Vai trò báo chí trong định hướng dư luận xã hội

 lm đ−ợc điều lý coi trọng “báo chí l tiếng nói chính 
đó, nhiều khi còn đòi hỏi ở nh báo sự hy thức của Đảng v Nh n−ớc” trong 
sinh, lăn xả vo cuộc sống, chấp nhận nhiều bộ phận dân c− nên mỗi thông tin 
những thử thách từ nhiều phía. Đây l báo chí truyền tải đều ít nhiều có ý 
một yêu cầu không dễ dng với đội ngũ nghĩa đến đời sống x hội, ảnh h−ởng 
những ng−ời lm báo hiện nay. tới nhận thức v d− luận x hội. Mặt 
 khác, đặc tính cộng đồng dân tộc cởi 
 Một ví dụ l báo chí rộ lên tin về mở, hồn hậu, dễ chia sẻ cũng khiến 
“quái thú” ở Quảng Ngi tấn công, ăn thông tin báo chí lan xa hơn phạm vi 
thịt cả chục con chó nuôi, gây hoang tác động trực tiếp của nó. Đây vừa l 
mang d− luận. Thông tin rất nhiều, rất một điều kiện thuận lợi, vừa l một 
đa dạng, phần lớn l “nghe nói”, “hình thách thức trong vai trò định h−ớng 
nh−”, “có ng−ời đ khẳng định”... Có đúng đắn d− luận x hội của báo chí. 
báo chụp dấu chân “quái thú” in trên 
 Theo nghiên cứu của chúng tôi, rất 
cát, có báo đồn đoán đây l một con gấu 
 nhiều thông tin báo chí đến với công 
hay một con hổ hoang d đi lạc. Kết cục 
 chúng không còn ở dạng nguyên bản tác 
cao tro l một số tờ báo đ−a tin “quái 
 phẩm, m đ lan truyền qua nhiều tầng 
thú” đ bị bắt v đ−a ảnh minh hoạ l... 
 nấc trung gian, dạng truyền miệng, rỉ 
một chú heo rừng do một hộ dân nuôi bị 
 tai, bn luận... Có tới 48% số ng−ời đ−ợc 
sổng chuồng. Ngay sau đó, ông Chi cục 
 hỏi trả lời họ th−ờng xuyên trao đổi, 
tr−ởng kiểm lâm xuất hiện khẳng định, 
 thông tin lại cho ng−ời khác những 
mọi thứ chỉ l đồn đoán, ch−a ai nhìn 
 thông tin m mình tiếp nhận đ−ợc qua 
thấy con quái thú ấy l gì. Chú heo 
 báo chí. Số ng−ời thỉnh thoảng có trao 
sổng chuồng không có khả năng tấn 
 đổi l 35%, trong khi chỉ có 7% trả lời 
công ăn thịt chó nuôi, v thực tế nó mới 
 “không bao giờ trao đổi”. Đặc biệt, khi 
sổng chuồng hôm tr−ớc thì hôm sau đ 
 không hi lòng với một thông tin gì đó 
bị bắt lại, trong khi các vụ “tấn công” 
 trên báo chí, có tới 79% số ng−ời đ−ợc 
đ−ợc đồn l của “quái thú” đ đ−ợc đồn 
 hỏi trả lời có “trao đổi với ng−ời xung 
đoán cả tháng trời. 
 quanh”. 
 Rõ rng qua thông tin báo chí, Theo TS. Trần Hữu Quang, điều tra 
ng−ời đọc cũng thấy l câu chuyện công chúng báo chí tại thnh phố Hồ 
hoang đ−ờng đó l không thể có. Thế Chí Minh cho kết quả: trả lời câu hỏi 
nh−ng, khi báo chí tốn quá nhiều giấy "có th−ờng nghe bn luận về những tin 
mực vo một vụ việc vô th−ởng vô tức đáng chú ý hay không", phần lớn 
phạt, thì dù số l−ợng "tiara" có tăng những ng−ời đọc báo in (75%) cho biết 
lên, bạn đọc tìm đọc báo nhiều hơn, l có nghe, trong khi ng−ợc lại, phần 
20 Thông tin Khoa học xã hội, số 6.2011 
lớn những ng−ời không đọc báo (77%) công chúng mong muốn. Báo Tuổi trẻ 
trả lời hầu nh− không bao giờ nghe bn đ thnh công khi những chiến dịch 
luận tin tức (2). thông tin của họ chủ động đánh mạnh 
 Bn về khả năng lan truyền thông vo tình cảm của công chúng nh− “Nhật 
tin trong d− luận x hội, bắt nguồn từ ký Đặng Thuỳ Trâm” hay “Ước mơ của 
những thông tin ban đầu trên báo chí, Thuý” (một cô gái bị bệnh ung th− luôn 
nh báo Hữu Thọ nhấn mạnh vai trò đau đáu mong mỏi có những quỹ hỗ trợ 
của tầng lớp trí thức, "những ng−ời có của cộng đồng cho những ng−ời đồng 
t− duy độc lập, sáng tạo" m ông gọi l cảnh ngộ với mình). 
"tầng lớp tinh hoa". Ông nêu dẫn Công chúng v d− luận x hội l hai 
chứng: " Sinh thời, ông Nguyễn Khắc hiện t−ợng khác nhau, nh−ng có mối 
Viện có lần tâm sự với tôi rằng, đối với quan hệ gắn kết. Khi thông tin tác động 
một tờ báo thì số l−ợng phát hnh rất đến công chúng, tạo ra sự tranh luận, 
quan trọng nh−ng cái quan trọng nhất bn ci, chia sẻ, lan tỏa trong cộng 
l phải nắm đ−ợc đội ngũ độc giả đỉnh đồng, thì d− luận x hội bắt đầu hình 
cao vì chính những độc giả tinh hoa sẽ thnh, tạo áp lực trở lại với truyền 
lm việc truyền bá những gì đ−ợc viết thông. Một quán n−ớc vỉa hè tụ tập 
trên tờ báo " (3). đông ng−ời bn luận một vấn đề gì đó, 
 Thực tế ny rất khác với tâm lý của đó có thể l tin đồn. Nh−ng nếu thông 
công chúng ph−ơng Tây, khi ứng xử v tin đ−ợc bn luận có nguồn gốc, có độ 
tìm hiểu thông tin đ mang tính cá xác thực, chẳng hạn đ−ợc truyền tải 
nhân rất cao. Một ví dụ l ứng cử viên trên các kênh truyền thông chính 
Đảng Dân chủ Barack Obama đ rất thống, các tờ báo có uy tín, thì đó l 
thnh công khi lấy lòng cử tri n−ớc Mỹ manh nha của d− luận x hội. Có tới 
bằng cách thông báo đ lựa chọn ông 59,8% số ng−ời đ−ợc hỏi trên địa bn 
Joseph Biden vo liên danh tranh cử H Nội cho rằng việc trao đổi thông tin 
của ông thông qua việc gửi tin nhắn tới trong cộng đồng về những vấn đề quan 
hng chục vạn số điện thoại cá nhân. tâm l "rất cần thiết", 36,7% cho l cần 
Sự năng động, gần gũi, giản dị cùng thiết v chỉ 4,8% nói không cần thiết. 
thông điệp “Chúng ta sẽ thay đổi” đ Con số ny ở các khu vực khác thuộc 
đem lại thắng lợi áp đảo của Barack Đồng bằng sông Hồng t−ơng ứng l 
Obama tr−ớc Th−ợng Nghị sĩ kỳ cựu 62,7%, 24,9% v 12,4%. Điều đó cho 
John McCain của Đảng Cộng ho. Ông thấy sức lan tỏa thông tin trong cộng 
Obama thắng cử một phần quan trọng đồng l rất mạnh mẽ, v khả năng tạo 
vì ông đ tiếp cận cử tri Mỹ đúng với ra d− luận x hội từ những thông tin 
cách m họ muốn: những thực thể cá gây chú ý trên các ph−ơng tiện truyền 
nhân với những mong muốn khát vọng thông l rất cao (5). 
cá nhân. Tuy nhiên, việc định h−ớng đúng 
 Trở lại công chúng Việt Nam, đặc đắn d− luận x hội luôn l một thách 
tính tiếp nhận thông tin theo sự lan toả thức, một yêu cầu khó. Nguyên Phó 
d− luận x hội có thể tạo ra những Thủ t−ớng Vũ Khoan trăn trở: Trong 
phong tro x hội mạnh mẽ khi “khía” thời điểm chúng ta đm phán với phía 
vo đúng những vấn đề, nội dung m Hoa Kỳ về Hiệp định tự do th−ơng mại 
Vai trò báo chí... 21 
Việt  Mỹ, đang lúc chúng ta chứng gây hoang mang d− luận x hội, đem 
minh về sự minh bạch trong mặt hng lại những hiệu ứng không tốt trong 
dệt may, thì phía Hoa Kỳ đ−a ra bằng cộng đồng. Một ví dụ l các vụ ô nhiễm 
chứng rằng Chính phủ Việt Nam ti trợ thực phẩm, từ chất phoóc môn trong 
hng triệu đô la cho ngnh hng ny. bánh phở mấy năm tr−ớc đến sữa 
Oái ăm thay, nguồn tin m họ trích dẫn nhiễm melamin gần đây đ lm các hộ 
l từ một tờ báo có uy tín lớn ở Việt kinh doanh v nhiều gia đình nông dân 
Nam! Kiểm tra lại, thông tin m tờ báo điêu đứng. Nông dân nuôi bò sữa ở Ba 
ny đ−a l không chính xác do hiểu Vì, Sóc Sơn thậm chí còn phải mang 
nhầm khái niệm (4). sữa đổ đi vì không ai tiêu thụ. Mức độ 
 TS. Trần Hữu Quang cho rằng, qua thông tin đậm đặc về melamin trên các 
khảo sát công chúng ở thnh phố Hồ ph−ơng tiện truyền thông khiến công 
Chí Minh có thể rút ra 5 nhóm công chúng có cảm giác hễ uống sữa bò l 
chúng khác nhau. Một l, nhóm công “mắc” melamin có nguy cơ gây sạn 
chúng tiếp nhận ph−ơng tiện truyền thận. Khi nh báo nhìn nhận ch−a thấu 
thông để theo dõi tin tức, thời sự v mở đáo, ch−a thật sự thấy rõ trách nhiệm 
mang kiến thức (19%). Hai l, nhóm v có độ nhạy cảm chính trị cần thiết, 
tiếp nhận truyền thông đại chúng để thì dễ thông tin phiến diện, một chiều, 
theo dõi tin tức v những thông tin thị đẩy d− luận x hội vo những con 
tr−ờng thiết thực (10%). Ba l, nhóm đ−ờng hẹp của nhận thức. 
tiếp nhận truyền thông đại chúng II. Những vấn đề đặt ra v một số giải pháp nâng 
nhằm theo dõi tin tức v giải trí (25%). cao hiệu quả định h−ớng d− luận x hội của báo 
Bốn l nhóm tiếp nhận thông tin đại chí ở Việt Nam hiện nay 
chúng chỉ để giải trí chiếm tới 29%. 
 1. Những vấn đề đặt ra 
Năm l nhóm ít đọc, ít nghe, ít xem 
(chiếm 18%) (2, tr.298).  Khả năng tác động của báo chí vo 
 công chúng v d− luận x hội còn ch−a 
 Đây cũng có thể coi l những thông 
 đồng đều, hiệu quả ch−a thật rõ nét 
số tham khảo thiết thực khi nhìn nhận 
chung về công chúng báo chí ở Việt Thứ nhất, báo chí Việt Nam còn 
Nam hiện nay. Chính vì sự tồn tại ch−a đáp ứng nhu cầu công chúng về số 
những nhóm công chúng với nhu cầu v l−ợng bản báo in, tần suất phát sóng 
khả năng tiếp nhận thông tin rất khác phát thanh, truyền hình. Báo chí ch−a 
biệt ny dẫn đến hiệu quả không đồng nhiều, mật độ không đều, báo in chủ yếu 
đều của các ph−ơng tiện truyền thông. tập trung phục vụ công chúng ở thnh 
Đấy l ch−a kể, hiện t−ợng đẩy vấn đề thị, trong khi công chúng ở khu vực 
lên quá cao, hoặc "trống đánh xuôi, kèn nông thôn, miền núi, khả năng v điều 
thổi ng−ợc", mỗi báo đ−a một thông tin kiện tiếp nhận còn hạn chế. 
khác nhau khiến d− luận hoang mang, Thứ hai, nhiều vấn đề báo chí còn 
ảnh h−ởng đến vai trò định h−ớng d− phản ứng chậm chạp, thậm chí có biểu 
luận x hội của báo chí. hiện ngại ngần, né tránh , phản ánh 
 Chính bởi sự nhạy cảm trong tâm lý không đến nơi, không thật sự thuyết 
tiếp nhận, nên nếu xử lý không khéo, phục. Bản chất của d− luận x hội l 
đ−a thông tin vội vng, báo chí có thể luôn quan tâm đến cái mới mẻ, cái 
22 Thông tin Khoa học xã hội, số 6.2011 
nóng bỏng. Khi thông tin chính thống nh−ng, phần lớn các cơ quan báo chí 
không đề cập, báo chí đang bỏ trống hiện chỉ trông chờ vo một kênh duy 
trận địa cho các ph−ơng tiện truyền nhất l công chúng tự động gửi th−, gọi 
thông từ bên ngoi dội vo với dụng ý điện về to soạn. Sự thụ động ny đ 
xấu. khiến hoạt động của nhiều cơ quan báo 
 Thứ ba, tính hấp dẫn của nhiều chí kém hiệu quả, thông tin đ−a ra phụ 
ch−ơng trình, nhiều tờ báo ch−a cao . thuộc hon ton vo nhận định cảm tính 
Báo chí phải có định h−ớng, có ý thức của phóng viên, biên tập viên, ít đ−ợc 
chính trị rất cao. Nh−ng nếu chỉ l kiểm chứng bằng d− luận một cách 
chính trị xơ cứng, xa lạ với thực tế, thì nghiêm túc v xác thực. 
sự “trang nghiêm”, “kín cổng cao  Thông tin còn sai sót, nhiều thông 
t−ờng” của cơ quan báo chí chỉ lm bạn tin giật gân, lm mất uy tín của giới báo 
đọc e ngại, xa lánh. chí, ảnh h−ởng không tốt đến d− luận x 
 Thứ t−, nhiều cơ quan báo chí còn hội 
có biểu hiện coi nhẹ tính t−ơng tác, coi Những thông tin giật gân, thiếu 
nhẹ công chúng. Báo chí phải mở rộng trách nhiệm đ−ợc đề cập th−ờng có mấy 
“kênh” bạn đọc, để bạn đọc tham gia cấp độ sau: Thứ nhất , thông tin bịa đặt 
vo hoạt động báo chí. Đó l cách hon ton, với dụng ý v mục đích cá 
thức hữu hiệu để thổi bùng lên d− nhân cụ thể. Thứ hai, thông tin ch−a 
luận tích cực, định h−ớng d− luận x đến mức nghiêm trọng, nh−ng bị đẩy lên 
hội hiệu quả. cho “tròn trịa”, tỉa tót cho “hon thiện”, 
  Ch−a có sự phối hợp chặt chẽ giữa kiểu “vẽ rắn thêm chân”, đáp ứng nhu 
các cơ quan báo chí trên những vấn đề cầu suy diễn, lệch lạc. Thứ ba, thông tin 
nhạy cảm, bức thiết l có thật, nh−ng bị nhìn nhận, đánh 
 giá, phán xét phiến diện, chỉ nhăm 
 Báo chí trong cơ chế thị tr−ờng 
 nhăm khai thác mặt trái, mặt xấu. 
phải có sự cạnh tranh, phải có nguồn 
tin riêng, phải bí mật thông tin đến 2. Một số giải pháp 
phút chót. Có những dòng thông tin Tr−ớc thực trạng trên, để nâng cao 
“đơn tuyến” lm bùng nổ d− luận x hiệu quả định h−ớng d− luận x hội của 
hội, bởi giá trị, tính phát hiện bất ngờ báo chí ở Việt Nam hiện nay, theo 
của nó. Song khi thông tin đ bùng chúng tôi, cần thực hiện một số giải 
phát d− luận x hội, cần các cơ quan pháp sau: 
báo chí vo cuộc, thống nhất quan  Nâng cao năng lực v hiệu quả 
điểm, nhận thức để tính định h−ớng rõ lnh đạo của Đảng, vai trò quản lý của 
nét, hiệu quả. Nh n−ớc với nhiệm vụ định h−ớng d− 
  Thiếu ph−ơng tiện v kênh thông luận x hội của báo chí 
tin cần thiết để nắm bắt d− luận x hội Cơ quan quản lý nh n−ớc không 
chính xác, kịp thời v hiệu quả thể th−ờng xuyên ra văn bản quy định 
 Với cơ quan báo chí, nắm bắt d− chỉ đ−ợc phép thông tin vấn đề ny hay 
luận x hội sau những thông tin chuyển vấn đề khác, thông tin đến mức độ ny 
tải l b−ớc quan trọng để đề ra chiến hay mức độ khác, vì sẽ ''v−ớng'' rất 
dịch, chủ đề thông tin tiếp sau. Thế nhiều vấn đề về quy định pháp lý. 
Vai trò báo chí... 23 
Nh−ng cơ quan Đảng với quy chế quản thiết, phải có những trung tâm chuyên 
lý cán bộ đảng viên, với trọng trách nghiên cứu về công chúng v d− luận x 
nắm bắt v chịu trách nhiệm cao nhất hội phục vụ hoạt động báo chí, v chỉ 
trên lĩnh vực t− t−ởng, văn hoá có khả những trung tâm chuyên biệt, chỉ lm 
năng nắm bắt v đi sâu chỉ đạo những một nhiệm vụ đặc thù nh− vậy mới có 
vấn đề đó thông qua đội ngũ cán bộ thể đi sâu, phân tích các dữ liệu cần 
lnh đạo chủ chốt của cơ quan báo chí thiết phục vụ cho định h−ớng d− luận 
đều l những đảng viên của Đảng, x hội trong hoạt động báo chí. 
thông qua chi bộ, chi uỷ trong các cơ 
  Tăng c−ờng sức mạnh v ảnh 
quan báo chí. 
 h−ởng của báo chí trong đời sống x hội 
  Xây dựng cơ chế phối hợp, liên 
thông hợp lý, hiệu quả giữa các cơ quan Muốn báo chí lm tốt vai trò định 
báo chí tr−ớc những vấn đề nóng bỏng, h−ớng d− luận x hội, thì điều đầu tiên, 
nhạy cảm của đời sống báo chí phải tạo đ−ợc tác động, ảnh 
 h−ởng sâu rộng trong đời sống x hội. 
 Báo chí l tiếng nói của Đảng, Nh 
 Vấn đề đặt ra l phải tạo điều kiện cần 
n−ớc, các đon thể quần chúng, l diễn 
 thiết để báo chí phát triển nhanh v 
đn của quần chúng nhân dân. Bởi vậy, 
 vững chắc, sản phẩm báo chí ngy cng 
nếu thiếu sự phối hợp, thống nhất, chia 
 hấp dẫn công chúng hơn v mang tính 
sẻ quan điểm vì lợi ích chung sẽ dẫn đến 
 định h−ớng d− luận cao hơn. 
hỗn loạn, mất định h−ớng, công chúng 
hoang mang vì "không biết tin ai". 
  Nâng cao chất l−ợng đo tạo, bồi Tài liệu tham khảo 
d−ỡng nhận thức v năng lực định 
h−ớng d− luận x hội cho đội ngũ cán 1. Loic Hervouet. Viết cho độc giả (Lê 
bộ quản lý, phóng viên Hồng Quang dịch). H.: Hội Nh Báo 
 Việt Nam, 1999. 
 Đo tạo, bồi d−ỡng, nâng cao trình 
độ nhận thức của nh báo về định 2. Trần Hữu Quang. Chân dung công 
h−ớng d− luận x hội phải hiểu theo chúng truyền thông  tr−ờng hợp 
nghĩa rộng: đo tạo trong nh tr−ờng v thnh phố Hồ Chí Minh. Tp. Hồ Chí 
đo tạo ngay trong cơ quan báo chí, căn Minh: Thnh phố Hồ Chí Minh, 2001. 
cứ vo thực tiễn tác nghiệp. Theo chúng 
 3. Hồng Thanh Quang. Nh báo Hữu 
tôi, cách đo tạo thứ hai vẫn l quan 
 Thọ: Đúng giọng của mình. An ninh 
trọng nhất, bởi tác nghiệp l việc 
 thế giới cuối tháng, 8/2009. 
th−ờng xuyên v bi học rút ra ở đó l 
sinh động v thuyết phục hơn cả. 4. Phú Trang. Viết cho ai, th−ớc đo bản 
  Tăng c−ờng nắm bắt d− luận x lĩnh của nh báo. VietNamNet, ngy 
hội v phân tích hoạt động báo chí để 10/11/2000.
kịp thời định h−ớng thông tin phù hợp 5. Đỗ Chí Nghĩa. Vai trò báo chí trong 
 Muốn định h−ớng đ−ợc d− luận x định h−ớng d− luận x hội. Luận án 
hội, nh báo phải có điều kiện v khả tiến sĩ truyền thông đại chúng. H.: 
năng nắm bắt d− luận x hội một cách Học viện báo chí v tuyên truyền, 
chính xác, cụ thể v kịp thời. Điều cần 2009.