Tài liệu Hướng dẫn kỹ thuật làm giàu rừng khộp bằng cây tếch (Tectona grandis L.f.)

nhiều nhân tố, trong đó có những 
nhân tố thuận lợi cho cây tếch và có nhân tố là hạn chế việc trồng tếch. Vì vậy cần 
thẩm định lập địa theo các nhân tố chủ đạo để xác định nơi phù hợp cho cây tếch 
trong làm giàu rừng khộp suy thoái. 
 Mức thích nghi tếch được xác định theo 2 bước: 
 i) Bước 1: Xác định nhanh trên hiện trường dựa vào 3 nhân tố là loài cây ưu thế 
 rừng khộp, ngập nước hay không và tỷ lệ đá lẫn trong đất. 
 Sử dụng Bảng 2.1. để xác định mức thích nghi (từ 1 đến 4), trong đó: 1: Rất thích 
nghi, 2: Thích nghi tốt, 3: Thích nghi trung bình, 4: Thích nghi kém/không thích nghi. 
Tếch trồng thích hợp ở nơi rất thích nghi và thích nghi tốt. 
 Bảng 2.1 Mức thích nghi của tếch trong rừng khộp theo 3 nhân tố xác định nhanh trên hiện 
 trường 
 Tỷ lệ đá lẫn 
 Loài ưu thế rừng khộp Ngập 
 nước 
 30- 50% >70% 50 – 70% 
 Dầu trà beng Không 4 4 3 
 Dầu trà beng Có 4 4 4 
 Cà chít Không 4 3 2 
 Cà chít Có 4 4 4 
 Dầu đồng, Chiêu liêu đen, Căm xe Không 3 2 1 
 Dầu đồng, Chiêu liêu đen, Căm xe Có 4 4 3 
 Cẩm liên Không 3 2 1 
 Cẩm liên Có 4 4 3 
 5 
 Cách xác định 3 nhân tố trên hiện trường: 
 - Loài ưu thế: Là loài cây rừng khộp có mật độ cây cao nhất trong lâm phần. 
 Mục trắc loài cây xuất hiện nhiều nhất, hoặc chính xác hơn thì lập một ô mẫu 
 hình tròn bán kính 12,62 m ứng với diện tích 500m2, đếm số cây theo loài với 
 đường kính ngang ngực (DBH) ≥ 10cm, từ đó xác định loài ưu thế là loài có 
 mật độ lớn nhất. 
 - Ngập nước (Có hay không): Được hiểu là một diện tích rừng có khả năng 
 ngập nước nhẹ trong mùa mưa, nước có trên bề mặt hoặc có trong tầng đất 
 mặt. Không phải là vùng úng trũng, ngập nước quanh năm. Quan sát trên hiện 
 trường vào mùa mưa, đồng thời đào đất sâu đến 30cm để xem có nước hay 
 không. Ngoài ra các vùng ngập nước rừng khộp còn được chỉ thị bởi hai loài 
 cây là Sổ đất hoặc Mộc hoa (Hình 2.1), khi một trong 2 loài này xuất hiện cho 
 thấy đây là vùng ngập nước, ẩm ướt suốt mùa mưa trong rừng khộp. 
 Sổ đất (Dillenia hookeri Pierre) Mộc hoa (Holarrhena curtisii King et. 
 Gamble) 
Hình 2.1 Ảnh hai loài Sổ đất và Mộc hoa chỉ thị cho đất rừng khộp bi ngập nước, úng vào 
 mùa mưa 
 - Tỷ lệ đá lẫn trong đất: Xác định qua khoan đất hoặc đào tầng đất, độ sâu 0 - 
 30 cm; sau đó lấy mẫu đất và ước tính tỷ lệ % sỏi sạn, đá lẫn có trong đất 
 (Hình 2.2). Chính xác hơn thì cần lấy 0,5 kg đất về phòng thí nghiệm để xác 
 định % đá lẫn. 
 6 
 Hình 2.2 Dùng khoan lấy mẫu đất để xác định tỷ lệ % sỏi sạn, đá lẫn có trong đất 
 ii) Bước 2: Xác định chính xác lập địa thích nghi cho cây tếch trong rừng khộp 
 theo 9 nhân tố chủ đạo tổng hợp ở Bảng 2.2. 
 Trong đó các nhân tố 1-6 có thể xác định nhanh trên hiện trường, từ đó xác định 
được khu vực thích hợp cho trồng tếch trong rừng khộp suy thoái. 
 Các nhân tố 7, 8 và 9 cần lấy mẫu đất (0,5 kg đất ở tầng 0 – 30 cm) và phân tích 
3 chỉ tiêu hóa học đất trong phòng thí nghiệm. Đồng thời có thể phân tích lý tính đất để 
thẩm định lại các chỉ tiêu % cát và % đá lẫn trong đất. Các chỉ tiêu lý hóa tính đất này 
giúp khẳng định thêm sự phù hợp hay không của đơn vị đất đối với cây tếch. 
 Bảng 2.2 Lập địa thích hợp để trồng tếch làm giàu rừng khộp suy thoái theo 9 nhân tố chủ 
 đạo 
 Stt Chỉ tiêu Giá trị Yêu cầu 
 Đất nâu tầng mỏng 
 1 Đơn vị đất Đất xám sỏi sạn Bắt buộc 
 nông 
 2 % cát trong đất < 30 Bắt buộc 
 3 % đá lẫn trong đất 45 – 75 Bắt buộc 
 Ngập nước nhẹ hay úng vào mùa 
 mưa Không Bắt buộc 
 4 Xuất hiện loài Sổ đất (Dillenia 
 hookeri Pierre), hay Mộc hoa 
 (Holarrhena curtisii King và Gam- Không Bắt buộc 
 ble) chỉ thị ngập nước 
 7 
 Stt Chỉ tiêu Giá trị Yêu cầu 
 Chỉ thị tốt nhưng 
 5 Xuất hiện cỏ lào Có không bắt buộc hoàn 
 toàn 
 Bắt buộc 
 Dầu đồng, chiêu liêu 
 6 Loài cây ưu thế rừng khộp đen, hoặc căm xe Dầu trà beng ưu thế 
 hoặc cẩm liên chỉ thị cho không 
 thích hợp 
 7 N (mg/100g đất) ≥ 20 Bắt buộc 
 8 P2O5 (mg/100g đất) ≥ 10 Bắt buộc 
 9 Ca (ldl/100g đất) 3-9 Bắt buộc 
 Cách xác định 9 nhân tố chủ đạo ảnh hưởng đến thích nghi của tếch trong rừng 
khộp: 
 - Đơn vị đất: Đào phẫu diện đất 0 – 30 cm, xác định nhanh trên thực địa. Chính 
 xác thì xác định qua bản đồ phân loại đơn vị đất. 
 - % cát, % đá lẫn: Khoan hoặc đào phẫu diện đất 0-30 cm, mục trắc tỷ lệ % cát 
 và % đá lẫn trong đất. 
 - Ngập nước (Có hay không): Cách xác định như đã trình bày phần trên. 
 - Xuất hiện loài cỏ lào (Hình 2.3): Mục trắc sự có mặt hay không của loài này 
 - 
 Cỏ Lào (Eupatorium odoratum Linn.) 
 Hình 2.3 Ảnh loài cỏ Lào chỉ thị cho sự thích hợp của tếch với lập địa rừng khộp 
 - Loài cây ưu thế của rừng khộp: Xác định như đã hướng dẫn phần trên 
 8 
 - Hàm lượng N, P2O5 và Ca trong đất: Lấy mẫu đất 0,5 kg ở tầng 0 – 30 cm. 
 Đem về phòng thí nghiệm phân tích đất để xác định; ngoài ra thẩm định lại 
 tính chất lý học đất là % cát, đá lẫn có trong đất 
 Tếch chỉ thích hợp với lập địa rừng khộp suy thoái ở đó đáp ứng yêu cầu của 
9 nhân tố nói trên. Không phải tất cả lập địa, trạng thái rừng khộp nào cũng thích 
hợp với tếch. 
2.2 PHƯƠNG THỨC LÀM GIÀU RỪNG, THIẾT KẾ TRỒNG VÀ MẬT ĐỘ 
 LÀM GIÀU RỪNG 
 Làm giàu rừng trong các lỗ trống, đám trống tán trong rừng, trồng các cây tếch 
cách nhau 3 m và tếch cách cây rừng có DBH ≥ 10cm ít nhất là 3m theo sơ đồ ở Hình 
2.4. 
 Hình 2.4 Sơ đồ thiết kế trồng tếch làm giàu rừng khộp suy thoái 
 Mật độ trồng tếch phụ thuộc vào tỷ lệ đá nổi, mật độ cây rừng khộp và mức thích 
nghi được xác định ở bảng 2.3. Trong đó: 
 9 
 - Tỷ lệ đá nổi xác định bằng cách đo tổng chiều dài đá nổi trên 2 đường chéo ô 
 10*10m đại diện và tính được tỷ lệ khi chia cho tổng chiều dài đá nổi với 
 chiều dài2 đường chéo. 
 - Mật độ cây rừng cần được xác định bằng phương pháp ô mẫu 5,5 cây: Tại 
 điểm đại diện cho mật độ rừng, chọn cây thứ 6 xa nhất tính từ điểm chọn, đo 
 bán kính từ điểm đến giữa thân cây thứ 6 gọi là r6, từ đó tính mật độ rừng 
 khộp (N, cây/ha) theo công thức: 
 4 2
 N = 5,5 ∗ 10 / πr6 
 Bảng 2.3 Mật độ trồng tếch (N tếch /ha) theo mức thích nghi, cấp mật độ rừng khộp và cấp tỷ 
 lệ đá nổi 
 Cấp đá nổi 
 Mã mức thích nghi N khộp (cây/ha) < 10% 10 - 30% 30 - 50% 50 - 70% 
 1 100 1.128 821 682 598 
 1 300 682 497 413 362 
 1 500 540 393 327 286 
 2 100 821 598 497 435 
 2 300 497 362 300 263 
 2 500 393 286 238 208 
 3 100 682 497 413 362 
 3 300 413 300 250 219 
 3 500 327 238 197 173 
2.3 GIỐNG VÀ KỸ THUẬT GIEO ƯƠM TẾCH 
 i) Chọn hạt giống tếch: 
 Hạt giống tếch (Hình 2.5) (quả tếch gồm có nhiều hạt, thường có 4 hạt/quả) được 
thu hái theo mùa vào khoảng tháng 12 năm trước đến tháng 2 năm sau, tại các nơi cây 
tếch trưởng thành 20 tuổi trở lên, chỉ chọn giống tại các cây trội đã được đánh dấu xác 
định thuộc khu rừng Tếch giống Ea Kmat – Buôn Ma Thuột hoặc Lâm trường La Ngà 
– Trảng Bom - Đồng Nai. 
 Quả Tếch được lựa chọn làm giống là quả có màu sáng, hình dạng tròn đều, 
không bị sâu có số lượng quả dao động từ 1.200 -1.400 quả khô/kg, chọn lọc bằng cách 
sàng hoặc rây để loại bỏ quả nhỏ, lép(Lưu ý chỉ chọn quả tếch mới thu hái trong năm 
để gieo ươm, không để qua năm tỷ lệ nảy mầm sẽ giảm) 
 10 
 Hình 2.5 Quả tếch tại La Ngà – Đồng Nai 
 ii) Xử lý hạt: 
 Hạt giống sau khi được thu hái sẽ tiến hành ngâm trong nước. Thời gian ngâm 
hạt: 16 ngày, sau đó đem gieo. 
 Lần đầu ngâm với vôi bột trong 7 ngày sau đó xả bỏ thay nước mới và cứ 3 ngày 
tiếp theo rửa chua thay nước 1 lần. Trong qua trình ngâm phải đảo hạt 2 lần/ngày để các 
hạt đều được ngâm nước đủ. 
 Dụng cụ ngâm hạt: Thùng phi, bạt chống thấm tạo bờ để chứa nước. 
 iii) Làm đất và gieo hạt ra vườn ươm: 
 Làm đất: Đất được phải được cày bừa kỹ tạo độ sâu đạt tối thiểu 30cm, chọn loại 
đất thịt không lẫn sỏi đá để gieo, có hệ thống tưới, tiêu thoát nước tốt. Sau khi làm đất 
xong lên các luống từ rộng 1,2m – 1,5m, tạo phẳng bề mặt luống trước khi gieo hạt. 
Dùng cuốc, cày để rạch hàng độ sâu 5cm, hàng cách hàng cách hàng 20cm, hàng rạch
theo chiều ngang luống. 
 Gieo hạt: Hạt giống (đã được ngâm như hướng dẫn trên) gieo thẳng trên rãnh đã 
được rạch hàng, sau đó dùng cào nhiều răng phủ một lớp đất dày 5cm trên hạt tếch ( có 
thể phủ vỏ trấu, rơm lúa). 
 Lưu ý: Có thể gieo theo phương pháp không rạch hàng, sau đó phủ rơm lúa hoặc 
vỏ trấu, phương pháp này không tốn công gieo nhưng cây mọc sẽ không đều và phải tốn 
công tỉa dặm. 
 11 
 iv) Chăm sóc tưới nước: 
 Chăm sóc: Làm cỏ thường xuyên cho vườn ươm, không được dùng thuốc trừ cỏ 
vì cây rất mẫn cảm với thuốc trừ cỏ. 
 Tưới nước đủ ẩm khi mùa khô và bảo đảm thoát nước trong mùa mưa. 
 Bón phân: Bón NPK 16:16:8 hai lần lúc cây 3 tháng và khi cây 9 tháng, mỗi lần: 
5kg/1000m2, đặc biệt bón lót 20kg vôi /1.000m2 trước khi gieo và bón thêm 2 lần lúc 
chăm sóc, mỗi lần 10kg/1000m2. ( lưu ý bón vôi riêng, cách lần bón NPK gần nhất 5 
ngày). 
 Hình 2.6 Vườn ươm tếch 
 Tạo độ đồng đều cho cây thân cụt: Bón phân có điều chỉnh vào các khu vực cây 
thấp bé, đối với cây lớn, phát triển vượt lên phải tỉa bớt lá để bảo đảm ánh sáng cho các 
cây xung quanh. 
 v) Tỷ lệ nảy mầm của hạt giống tếch: 
 Tuỳ theo chất lượng quả hạt tếch thu hái, qua theo dõi các đợt gieo tỷ lệ nảy mầm 
đạt trung bình 50 %. 
 vi) Tạo cây thân cụt (Stump): 
 Cây giống thân cụt (stump) (Hình 2.7) ít nhất đã được 1 năm tuổi trong vườn 
ươm. Có đường kính cổ rễ 1 – 2 cm, cây khoẻ không bị sâu bệnh. Rễ cây thẳng (không 
bị dị tật hoặc quá cong). Cây stump có phần trên được chặt vát một góc nghiêng 30-450 
theo phương thẳng đứng, cách cổ rễ 2-3cm và không được dập cây. Phần dưới lấy hết 
 12 
chiều dài của rễ cọc (biến động từ 15 – 20cm.); các rễ bên được xén bớt cho gọn. Quá 
trình vận chuyển không làm dập thân và rễ cây, không để lộ cây ngoài nắng, nên bỏ 
trong bao có lá cây để tạo độ ẩm mát. 
 Hình 2.7 Tạo Stump tếch 
2.4 KỸ THUẬT TRỒNG TẾCH TRONG RỪNG KHỘP 
 • Phát dọn thực bì: Vào tháng 4 - 5, trước khi cuốc hố, thực bì được phát dọn chung 
 quanh hố 1m, chất thành nhiều đống nhỏ cách xa nhau. 
 • Đào hố, lấp đất: Vào tháng 5 - 6, số hố đào theo như phần mật độ đã nói ở trên, 
 trước khi đào hố cần xác định vị trí hố đào trên toàn bộ diện tích bằng cách đo 
 khoảng cách và cắm bằng cọc tre nhỏ. Hố đào có kích thước 40x40x40cm. Khi 
 đào hố, lớp đất mặt (15-20 cm) cần để qua một bên, lớp đất bên dưới để sang một 
 bên. Sau đó lấp hố bằng cách lấy phần đất mặt trộn với 0,3 kg vôi để lấp xuống 
 hố, cào phần đất mặt xung quanh hố lấp tiếp cho đầy và trộn đều; đất lấp đầy mặt 
 hố. 
 • Trồng cây tếch: Cây giống sau khi làm Stump phải trồng ngay, nếu trồng không 
 kịp thì xếp nơi râm mát, tủ rơm rạ và tưới ẩm có thể giữ được vài ngày. Khi trồng 
 dùng cuốc đào một lổ nhỏ sâu ở giữa hố đã lấp đất, đặt cây stump vào giữa và 
 nén chặt. Độ cao của thân stump trên mặt đất khoảng 2 cm. Khi trồng xong cần 
 cắm các cọc nhỏ hình chóp nón chung quanh để bảo vệ trâu bò, gia súc phá hoại. 
 • Thời vụ trồng tếch: Trồng vào đầu mùa mưa, sau khi mưa đều, vào giữa tháng 6 
 đến hết tháng 7 ở Tây Nguyên. 
 13 
2.5 CHĂM SÓC, PHÒNG CHÁY RỪNG 
 Bao gồm: 
 - Làm cỏ, xới gốc, tỉa cành, phòng cháy: 
 o Mùa mưa: Chăm sóc hai lần vào tháng 6 và tháng 9. Phát dọn thực bì 
 chung quanh cây tếch 1m và xới gốc, vun thành các đống nhỏ rải rác 
 trong rừng. Tỉa các cành bên của tếch, chỉ giữ thân chính. 
 o Mùa khô: Chăm sóc và phòng cháy rừng 2 lần vào tháng 12 và tháng 
 3. Phát dọn thực bì toàn bộ diện tích, vun thành đống nhỏ rải rác trong 
 rừng (có thể đốt nếu có nguy cơ cháy). Phòng cháy chỉ cần tiến hành 
 trong 3 năm đầu, vì tếch là cây chịu lửa như cây rừng khộp. 
 - Bón phân: Kết hợp với chăm sóc đầu mùa mưa, bón phân NPK tỷ lệ 16:16:8 
 100 - 300g và 200 - 300g vôi cho mỗi cây tếch tăng dần từ tuổi 1-4. Chia làm 
 2 lần bón, trong 2 lần chăm sóc vào mùa mưa. Cần chọn phân NPK có hàm 
 lượng P cao. 
 Hình 2.8 Làm cỏ, xới gốc, tỉa cành, bón phân và phòng cháy 
 14 
2.6 DỰ BÁO SINH TRƯỞNG, CHU KỲ KINH DOANH VÀ HIỆU QUẢ KINH 
 TẾ CỦA CÂY TẾCH TRONG RỪNG KHỘP 
 Với phương thức làm giàu rừng khộp suy thoái bằng cây tếch theo lỗ trống, tếch 
cần định hướng theo mục tiêu cung cấp gỗ nhỏ. 
 Các chỉ tiêu về sản phẩm, sản lượng và chu kỳ được dự báo như sau: 
 - Kích thước sản phẩm cần đạt được để buôn bán trên thị trường và làm hàng 
 mộc cao cấp: Gỗ có đường kính ngang ngực (DBH, cm) trên 25 cm, ứng với 
 đường kính giữa trên 20 cm. Thân gỗ khá thẳng, không bị mắc của cành nhánh 
 (vì vậy tỉa cành của cây tếch khi chăm sóc là quan trọng để có hình thân thẳng, 
 dài), trong cùng một đường kính giữa, chiều dài càng lớn thì càng có giá trị. 
 - Chu kỳ kinh doanh theo mức thích nghi và để đáp ứng tiêu chuẩn gỗ nhỏ nói 
 trên là 15 – 20 năm. 
 - Sản lượng gỗ tếch dự báo (m3/ha) là 95 m3/ha trong chu kỳ 15 – 20 năm. 
 - Theo giá cả tếch hiện tại, và chi phí đầu tư, dự báo giá trị thu nhập ròng sau 
 trừ chi phí quy về hiện tại (NPV trung bình) là 35 triệu đồng/ha/năm. 
 - 
 Hình 2.9 Cây tếch trong làm giàu rừng khộp ở mức thích nghi tốt tại tuổi 6 
 15 
 Hình 2.10 Gỗ nhỏ và các sản phẩm làm từ gỗ nhỏ tếch 
3 NHỮNG VẤN ĐỀ QUAN TRỌNG CẦN LƯU Ý 
 Cây tếch thông qua nghiên cứu đã khẳng định khả năng để đưa vào làm giàu rừng 
khộp và dự báo mang lại hiệu quảkinh tế, môi trường cao ở lập địa thích hợp, mà không 
phải ở tất cả lập địa rừng khộp. Các giá trị dự báo sản phẩm tếch, hiệu quả kinh tế nói 
trên là trên cơ sở giống tếch phổ biến hiện nay, mật độ trồng tếch trung bình. Trong thực 
tế có thể nâng cao sản lượng và rút ngắn chu kỳ kinh doanh tếch nếu thực hiện bổ sung 
các công việc sau: 
 - Cải thiện và tạo giống tếch tốt: Chọn cây mẹ sinh trưởng tốt, nhân giống có 
 chất lượng để tạo ra sự đồng đều của sản phẩm gỗ. 
 - Chăm sóc, bón phân thường xuyên hàng năm cho tếch rất có ý nghĩa trong 
 nâng cao sản lượng. Bón phân tổng hợp NPK trong đó P cao là rất tốt, hoặc 
 bón bổ sung P. Cây tếch rất cần vôi để để cho năng suất cao, vì vậy vôi cần 
 được bón cho suốt chu kỳ kinh doanh. 
 - Phòng cháy: Tếch bản thân nó chịu được lửa như cây họ dầu rừng khộp, thực 
 tế tếch cháy cũng không chết. Tuy nhiên phòng cháy trong 3 năm đầu cũng 
 tạo cơ hội cho tếch phát triển, định hình bộ rễ sớm hơn. Các năm sau không 
 16 
 cần phòng cháy, vì rừng khộp cháy thường xuyên, đồng thời giảm chi phí đầu 
 tư cho phòng cháy rừng. 
- Tỉa cành nhánh tếch là kỹ thuật lâm sinh hàng đầu, tỉa cành nhánh cần được 
 bắt đầu từ năm thứ 2 và làm hàng năm. Nếu không tỉa cành thì tếch sẽ mọc 
 nhiều cành ngang, thân chính không thẳng và ngắn, sẽ giảm giá trị gỗ tếch. 
- Tỉa thưa cây tếch và cây rừng khộp: Nguyên tắc là không tác động đến cây 
 rừng khộp trong làm giàu rừng, tuy nhiên trong trường hợp cây họ dầu tái sinh 
 mạnh, mật độ quá cao, thì cần tỉa bớt cây rừng xung quanh cây tếch ít nhất là 
 2 m. 
 17