Việt Nam với tám đặc 
trưng, trong đó, đặc trưng “Dân giàu, nước 
mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh” vừa là 
đặc trưng đầu tiên, vừa là mục đích của chủ 
nghĩa xã hội Việt Nam. Đảng Cộng sản Việt 
Nam cũng xác định tám phương hướng lớn 
để xây dựng chủ nghĩa xã hội cùng chín mối 
quan hệ lớn cần giải quyết trong thời kỳ quá 
độ lên chủ nghĩa xã hội. Về kinh tế, Đảng 
Cộng sản Việt Nam coi kinh tế thị trường 
định hướng xã hội chủ nghĩa như công cụ, 
phương tiện xây dựng chủ nghĩa xã hội, là 
mô hình kinh tế tổng quát trong thời kỳ quá 
độ lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam (Đảng 
Cộng sản Việt Nam, 2016: 102). Trong nền 
kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ 
nghĩa, Việt Nam có nhiều hình thức sở hữu, 
nhiều thành phần kinh tế, trong đó kinh tế 
nhà nước giữ vai trò chủ đạo, kinh tế tư nhân 
là động lực quan trọng của nền kinh tế; các 
chủ thể thuộc các thành phần kinh tế bình 
đẳng, hợp tác và cạnh tranh theo pháp luật; 
thị trường đóng vai trò chủ yếu trong huy 
động và phân bổ các nguồn lực phát triển; 
là động lực chủ yếu giải phóng sức sản xuất; 
v.v... Đảng Cộng sản Việt Nam coi xây dựng 
nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của 
nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân là hình 
thức tối ưu thực hiện quyền lực của nhân 
dân. Xuất phát từ thực tiễn Việt Nam, Đảng 
Cộng sản Việt Nam coi xây dựng đảng về 
đạo đức là một bộ phận cấu thành quan trọng 
của công tác xây dựng Đảng trong điều kiện 
mới. Đảng Cộng sản Việt Nam cũng coi phát 
triển “văn hóa là nền tảng tinh thần của xã 
hội, một động lực thúc đẩy sự phát triển kinh 
tế xã hội, đồng thời là một mục tiêu của chủ 
nghĩa xã hội” (Đảng Cộng sản Việt Nam, 
1993: 51). Đây là kết quả của sự tổng kết 
thực tiễn, tiếp thu, vận dụng, bổ sung, phát 
triển sáng tạo Chủ nghĩa Marx-Lenin cũng 
như những thành tựu của tư duy nhân loại 
về văn hóa; v.v... Tất cả những điều này cho 
thấy, Đảng Cộng sản Việt Nam đã thành công 
trong vận dụng, bổ sung, phát triển sáng tạo 
Chủ nghĩa Marx-Lenin vào điều kiện thực 
tiễn của Việt Nam.
3. Một số quan điểm cần nắm vững trong 
việc vận dụng, bổ sung, phát triển Chủ 
nghĩa Marx-Lenin
Vận dụng, bổ sung, phát triển Chủ 
nghĩa Marx-Lenin không có nghĩa là 
phủ định nó, mà là tiếp tục làm sáng tỏ 
và khẳng định bản chất cách mạng, khoa 
học của Chủ nghĩa Marx-Lenin trong điều 
kiện mới.
Vận dụng, bổ sung, phát triển Chủ nghĩa 
Marx-Lenin phải dựa trên cơ sở kiên trì Chủ 
nghĩa Marx-Lenin, trên cơ sở bảo vệ, kế 
thừa, phát huy bản chất cách mạng, khoa học 
vốn có của Chủ nghĩa Marx-Lenin, không 
hoang mang, dao động, mất phương hướng. 
Cần chống việc nhân danh “vận dụng, bổ 
sung, phát triển Chủ nghĩa Marx-Lenin” để 
phủ định bản chất khoa học cách mạng vốn 
có của nó, rơi vào chủ nghĩa xét lại; hoặc là 
nhân danh “bảo vệ” Chủ nghĩa Marx-Lenin, 
không nhìn thấy những đổi thay của thực 
tiễn, rơi vào giáo điều, kinh viện, bảo thủ. 
Muốn vận dụng, bổ sung, phát triển Chủ 
nghĩa Marx-Lenin một cách đúng đắn, cần 
phải phân biệt rõ những luận điểm thực sự 
của các ông với những gì mà người khác đã 
“thêm” vào cho các ông. 
Vận dụng, bổ sung, phát triển Chủ 
nghĩa Marx-Lenin, có nghĩa là trên lập 
trường của Chủ nghĩa Marx-Lenin đề cập 
tới một số vấn đề mà Marx - Engels - Lenin 
đã giải quyết đúng đắn trong thời đại của 
các ông, nhưng do thực tiễn thời đại đổi 
thay, nên cần phải có những bổ sung mới.
Thông tin Khoa học xã hội, số 1.202026
Marx, Engels và Lenin không phải là 
những ông thánh, họ cũng là những con 
người như bao người bình thường khác. Do 
vậy, các ông cũng có những lúc nhầm lẫn, 
thậm chí sai lầm. Trong Lời nói đầu viết 
cho tác phẩm “Đấu tranh giai cấp ở Pháp 
từ 1848 đến 1850”, Marx, Engels đã thừa 
nhận các ông đã sai lầm khi cho rằng cách 
mạng xã hội chủ nghĩa sắp nổ ra ở châu Âu 
khi ấy (Xem: C. Mác - Ph. Ăng-ghen, Toàn 
tập, Tập 22, 1995: 761). Sau này, Lenin đã 
giải thích thêm trong Lời tựa cho bản dịch 
tiếng Nga quyển “Những bức thư của I. Ph. 
Bếc-cơ, I. Đít-xơ-ghen, Ph. Ăng-ghen, C. 
Mác, v.v... gửi Ph. A. Doóc-ghê và những 
người khác” như sau: “Đúng, Mác và Ăng-
ghen đã lầm nhiều và thường lầm trong khi 
phán đoán cách mạng sẽ nổ ra, trong khi hai 
ông hy vọng cách mạng sẽ thắng lợi (chẳng 
hạn, cách mạng năm 1848 ở Đức)” (V.I. 
Lênin, Toàn tập, Tập 15, 1979: 293-294). 
Bản thân Lenin sau này cũng thừa 
nhận Cách mạng tháng Mười đã giành 
được thắng lợi “sau khi chúng ta đã trải 
qua rất nhiều thất bại và sai lầm to lớn” 
(V.I. Lênin, Toàn tập, Tập 44, 1978: 187); 
và trong xây dựng, phát triển kinh tế “chúng 
ta đã gặp nhiều thất bại nhất và mắc nhiều 
sai lầm nhất” (V.I. Lênin, Toàn tập, Tập 44, 
1978: 1878). Tất nhiên, Lenin cũng nhấn 
mạnh rằng “chúng ta không sợ phải thừa 
nhận những sai lầm của chúng ta, chúng ta 
sẽ nhìn sai lầm đó một cách tỉnh táo để tìm 
cách sửa chữa” (V.I. Lênin, Toàn tập, Tập 
44, 1978: 187).
Vận dụng, bổ sung, phát triển Chủ 
nghĩa Marx-Lenin đòi hỏi phải khẳng định 
những luận điểm của chủ nghĩa Marx-
Lenin, không những đúng với trước kia 
và bây giờ, mà còn tiếp tục có giá trị định 
hướng như: quan niệm duy vật về lịch sử; 
học thuyết về giá trị thặng dư, phép biện 
chứng duy vật, học thuyết về vai trò sứ 
mệnh lịch sử toàn thế giới của giai cấp công 
nhân, học thuyết về chủ nghĩa xã hội, v.v...
Vận dụng, bổ sung, phát triển Chủ 
nghĩa Marx-Lenin có nghĩa là trên lập 
trường của Chủ nghĩa Marx-Lenin nêu 
lên quan niệm về một số vấn đề do những 
nguyên nhân khác nhau mà các nhà kinh 
điển Chủ nghĩa Marx-Lenin chưa có điều 
kiện và thời cơ giải quyết.
Trong thư gửi cho Joseph Bloch ngày 
21/9/1890, Engels đã chỉ rõ Marx và ông 
phần nào có lỗi trong việc làm giới trẻ đôi 
khi coi trọng mặt kinh tế nhiều hơn mức cần 
thiết (Xem: C. Mác - Ph. Ăng-ghen, Toàn 
tập, Tập 37, 1997: 644). Do thời gian, điều 
kiện không cho phép nên Marx và Engels 
chưa đề cập được hết các vấn đề mà thực 
tiễn ngày nay đòi hỏi như: vấn đề phương 
thức sản xuất châu Á, vấn đề quá độ bỏ qua 
giai đoạn phát triển chế độ tư bản chủ nghĩa 
lên chủ nghĩa xã hội ở những nước nghèo, 
lạc hậu, v.v...
Vận dụng, bổ sung, phát triển Chủ 
nghĩa Marx-Lenin có nghĩa là trên lập 
trường của Chủ nghĩa Marx-Lenin nêu lên 
quan niệm về một số vấn đề cấp bách do 
cuộc sống ngày nay đặt ra mà ở thời đại của 
Marx, Engels và Lenin chưa đặt ra hoặc đã 
đặt ra nhưng chưa thực sự cấp bách.
Chúng ta đều rõ, Marx, Engels và 
Lenin không phải là những nhà tiên tri và 
tất nhiên các ông không thể thấy trước được 
hết mọi vấn đề. Chẳng hạn, các ông chưa 
thấy được hệ thống tư bản có khả năng tự 
điều chỉnh với việc sử dụng sự can thiệp 
của nhà nước; các ông cũng không thể thấy 
trước được việc mở mang hết sức to lớn của 
lĩnh vực dịch vụ, từ đó cơ cấu xã hội - giai 
cấp cũng đổi thay; hay sự phát triển như vũ 
bão của khoa học, công nghệ, nhất là công 
nghệ thông tin đã tạo ra cho chủ nghĩa tư 
Vận dụng, bổ sung và 27
bản những lợi thế, cơ hội ngăn ngừa, hạn 
chế khủng hoảng, hay vấn đề phát triển 
kinh tế tư nhân; vấn đề an ninh mạng, an 
ninh phi truyền thống; v.v
Tóm lại, vận dụng, bổ sung và phát triển 
Chủ nghĩa Marx-Lenin trong thời đại ngày 
nay là bản chất cách mạng vốn có, là thuộc 
tính nội tại của Chủ nghĩa Marx-Lenin; là 
đáp ứng yêu cầu thực tiễn mới cũng như 
sự phát triển của khoa học, công nghệ. 
Tuy nhiên, vận dụng, bổ sung, phát triển 
Chủ nghĩa Marx-Lenin phải có nguyên tắc, 
không tùy tiện nhân danh “vận dụng, bổ 
sung, phát triển” để xuyên tạc, chống Chủ 
nghĩa Marx-Lenin hay nhân danh “bảo vệ 
Chủ nghĩa Marx-Lenin” mà rơi vào bảo 
thủ, trì trệ, không đổi mới, phát triển Chủ 
nghĩa Marx-Lenin 
Tài liệu tham khảo
1. C. Mác - Ph. Ăng-ghen, Toàn tập, Nxb. 
Chính trị quốc gia, 1995, Hà Nội.
2. C. Mác - Ph. Ăng-ghen, Toàn tập, Nxb. 
Chính trị quốc gia, 1996, Hà Nội.
3. C. Mác - Ph. Ăng-ghen, Toàn tập, Nxb. 
Chính trị quốc gia, 1999, Hà Nội.
4. C. Mác - Ph. Ăng-ghen, Toàn tập, Nxb. 
Chính trị quốc gia, 1997, Hà Nội.
5. Đặng Xuân Kỳ (1988), “Chủ nghĩa Mác 
- Lê nin và thời đại chúng ta”, Thông tin 
chuyên đề của Trung tâm Tư liệu, Học 
viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh. 
6. Đảng Cộng sản Việt Nam (1993), Văn 
kiện Hội nghị lần thứ tư Ban Chấp 
hành Trung ương Đảng khóa VII, Nxb. 
Chính trị quốc gia, Hà Nội.
7. Đảng Cộng sản Việt Nam (2011), Văn 
kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ 
XI, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội.
8. Đảng Cộng sản Việt Nam (2016), Văn 
kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ 
XII, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội.
9. V.I. Lênin, Toàn tập, Nxb. Tiến bộ, 
1974, Moscow.
10. V.I. Lênin, Toàn tập, Nxb. Tiến bộ, 
1977, Moscow.
11. V.I. Lênin: Toàn tập, Nxb. Tiến bộ, 
1978, Moscow.
12. V.I. Lênin, Toàn tập, Nxb. Tiến bộ, 
1979, Moscow.
13. V.I. Lênin, Toàn tập, Nxb. Tiến bộ, 
1980, Moscow.