Quy tắc xuất xứ trong FTA thế hệ mới: Tác động đa chiều tới triển vọng ngành Dệt may Việt Nam

 đoạn‖ đồng nghĩa với toàn bộ quy 
1131 
trình từ ―toàn bộ quá trình kéo sợi, dệt vải, nhuộm, hoàn tất và may quần áo phải được thực 
hiện trong nội khối CPTPP‖ (hàng hoá xuất xứ thuần tuý cộng gộp). 
Đây là cam kết ở mức cao hơn EVFTA và là quy tắc chặt chẽ nhất mà ngành dệt may 
Việt Nam gặp phải trong khuôn khổ các FTA trước đây. Một số điều kiện loại trừ được áp 
dụng với các mặt hàng như ―vali, túi xách, áo ngực phụ nữ, quần áo trẻ em bằng sợi tổng hợp‖ 
và quy tắc nguồn cung thiếu hụt với 194 loại sợi trong đó có 8 loại sợi trong nhóm nguồn 
cung thiếu hụt tạm thời và 186 loại sợi trong nhóm nguồn cung thiếu hụt vĩnh vi n được phép 
nhập ngoài khu vực CPTPP (Bộ Công thương, 2019). 
3.3. Vướng mắc của ngành dệt may Việt Nam 
Theo Tổng cục Thống ke , tổng kim ngạch xuất khẩu hàng dẹ t may trong na m 2019 đạt 
32,6 tỷ USD, ta ng 6,9% so với na m 2018. Thị tru ờng xuất khẩu chủ lực của thị trường Việt 
Nam là Mỹ (47%), EU (15%), Nhật (12%) và Hàn Quốc (9%). Như vậy, trừ Mỹ, các thành 
viên trong Hiệp định CPTPP và EVFTA là đối tác xuất khẩu chiến lược của Việt Nam trong 
ngành dệt may (Tổng cục Thống kê, 2018) 
Tuy nhiên, trong các ngành hàng, dệt may sẽ gặp khó khăn nhất để đạt mức tăng 
trưởng dự báo. Các mức quy định trong quy tắc xuất xứ của cả hai Hiệp định là những 
mức cam kết khắt khe nhất. So với ROO của Hiệp định CPTPP từ ―sợi trở đi‖, quy tắc 
xuất xứ từ ―vải trở đi‖ của EVFTA có nới lỏng hơn. Tuy nhiên, quy định này vẫn tồn tại 
thách thức cho phía Việt Nam. 
Trong chuỗi cung ứng của ngành dệt may, tính đến năm 2019, phần lớn (65%) doanh 
nghiệp chỉ thực hiện công đoạn cắt – may (CMT - Cut, Make, Trim hay cắt, may, cắt chỉ) và 
vải nguyên liệu được sử dụng để sản xuất chủ yếu được nhập khẩu. Các loại hình doanh 
nghiệp được phép chọn nguồn vải chỉ chiếm 35% trong đó chỉ có 1% doanh nghiệp có thương 
hiệu (OBM - Original Brand Manufacturer hay nhà sản xuất thương hiệu gốc), 9% doanh 
nghiệp gia nhập chuỗi cung ứng từ khâu thiết kế (ODM - Original Designed Manufacturer 
hay nhà thiết kế sản phẩm gốc), và 25% doanh nghiệp nhận đơn hàng may nhưng không còn 
trách nhiệm khi sản phẩm ra khỏi cảng (FOB - Free On Board) (Tạp chí Tài chính, 2019). 
Điều này xuất phát từ hạn chế về tài chính của các doanh nghiệp trong nước. Doanh nghiệp 
FOB yêu cầu quy mô vốn lớn ―với quy mô hơn 400 công nhân và giá trị sản phẩm 500 tỷ 
đồng/năm‖ (Tạp chí Tài chính, 2019). (Hình 1) 
Mặt khác, Thị trường Việt Nam dệt may không tự chủ được nguồn nguyên liệu. Theo 
Hiệp hội dệt may, tính đến năm 2019, Việt Nam hiện có 6.000 doanh nghiệp, trong đó có 
5.101 doanh nghiệp (chiếm 85%) doanh nghiệp hoạt động gia công may mặc. Doanh nghiệp 
sản xuất vải, nhuộm là 780 doanh nghiệp (chiếm 13%). Số lượng sản xuất chế biến xơ, sợi là 
119 doanh nghiệp (chiếm 2%). Trước mắt, Việt Nam chỉ có một số nhỏ doanh nghiệp có dây 
truyền sản xuất khép kín như: Dệt may Thành Công (TCM), các công ty thuộc Tập đoàn Dệt 
may Việt Nam (VGT) như Dệt may Phong Phú, Dệt may Huế, Dệt may Nam Định. 
1132 
Các thị trường nhập khẩu nguyên liệu chủ yếu của Việt Nam là Trung Quốc (40%), 
Hàn Quốc (15%), Đài Loan (9%), Mỹ (7%), và Nhật (5%) (Công ty Chứng khoán Phú Hưng, 
2019). Trung Quốc vẫn là đối tác nhập khẩu nguyên liệu chủ yếu của Việt Nam. Xu hướng 
này đang giảm dần sau sự kiện Biển Đông và xu hướng ký kết Hiệp định không có sự tham 
gia của Trung Quốc. Doanh nghiệp dệt Việt Nam đã tìm các đối tác khác như Hàn Quốc, Nhật 
Bản, EU và Mỹ. Trong số các đối tác này, Việt Nam chỉ có thể nhận ưu đãi thuế đối với 
nguyên liệu từ Hàn Quốc (trong phạm vị EVFTA) và Nhật (trong phạm vi CPTPP) (Hiệp hội 
dệt may, 2019). 
Nguồn: Công ty Chứng khoán Phú Hưng, 2019 
Hình 1: Tỷ trọng các doanh nghiệp trong chuỗi cung ứng dệt may Việt Nam 
Trong chuỗi cung ứng dệt may từ xe sợi - dệt - nhuộm, quy trình nhuộm là nút thắt của 
ngành. Với xu hướng sợi polyester filament (chiếm trên 45% tỷ trọng tiêu thụ trong nước), 
Việt Nam có nguồn cung đầy đủ trong nước từ các doanh nghiệp trong nước. Tuy nhiên, quy 
trình nhuộm yêu cầu kỹ thuật, công nghệ, và chi phí giải quyết vấn đề ô nhiễm môi trường 
lớn. Chất thải dệt nhuộm sử dụng nhiều xơ sợi tổng hợp như Polyester sử dụng thuốc nhuộm 
và các chất phụ trợ khó phân giải vi sinh gây ô nhiễm môi trường trong nước thải. Khí thải 
ngành dệt nhuộm phát tán ra thị trường ảnh hưởng tới sức khoẻ của người dân khu vực. Đa 
phần các loại phẩm nhuộm đều có độc tính, một số loại còn có khả năng gây ung như thuốc 
nhuộm Azo là nhóm lớn nhất dùng trong ngành tẩy nhuộm chiếm khoảng 65% trong tổng số 
các loại thuốc nhuộm dùng để nhuộm và in hoa. Chính vì thế, các tỉnh Vĩnh Phúc, Đà Nẵng, 
Hồ Chí Minh, v.v liên tiếp không phê duyệt hoặc đình chỉ hoạt động của các nhà máy nhuộm 
vải do quan ngại về ô nhiễm môi trường (Tạp chí Tài nguyên môi trường, 2019). Bên cạnh đó, 
nhân công dệt may Việt Nam chủ yếu tập trung về dệt và thiếu nguồn lao động nhuộm. Cả 
nước có hai Trường đại học Bách Khoa tại Hà Nội và Hồ Chí Minh đào tạo nguồn nhân lực 
cho sản xuất dệt, nhuộm, vải nhưng tuyển sinh không đảm bảo được hơn 70% chỉ tiêu 100 
sinh viên (VOV, 2019). 
Thương 
hiệu 
Thiết kế 
Lựa chọn 
nguyên liệu 
Cắt may 
Phân phối 
và 
Marketing 
OBM (1%) 
ODM (9%) 
FOB (25%) 
CMT 
(65%) 
1133 
Nguồn: Hiệp hội dệt may Việt Nam (2019) 
Biểu đồ 1: im ngạch nhập khẩu nguyên liệu dệt may giai đoạn 2012 – 2018 
Như vậy, quy tắc xuất xứ đã hạn chế phần lớn các doanh nghiệp dệt may Việt Nam 
hưởng ưu đãi trực tiếp từ các Hiệp định Thương mại tự do thế hệ mới. Ngoài ra, cán cân 
thương mại trong lĩnh vực dệt may giữa Việt Nam và các đối tác nhập khẩu nguyên liệu dệt 
may như Châu Âu hoặc Nhật Bản chưa thể lường trước kết quả. Bài học giữa Mỹ và Mexico 
trong ngành dệt may trong Hiệp định NAFTA liệu có lặp lại tại Hiệp định EVFTA và CPTPP. 
Tuy nhiên, hướng đi đường dài của doanh nghiệp trong nước vẫn là tự chủ nguồn nguyên liệu 
trong nước nếu không muốn rơi vào bẫy chính trị giữa các nước sử dụng Việt nam để giảm 
bớt sức mạnh kinh tế của Trung Quốc. 
4. Khuyến nghị chính sách tận dụng Hiệp định thƣơng mại thế hệ mới 
Nghị quyết 06-NQ/TW năm 2016 của Ban Chấp hành Trung ương về thực hiện có 
hiệu quả tiến trình hội nhập kinh tế quốc tế, giữ vững ổn định chính trị - xã hội trong bối cảnh 
nước ta tham gia các Hiệp định thương mại tự do thế hệ mới đã quán triệt chủ trương trong 5 - 
10 năm tới, tập trung khai thác hiệu quả các cam kết quốc tế cũng như có chính sách phù hợp 
hỗ trợ các lĩnh vực có năng lực cạnh tranh thấp vươn lên; tăng cường đào tạo, nâng cao năng 
lực cán bộ, trình độ pháp luật quốc tế. 
Sau khi hai Hiệp định CPTPP và EVFTA có hiệu lực (đối với CPTPP là năm 2019 và 
đối với EVFTA dự kiến là năm 2020), Chính phủ và các Bộ, ngành liên quan sẽ ban hành các 
văn bản pháp luật hướng dẫn việc thực thi các cam kết trong hai Hiệp định này. Bên cạnh 
1134 
những văn bản pháp luật đó, Việt Nam cần đồng thời đưa ra những cơ chế, chính sách hỗ trợ 
cho việc thực thi và tận dụng các cam kết trong CPTPP và EVFTA, cũng như giải quyết 
những vấn đề còn tồn đọng trong các ngành công nghiệp. 
Bài viết này sẽ đưa ra khuyến nghị chính sách để hỗ trợ cho việc thực thi các cam kết 
trong CPTPP và EVFTA. Cụ thể, mặt hàng dệt may trong EVFTA và CPTPP sẽ được xóa bỏ 
thuế quan hoặc cắt giảm theo lộ trình từ 3 - 16 năm kể từ khi Hiệp định có hiệu lực. Theo đó, 
hàng dệt may xuất khẩu sang thị trường EU và các nước thành viên CPTPP sẽ được xóa bỏ 
thuế quan hoàn toàn vào năm 2036. Để doanh nghiệp dệt may đáp ứng được quy tắc xuất xứ 
về dệt may và thực sự tận dụng được lợi ích của EVFTA và CPTPP sau khi kết thúc lộ trình 
cắt giảm thuế quan, Việt Nam cần cân nhắc thực hiện các khuyến nghị sau trong giai đoạn 
2020 - 2035: 
4.1. Về phía Chính phủ và Bộ, ngành 
- Thúc đẩy phát triển ngành công nghiệp hỗ trợ trong lĩnh vực dệt may, đảm bảo 
làm chủ nguồn nguyên liệu trong nước, đáp ứng được các quy định về quy tắc xuất xứ 
trong EVFTA và CPTPP, để doanh nghiệp dệt may có thể được hưởng lợi từ quy tắc xuất 
xứ trong hai Hiệp định này. Các Bộ, ngành liên quan cần xây dựng, hoàn thiện các khung 
khổ pháp lý cũng như hỗ trợ phát triển ngành công nghiệp hỗ trợ trên cơ sở Quyết định số 
68/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt chương trình phát triển công nghiệp hỗ 
trợ giai đoạn 2016 - 202563. 
- Xây dựng cơ chế phát triển cần tăng cường tính kết nối giữa các doanh nghiệp trong 
chuỗi cung ứng. Một trong những biện pháp có thể thông qua là việc xây dựng các khu công 
nghiệp dệt – may tập trung. Trong dài hạn, chính sách hỗ trợ phát triển doanh nghiệp nhuộm 
cần được cân nhắc. Trong thời gian gần đây, doanh nghiệp Việt Nam bước đầu xây dựng quy 
trình khép kín như nhà máy Sợi Nam Định và Nhà máy Liên hợp Sợi – Dệt – Nhuộm – May 
tại Quảng Nam. 
- Giải tỏa lo ngại về vấn đề môi trường của các dự án dệt nhuộm. Thay vì cấm các dự 
án đầu tư vào lĩnh vực dệt nhuộm, Việt Nam cần có cơ chế phối hợp với các cơ quan quản lý 
tại địa phương theo nguyên nới rộng quy tắc tiếp nhận các dự án đầu tư trong lĩnh vực dệt 
nhuộm song song với việc thắt chặt công tác quản lý xử lý chất thải, khuyến khích ngân hàng 
cung cấp tín dụng cho các dự án dệt nhuộm. Bên cạnh đó, Chính phủ cần xem xét xây dựng 
bộ quy tắc môi trường đảm bảo cân bằng giữa lợi ích kinh tế và phát triển bền vững. 
4.2. Về phía doanh nghiệp 
- Trong ngắn hạn, doanh nghiệp có thể mở rộng tìm kiếm đối tác cung cấp nguồn vải 
từ thị trường Hàn Quốc (đối với Hiệp định EVFTA) hoặc nghiên cứu sử dụng các loại sợi 
khan hiếm (đối với Hiệp định CPTPP). 
63 Danh mục sản phẩm công nghiệp hỗ trợ dệt may được ưu tiên phát triển bao gồm: xơ thiên nhiên (bông, đay, 
gai, tơ tằm); xơ tổng hợp (PE, viscore, sợi dệt kim, sợi dệt thoi, sợi polyester có độ bền cao, sợi spandex, nylon 
có độ bền cao); vải (vải kỹ thuật, vải không dệt, vải dệt kim, vải dệt thoi); chỉ may; hóa chất, chất trợ, thuốc 
nhuộm phục vụ ngành nhuộm hoàn tất vải, phụ liệu ngành may (cúc, khóa kéo, băng chun) 
1135 
- Doanh nghiệp cần tích cực nâng cao năng lực về hội nhập kinh tế quốc tế, đặc biệt là 
cần hiểu rõ và hiểu sâu các cam kết trong các lĩnh vực truyền thống như cắt giảm thuế quan, 
quy tắc xuất xứ, dịch vụ đầu tư, và cả cam kết về các biện pháp phi thuế quan, phòng vệ 
thương mại, vốn đã và đang trở thành các rào cản phức tạp đối với các doanh nghiệp khi 
muốn tiếp cận thị trường nước ngoài. Bên cạnh đó, doanh nghiệp cần tích cực tham gia các 
buổi tập huấn về các cam kết trong Hiệp định EVFTA do Bộ, ngành phối hợp với các Hiệp 
hội, ngành hàng và địa phương tổ chức để trao đổi, giải đáp thắc mắc về quy trình, thủ tục để 
được hưởng ưu đãi thuế quan đối với mặt hàng dệt may, từ đó giảm thiếu đáng kể chi phí 
hành chính phát sinh từ việc áp dụng quy tắc xuất xứ. 
- Doanh nghiệp phải thay đổi tư duy kinh doanh thích nghi với bối cảnh mới, tích cực 
tìm hiểu, nắm bắt thông tin và linh hoạt trong việc tiếp cận, tận dụng cơ hội. Song song với 
đó, việc đầu tư xây dựng nguồn nhân lực chất lượng cao đảm bảo thực hiện tất cả các khâu 
trong quy trình sản xuất từ xe sợi – dệt – nhuộm. Chỉ khi doanh nghiệp đáp ứng được các điều 
kiện, tiêu chuẩn của thị trường nhập khẩu, đáp ứng các tiêu chí xuất xứ theo cam kết thì 
những ưu đãi thuế quan mới phát huy được hiệu quả thúc đẩy xuất khẩu, góp phần tăng 
trưởng kinh tế cho đất nước. 
TÀI LIỆU THAM KHẢO 
Baldwin, R 2005, ‗Asian regionalism: promises and pitfalls‘, in CY Ahn, RE Baldwin 
& I Cheong (eds), East Asian economic regionalism: feasibilities and challenges, Springer, 
pp. 157-74. 
Báo Hải quan (2019), CPTPP đem lại gì cho Việt Nam sau 1 năm?, 
https://haiquanonline.com.vn/cptpp-dem-lai-gi-cho-viet-nam-sau-1-nam-118408.html 
Bộ Công Thương (2019), Các cam kết của Việt Nam trong một số lĩnh vực chính của 
Hiệp định CPTPP, 
463d-8016-7c56827c143a 
Bộ Công thương (2019), Các cam kết của Việt Nam trong một số lĩnh vực chính của 
Hiệp định CPTPP, 
463d-8016-7c56827c143a 
Bộ Kế hoạch và Đầu tư (n.d.). Báo cáo đánh giá tác động của Hiệp định EVFTA đối 
với Việt Nam. p.21. 
Breton, P. & Miriam, M. (2002), Making EU Trade Agreements Work: The Role of 
Rules of Origin, Trung tâm Nghiên cứu chính sách Châu Âu. 
Công ty Chứng khoán Phú Hưng (2019), Co họ i ta ng tru ởng ngành dẹ t may vẫn tiếp 
tục trong na m 2019, https://tinnhanhchungkhoan.vn/bcpt/phs-co-hoi-tang-truong-nganh-det-
may-van-tiep-tuc-trong-nam-2019-3651.html 
Estevadeordal, A. và Suominen, K. (2003), Rules of Origin in the World Trading 
System,https://www.wto.org/english/tratop_e/region_e/sem_nov03_e/estevadeordal_paper_e.pdf 
1136 
Herin, Jan (1986) ―Rules of Origin and Differences between Tariff Levels in EFTA and 
in the EC,‖ EFTA Occasional Paper No. 13, Geneva, February 1986. 
Hiệp hội dệt may Việt Nam (2019), Cơ hội và thách thức của ngành dệt may Việt Nam 
khi CPTPP có hiệu lực, Hội thảo CPTPP với doanh nghiệp: Lợi ích hay thách thức? tổ chức 
bởi VnExpress 
Kala, K. (2005), Understanding rules of origin, https://www.nber.org/papers/ 
w11150.pdf 
Krishna , K. và A.O. K rueger (1995), . “Implementing Free Trade Areas: Rules of 
Origin and Hidden Protection,‖ in A. Deardorff, J.Levinsohn and R.Stern (eds.), New 
Directions in Trade TheoryAnn Arbor : Đại học University of Michigan Press. 1995. 
Krugman, P. (1991), The Move Toward Free Trade Zones, in Policy Implications of 
Trade and Currency Zones, Kansas City: Federal Reserve Bank of Kansas City. 
Sandler (2017), Travis & Rosenberg Trade Report, Withdrawal from NAFTA Could 
Harm U.S. Textile and Apparel Sector, Report Says, Travis & Rosenberg Trade Report, link: 
https://www.strtrade.com/news-publications-NAFTA-textiles-apparel-110717.html 
Tạp chí Công thương (2020), Dệt May Việt Nam đạt 39 tỷ USD tổng kim ngạch xuất 
khẩu năm 2019, 
kim-ngach-xuat-khau-nam-2019-67200.htm 
Tạp chí Tài chính (2019), Bao giờ ngành dệt may thoát cảnh gia công?, 
303393.html 
Tạp chí Tài chính (2019), Phát triển ngành Dệt may Việt Nam trong tình hình hiện 
nay, 
tinh-hinh-hien-nay-315952.html 
Tạp chí Tài nguyên môi trường (2019), Dệt nhuộm - tiềm ẩn nỗi lo môi trường: Các 
dự án dệt, nhuộm vì sao bị từ chối?, https://baotainguyenmoitruong.vn/det-nhuom-tiem-an-
noi-lo-moi-truong-cac-du-an-det-nhuom-vi-sao-bi-tu-choi-249351.html 
Tổng cục Thống kê (2018), Tình hình kinh tế- xã hội 11 tháng năm 2018, 
https://www.gso.gov.vn/default.aspx?tabid=621&ItemID=19004 
Tổng cục Thống kê (2019), Tình hình kinh tế - xã hội quý IV và năm 2019, 
https://www.gso.gov.vn/default.aspx?tabid=621&ItemID=19454 
Văn phòng WTO (2019), Điểm tin Hiệp định EVFTA, 
Văn phòng WTO (2019), Quy tắc xuất xứ trong FTA mà Việt Nam tham gia, 
Văn phòng WTO (2019), Tóm tắt Nghị định thư 1 về Quy tắc xuất xứ EVFTA, 
VOV (2019), Giải pháp nào tháo gỡ khó khăn cho sản xuất vải?, https://vov.vn/kinh-
te/giai-phap-nao-thao-go-kho-khan-cho-san-xuat-vai-936525.vov