Thử bàn về hàm lượng văn hóa và tính nhân văn của báo chí hiện nay

con ng  i.  m l  ng v n 
 a  nhân v n  a  c ph m  o  có th  n ch a s c  nh d i  o và n ng 
lng v n hóa ng sau nh ng chi ti t do  o cung c p. Thông qua nh ng chi ti t c  
th , sinh  ng và ang c a qu y y s  ánh lên nhân cách ngh  nghi p c a nhà báo. 
 Th  t, ngôn t  ng iu trong  c ph m  ng  công  quan  ng tr c ti p 
bi u hi n  nh nhân v n  a thông tin  o  ; ng th i  ng  o thang o ng 
cp v n  a   nh chuyên nghi p  a   o.  ng   ng iu   ch phê  n, 
nh ng  ng t  ch phê  n th  o cho “  t tai,  t m t”  công  ng có th  ch p 
nh n  i vi t th  hi n s  thi n  i tâm  ng  a ng  i vi t,  nh  ng t  ng 
chi t,  a  ho c gây s c. Ông cha ta  câu “l i  i không m t ti n mua, la l i  i 
cho v a  ng nhau’. “V a  ng nhau” ây không  i chi u  ng nhau, b hay  nh 
 t nhau,  nh ch t  cp  a t  ng  s ng c n t ơ ng  ch v i  n ch t  a s 
ki n giao ti p,  nh ch t,  c ch  bi  nh thông tin. Gn ây, trên m t s  n ph m 
 o  xu t hi n  y  ng  y nh ng t  ng, “hot’ nh  “kinh  ng”, “kinh kh ng”, 
“ ng khi p”, “ ng  nh’, . yu do ng  i vi t  o ra,  o r ng, ch  n ch t s 
ki n không t i m c nh  th ;  n ch t s  ki n ng  nh  th ,  ng  th  nên 
 ng nh ng t  “m m” h ơn, th t h ơn, gn  i h ơn. 
 Gi a vi c  n l a chi ti t   ch  ng t  ng   ng iu liên quan m t thi t v i 
nhau. Ngôn ng  o  ,  yu  ngôn ng  s ki n; ng  i vi t nên  cho s  ki n  chi 
ti t giao ti p tr c ti p v i công  ng;  cho s  ki n  chi ti t  i lên  n ch t s  ki n, 
vn  thông tin , nh  a  o;  o không c n  không nên  ng t  ng 
khoa tr ơ ng,  o r ng, bc lên  m cho thông tin s  ki n trong  i vi t  tênh,  t  o, 
th m  s ki n thông tin  sai l ch, bóp méo. Ho c m i ây, trong tr n chung k t 
Champions League gi a câu l c b  Barcelona và Manchester United, rng sáng ngày 
29/5/2011, spost  ng  o trên kênh VTV3 c a ài THVN ã gây ph n c m và b c xúc 
i v i khán gi  truy n hình. “Vi c qu ng cáo m t s n ph m vào gi  vàng trong tr n chung 
kt bóng á c kh n gi  c  n c quan tâm, nh ng không hi u sao VTV l i có cách làm 
gây b c xúc nh  v y. Không nh ng khán gi  môn túc c u b c t c mà on qu ng cáo nh  
nh ng ti ng n  chát chúa l p i l p l i liên t c khi n nh ng ng i ang ng  c ng phát 
ho ng.” 2 R t ng m ng  không nh  nh ng l n tr  c ch n ch  bi n h , ln  y VTV 
 p th i xin l i công  ng truy n  nh. Nh ng th  i, ln  o  ng  ‘l n u tiên 
ng ti c’, li u ni m tin  a công  ng i v i i truy n  nh qu c gia  suy  m, 
trong khi nhi u i truy n  nh  c ang tr  nh i  nh tranh n ng  ? 
 Th  nm, th i im  ng  i  i vi t – hi  a s  ki n  vn  thông tin ng  c 
ng li u l  ng,  ch ng m c  th  o ra hi u ng  hi t t nh t,  hp v i 
tâm  tâm  ng  hi. My n m tr  c, spost  ng  o Kotex trên VTV1  t  ng 
ngay tr  c ch ơ ng  nh th i s  19 gi , ng  o th i im công  ng truy n  nh ang 
n c ơm t i  gây  n  m trong tâm  ti p nh n. 
 Vn  cn  trong khi  o vi t v  s ki n  con ng  i  th  vi t   ch 
i t  ng  n nh, vi  i  quan im ti p c n  a  nh – ch, phê  n 
hay ng i ca, nh ng ng th i thông qua  c ph m  o  c ti p nh n, công  ng 
d lu n  hi  n  o  o  n  t anh ta v  i ph ơ ng di n.  o  th 
phê  n  ch m t v n  , mt con ng  i, nh ng công  ng  d lu n  hi c ng 
hoàn toàn có quy n – m t cách t  nhiên,  n  o  o  a  n  o  th m 
2 Ngu n:  
nh,  n  t nhân  ch  o  lp tr  ng  hi  a  a  n. Thi t  , nêu ra v n 
 y  ng ta  ng suy  , h ng t i  n ch  thông tin theo ki u “d u  m leo”, 
“c n  c  o  ”. Bi  , trong  nh xây d ng, nâng cao  nh chuyên nghi p  ch 
 ng  a  o  Vi t Nam, mt trong nh ng v n  quan  ng  xây d ng  ng c 
lp tr  ng  nh  – xã h i,  n  nh ngh  nghi p  nh nhân v n  a  o  ,  th 
gia t ng ni m tin  a công  ng  hi  o  o  .  o  a n  c ta  cơ quan 
ngôn lu n  a t  ch c ng,  n c  di n n  a nhân dân  s ph n  nh 
 t tri n b n v ng  a t n  c. 
 Công chúng xã 
 hi 
 S ki n, v n  , 
 Nhà báo nhân v t trong 
 tác ph m 
 Sơ  mô ph ng m i quan h  phán xét giá tr  c a công chúng 
 và d  lu n xã h i  i v i nhà báo 
  th  nh n th y r ng, nh  nng l c ngh  nghi p  a  o  s h tr  a 
thu t  công ngh  truy n thông s , thông tin s  ki n,  n nh  nh h nh th i s  a  o 
 nc ta hi n nay  rt nhanh  y. Nh ng trong th c t  hi n nay, có nh ng bi u hi n 
làm báo v i vàng  a tin v  t t c  nh ng gì nhà báo bi t, mt th y tai nghe mà ôi khi ch a 
cân nh c c n th n  n hi u qu   c ng  a tin, bài báo. Trong ngh  thu t làm báo không 
ph i ch  có nghe, nhìn mà còn quan tr ng h ơn ph i suy ngh  sâu l ng, cân nh c, xem xét v n 
 m t cách k  l ng v  a  c ng  a s  ki n thông tin  o cung c p cho 
công  ng. Nhà báo c n có óc phân tích t t, cn ph i bi t phân tích  n ch t s  kiên  vn 
 ng nh  n ng l c  c ng  a  trong  c m i quan h ang t ra. Bi n u thông tin 
nhanh  thi u  n  c, cân nh c,  nh t  thi u phân  ch  nng em  i ni m tin 
cho công  ng  suy  m.  mi khi công  ng m t ni m tin  o thông tin  o  , 
 sc  nh  hi  a  o  suy gi m, th m chí không  n.  o nh m t ni m tin 
nơi công  ng  mt t t  . Trong cu c  nh tranh gi a  c  i  nh  o  hi n nay,  o 
in  mt d n l i th  v nh nhanh  y  a thông tin, “nh  ng” u th  y cho  o  ng 
in t  o  nh,  o  i. Nh ng th  nh c hu  a  o in  không bao gi  mt i 
 gn v i v n  a c, gn v i thu c  nh “v n bia’  xe duyên v i công  ng qua 
 ng m y th  , khi  bi t  n  c  phân  ch thông tin nhi u chi u, theo chi u sâu  
tu  m  c nhân v n sâu l ng trong m i con ng  i trong s  hp v i công  ng – 
nhóm i t  ng v  s  ki n và v n  thông tin. 
 Hi n nay  o in ang giai  n  ng  ng  tr m  ng;  nhân cu c  ng 
 ng  y, ng  i ta  i  o in  ch t. Nh ng  ng  i n m nay,  o in ang  m 
 c ph ơ ng th c t n  i  con  ng  t tri n  a  nh thông qua c  o  ti n trên 
 ng internet  s kt h p linh  t gi a  vi c c  ng th c truy n thông trên  ng 
thông tin  n c u. Trong khi ,  o in châu  (nh   Nh t  n  n  )  i v n nh  ch a 
 chuy n  ln x y ra. Nh ng th c t  ng cho th y m t s  n ph m  o in Vi t Nam suy 
 m l ng  t  nh trông th y. Nguyên nhân suy  m, mt ph n do  o  ng in t 
cùng v i truy n thông – m ng xã h i  t tri n trong môi tr  ng công ngh  s, nh ng có l  
ph n l n và ch  y u do  nh t  duy chính tr  và  ch  m  o in  a  ng ta.  th  do 
“s c y u”  i ra  trong cu c  y ua thông tin  c s  ki n “hot’ v i  c  i  nh  o 
in t , trong khi v n  n  c thông tin, phân  ch s  ki n  vn  theo chi u sâu  o 
ra s  kh c bi t  i t  c  ; ho c m t s  a  n “l c b t  ng tâm’ b i i 
ch m i m i phong  ch  m ngh ;... Mt  c,  do n m ‘  i ngh ’  ng  v t qua. 
 nh  v n  công  ng quan tâm nh  ch ng tiêu c c – tham  ng  i “  i”, ôi khi 
‘bu c”  i s n  m nh ng lo i s  ki n khác, ho c th m  gi t gân câu  ch, ho c ‘ o 
bi” nh ng s  ki n ng  cn  p công  ng l  t qua, quên  ng nhanh  ng t t. Ti 
hôm tr  c c  o  ng in t ,  ng hôm sau mua t  o gi y  i th y nguyên xi nh  
nh ng c  c hôm qua, không  s c bi t áng k , không th y chi u sâu  a s 
phân  ch  c  n m i  c v  nh ng  di n ra. 
 Nh  v y, trong nhi u nguyên nhân nh m t công  ng và quan  ng nh t  m suy 
 m niêm tin  o thông tin  o  – truy n thông, trong ó m t trong nh ng iu quan 
tr ng là do hàm l ng v n hóa và tính nhân v n c a s n ph m báo chí chi ph i. Do , 
“ph m ch t quan tr ng nh t c a nhà báo n m  kh  n ng phân tích v n  , kh  n ng hoài 
nghi, bi t hoài nghi  bi t  ch  t ra  i  i nghi. Chúng tôi luôn giáo d c sinh viên 
ph i bi t hoài nghi và sau ó bi t cách thoát kh i hoài nghi. Chính s  hoài nghi giúp ng i ta 
nh n ra con ng úng  n c a nh n th c. Nhà báo ã t t h u so v i ki n th c chung c a 
nhân lo i trên nhi u l nh v c và ó là iu r t áng lo ng i” 3. 
 Mt  o  t v  mc  tin c y  a công  ng  d lu n  hi khu v c  Ni 
 ng b ng sông H ng 4 i v i thông tin  o  ( th i v i m t s  t o l n) cho 
th y k t  quan h ơn (gn 70%) so v i m c  tin c y b i thông tin do  n b  cơ s 
cung c p (6,7%). Tuy nhiên, vi tình hình báo chí hi n nay c ng không nên ch  quan, và 
 nh  o v  suy  m ni m tin  a công  ng i v i thông tin  o  không  i  không 
 cơ s  th c t . 
 T nh ng v n  trên ây, ang t ra cho  t ng lãnh o qu n lí, trong ó 
có o  o  o  (ko  o c ơ  n ban u o  o  i) nh ng v n  va c ơ  n, 
va b c thi t c n quan tâm. Mu n gia t ng  m l  ng v n  a  nh nhân v n  a thông 
tin  o  , cn  ng  o l p nh ng y u t  nn  ng  th  nh  nh nhân  ch v n 
 a cho sinh viên  o  ngay trên gh  tr  ng. ây  vn  không d  ng, bi ph n 
ông sinh viên hi n nay nhanh  y  d nm b t  thu t  công ngh  truy n thông s 
nh ng  i  i c  ch;  i c  ch  th  nhân  ch v n  a v ng vàng – nh t 
là khó hình thành h  ki n th c n n c ng nh  h  th ng lu n im t tri n b n lâu trong 
ngh , nh t i v i ngh  o in ng c p  ch  m. Mt  c, mu n  p sinh viên bi t 
 i nghi  bi t  ch  t  i  i nghi  nng l c phân  ch s  ki n, vn  th i s 
trên  c  nh di n  p  ,  nh  , vn  a,  hi o c,  ng v i vi c  n thân 
sinh viên bi t  ch  th c t  “xây” ki n th c n n  ng  a  nh, ng  i th y c n 
 ng h ơn n a trang  ph ơ ng  p ti p c n  phân  ch s  ki n  vn  th i s  cho 
ng  i  c. Vi t c  t tri n  ng internet  công ngh  s nh  hi n nay, ng  i th y 
3 Giáo sư Yaxen N. Zaxurơxki, trong i ni chuyn vi cán  v sinh viên áo ch c vin áo ch v Tuyên truyn 
tháng 1/2009., 
4 D n theo  o  t  a  a n m 2007 
 th p ng nhu c u thông tin cho sinh viên, thay  o  ph ơ ng  p truy c p,  m  i, 
 ch th c ti p c n, ph ơ ng  p  nng iu tra, phân  ch v n  mt  ch thuy t  c. 
 n ngh ,  t cho  ng,  yu  n  ch t  duy,  n  nng  ch th c ti p c n, khai 
thác và phân tích thông tin,  n  ch phân  ch l p lu n thuy t  c  o s  c bi t 
 c trong  n ph m  o  ; thông qua , lôi  o  thuy t  c công  ng  hi  o 
tm nh h  ng  a  nh. Bi ngh  o, th c ch t  ngh  thuy t  c công  ng  d 
lu n  hi;  thuy t  c, thuy t  c b ng s  ki n  phân  ch s  ki n m i  th  thu 
 t s  quan tâm  gây d ng ni m tin cho công  ng  hi.  o  hi n i  y  ng i 
 i gia t ng  m l  ng v n  a và tính nhân v n trong n i dung  ph ơ ng th c thông tin 
giao ti p; ng th i, i  i c bi t  ng  o m và tuân th   nh nhân v n  thu 
 c  ng ng  i. 
 Mt khác, công tác lãnh o, qu n lí báo chí t  vi mô (c p tòa so n, c ơ quan báo chí 
truy n thông)  n v  mô (qu n lí nhà n c v  báo chí truy n thông). Có th  nói tr c n m 
2011, trong các cu c giao ban báo chí hàng tu n, không m y khi nh c nh , c nh báo các sai 
ph m v  v n hóa, v  tính nhân v n; trong khi ó ch  y u nh n m nh, ki m soát nh ng sai sót 
v chính tr , t  t ng. C n chú ý r ng l i ích v n hóa, giá tr  nhân v n c a báo chí truy n 
thông có ý ngh a lâu b n v i ti n trình phát tri n c a dân t c, c a c ng  ng. 
 Bo  m tính nhân v n và gia t ng hàm l ng v n hóa trong s n ph m báo chí – 
truy n thông, yêu c u nhà báo c n tích l y iu ki n c n và  v  ki n th c, quan im, 
thái  hành ngh , b n l nh và k  n ng ngh  nghi p. M t khác, th  hi n tính nhân v n 
không ph i là v n  tr u t ng hay cao siêu gì, mà là t  cái tâm c a nhà báo và t  nh ng 
thái  và k  n ng, thao tác hàng ngày trong cu c s ng và trong tác nghi p, nh  thái  và 
hành vi i v i nh ng con ng i bình d  xung quanh, nh ng con ng i b t h nh có hoàn 
cnh éo le, hay th m chí,  i v i nh ng con ng i ang vào vòng lao lý mà nhà báo v a 
phê phán v a có th , chia s , không a dua “d u  bìm leo”, không “té n c theo m a”, 
càng không “ c n c béo cò”, hay “ âm b  thóc ch c b  g o.” Trong quá trình ó, t ng 
biên t p (hay giám  c) c ơ quan báo chí có vai trò c bi t quan tr ng. Có th  nói r ng, s n 
ph m báo chí – truy n thông th  hi n rõ nét nh t chân dung di n m o, tính chuyên nghi p 
và v n hóa - nhân cách ng i  ng  u c ơ quan báo chí c ng nh  ng i  ng  u c ơ quan 
ch  qu n c ơ quan báo chí../.