Quy trình kế toán và đào tạo cử nhân kế toán dưới tác động của cách mạng công nghiệp 4.0

 soát lẫn nhau một cách 
tự động, qua đó giúp xóa nhòa ranh giới 
giữa các lĩnh vực vật lý, số hóa và sinh 
học. Kế toán, kiểm toán – khu vực được 
coi là đứng đầu về ứng dụng công nghệ 
thông tin sẽ chịu ảnh hưởng và tác động 
rất lớn của cách mạng công nghiệp 4.0 
(CMCN 4.0).
Trước hết, CMCN 4.0 sẽ làm thay đổi 
hoàn toàn các quy trình và phương pháp 
kế toán, kiểm toán, phương thức trình bày 
các báo cáo tài chính, cung cấp thông tin, 
phương thức tiếp cận các sản phẩm, dịch 
vụ kế toán, kiểm toán và kiểm tra đánh giá 
QUY TRÌNH KẾ TOÁN VÀ ĐÀO TẠO CỬ NHÂN KẾ TOÁN 
DƯỚI TÁC ĐỘNG CỦA CÁCH MẠNG CÔNG NGHIỆP 4.0
PGS. TS Đặng Văn Thanh *
Tóm tắt: Trong bối cảnh Việt Nam đang hội nhập sâu rộng và toàn diện vào nền 
kinh tế thế giới và khu vực với việc tham gia nhiều hiệp định thương mại tự do thì việc 
chủ động chuẩn bị những nền tảng cần thiết để tiếp cận thành tựu công nghệ mới từ 
cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 (CMCN 4.0) sẽ giúp nền kinh tế Việt Nam nói chung 
và lĩnh vực kế toán và kiểm toán nói riêng tham gia hiệu quả vào chuỗi giá trị toàn cầu, 
vào thị trường dịch vụ kế toán và kiểm toán.
Từ khóa: Cách mạng công nghiệp 4.0, công nghệ số, quy trình kế toán, hóa đơn 
điện tử, interrnet của vạn vật, thanh toán điện tử, interrnet của các dịch vụ.
Abstract: In Vietnam Context of overall , far and wide integration into regional 
and international economy with the participation in many free trade agreements, 
the active preparation for necessary foundations to approach the new technological 
achievements of the 4.0 industrial revolution (4.0 IR) will help Vietnam economy in 
general and the area of accounting and auditing in particular take an effective part in 
a series of global values and in the market of accounting and auditing services.
Keywords: Fourth industrial revolution (FIR), digital technology, accounting 
process, electronic invoice, internet of things, online paying, internet of services.
* Chủ nhiệm khoa Kế toán và Kiểm toán -
 Trường ĐH KD&CN Hà Nội.
NGHIÊN CỨU TRAO ĐỔI Kinh tế - Quản lý
32Tạp chí 
Kinh doanh và Công nghệ
Số 03/2019
độ tin cậy của các thông tin kế toán, kiểm 
toán. Với việc ứng dụng công nghệ thông 
tin hiện đại, ứng dụng kỹ thuật số, các sản 
phẩm, các kết quả xử lý thông tin kế toán, 
kiểm toán có thể tích hợp được với nhiều 
sản phẩm dịch vụ thông tin phục vụ các 
nhu cầu đa dạng của nhà đầu tư, nhà quản 
lý và nhu cầu của xã hội . 
Hai là, những ảnh hưởng đáng kể của 
tiền kỹ thuật số, sự phát triển của các loại 
tiền kỹ thuật số, cũng như các loại tiền 
điện tử khác trong nền kinh tế sẽ buộc các 
tổ chức kinh tế phải thay đổi các phương 
thức thanh toán, thay đổi chức năng tiền 
tệ và cách thức điều hành hoạt động kế 
toán và kiểm toán.. 
Ba là, với sự xuất hiện của điện thoại 
thông minh (Smartphone) đã thay đổi 
cách thức giao tiếp và tương tác, kéo theo 
sự thay đổi trong kênh thông tin và các 
phương thức thanh toán trong nền kinh tế. 
Sự phát triển của các kênh thông tin, quy 
trình thu thập, xử lý thông tin qua Internet, 
Mobile banking, Tablet Banking, mạng 
xã hội (Social Media), chứng từ điện tử, 
ngân hàng kỹ thuật số, giao dịch không 
giấy tờ, đã làm thay đổi nhiều quan hệ 
giao tiếp và phương thức chuyển tải và 
xử lý thông tin, phương thức thanh toán, 
quyết toán trong nền kinh tế. 
Bốn là, với CMCN 4.0, các vấn đề 
như giao diện lập trình ứng dụng (API), 
phân phối liền mạch hay phân tích thông 
minh sẽ là những ứng dụng phổ biến 
trong hoạt động kế toán, kiểm toán và 
phát triển dịch vụ kế toán, kiểm toán, 
đặc biệt là các sản phẩm, dịch vụ có hàm 
lượng công nghệ cao của các định chế tài 
chính, các tổ chức dịch vụ. Trong đó, dữ 
liệu lớn (Big Data) và phân tích hành vi 
các đối tượng giao dịch sẽ là xu hướng 
trong thời đại công nghệ số khi có thể 
thu thập dữ liệu bên trong và bên ngoài 
thông qua tổ chức phân tích hành vi của 
người giao dịch, người thụ hưởng các sản 
phẩm dịch vụ kế toán, kiểm toán nhằm 
nâng cao chất lượng dịch vụ, mang lại 
giá trị gia tăng, tiết giảm chi phí và hỗ trợ 
cho quá trình phân tích, đánh giá thông 
tin, quá trình đề ra các quyết định kinh 
doanh, quyết định quản lý của các tổ 
chức kinh tế - tài chính.
Năm là, CMCN 4.0 chắc chắn sẽ 
tạo ra sự cạnh tranh mạnh mẽ hơn, theo 
những cách thức mới, trên những nội 
dung mới trong lĩnh vực cung cấp và 
sử dụng thông tin kế toán, kiểm toán 
trong thị trường dịch vụ kế toán, kiểm 
toán. Việt Nam là một trong những thị 
trường luôn sẵn sàng đón chờ những làn 
sóng công nghệ tiên tiến nhất. Thương 
mại điện tử đã và đang trở thành một xu 
hướng phát triển mạnh mẽ trong cuộc 
sống người dân Việt Nam. Khi người dân 
bắt đầu thấu hiểu được thanh toán điện 
tử (TTĐT) tiện lợi, tiết kiệm, an toàn, thì 
Việt Nam hứa hẹn sẽ trở thành một trong 
những thị trường tiềm năng nhất để phát 
triển TTĐT. Cùng với sự phát triển của 
TTĐT, tiềm năng của thanh toán di động 
(TTDĐ) tại Việt Nam là rất lớn, khi số 
lượng người sử dụng smartphone ngày 
một gia tăng. Đây cũng là yếu tố đóng 
vai trò chủ đạo cho việc phát triển TTDĐ 
của Việt Nam trong tương lai. Có thể 
khẳng định rằng, người Việt nhận thấy 
TTDĐ, hóa đơn điện tử vừa an toàn, vừa 
tiện lợi, vì thế TTDĐ, hóa đơn điện tử sẽ 
bùng nổ thành một xu hướng.
Tuy nhiên, hiện nay tại Việt Nam, đối 
thủ lớn nhất của TTĐT chính là tiền mặt, 
bởi tiền mặt vẫn là phương thức thanh 
toán được ưa chuộng. Vì vậy, cần có 
chiến lược truyền đạt, phổ biến kiến thức 
cho những người dân, cho thế hệ trẻ, cho 
doanh nghiệp, cũng như các tổ chức kinh 
Kinh tế - Quản lý NGHIÊN CỨU TRAO ĐỔI
33Tạp chí 
Kinh doanh và Công nghệ
Số 03/2019
tế - tài chính. Khi người dân nắm vững 
được cách sử dụng các công cụ TTĐT, 
bảo vệ thông tin thanh toán cá nhân cũng 
như hiểu biết đầy đủ về những tiện ích, sự 
tiện lợi, sự nhanh chóng, kịp thời và an 
toàn của công nghệ này thì họ sẽ bắt đầu 
sử dụng rộng rãi, thường xuyên hơn. Điều 
đó cũng tạo cho người dân sự tin cậy, thụ 
hưởng những lợi ích từ các phương thức 
thanh toán mới đem lại.
Sáu là, kế toán là một trong các lĩnh 
vực dẫn đầu về ứng dụng công nghệ thông 
tin. Công việc kế toán được tin học hóa. 
Phần mềm kế toán đã được ứng dụng khá 
phổ biến và đã được đưa vào giảng dạy 
trong chương trình chính khóa ở hầu hết 
các cơ sở đào tạo về kế toán, kiểm toán. 
Quy trình kế toán đã và đang có sự thay 
đổi căn bản khi hầu hết các phần hành 
kế toán đều ứng dụng công nghệ thông 
tin, kể cả hoạt động lập chứng từ kế toán, 
ghi sổ kế toán, lập báo cáo tài chính và 
cung cấp thông tin kế toán. Công nghệ 
Dữ liệu lớn cho phép xử lý nhanh và đơn 
giản các nghiệp vụ thuộc các phần hành 
kế toán, cho phép truy cập nhanh vào các 
dữ liệu trong một thời gian ngắn. Công 
nghệ chuỗi khối (Blockchain) cho phép 
sử dụng mật mã và các giao thức tin nhắn 
phân tán để tạo lập các thông tin kế toán 
chi tiết theo yêu cầu kế toán quản trị.
Bảy là, sự phát triển của hạ tầng viễn 
thông trong bối cảnh CMCN 4.0 đã và 
đang đặt ra những thách thức mới về bảo 
mật, trước hết là bảo mật trong thông tin 
kế toán quản trị, trong nghiệp vụ thanh 
toán, trong các hoạt động đầu tư, đảm bảo 
an toàn về chữ ký điện tử, về các giao dịch 
kinh tế, giao dịch thanh toán. Do đó, vấn 
đề an ninh mạng đã trở nên vô cùng quan 
trọng, vừa đảm bảo an ninh tài chính quốc 
gia, tạo lập lòng tin, sự yên tâm, vừa bảo 
vệ quyền lợi của người sử dụng thông tin 
kế toán. Đây cũng là cơ hội đề Việt Nam 
thúc đẩy tài chính toàn diện (tài chính bao 
trùm). Với sự phát triển ngày càng tinh 
vi của công nghệ số và xu hướng chuyển 
dần sang điện toán đám mây (Cloud 
Computing), những lỗ hổng bảo mật 
cũng vì thế có thể tăng, kéo theo những 
lo ngại ngày càng nghiêm trọng về các rủi 
ro trong nghiệp vụ thanh toán, trong hoạt 
động đầu tư, trong truyền tải, cung cấp 
và sử dụng thông tin. Điều này đòi hỏi 
những người làm kế toán, kiểm toán phải 
có trách nhiệm xã hội nhiều hơn, quan 
tâm nhiều hơn đến tính an toàn và riêng 
tư trong thông tin kế toán, kiểm toán, đặc 
biệt là kế toán quản trị và có cách thức 
phòng thủ mới để bảo đảm an toàn, an 
ninh và bảo mật mạng. Các tổ chức kinh 
tế - tài chính, các công ty dịch vụ kế toán, 
kiểm toán, ngoài việc trang bị những 
công cụ, những biện pháp bảo mật mới, 
cần quan tâm hơn tới việc xây dựng hệ 
thống cơ sở dữ liệu dự phòng và nâng cao 
nhận thức về bảo mật, an toàn thông tin 
trong toàn hệ thống.
Yêu cầu đặt ra và những việc phải làm 
Yêu cầu của tài chính, kế toán kỹ 
thuật số trong CMCN 4.0, cũng như yêu 
cầu hội nhập tài chính, kế toán khu vực và 
quốc tế, đòi hỏi phải chủ động chuẩn bị, 
tranh thủ tối đa các lợi thế, cũng như hạn 
chế những tác động bất lợi của CMCN 4.0 
đến quy trình kế toán, kiểm toán, đến đào 
tạo cử nhân kế toán, kiểm toán. Cần tập 
trung triển khai các công việc sau đây:
Thứ nhất, thống nhất và nâng cao hơn 
nữa nhận thức về CMCN 4.0 và những 
tác động của nó. Cần tăng cường tuyên 
truyền, phổ biến kiến thức về hoạt động tài 
chính, kế toán, kiểm toán trong nền kinh 
tế thị trường, hội nhập, mở cửa và trong 
bối cảnh khởi phát của cuộc cách mạng 
công nghiệp 4.0. Theo dự báo, Việt Nam 
NGHIÊN CỨU TRAO ĐỔI Kinh tế - Quản lý
34Tạp chí 
Kinh doanh và Công nghệ
Số 03/2019
sẽ là một quốc gia phát triển rất mạnh về 
TTĐT với tỷ lệ tăng trưởng cao. Hiện nay, 
ở Việt Nam đã có rất nhiều phương thức 
TTĐT khác nhau trên thị trường: Quẹt thẻ 
thông thường; thanh toán không tiếp xúc; 
thanh toán trực tuyến; công nghệ thanh 
toán qua thẻ tích hợp, giúp cho người 
dùng có thể thực hiện thanh toán dễ dàng 
thông qua smartphone... Để thúc đẩy sự 
phát triển của TTĐT, cần tập trung mở 
rộng mạng lưới chấp nhận thẻ (gồm cả 
thẻ thanh toán, thẻ tín dụng, VISA); phát 
triển và giới thiệu những công nghệ mới 
cho thị trường; đồng thời nỗ lực cung cấp, 
phổ biến kiến thức về tài chính cho các tổ 
chức, các doanh nghiệp, các nhân viên tài 
chính, kế toán và người dân. Những kiến 
thức này không chỉ tập trung vào vấn đề 
lợi ích của các phương thức thanh toán, 
của chứng từ thanh toán điện tử, của bảo 
mật trong thanh toán mà còn hướng dẫn 
một cách cụ thể cách sử dụng TTĐT để 
hạch toán, để người dân tiếp cận các sản 
phẩm, các dịch vụ tài chính một cách tiện 
lợi, dễ dàng hơn.
 Thứ hai, các tổ chức kinh tế - tài chính 
và đặc biệt là các công ty dịch vụ kế toán, 
kiểm toán, tiếp tục thúc đẩy phát triển hạ 
tầng công nghệ phục vụ phát triển các sản 
phẩm dịch vụ của các tổ chức dịch vụ kế 
toán, kiểm toán; đồng thời xây dựng các 
chính sách khuyến khích các tổ chức tài 
chính, các định chế tài chính, các tổ chức 
cung cấp dịch vụ kế toán phát triển các 
sản phẩm, dịch vụ tài chính, kế toán dựa 
trên công nghệ số.
Thứ ba, cần tiếp tục đổi mới và ứng 
dụng các công nghệ hiện đại thông qua 
việc xây dựng và hoạch định chiến lược 
về phát triển công nghệ thông tin của khu 
vực tài chính, kế toán, kiểm toán, trong 
đó nhiệm vụ xuyên suốt là nghiên cứu và 
ứng dụng các thành tựu công nghệ hiện 
đại trong các giao dịch tài chính, trong 
hoạt động thanh toán, trong việc thu thập, 
xử lý thông tin, lập và cung cấp báo cáo 
tài chính,trong tiếp cận các sản phẩm kế 
toán, thúc đẩy tài chính xanh, tài chính 
toàn diện (financial inclusion).
Thứ tư, chú trọng và tăng cường quản 
lý an ninh mạng. Các tổ chức tài chính, 
các tổ chức ngân hàng cần đặc biệt quan 
tâm đến việc xây dựng trung tâm Dự 
phòng dữ liệu (Disaster Recovery); nâng 
cấp hệ thống an ninh, bảo mật ở mức cao, 
đảm bảo việc mở rộng phạm vi hoạt động 
(nếu có) được ổn định, an toàn, mang lại 
hiệu quả lâu dài.
Thứ năm, đổi mới và thiết lập mới 
các quy trình kế toán, từ việc thu thập, xử 
lý chứng từ kế toán, phân loại và nhập dữ 
liệu thông tin đầu vào đến quá trình xử lý 
và kết xuất thông tin. Nâng cao tính hữu 
ích của thông tin kế toán thông qua việc 
áp dụng công nghệ thông tin trong việc 
phân tích, đánh giá thông tin kế toán. Tạo 
điều kiện thuận lợi cho kế toán viên, kiểm 
toán viên khai thác và sử dụng nguồn dữ 
liệu kế toán một cách nhanh chóng và có 
hiệu quả. Cần nhận dạng và đánh giá đầy 
đủ các rủi ro mất thông tin, dữ liệu kế 
toán khi kết nối internet. CMCN 4.0 có 
thể đưa đến sự cạnh tranh mạnh giữa các 
công ty dịch vụ kế toán, kiểm toán, nhưng 
cũng là điều kiện và cơ hội để phát triển 
các dịch vụ tư vấn tài chính, tư vấn quản 
trị và góp phần công khai, minh bạch các 
thông tin cũng như chất lượng dịch vụ.
Thứ sáu, đổi mới chương trình, nội 
dung đào tạo cử nhân kế toán. Sử dụng 
các thành tựu công nghệ số, các mạng 
Internet,... vào quan hệ giao tiếp giữa 
người học và người dạy. Đẩy mạnh phát 
triển nguồn nhân lực ngành kế toán, kiểm 
toán, trong đó chú trọng công tác đào tạo 
nguồn nhân lực công nghệ cao; tăng khả 
Kinh tế - Quản lý NGHIÊN CỨU TRAO ĐỔI
35Tạp chí 
Kinh doanh và Công nghệ
Số 03/2019
năng ứng dụng công nghệ thông tin. Việc 
đào tạo, quan tâm tới chất lượng nguồn 
nhân lực công nghệ cao được thực hiện 
trên toàn hệ thống tài chính, kế toán. Nâng 
cao tính chuyên nghiệp, khả năng làm chủ 
các hệ thống công nghệ hiện đại của đội 
ngũ nhân lực kế toán và kiểm toán.
Tóm lại, trong giai đoạn hiện nay, 
hoạt động tài chính, kế toán, kiểm toán đã 
và đang diễn ra trong bối cảnh hội nhập 
kinh tế quốc tế và khu vực ngày càng sâu 
và rộng, trong giai đoạn khởi phát của 
CMCN 4.0, cần có sự nhận thức đầy đủ 
và có những biện pháp chủ động để hệ 
thống tài chính, kế toán vận hành có hiệu 
quả, hội tụ và hài hòa giữa các quốc gia, 
tranh thủ các lợi ích và hạn chế những tác 
động bất lợi từ CMCN 4.0. Sự thành công 
của kế toán, kiểm toán của mỗi quốc gia 
phụ thuộc vào ý thức, vào trách nhiệm và 
trí tuệ để đón bắt thời cơ, chủ động vượt 
qua thách thức.
Tài liệu tham khảo
1. TS. Vũ Đình Ánh (2017). Tài chính và Cách mạng công nghiệp 4.0. Kỷ yếu hội 
thảo, Học viện Tài chính, Viện chiến lược Bộ Tài chính.
2. PGS. TS. Nguyễn Ngọc Mỹ (2018). Cuộc cách mạng công nghiệp 4.0: Những 
vấn đề đặt ra với kinh tế Việt Nam và kế toán kiểm toán. Kỷ yếu Hội thảo khoa học, 
Trường Đại học Quy nhơn.
3. Học viện hành chính quốc gia (2017). Cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư 
với quản trị nhà nước. Kỷ yếu hội thảo quốc tế.
4. PGS. TS. Đặng Văn Thanh (2017). Kế toán Việt Nam trong nền kinh tế chuyển 
đổi: Những định hướng phát triển. Kỷ yếu Hội thảo khoa học, Đại học Đà nẵng.
5. PGS. TS. Đặng Văn Thanh (2016). Trách nhiệm của tổ chức nghề nghiệp trong 
triển khai IFRS. Kỷ yếu Hội thảo khoa học, NXB Tài chính, 2018.
6. PGS. TS. Đặng Văn Thanh (2018). Hệ thống tài chính Việt Nam trong công 
nghệ kỹ thuật số và sự hòa nhập, hội tụ quốc tế. Kỷ yếu hội thảo, Bộ Tài chính.
7. GS. TS. Trương Bá Thanh (2012). Kế toán và kiểm toán Việt Nam trong quá 
trình hội nhập quốc tế: Những vấn đề đặt ra. Đại học Đà Nẵng.
Ngày nhận bài: 04/04/2019