Ứng xử với công chúng - Qua phương tiện nghe nhìn

 ng ng x  làm sao cho ph i l . Xã h i càng phát tri n, thang b c c a con ng ưi 
trong i s ng càng phân hóa. Nh ng tác  ng qua l i c a con ng ưi v i con ng ưi, v i c ng  ng, v i 
i s ng t  nhiên, i s ng xã h i ã làm thay i c n b n t ư duy truy n th ng. Nhi u tác  ng có khi d n 
ti là m t hi m h a, là s  tranh ch p, ôi co mà hai bên không th  gi i quy t ưc. Xã h i cho con ng ưi 
no , v ươ n t i v n minh b ng s  b o tàn c a bàn tay chính con ng ưi  khai thác tri t   i s ng t  
nhiên, làm bi n  i khí h u bu c con ng ưi ph i d ng chân, nhìn l i và tìm cách thay i hành vi c a 
mình. ng x  v i bi n  i khí h u t c là ng x  v i  i s ng t  nhiên  có thái  m i, hành ng m i. 
Trong vài n m g n ây, bi n ông dy sóng xu t phát t  lòng tham d n  n s  tranh ch p vô l i ã làm 
nh h ưng không ch  m t vài qu c gia mà t t c  các qu c gia vùng ông Nam Á. Nh ư v y, ng x  không 
 ∗
 Tr ưng HKHXH&NV, HQGHN 
ch  d ng l i, ho c ch  di n ra  t ng cá th  mà nó mang tính c ng  ng, xã h i, gi a các qu c gia v i 
nhau, v i các vùng lãnh th  v i nhau. 
 Và nh ư v y s  thông thái c a con ng ưi s  tr  nên ngu d t n u nh ư ng x  không úng cách, không 
hp th i. 
 2. Trong i s ng xã h i hi n  i, nhu c u ưc thông tin tr  nên c n thi t nh ư c ơm n n ưc u ng 
 hàng ngày. Các ph ươ ng ti n truy n thông  i chúng nh ư báo in, phát thanh, truy n hình, Internet, qu ng 
 cáo...tr  thành ng ưi bàn ng hành c a con ng ưi trong m i hoàn c nh. Các ph ươ ng ti n truy n thông 
 làm cho con ng ưi xích l i g n nhau h ơn, hi u nhau h ơn trong suy ngh , ti n l i h ơn trong s  l a ch n và 
 cng là c nh giác h ơn trong m i hành vi. Thông tin i chúng, có im chung v i các lo i thông tin khác 
 là trao i, chia s  s  hi u bi t v i nhau, nh ưng nó có s  khác bi t, mà ta có th  g i là n i hàm riêng c a 
 thông tin i chúng. Hay nói cách khác thông tin  i chúng ph i th a mãn m t s  yêu c u sau: 
 - Thông tin i chúng là thông tin cùng m t lúc ưa n cho nhi u ng i, nhi u l p ng i trong xã 
 hi. Thông tin ó dù b ng cách này, hay cách khác nh ưng trong m t th i gian nh t  nh nó ph i ưa n s  
 ông ng ưi ti p nh n. Ví nh ư báo in (nh t báo) có th  ưa n hàng tri u ng ưi  c trong m t ngày phát 
 hành. Phát thanh truy n hình, Internet do tính ưu vi t c a khoa h c công ngh  mà cùng m t lúc có th  ư 
 n hàng t  ng ưi, dù  âu,  u ưc ti p nh n, th m chí có th  ưc  ng hành cùng s  ki n (trong 
 các ch ươ ng trình tr c ti p). 
 - Thông tin i chúng là thông tin ưc u tiên hàng u t  nhu c u c a công chúng. Thông tin ưc l a 
 chn theo nhu c u c a công chúng. iu này có ngh a là các c ơ quan thông tin không ưc áp  t ch  
 quan trong vi c cung c p thông tin cho công chúng. ây là chu n m c, th ưc o  tin c y, n ng l c 
 ca thông tin. 
 - Thông tin i chúng có kh  n ng t p h p d lun và nh h ng d  lu n. Thông tin mang t i cho công 
 chúng nh n th c m i phù h p. T  nh n th c m i  có hành vi úng, tích c c, t o thành trào l ưu có ý 
 ngh a xã h i. 
 - Thông tin i chúng có s  tham gia r ng rãi c a công chúng vào ho t  ng c a thông tin, tham gia vi t 
 bài ph n ánh, ưa tin, trao i, bàn lu n các v n  xã h i quan tâm. 
 - Ngoài ra, thông tin i chúng ph i là thông tin d  hi u, ơn gi n và qu ng bá . 
 Nh ư v y, v i t ư cách là n ơi phát tin, các ph ươ ng ti n truy n thông  i chúng c n ph i có trách nhi m 
cao, thái  t t trong vi c cung c p thông tin  công chúng (v i t ư cách là n ơi nh n) ưc ti p nh n m t 
cách y  và có hi u qu  nh t. 
 3. D ưi ánh sáng các Ngh  quy t  i h i  ng và s  n  l c c a toàn dân ã làm thay i c n b n 
b m t  t n ưc và i s ng c a nhân dân. Các ph ươ ng ti n truy n thông  i chúng,  c bi t các ph ươ ng 
ti n nghe – nhìn phát tri n v i t c  chóng m t. Riêng truy n hình, hi n nay ã ph  sóng g n 100% lãnh 
th  v i nhi u kênh, nhi u ch ươ ng trình khác nhau Tr ưc ây c  nưc ch  có m t ài truy n hình và các ài 
a ph ươ ng n m trong m t h  th ng, ã làm bá ch ,  c quy n thông tin kênh hình trong nhi u n m. Hi n 
nay, không ch  ài truy n hình Vi t Nam ưc nâng c p m  r ng mà nhi u kênh, nhi u ài m i ưc 
thành l p và t  ó có s  c nh tranh thông tin v i nhau nh ư : ài truy n hình k  thu t s ; Trung tâm truy n 
hình TTXVN; Kênh VOV phát thanh có hình; Kênh truy n hình AVG; Trung tâm truy n thông Quân  i 
Nhân dân v.v...S  bùng n  và phát tri n nh ư trên m i ch  là b ưc i u tiên. Trong t ươ ng l i không xa, 
ph c v  thông tin kênh hình cho m t  t n ưc g n chín m ươ i tri u dân ang d  báo nh ng b ưc i t i 
mnh m  h ơn, toàn di n h ơn,  ti n k p và h i nh p v i ngành truy n hình các n ưc tiên ti n trong khu 
vc và trên trên th  gi i. 
  th c hi n t t nhi m v , các ài truy n hình c n m t ngu n nhân l c t t, có  m i yêu c u và t  
ch t c a ng ưi làm truy n hình. Quá trình c nh tranh ch y ua ch t xám  các ài trong n ưc i ban  u 
ã th  hi n m t th c tr ng không l y gì t t  p, nh h ưng không ít  n ch t l ưng, m c ích thông tin mà 
ng ưi “h ưng l i” t t l n x u là công chúng. 
 Tr ưc ây, do nhi u iu ki n khách quan và ch  quan, quá trình truy n thông trên các ph ươ ng ti n 
nghe – nhìn di n ra khá ơn gi n  n m c ơn iu. Thông ip (tác ph m báo chí) ưc các phát thanh 
viên, biên t p viên, ho c d n ch ươ ng trình th  hi n ưa n công chúng. Cho nên nó t o ra s  nhàm chán, 
công chúng không có nhi u s  l a ch n theo yêu c u c a cá nhân. 
 Hi n nay, do có s  c nh tranh, m t ph n các ài ph i t  h ch toán m t ph n  có ngu n kinh phí 
ho t  ng, các nhà t  ch c, qu n lý ã liên t c s n xu t ra các ch ươ ng trình khác nhau  làm m i thông 
tin, phong phú và h p d n. Nh ng ch ươ ng trình th c t  trong vài n m l i ây nh ư Vi t Nam Idol; C p ôi 
hoàn h o; B ưc nh y hoàn v ; Vietnam's Next Top Model... ã thu hút hàng tri u khán gi . Có ng ưi cho 
rng: Truy n hình th c t  ã y truy n hình truy n th ng i vào quá kh  s m h ơn d   nh. iu ó qu  
th c là không ngoa! . 
 4. Theo dõi k  các ch ương trình này chúng ta th y s  thay  i c n b n v  ph ươ ng th c s n xu t 
ch ươ ng trình. N u nh ư tr ưc ây ch  có ch  th  (nhà s n xu t) ưa n khách th  (ng ưi ti p nh n thông 
tin qua ng ưi d n ch ươ ng trình) thì hi n nay, quá trình ó thông qua ba i t ưng (t m g i) v i hai nhóm 
công chúng. Ba i t ưng là: Th  nh t : ng i d n ch ơ ng trình (ho c các biên t p viên trong các ch ươ ng 
trình chính lu n, Th i s , ho c MC (th ưng g i) trong các ch ươ ng trình gi i trí. Th  hai: Ng i ch ơi, hay 
ng ưi tham gia t a àm, chính lu n ta th ưng g i là khách m i tr ưng quay. Th  3: công chúng (bao g m 
công chúng tham gia tr c ti p trong tr ưng quay và công chúng qua màn nh nh ). Chúng ta có th  phân 
tích k  m t s  nhánh này nh ư sau: 
 - Ng ưi d n ch ươ ng trình: Ch  y u là ng ưi ưc c ơ quan truy n thông c  ra ch u trách nhi m d n 
dt ch ươ ng trình và iu hành, ti t ch  thông tin úng h ưng, úng th i gian. Thu t ng  này ưc g i t t 
là MC (Master of Ceremonies), là có kh  n ng ghép các m nh r i r c l i nhau. Chính vì v y s  bao quát, 
làm ch  trong ho t  ng truy n thông c a MC là t  ch t c n có  t o nên s  b t ng  trong quá trình 
chuy n t i thông tin. MC là tâm im, là n ơi mà ánh m t c a công chúng d ng l i nhi u nh t, t  thái  
nhi u nh t. M i hành vi, c  ch , cách ng x , n m c, v  trí ng i, ...  u ưc công chúng ưu tiên, s m soi, 
nh n xét và comment. Nhi u ng ưi d n ch ươ ng trình có kinh nghi m, h  k  l i, nhi u khi ch  m t  ng tác 
ch  tay, cái nhìn không h p lí thì hôm sau  quán n ưc ã th y ng ưi ta bình lu n v i nhi u cách nhìn khác 
nhau. M t tình hu ng d ưi ây ph n nào c ng th y s  ch  quan c a ng ưi d n trong m t ch ươ ng trình th i 
s tr ưc 19h c a m t kênh truy n hình. Anh T, m t biên t p vi n thu c hàng “c ng c a” c a nhà ài, tham 
gia ch ươ ng trình. Trên khán phòng anh ng i v  trí gi a c a gh  salon dài i di n v i khán gi . Anh, m i 
th   u hoàn h o, ch  có iu chi u cao khiêm t n nên khi ng i xu ng salon có  m lún cho nên toàn b  
hình th  c a anh b  h  th p so v i kho ng cách. ã v y, anh l i v t chân ph i lên chân trái, camera chi u 
th ng nên khi lên hình, hai cái u g i k  lên nhau và toàn b  khuôn m t c a anh n m trên hai u g i 
gi ng nh ư m t b c tranh bi m h a b ng hình. Có l  c ng không có nhi u công chúng chú ý các chi ti t 
này, nh ưng nh ng ng ưi làm ngh , nh ng ai quan tâm v n  ng x  thì qu  th c là r t áng ti c cho anh 
bi s  ch  quan c a mình làm cho m t b  ph n công chúng khó ch u và d  nhiên anh “m t im”. 
 Trong m t tình hu ng khác, MC c a m t ch ươ ng trình cu c thi ca nh c, là m t thanh niên tr, nam 
tính, có nhi u fan hâm m . Hai ng ưi tham gia cu c thi bao g m m t nam, m t n . Ca s  n  nhi u tu i 
hơn ca s  nam, tuy nhiên hai ng ưi v n còn trong  tu i thanh xuân tràn y s c s ng. Có ph i vì th  nên 
trong s c nóng c a khán tr ưng, MC bu t ra m t câu dù trong hu ng c nh nào c ng r t nh y c m là: Phi 
công tr  lái máy bay bà già. May thay cô ca s  ã nhanh chóng tr  l i kèm theo n  c ưi r ng r : “Ch  là ch  
em thôi. Trong quá trình t p luy n, em y giúp em r t nhi u m i ưc nh ư hôm nay”. 
 - Ng ưi ch ơi hay khách m i trong các ch ươ ng trình th i s , chính lu n. Khách m i tr ưng quay ph n 
ln là các chuyên gia các v n  mà ch ươ ng trình d   nh. H  lý gi i các v n  theo cách nhìn khoa h c, 
s ánh giá khách quan  mang  n cho công chúng m t cách nhìn m i, m t nh n bi t m i. H  thuy t 
ph c công chúng ngoài vi c hi u bi t sâu s c và ngh  thu t di n gi i. Có m t s  ch ươ ng trình ng ưi ch ơi 
là Ban Giám kh o, Ban ánh giá thì òi h i c n ph i có ng x  m t cách công tâm h ơn. Trong m t 
ch ươ ng trình truy n hình tr c ti p cho cu c thi âm nh c cách ây không lâu, m t nhà báo ưc tham d  
vi t ư cách là thành viên t  ánh giá sau m i thí sinh ã trình bày xong. Khi MC h i nhà báo ánh giá nh ư 
th  nào v  s  trình di n c a thí sinh n , nhà báo ã nh n xét r ng: “Anh nói th t em, hôm nay em hát d  
quá”. Có ph i vì câu nh n xét quá ư là á t ng này mà làm thí sinh này vô cùng lúng túng và x u h . R t 
may, m t nh c s  có tên tu i c ng là thành viên trong t  ánh giá ã  l i cho thí sinh và anh nhà báo n  
bng m t câu ý nh , nh  nhàng nh ư sau: “Ý anh nhà báo mu n nói là êm nay em hát không ưc nh ư êm 
tr ưc”! 
 Mt câu chuy n v  m i i qua n a n m 2011 là câu chuy n L ưm và ch ươ ng trình “Ng ưi xây t  
m”, m t ch ươ ng trình có th ươ ng hi u, i vào lòng ng ưi b i tính nhân v n, ã t n không bi t bao gi y 
mc v i nhi u màu s c khác nhau. Hành trình c a câu chuy n h n nh ng ng ưi quan tâm còn nh  nh ư in 
vi nh ng nhìn nh n ánh giá khác nhau. Có nhóm ng ưi n ng l i v i các thành viên “Ng ưi xây t  m” 
và yêu c u h  ph i xin l i công chúng. Có nhóm ng ưi coi ó nh ư là m t tai n n ngh  nghi p, mà ngành 
ngh  nào ch ng có tai n n ngh  nghi p ch  khác là  m c  khác nhau mà thôi. Có nhóm ng ưi ch a 
th ng vào L ưm, là nhân v t chính c a s  ki n. Khách quan mà suy xét thì ây là s n ph m c a nhà ài 
(c  th  là c a nh ng ng ưi th c hi n c a ch ươ ng trình Ng ưi xây t  m), v y thì h  ph i ch u trách nhi m 
v ch t l ưng s n ph m, và t  ó ánh giá n ng l c c a ng ưi làm ra nó. c bi t s n ph m ó l i là m t 
thông ip truy n thông có tính nhân v n cao, thì v n  ch t l ưng (tính m i, ng ưi th c vi c th c) 
ưc coi tr ng hàng u. S  vi c s  r t ơn gi n n u nh ư ng ưi làm ra nó s m nh n th y trách nhi m c a 
mình  s m ng x  m t cách k p th i và th u áo. Câu chuy n này là m t bài h c áng l ưu tâm c a 
nh ng ng ưi làm truy n thông nói chung và báo chí truy n hình nói riêng. 
5. Nh ng tình hu ng nh ư v y x y ra không nhi u nh ưng nó b c l  rõ thi u tính chuyên nghi p. S  quá à 
trong phát ngôn, nh ng hành vi, c  ch   mu n t o s  khác bi t không thành công ã nh h ưng không ít 
n công chúng. Nh ư trên ã  c p, trong m t s  ch ươ ng trình, công chúng ng th i c ng là ng ưi tham 
gia trên tr ưng quay cho nên không có gì l t qua tai m t h  ưc.  kh c ph c nh ng thi u sót trên 
chúng tôi ư a ra m t s  ý ki n sau: 
- Ng ưi d n ch ươ ng trình, ng ưi ch ơi khi ã lên hình có ngh a là i di n v i công chúng, vì th  ph i 
 tâm ni m r ng m i  ng thái, m i phát ngôn là i di n cho công chúng ch  không ph i c a cá nhân 
 mình. 
- Không nên l m d ng vi c lên hình  ánh bóng tên tu i b ng nh ng phát ngôn thi u v n hóa có ch  
 nh t o s  chú ý c a công chúng, d n  n s  hi u bi t l ch l c c a m t b  ph n công chúng. 
- Ph i t  ki m soát mình, t  trang ph c  n trang im và c bi t là khi s c nóng c a khán tr ưng tác 
 ng. Nguy n Th ơ Sinh, cho r ng hi n t ưng t ư duy vô th c (nonconciousprocess) là m t quá trình t ư 
 duy di n ra r t  c bi t khi nh ng ánh giá và k t lu n th ưng  n m t cách r t nhanh, ôi khi thi u 
 hn nh ng d  ki n c n thi t. Và, vô th c xã h i ch  xu t hi n khi các tác nhân môi tr ưng ưc gi i 
 thi u v i m t cá nhân. iu này ng ưi d n ch ươ ng trình, tham gia ch ươ ng trình th ưng m c ph i d n 
 n s  quá à, s  suy di n không có c ơ s  d n  n s  hi u l m c a công chúng. 
- Khi làm nhi m v  ưa thông ip t i công chúng ph i nhanh chóng k p th i thì khi g p s  c  càng ph i 
nhanh chóng, k p th i. Có nh ư th  m i th  hi n s  tôn tr ng công chúng. Công chúng là n ơi cung c p 
thông tin ng th i c ng là n ơi tiêu th  s n ph m và chính h  là th m  nh thông tin, ánh giá thông tin. 
 Tài li u tham kh o 
1. Dươ ng Xuân S ơn, inh V n H ưng, Tr n Quang, 2010 . C ơ s  lý lu n báo chí truy n thông . NXB i 
 hc Qu c gia Hà N i. 
2. T Ng c T n, 2001. Truy n thông  i chúng . NXBChính tr  Qu c gia, Hà N i. 
3. Nguy n Th ơ Sinh, 2008. Tâm lý xã h i h c. NXB Lao ng, Hà N i.