Sử dụng sơ đồ tư duy nhằm nâng cao chất lượng giảng dạy triết học Mác-Lênin cho sinh viên

mang tính logic, liên 
kết chặt chẽ về những gì được học. 
2.1.2. Vai trò của sơ đồ tư duy trong giảng 
dạy triết học 
Môn triết học Mác – Lênin có vai trò quan 
trọng trong việc hình thành thế giới quan 
khoa học và nhân sinh quan cách mạng cho 
sinh viên. Với phương thức đào tạo tín chỉ, 
học phần triết học Mác – Lênin được giảng 
dạy trong trường đại học, cao đẳng có thời 
lượng 3 tín chỉ (54 tiết). Đây cũng là học phần 
đầu tiên mà tất cả sinh viên khi mới bước 
chân vào giảng đường đại học được tiếp cận 
nên đa số sinh viên vẫn còn bỡ ngỡ và chưa 
thực sự thích ứng với phương pháp học tập tại 
trường đại học. Bên cạnh đó, triết học Mác – 
Lênin là một trong những môn học có tính 
chất đặc thù mà hầu hết sinh viên đều cho 
rằng rất trừu tượng, khô khan và khó hiểu. Do 
đó, yêu cầu đặt ra đối với việc dạy và học 
môn học này “phải sinh động, mềm dẻo, có 
thực tiễn và phù hợp với từng cấp; tạo được 
sự hứng thú và có trách nhiệm cho người dạy 
và người học; người học thích đọc hơn, có 
trách nhiệm phải học; người dạy có hứng thú 
hơn, có trách nhiệm cao hơn” [2]. Với những 
ưu điểm vượt trội của mình, sơ đồ tư duy rất 
phù hợp trong giảng dạy môn học: 
Thứ nhất, sơ đồ tư duy giúp người học tiếp 
cận tri thức triết học Mác – Lênin một cách 
khoa học, ngắn gọn, dễ hiểu. Đặc thù của tri 
thức khoa học triết học là ở chỗ, trong sự 
phản ánh hiện thực, tri thức triết học có tính 
Trịnh Thị Kim Thoa Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ ĐHTN 225(10): 16 - 23 
 Email: jst@tnu.edu.vn 18 
khái quát hoá, trừu tượng hoá cao và được 
biểu đạt bằng hệ thống các khái niệm, phạm 
trù, nguyên lý, quy luật [3]. Các nguyên lý, 
quy luật, các phạm trù này có mối quan hệ 
biện chứng với nhau rất phù hợp để sử dụng 
sơ đồ tư duy. 
Thứ hai, sơ đồ tư duy giúp sinh viên phát 
triển các thao tác tư duy cơ bản (phân tích, 
tổng hợp, so sánh, trừu tượng hóa, khái quát 
hóa, hệ thống hóa...). Đồng thời rèn luyện 
phương pháp sử dụng ngôn ngữ sơ đồ để diễn 
đạt nội dung tài liệu đọc, hình thành năng lực 
tự học cho sinh viên. Những năng lực này 
được hình thành và phát triển bằng những 
thao tác hệ thống kiến thức, lập sơ đồ, quan 
sát, phân tích sơ đồ được lặp đi lặp lại thường 
xuyên trong quá trình học tập. 
Thứ ba, sơ đồ tư duy có thể áp dụng khá linh 
hoạt trong nhiều điều kiện khác nhau. Giảng 
viên và sinh viên có thể sử dụng phấn, bút các 
loại trên bảng lớn, bảng nhỏ cá nhân, trên 
giấy A4, A3, A0 tùy thuộc vào từng hoạt 
động dạy học. Hoặc có thể sử dụng các phần 
mềm hỗ trợ rồi trình chiếu trên máy chiếu. Vì 
vậy, có thể khẳng định, sơ đồ tư duy phù hợp 
với cơ sở vật chất của bất kỳ trường đại học 
nào. Đây chính là ưu điểm rất lớn của phương 
tiện dạy học này. 
2.2. Cách thức sử dụng và các bước tiến 
hành thiết kế sơ đồ tư duy trong giảng dạy 
triết học Mác - Lênin 
2.2.1. Các bước tiến hành thiết kế sơ đồ tư 
duy trong giảng dạy triết học Mác – Lênin 
Hiện nay có 2 cách vẽ sơ đồ tư duy: cách vẽ 
truyền thống với việc sử dụng các loại bút 
màu, giấy vẽ bình thường và cách sử dụng các 
dạng phần mềm của Mind map. 
- Sơ đồ tư duy được vẽ theo cách truyền 
thống trên các dụng cụ giấy, bút chì, bút màu 
như trên mặc dù sẽ có thể tạo được không khí 
học tập sôi nổi trong quá trình làm việc nhóm 
của sinh viên nhưng sẽ gặp phải khó khăn nếu 
rơi vào tình trạng ý tưởng truyền tải nội dung 
cho sơ đồ tư duy có sự thay đổi trong quá 
trình thực hiện, đó có thể là thêm nội dung 
đồng nghĩa với thêm nhánh hay xóa nhánh, 
xóa nội dung. Chính vì vậy, sử dụng phương 
pháp vẽ truyền thống này cần phải ấn định kết 
cấu của sơ đồ tư duy tránh lỗi đáng tiếc buộc 
người vẽ tẩy xóa mất thẩm mỹ hoặc phải vẽ 
lại mất thời gian. 
- Vẽ sơ đồ tư duy bằng các phần mềm Mind 
Map hỗ trợ như Mind Manager của Mindjet, 
Concept Draw MINDMAP, Visual Mind, 
Axon Idea Processor.... Ưu điểm của việc sử 
dụng phần mềm là cho phép thêm, bớt các 
mối liên kết nhanh chóng, cho phép tập trung 
tối đa vào mạch liên tưởng; đồng thời cũng có 
thể dễ dàng chỉnh sửa, thay đổi sơ đồ mà 
không mất thời gian. Ứng dụng phần mềm 
Mind Map này với thanh công cụ phong phú 
về màu sắc, độ tương phản và nhiều khung 
hình khác nhau sẽ giúp sơ đồ đỡ đơn điệu, có 
điểm nhấn theo mong muốn của người dùng. 
Bên cạnh đó, khi sử dụng phần mềm này nó 
còn cho chúng ta chèn các loại hình ảnh minh 
họa theo nội dung bài học biến sơ đồ sinh 
động và có sức truyền tải hơn, điều mà khi sử 
dụng cách vẽ sơ đồ tư duy truyền thống ít có 
điều kiện được thể hiện. 
Dù vẽ theo cách nào thì trình tự vẽ sơ đồ tư 
duy cũng được tiến hành theo 4 bước như sau: 
Bước 1: Vẽ chủ đề ở trung tâm 
Bước đầu tiên trong việc tạo ra một sơ đồ tư 
duy là vẽ chủ đề ở trung tâm một mảnh giấy 
(đặt nằm ngang). 
Quy tắc vẽ: 
- Vẽ chủ đề ở trung tâm để từ đó phát triển ra 
các ý khác. 
- Có thể sử dụng tự do tất cả các màu sắc 
tùy thích. 
- Chủ đề cần được làm nổi bật cho dễ nhớ 
Bước 2: Từ chủ đề trung tâm, vẽ các nhánh 
chính nối với chủ đề. Trên mỗi nhánh chính 
viết một từ, cụm từ phản ánh một nội dung 
lớn của chủ đề. 
Trịnh Thị Kim Thoa Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ ĐHTN 225(10): 16 - 23 
 Email: jst@tnu.edu.vn 19 
Quy tắc vẽ: 
- Tiêu đề phụ nên được vẽ gắn liền với 
trung tâm. 
- Tiêu đề phụ nên được vẽ chéo góc (chứ 
không nằm ngang) để nhiều nhánh phụ khác 
có thể được vẽ tỏa ra một cách dễ dàng. 
Bước 3: Từ mỗi nhánh chính vẽ tiếp các 
nhánh phụ (nhánh phụ cấp 1) để làm rõ cho 
nhánh chính đó. Quy tắc vẽ: 
- Nên tận dụng các từ khóa và hình ảnh. 
- Bất cứ lúc nào có thể, hãy dùng biểu tượng, 
cách viết tắt để tiết kiệm không gian và thời 
gian. Hãy phát huy và sáng tạo thêm nhiều 
cách viết tắt cho riêng mình. 
- Tất cả các nhánh của một ý nên tỏa ra từ 
một điểm. 
- Tất cả các nhánh tỏa ra từ một điểm (cùng 
một ý) nên có cùng một màu. 
- Chỉ thay đổi màu sắc khi đi từ một ý chính 
ra đến các ý phụ cụ thể hơn. 
Bước 4: Hãy để trí tưởng tượng bay bổng. 
Chúng ta có thể thêm nhiều hình ảnh nhằm 
giúp các ý quan trọng thêm nổi bật cũng như 
giúp chúng ta ghi nhớ tốt hơn. 
2.2.2. Cách thức sử dụng sơ đồ tư duy trong 
giảng dạy triết học Mác – Lênin 
- Sử dụng sơ đồ tư duy trong tiết dạy lý thuyết: 
Trong một giờ lên lớp, giảng viên phải sử 
dụng kết hợp, linh hoạt nhiều phương pháp 
khác nhau, nhằm mang lại hiệu quả dạy - học 
tối ưu. Sơ đồ tư duy có thể được phối hợp với 
nhiều phương pháp dạy học khác như: Thảo 
luận nhóm, giải quyết tình huống hay phương 
pháp đàm thoại - gợi mở... 
Với đặc điểm thời gian của tiết học lý thuyết 
ngắn, giảng viên cần truyền tải những lượng 
kiến thức đảm bảo theo phân phối chương 
trình, vì thế việc sử dụng phương pháp sơ đồ 
tư duy có thể thực hiện ở nhiều khâu, nhiều kỹ 
thuật dạy học nhưng để đạt được hiệu quả của 
giờ học nên sử dụng phương pháp này trong 
các hoạt động thảo luận nhóm bằng câu hỏi 
tình huống hoặc trong chốt neo kiến thức của 
bài học. Việc lựa chọn câu hỏi thảo luận phù 
hợp kết hợp trình bày trên sơ đồ tư duy lúc này 
giúp sinh viên phát huy tính tích cực chủ động, 
đồng thời giúp người học có thể phát huy tư 
duy và suy luận để giải quyết vấn đề. 
Ví dụ khi giảng dạy phần nội dung Nhà nước 
và cách mạng ở chương 3 Chủ nghĩa duy vật 
lịch sử [4], khi giảng viên đặt vấn đề "Nhà 
nước là gì? Tại sao có sự xuất hiện của nhà 
nước? Đặc trưng của nhà nước là gì? Trong 
lịch sử đã hình thành những kiểu nhà nước 
nào? Nhà nước Cộng hòa xã hội Việt Nam 
thuộc kiểu nhà nước nào?”. Khi vấn đề được 
đưa ra, mỗi sinh viên trong các nhóm sẽ có 
những quan điểm khác nhau, được các nhóm 
thống nhất và sắp xếp vẽ trên sơ đồ. Khi nhìn 
vào sơ đồ tư duy đó giảng viên sẽ thấy được 
sinh viên của mình nắm kiến thức ở mức độ 
nào, lập luận cho vấn đề đó ra sao. Trên cơ sở 
đó giảng viên trình chiếu kết quả và lập luận 
làm rõ những "nhánh kiến thức" quan trọng 
trong tình huống trên. Vừa được trình bày 
quan điểm của mình, vừa chắp bút vẽ, vừa 
được phản biện, bổ sung sẽ giúp người học 
nhanh lĩnh hội kiến thức và rõ các vấn đề đáp 
ứng mục tiêu dạy học. Sơ đồ 1 là sơ đồ tư duy 
thể hiện phần nội dung về Nhà nước. 
Trịnh Thị Kim Thoa Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ ĐHTN 225(10): 16 - 23 
 Email: jst@tnu.edu.vn 20 
Sơ đồ 1. Sơ đồ tư duy về nội dung Nhà nước 
Sử dụng sơ đồ tư duy trong chốt neo kiến 
thức. Trong các tiết dạy lý thuyết, cuối mỗi 
tiết học giảng viên cần tổng kết chốt lại kiến 
thức. Đây là một việc làm quan trọng giúp 
sinh viên định hình lại nội dung đã nghiên 
cứu trong tiết học, đặc biệt hữu hiệu nếu như 
giảng viên biến phần chốt neo kiến thức trở 
nên sinh động, đơn giản dễ nhớ với những từ 
chìa khóa bao gọn nội dung yêu cầu của bài 
học, điều này giúp sinh viên ghi nhớ được đầy 
đủ, thậm chí ghi nhớ sâu sắc vấn đề đã được 
nghiên cứu. Với các môn học mang tính lý 
luận cao như triết học thì việc sử dụng 
phương pháp sơ đồ tư duy trong chốt neo kiến 
thức là việc cần thiết để giúp sinh viên có cái 
nhìn bao quát, liền mạch, lôgic tránh tình 
trạng học máy móc, không hiểu vấn đề dễ dẫn 
tới tâm trạng chán nản khi học bài. 
Ví dụ sau khi học xong nội dung chương 2 
phần Phép biện chứng duy vật [5] giảng viên 
có thể lập sơ đồ tư duy khái quát lại các nội 
dung cơ bản của phép biện chứng duy vật mà 
sinh viên đã được học. Sơ đồ 2 thể hiện nội 
dung của phép biện chứng duy vật. 
Trịnh Thị Kim Thoa Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ ĐHTN 225(10): 16 - 23 
 Email: jst@tnu.edu.vn 21 
Sơ đồ 2. Sơ đồ tư duy nội dung của phép biện chứng duy vật 
Sơ đồ 3. Sơ đồ tư duy phần biện chứng giữa tồn tại xã hội và ý thức xã hội 
(Nguồn: Bài thảo luận của sinh viên) 
Trịnh Thị Kim Thoa Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ ĐHTN 225(10): 16 - 23 
 Email: jst@tnu.edu.vn 22 
- Sử dụng sơ đồ tư duy trong giờ thảo luận 
Tiết thảo luận với đặc điểm là giờ học mà ở 
đó nhiệm vụ của người giảng viên thể hiện 
vai trò định hướng, trọng tài cho buổi thảo 
luận; còn sinh viên là trung tâm của buổi học 
nên sự chủ động, tích cực và năng động của 
người học được thể hiện cao hơn so với các 
tiết học lý thuyết. Bên cạnh việc giảng viên 
cần đưa ra những câu hỏi thảo luận mang tính 
có vấn đề, kích thích người học thì việc lựa 
chọn các phương pháp thảo luận nhóm phù 
hợp cũng là yếu tố quan trọng đến thành công 
của giờ học. 
Trong giờ học thảo luận giảng viên có thể yêu 
cầu các nhóm trình bày kết quả thảo luận 
thông qua sơ đồ tư duy. Kết quả ở mỗi sơ đồ 
tư duy không những phản ánh thái độ nghiêm 
túc, tích cực của cả nhóm trong việc giải 
quyết vấn đề mà ở đó là cách làm việc nhóm, 
sự đoàn kết, hợp tác giữa các thành viên trong 
nhóm ở trên sơ đồ. Trong quá trình trình bày 
nội dung, ý tưởng của nhóm mình thông qua 
sơ đồ tư duy, sinh viên không chỉ được khám 
phá kiến thức mới mà còn được sáng tạo và 
khẳng định bản thân, được thuyết trình, học 
hỏi cách tiếp cận, thể hiện vấn đề theo những 
góc cạnh khác nhau và được bảo vệ ý tưởng, 
chính kiến của mình. Sơ đồ 3 thể hiện mối 
quan hệ biện chứng giữa tồn tại xã hội và ý 
thức xã hội do sinh viên thiết kế. 
Sau khi các nhóm trình bày kết quả thảo luận, 
giảng viên yêu cầu các nhóm khác bổ sung, 
nhận xét về phần các nhóm đã trình bày, 
giảng viên tiến hành nhận xét, bổ sung và đưa 
ra sơ đồ tư duy khái quát vấn đề mà mình đã 
chuẩn bị, từ đó giúp người học hoàn thiện, bổ 
sung chỉnh sửa và trở thành tư liệu học tập 
trao đổi giữa các nhóm với nhau. Việc tập 
hợp hệ thống các sơ đồ tư duy này sẽ là tài 
liệu ôn tập hiệu quả cho người học. 
- Sử dụng sơ đồ tư duy để kiểm tra, đánh giá: 
Sơ đồ tư duy là một công cụ quan trọng, giúp 
giảng viên đánh giá kiến thức của sinh viên 
trước và sau bài giảng về một chủ đề cụ thể 
[6]. Giảng viên có thể sử dụng các loại sơ đồ 
tư duy để kiểm tra, đánh giá sinh viên như: 
+ Dùng “sơ đồ tư duy câm”: Đây là sơ đồ tư 
duy được đưa ra để kiểm tra với tất cả các 
“đỉnh” đều rỗng (trừ “đỉnh xuất phát”). Việc 
lựa chọn “sơ đồ tư duy câm” thúc đẩy sinh 
viên phải tích cực nghiên cứu tài liệu, phân 
tích vấn đề, tổng hợp kiến thức của sinh viên 
để tìm ra nội dung trong các “đỉnh” còn thiếu. 
+ “Sơ đồ tư duy khuyết”: Là sơ đồ tư duy 
đúng nhưng chưa đầy đủ nội dung kiến thức ở 
các “đỉnh”, yêu cầu sinh viên phải hoàn thiện. 
Sơ đồ 4 là mô hình “sơ đồ tư duy khuyết” về 
nội dung vấn đề cơ bản của triết học. 
+ Sơ đồ tư duy sai: Giảng viên đưa ra các sơ 
đồ tư duy với nội dung kiến thức ở các “đỉnh” 
sai, yêu cầu sinh viên phải tìm hiểu kiến thức 
trong giáo trình, kiểm tra lại và hoàn thiện 
cho đúng với nội dung kiến thức. Với loại sơ 
đồ tư duy này, không những yêu cầu sinh viên 
về kĩ năng phát hiện vấn đề, xử lí, hoàn thiện 
vấn đề mà còn phát huy khả năng tập trung, 
tích cực của sinh viên; 
+ Yêu cầu sinh viên tự lập sơ đồ tư duy: Dưới 
sự dẫn dắt của giảng viên bằng hệ thống các 
câu hỏi và gợi ý các mục trong nội dung bài 
học, sinh viên tự thiết kế sơ đồ tư duy để hoàn 
thiện nội dung kiến thức thông qua các “đỉnh” 
trong sơ đồ tư duy. 
Trịnh Thị Kim Thoa Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ ĐHTN 225(10): 16 - 23 
 Email: jst@tnu.edu.vn 23 
Sơ đồ 4. “Sơ đồ tư duy khuyết” nội dung vấn đề cơ bản của triết học 
3. Kết luận 
Thông qua việc cung cấp cho người dạy và 
người học một bức tranh tổng thể, khái quát 
về nội dung kiến thức, sơ đồ tư duy cũng phát 
huy vai trò tích cực trong việc củng cố, hệ 
thống hóa kiến thức và ôn tập môn triết học 
Mác - Lênin. Tuy nhiên, để đạt được hiệu quả 
và đáp ứng tốt yêu cầu đổi mới phương pháp 
dạy học tích cực thì giảng viên cần lựa chọn 
nội dung phù hợp để áp dụng phương pháp 
trên đồng thời vận dụng linh hoạt, nhịp nhàng 
với các phương pháp dạy học khác để nâng 
cao hiệu quả dạy học. 
Lời cảm ơn 
Bài báo là sản phẩm của đề tài nghiên cứu 
khoa học có mã số T2020 - 07 - 19 do trường 
Đại học Công nghệ Thông tin và Truyền 
thông, Đại học Thái Nguyên tài trợ. 
TÀI LIỆU THAM KHẢO/ REFERENCES 
[1]. T. Buzan, and B. Buzan, The mind map 
(Translation of Le Huy Lam). Integrated 
Publishing House, Ha Noi, 2009. 
[2]. Communist party of Vietnam, Conclusion on the 
continuation of innovation in the study of 
political theory in the national education system 
(No 94/KL/TW, March 28 th 2014), Hanoi, 2014. 
[3]. T. D. Vu, “Innovating content and method of 
teaching philosophy at Political Academy 
Region I in the current period,” Philosophy 
magazine, vol. 191, no. 4, pp. 21-27, 2007. 
[4]. Ministry of Education and Training, 
Curriculum of basic principles of Marxism – 
Leninism. National Political Publishing House, 
Hanoi, 2008. 
[5]. Editing Board of Mark - Lenin Curriculum, 
Curriculum of philosophy Marxist – Leninism. 
Training material, Hanoi, 2019. 
[6]. T. H. H. Pham, and T. H. Nguyen, “Using the 
mind map in teaching the Basic of Marxism - 
Leninism at Red Star University,” Journal of 
Scientific Research - Red Star University, no. 
63, pp. 112-119, 2018.