Sản phẩm giao duyên giữa báo chí và văn học đầu thế kỷ XX

 s¶n phÈm giao duyªn 
 gi÷a b¸o chÝ vµ v¨n häc ®Çu thÕ kû XX 
 Vò Thanh Minh* 
 Nh÷ng n¨m cuèi thÕ kû XIX vµ ®Çu thÕ kû XX ®­îc coi lµ mèc quan träng 
®¸nh dÊu sù xuÊt hiÖn vµ ph¸t triÓn cña b¸o chÝ vµ v¨n häc ViÖt Nam hiÖn ®¹i. 
Sù tin dïng ch÷ quèc ng÷ cña c¸c trÝ thøc ViÖt Nam ®· khiÕn s¶n phÈm tinh 
thÇn cña hä lµ b¸o chÝ vµ v¨n häc ph¸t triÓn vµ còng chÝnh tõ sù ph¸t triÓn cña 
nÒn b¸o chÝ, v¨n häc míi ®· gióp vèn tõ vùng, phong c¸ch ng÷ ph¸p, v¨n phong 
tiÕng ViÖt ngµy cµng phong phó, sinh ®éng h¬n. TÇng líp trÝ thøc cuèi thÕ kû 
XIX nh­ Tr­¬ng VÜnh Ký, Huúnh TÞnh Cña... ®· sö dông ch÷ quèc ng÷ trong 
c¸c s¸ng t¸c b¸o chÝ, v¨n häc. Tr­¬ng VÜnh Ký lµ ng­êi chñ tr­¬ng ®­a ch÷ 
quèc ng÷ lªn mÆt b¸o víi tê Gia §Þnh b¸o (sè ®Çu tiªn xuÊt b¶n ngµy 
15.4.1865). TiÕp søc cho c¸c «ng lµ nh÷ng c©y bót nh­ Phan Kh«i, Ph¹m 
Quúnh, NguyÔn V¨n VÜnh, Hoµng TÝch Chu... Nh­ng ph¶i ®Õn nh÷ng n¨m 20 
cña thÕ kû XX, víi sù th©m nhËp m¹nh mÏ cña b¸o chÝ ph­¬ng T©y vµo ViÖt 
Nam, víi c«ng nghÖ in Ên hiÖn ®¹i th× ch÷ quèc ng÷ míi ®­îc dïng nhiÒu trong 
s¸ng t¸c. Sù xuÊt hiÖn cña c«ng nghÖ in Ên cïng víi viÖc ch÷ quèc ng÷ ®­îc 
truyÒn b¸ réng r·i khiÕn b¸o chÝ ph¸t triÓn m¹nh mÏ. Trong giai ®o¹n nµy, bªn 
c¹nh viÖc ®¨ng t¶i c¸c b¶n tin th­êng nhËt, b¸o chÝ cßn ®ãng vai trß “bµ ®ì” 
cho v¨n häc ph¸t triÓn. HÇu hÕt c¸c t¸c phÈm v¨n häc nh­ tiÓu thuyÕt, th¬, 
truyÖn ng¾n, t¶n v¨n... ®Òu ®­îc ®¨ng trªn c¸c tê Ngµy nay, Phong ho¸, §«ng 
D­¬ng t¹p chÝ, Hµ Néi b¸o... Vµ sau nµy, khi c¸c nhµ xuÊt b¶n ra ®êi, c¸c s¸ng 
t¸c v¨n häc ®­îc tËp hîp l¹i in thµnh s¸ch. Cïng víi c«ng nghÖ in Ên lµ ho¹t 
 * TS. Häc viÖn ChÝnh trÞ – Hµnh chÝnh khu vùc I. 
114 T¹p chÝ Khoa häc x· héi ViÖt Nam - 4/2009 
®éng cña m¹ng l­íi b­u ®iÖn, hiÖu s¸ch, toµ so¹n b¸o, nhµ xuÊt b¶n... TÊt c¶ lµ 
nh÷ng t¸c nh©n quan träng lµm diÔn ®µn b¸o chÝ, v¨n häc tõ nh÷ng n¨m 1932 
trë vÒ sau ph¸t triÓn s«i ®éng. Thêi kú MÆt trËn d©n chñ (1936-1939), d©n chñ 
ho¸ ®êi sèng b¸o chÝ, v¨n häc ®­îc thùc hiÖn. B¸o chÝ tiÕn bé cïng víi b¸o chÝ 
c¸ch m¹ng ph¸t triÓn rÇm ré kh¾p B¾c, Trung, Nam (n¨m 1939 cã 128 tê nhËt 
b¸o, 170 kû yÕu vµ t¹p chÝ). 
 B¸o chÝ ph¸t triÓn trë thµnh s¶n phÈm bµy b¸n ë c¸c hiÖu s¸ch b¸o lµm xuÊt 
hiÖn mét líp ng­êi chuyªn sèng b»ng nghÒ viÕt - nhµ v¨n, nhµ b¸o. TÇng líp 
nµy ngµy cµng ®«ng ®¶o. Hä lµ nh÷ng ng­êi häc tiÕng Ph¸p, biÕt ch÷ quèc ng÷, 
hoÆc tõ bá “bót l«ng” tung hoµnh “bót s¾t”. Hä s¸ng t¸c b»ng tÊt c¶ t©m lùc vµ 
trÝ lùc trªn mäi lÜnh vùc b¸o chÝ, v¨n häc, dÞch thuËt, kh¶o cøu... Hä võa lµ nhµ 
v¨n, võa lµ nhµ b¸o. ChÝnh mèi quan hÖ ®Æc biÖt gi÷a nhµ v¨n, nhµ b¸o; gi÷a 
v¨n häc vµ b¸o chÝ ngay tõ khi ra ®êi ®· t¹o nªn t×nh tr¹ng giao thoa, th©m nhËp 
m¹nh mÏ trªn ph­¬ng diÖn s¸ng t¹o, nhÊt lµ trªn lÜnh vùc ng«n ng÷ vµ c¸c thñ 
ph¸p nghÖ thuËt gi÷a “v¨n” vµ “b¸o”. S¸ng t¸c cña c¸c nhµ v¨n, nhµ b¸o thêi Êy 
nh­ Vò Träng Phông, Ng« TÊt Tè, Träng Lang, NguyÔn Träng ThuËt, ThiÕu 
S¬n, NguyÔn §×nh L¹p... lµ minh chøng cô thÓ cho sù giao nhËp trªn. XuÊt hiÖn 
trong hoµn c¶nh nh­ thÕ, víi t­ c¸ch cña mét thÓ b¸o chÝ ®Æc s¾c, phãng sù 
1932-1945 lµ n¬i thÓ hiÖn tËp trung nhÊt, b¶n chÊt nhÊt sù giao duyªn gi÷a v¨n 
häc vµ b¸o chÝ. 
 Giai ®o¹n 1932 - 1945, phãng sù ph¸t triÓn m¹nh víi nhiÒu néi dung bëi c¸c 
yÕu tè: phong trµo c¸ch m¹ng ph¸t triÓn m¹nh, sù dån nÐn l©u ngµy cña c¸c 
m©u thuÉn trong x· héi thùc d©n nöa phong kiÕn, sù tha ho¸ vÒ lèi sèng, sù 
xuèng cÊp cña ®¹o ®øc x· héi, sù giao l­u v¨n ho¸, sù ph¸t triÓn cña ch÷ quèc 
ng÷... TÊt c¶ ®Òu t¸c ®éng vµo thÕ giíi quan nhµ v¨n - nhµ b¸o. Víi ®Æc tr­ng 
ph¶n ¸nh hiÖn thùc d­íi d¹ng mét bøc tranh toµn c¶nh, phãng sù ®­îc phÐp 
më réng tÇm quan s¸t ®êi sèng mét c¸ch sinh ®éng, nh­ng trong khu«n khæ 
ng­êi thùc, viÖc thùc, kh«ng thÓ tuú tiÖn x©y dùng nh©n vËt víi nh÷ng chi tiÕt 
h­ cÊu nh­ v¨n häc. V× vËy ®Ó cã nh÷ng t¸c phÈm hay, thuyÕt phôc ng­êi ®äc, 
ng­êi viÕt phãng sù kh«ng chØ ®­a ra nh÷ng con sè ®iÒu tra trÇn trôi kh« cøng 
mµ ph¶i ph¶n ¸nh hiÖn thùc qua c¸ch viÕt giµu h×nh ¶nh, giµu c¶m xóc. Kinh 
nghiÖm, quan ®iÓm cña chñ thÓ s¸ng t¹o gi÷ vai trß t¹o ra nh÷ng t¸c phÈm cã 
gi¸ trÞ. Sù viÖc, sù kiÖn trong phãng sù ®­îc diÔn t¶ tõ qu¸ tr×nh ph¸t sinh, ph¸t 
triÓn, ®Õn viÖc ®­a ra nh÷ng gi¶i ph¸p cho nh÷ng vÊn ®Ò næi tréi cÇn gi¶i quyÕt. 
V× vËy trong phãng sù, sù kiÖn ®­îc ®Ò cËp mét c¸ch kÞp thêi, ®a diÖn (yÕu tè 
cña ghi nhanh) nh­ng nh©n vËt l¹i cã thËt víi nh÷ng tÝnh c¸ch, h×nh mÉu, 
nguyªn b¶n (yÕu tè cña ký ch©n dung). 
 Lµ mét trong nh÷ng thÓ lo¹i h¹t nh©n cña b¸o chÝ, phãng sù 1932-1945 
mang ®Çy ®ñ ®Æc ®iÓm cña b¸o chÝ. Nã ph¶n ¸nh hiÖn thùc th«ng qua nh÷ng sù 
S¶n phÈm giao duyªn gi÷a 115
kiÖn næi bËt cã tÝnh chÊt thêi sù; t¸c ®éng vµo nhËn thøc lý tÝnh cña c«ng chóng 
vµ dïng ng«n tõ lµm ph­¬ng thøc ph¶n ¸nh. Ng«n tõ ®­îc dïng theo nghÜa 
“®en”, lét t¶ b¶n chÊt cña sù kiÖn. Nh­ng trªn thùc tÕ, ng«n tõ ë mét sè phãng 
sù Ýt nhiÒu mang yÕu tè hµm Èn, ®a nghÜa. Víi ph­¬ng thøc chiÕm lÜnh hiÖn 
thùc, diÔn t¶ hiÖn thùc mét c¸ch võa chi tiÕt, sinh ®éng võa kh¸i qu¸t (®Ò cËp 
®Õn nh÷ng vÊn ®Ò lín mang tÝnh chÊt x· héi häc), võa cã chç ®øng cho vai trß 
ng­êi dÉn truyÖn (sù xuÊt hiÖn trùc tiÕp cña t¸c gi¶), phãng sù ®· ®em luång 
sinh khÝ míi cho th«ng tin thêi sù kh« khan b»ng c¸ch viÕt linh ho¹t, viÖc sö 
dông ng«n ng÷ sinh ®éng giµu h×nh ¶nh. ChÝnh víi ph­¬ng thøc chiÕm lÜnh 
hiÖn thùc nµy, phãng sù 1932-1945 ®· ph¸ vì khu«n khæ cña thÓ lo¹i b¸o chÝ. 
 NÕu so víi c¸c thÓ lo¹i b¸o chÝ ®­¬ng thêi lóc ®ã nh­ tin, c¸c d¹ng bót ký 
chÝnh luËn, b×nh luËn vÒ thêi cuéc, c¸c bµi viÕt ch©n dung vÒ c¸c «ng thèng 
sø... th× phãng sù 1932-1945 cã dung l­îng lín h¬n h¼n. Mét bµi b¸o m« t¶ vÒ 
mét héi chî; nh÷ng mÈu tin, th«ng tin vÒ c¸c mÆt hµng ®­îc thiÕu n÷ t©n thêi 
­a chuéng trong c¸c b¸o Ngµy nay, Phong ho¸ ®Òu cã dung l­îng ng¾n vµi 
chôc tõ hoÆc mét cét b¸o. Nh­ng phãng sù thêi kú nµy th­êng dµi ®Õn nhiÒu 
ngh×n tõ (Lôc x× cña Vò Träng Phông ­íc tíi 100 trang in; Ngo¹i « cña NguyÔn 
§×nh L¹p dµy dÆn trªn 140 trang...). Cïng víi ®ã, ng«n ng÷ trong phãng sù 
1932-1945 tuy lµ ng«n ng÷ cña ®êi th­êng nh­ng ®­îc sö dông trau chuèt víi 
giäng ®iÖu mÒm m¹i, sinh ®éng, c©u v¨n dµi m­ît mµ kh¸c h¼n víi c©u v¨n 
ng¾n gän, c¸ch dïng tõ gäi ®óng tªn sù kiÖn nh­ Tin vµ c¸c thÓ lo¹i b¸o chÝ 
kh¸c. §iÒu nµy thÓ hiÖn râ trong phãng sù cña Vò Träng Phông, Ng« TÊt Tè, 
NguyÔn §×nh L¹p vµ nhiÒu phãng sù miªu t¶ phong c¶nh, tËp qu¸n phong tôc 
®Êt n­íc.... VÒ mÆt kÕt cÊu t¸c phÈm, phãng sù kh¸c víi c¸c thÓ lo¹i b¸o chÝ 
tr­íc hÕt ë c¸ch bè côc t¸c phÈm. T¸c phÈm cã thÓ bè côc 3 phÇn râ rµng nh­ 
c¸c thÓ lo¹i b¸o chÝ kh¸c, nh­ng vÊn ®Ò phãng sù ®­a ®Õn ë møc kh¸i qu¸t cao 
h¬n, cã tÝnh chÊt x· héi cao h¬n vµ cã thÓ ®»ng sau nã lµ mét t­ t­ëng nµo ®ã. 
 YÕu tè c¶m xóc chñ quan cña t¸c gi¶ xuÊt hiÖn nhiÒu trong phãng sù 1932-
1945. Sù kiÖn, hiÖn thùc xãt xa cña x· héi kh«ng ®i vµo phãng sù mét c¸ch thê 
¬, l¹nh nh¹t ®óng víi h×nh thøc bªn ngoµi cña nã mµ Èn bªn trong ®ã lµ yÕu tè 
c¶m xóc chñ quan cña t¸c gi¶ chi phèi kÕt côc t¸c phÈm. Nh·n quan t×nh c¶m, 
nhËn thøc thÈm mü cña t¸c gi¶ chi phèi ®Õn gi¸ trÞ t¸c phÈm phãng sù; chi phèi 
môc ®Ých viÕt phãng sù, viÕt cho ai? viÕt ®Ó lµm g×...? §«i lóc yÕu tè c¶m xóc 
chñ quan cña t¸c gi¶ lÊn l­ít yÕu tè kh¸ch quan ®· s¶n sinh ra nhiÒu ®o¹n 
phãng sù hay ®Çy triÕt lý nh©n sinh cña chÝnh t¸c gi¶ “Êy thÕ råi t«i ®©m ra 
khinh tÊt c¶ loµi ng­êi, v× t«i tin r»ng kh«ng mét ai trong bän chóng ta l¹i 
tr«ng râ ®­îc thùc tr¹ng cuéc ®êi. ThËt vËy, kh«ng bao nhiªu s¸ch vë cña loµi 
ng­êi, cèt ®Ó d¹y cho nhau biÕt mµ th«i, vËy mµ vÉn c«ng toi c¶... V¨n ch­¬ng 
lµ mét sù, sù ®êi lµ mét sù kh¸c. Råi t«i c¶m thÊy muèn lµm mét nhµ x· héi häc 
116 T¹p chÝ Khoa häc x· héi ViÖt Nam - 4/2009 
mét nhµ t©m lý... vµ mét kÎ ®i ë th× còng biÕt râ nh÷ng tÝnh t×nh cña loµi ng­êi 
h¬n lµ mét nhµ v¨n sÜ t¶ ch©n” [Phan Träng Th­ëng... (s­u tÇm biªn so¹n), 
Phãng sù ViÖt Nam 1932 – 1945, tËp 3, Nxb V¨n häc, H. 2000, tr.766], nh÷ng 
trang viÕt m­ît mµ, bay bæng, thÊm ®Ém chÊt v¨n ch­¬ng: “Nh÷ng ¸nh n¾ng 
vµng yÕu ít míi ®©y cßn rung rinh rìn ®ïa trªn nh÷ng vßm c©y néi cá ®· t¾t 
dÇn ®Ó nh­êng chç cho bãng tèi phñ dÇn c¶nh vËt. Thµnh phè ®· lªn ®Ìn... §µ 
L¹t thËt lµ mét n¬i thÇn tiªn” [Phan Träng Th­ëng... (s­u tÇm biªn so¹n), 
Phãng sù ViÖt Nam 1932 – 1945, tËp 3, Nxb V¨n häc, H. 2000, tr. 1076]. 
ChÝnh yÕu tè c¶m xóc ®· khiÕn Vò Träng Phông, NguyÔn §×nh L¹p... x©y dùng 
®­îc nh÷ng h×nh t­îng nh©n vËt ®iÓn h×nh cho t¸c phÈm. Ch©n dung «ng Êm B. 
trong C¹m bÉy ng­êi cña Vò Träng Phông ®· trë thµnh h×nh t­îng nghÖ thuËt 
víi nh÷ng tÝnh c¸ch ®iÓn h×nh tèt - xÊu. Theo ch©n gia ®×nh b¸c Vu«ng trong 
Ngo¹i «, Ngâ hÎm, t¸c gi¶ NguyÔn §×nh L¹p buån vui cïng sè phËn mçi thµnh 
viªn trong gia ®×nh, ®Ó c¶ t¸c phÈm lµ sù ngËm ngïi, xãt xa cho th©n phËn con 
ong, c¸i kiÕn, nhäc nh»n cña d©n nghÌo ngo¹i «. 
 B¸m s¸t nh÷ng ®Ò tµi ®a d¹ng vµ rÊt ®êi th­êng, sù kiÖn trong c¸c t¸c phÈm 
phãng sù cña Vò Träng Phông cã tÝnh chÊt ®iÓn h×nh, tiªu biÓu cho n¹n cê b¹c, 
tÖ ®Ü ®iÕm, mét nghÒ mµ ch­a ë ®©u c«ng nhËn lµ “nghÒ lÊy T©y”, råi chuyÖn 
ng­êi n«ng d©n bá ruéng v­ên, lµng m¹c kÐo nhau ra thµnh phè ®Ó “t×m ®Õn 
mét c¸i chÕt kh¸c”... TÝnh thêi sù cña hiÖn thùc trµn vµo trong trang s¸ch cña 
Vò Träng Phông thËt sèng ®éng. C¶ x· héi thµnh thÞ hiÖn lªn nhèn nh¸o trong 
t¸c phÈm víi nh÷ng con ng­êi b»ng x­¬ng b»ng thÞt vµ b­íc ra khái t¸c phÈm 
®Ó råi trë thµnh ®iÓn h×nh cho mét líp ng­êi tån t¹i thùc ngoµi x· héi. TÝnh 
®Þnh h­íng trùc tiÕp cña t¸c gi¶ trong c¸c thiªn phãng sù C¹m bÉy ng­êi, Mét 
huyÖn ¨n tÕt, Kü nghÖ lÊy T©y (c¶nh tØnh x· héi, ®¸nh thøc nh÷ng thiªn l­¬ng 
cßn sãt l¹i...), qua nh÷ng trang viÕt ®Çy c¶m xóc, qua sù ph©n trÇn, béc b¹ch 
cña “c¸i t«i” t¸c gi¶ cïng nh÷ng h×nh ¶nh nh©n vËt ®¹t ®Õn tr×nh ®é h×nh t­îng 
®· day døt ®éc gi¶ cã l­¬ng t©m, cã tr¸ch nhiÖm. §©y lµ kiÓu kÕt thóc rÊt v¨n 
ch­¬ng cña t¸c phÈm phãng sù. Bªn c¹nh ®ã, ®êi sèng riªng t­, lÏ sèng cña 
nh÷ng con ng­êi, nh÷ng nh©n vËt trong phãng sù mµ Vò Träng Phông muèn 
dïng ®Ó “t« ®iÓm” cho sù kiÖn chÝnh trong t¸c phÈm còng ®· ®­a phãng sù cña 
«ng b­íc sang lÜnh vùc ph¸t triÓn cao cña nghÖ thuËt v¨n ch­¬ng - tiÓu thuyÕt, 
víi c¸c phãng sù tiÓu thuyÕt næi tiÕng nh­ C¹m bÉy ng­êi, C¬m thÇy c¬m c«, 
Mét huyÖn ¨n tÕt. 
 Cïng víi Vò Träng Phông lµ c¸c c©y bót “sõng sá” trong lµng b¸o nh­ Vò 
B»ng, NguyÔn Tu©n, Th¹ch Lam... S¶n nghiÖp v¨n ch­¬ng, b¸o chÝ cña hä giai 
®o¹n nµy ®Òu cã hiÖn t­îng “v¨n b¸o bÊt ph©n”. Trong sè nh÷ng nhµ v¨n, nhµ 
b¸o viÕt phãng sù, phãng sù cña Ng« TÊt Tè còng lµ nh÷ng b»ng chøng sinh 
®éng cho kÕt qu¶ cña sù giao duyªn gi÷a v¨n häc vµ b¸o chÝ. N¨m 1935 Ng« 
S¶n phÈm giao duyªn gi÷a 117
TÊt Tè viÕt hai truyÖn lÞch sö lµ LÞch sö §Ò Th¸m, Nh÷ng trËn ®æ m¸u th× còng 
cuèi n¨m ®ã «ng cho ra ®êi phãng sù Dao cÇu thuyÒn t¸n. Trong qu¸ tr×nh s¸ng 
t¸c, khi th× «ng lµm viÖc cña nhµ biªn kh¶o, kh¶o cøu, khi viÕt tiÓu thuyÕt, 
truyÖn lÞch sö, chen lÉn viÕt phãng sù. V× thÕ, trong s¸ng t¸c cña «ng, tõ t¹p 
v¨n, tiÓu phÈm, phãng sù ®Õn tiÓu thuyÕt... võa cã gi¸ trÞ b¸o chÝ, võa cã gi¸ trÞ 
v¨n häc. §ã lµ nh÷ng sù viÖc, nh÷ng con ng­êi d­íi bót ph¸p nghÖ thuËt phong 
phó, linh ho¹t, ch©m biÕm s¾c s¶o ®· trë nªn ®iÓn h×nh ho¸. C¸c phãng sù cña 
«ng ®Ò cËp ®Õn c¸c vÊn ®Ò ®iÓn h×nh cña x· héi thùc d©n nöa phong kiÕn. 
 Ranh giíi máng manh gi÷a b¸o chÝ vµ v¨n häc, gi÷a phãng sù víi tiÓu thuyÕt 
®· t¹o søc hÊp dÉn m·nh liÖt cho phãng sù ViÖt Nam 1932-1945. §Õn nay, 
nh÷ng t¸c phÈm ®ã vÉn lµ nh÷ng cuèn t­ liÖu nãng hæi vÒ sù biÕn chuyÓn cña 
x· héi ViÖt Nam trong buæi giao thêi trªn c¸c lÜnh vùc chÝnh trÞ - v¨n ho¸ - x· 
héi. 
 TÝnh chÊt x©m nhËp, ®an xen vµo nhau cña b¸o chÝ vµ v¨n häc trong mét t¸c 
phÈm phãng sù lµ s¶n phÈm cña sù giao duyªn gi÷a v¨n häc vµ b¸o chÝ giai 
®o¹n 1932-1945, lµ kÕt qu¶ tÊt nhiªn cña quy luËt xuÊt hiÖn vµ ph¸t triÓn song 
tån nh­ng cßn non trÎ cña b¸o chÝ vµ v¨n häc ViÖt Nam hiÖn ®¹i ®Çu thÕ kû 
XX. Sù x©m nhËp, giao thoa kh«ng chØ cã riªng ë phãng sù mµ x¶y ra trªn tÊt 
c¶ c¸c thÓ tµi v¨n häc vµ b¸o chÝ lóc bÊy giê. §­¬ng thêi, c¶ nhµ v¨n, nhµ b¸o, 
®éc gi¶ ®Òu kh«ng cã ý niÖm vÒ nh÷ng ®Æc tr­ng cña tõng thÓ lo¹i, ch­a thÊy 
®­îc sù gièng vµ kh¸c nhau cña hai h×nh th¸i ý thøc- x· héi ®Æc thï nµy vµ ®«i 
khi chñ quan cña hä còng ch­a cÇn tíi sù ph©n biÖt nµy. Bªn c¹nh ®ã, ngµnh lÝ 
luËn phª b×nh lóc ®ã l¹i qu¸ non trÎ, ch­a ph©n ®Þnh ®­îc r¹ch rßi c¸c thÓ lo¹i. 
Trªn hÇu hÕt c¸c tê b¸o Ngµy nay, Phong ho¸, Phô n÷ t©n v¨n, §«ng D­¬ng 
t¹p chÝ, Nam phong t¹p chÝ... th× tû lÖ bµi vÒ thÓ tµi v¨n häc l¹i nhiÒu h¬n bµi 
viÕt vÒ chÝnh trÞ - x· héi. Gi÷a c¸c t¸c phÈm v¨n ch­¬ng vµ t¸c phÈm b¸o chÝ 
ch­a cã sù ph©n ®Þnh r¹ch rßi nªn ë nh÷ng thÓ lo¹i r¸p ranh gi÷a v¨n vµ b¸o cña 
ký tù sù th× sù mËp mê ë nh÷ng tiÓu thÓ lo¹i nh­ phãng sù, ký sù, håi ký... lµ 
®iÒu kh«ng tr¸nh khái. Sù kh«ng ph©n ®Þnh r¹ch rßi nµy thÓ hiÖn ë ph­¬ng diÖn 
®Ò tµi, ph­¬ng diÖn thÓ lo¹i vµ c¶ trªn ph­¬ng diÖn ng«n ng÷. “¤ng vua phãng 
sù ®Êt B¾c” lÊy ®Ò tµi vÒ mÆt tr¸i cña x· héi ®« thÞ ®­¬ng thêi cho t¸c phÈm 
phãng sù th× ®ång thêi còng lÊy ®ã lµm tµi liÖu sèng cho c¸c tiÓu thuyÕt Gi«ng 
tè, Sè ®á, Vì ®ª... nªn chÊt v¨n trong tiÓu thuyÕt còng ïa sang phãng sù. Trong 
tiÓu thuyÕt cña Vò Träng Phông, ng­êi ta còng nhËn ra c¸c con sè ®iÒu tra, sù 
kiÖn, n¨m th¸ng cô thÓ, nh÷ng “cø liÖu” biÕt nãi cña phãng sù. Do vËy, qu¸ nöa 
sè phãng sù cña Vò Träng Phông ®­îc xÕp vµo diÖn phãng sù tiÓu thuyÕt. Ng« 
TÊt Tè, NguyÔn §×nh L¹p... còng vËy. ChÊt liÖu vÒ ®êi sèng th«n quª khæ cùc 
cïng víi nh÷ng hñ tôc l¹c hËu ïa vµo tiÓu thuyÕt T¾t ®Ìn, còng vµo c¶ phãng sù 
TËp ¸n c¸i ®×nh, ViÖc lµng... VÒ ph­¬ng diÖn ng«n ng÷, trong c¸c t¸c phÈm 
118 T¹p chÝ Khoa häc x· héi ViÖt Nam - 4/2009 
phãng sù còng lµ sù nhËp nh»ng gi÷a ng«n ng÷ cña b¸o chÝ vµ ng«n ng÷ v¨n 
häc - thø ng«n ng÷ giµu tÝnh h×nh t­îng, giµu kh¶ n¨ng gîi c¶m, giµu tÝnh biÓu 
c¶m vµ hµm sóc, c« ®äng víi thø ng«n ng÷ mang tÝnh ®Þnh l­îng, chÝnh x¸c, cô 
thÓ, râ rµng vµ khu«n mÉu... ChÊt b¸o trong phãng sù 1932-1945 Èn vµo h×nh 
thøc v¨n ch­¬ng ®· thu hót ®­îc kh¸ nhiÒu ®éc gi¶, kÓ c¶ nh÷ng ng­êi ham 
thÝch lèi viÕt ly kú, m­ît mµ, vµ nh÷ng ng­êi thÝch c¸c vÊn ®Ò thêi sù, nh÷ng 
con sè thèng kª nãng báng.