Quảng bá tác phẩm văn học trên báo chí quốc ngữ Nam Bộ cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX

o. 
Tiểu học 0$20 Trong thời gian này, ngành in ấn, xuất 
Cố văn chôn bửu 0$20” (Gia Định bản sách báo tại Sài Gòn được nhìn 
Báo, số 25 năm 1886). nhận là một trong những hoạt động 
Có thể nói, hình thức quảng cáo bằng kinh tế của xã hội. Sách báo cũng là 
“Lời rao” mang tính chất thông tin, một loại sản phẩm, muốn đến với độc 
chưa đầy đủ các chức năng của giả sớm, muốn được tiêu thụ nhanh 
quảng cáo như ngày nay. Ngôn ngữ thì phải cần đến quảng cáo. Điều này 
sử dụng chân phương, đậm chất khẩu khác hẳn với mười thế kỷ văn học 
ngữ như: “Mua mau kẻo hết”, “Bán trung đại ở nước ta. Nhà báo Lê 
buôn, bán lẻ giá nhất định”, “Bán buôn, Quang Vân, một trong những phụ bút 
bán lẻ giá rất hạ không ngờ”, “Ai của tờ Lục Tỉnh Tân Văn trong bài xã 
chẳng mau đến mua cũng thiệt cũng luận “Ai bảo người mình không biết 
hoài” Tính khẩu ngữ của quảng cáo làm quảng cáo??” số 2782 năm 1927 
có ưu điểm thân thiện, gần gũi, dễ tác trên báo này viết: “ Còn như về 
động đến tâm lý tiêu dùng. Phương người mình, cho hay cách chừng mấy 
thức quảng cáo chủ yếu nhấn mạnh năm trở lại đây, nhứt là từ ngày có 
đến tên sản phẩm, giá cả. Một số mẫu cuộc đế chế đồ Tàu, thị trường mở 
câu quảng cáo như: “Mua ngay kẻo rộng, thương mại khoán trương, nhờ 
hết”, “Đón coi”, “Ai ai cũng nên sự học hỏi và thấy biết được rộng nên 
đọc” như những lời kêu gọi dễ hiểu, cũng yêu cầu đến việc làm quảng cáo, 
dễ nhớ, nên cũng rất thân thiện và có vì vẫn biết rằng bước ra thương 
dấu ấn với bạn đọc. trường mà không cậy nhờ đến việc 
Từ năm 1920 đến 1930, số trang làm quảng cáo thì cũng chẳng khác gì 
quảng cáo ở mỗi tờ báo quốc ngữ dần người mặc áo gấm đi đêm, khó trông 
được tăng lên. Một vài tờ báo có trang phát đạt”. Phần lớn nhà văn dùng báo 
62 TẠP CHÍ KHOA HỌC XÃ HỘI số 11 (255) 2019 
chí làm phương tiện quảng bá cho tác Mua nhiều có huê hồng cao (xuất bản 
phẩm mới của mình. 5.000 cuốn). 
Quảng cáo tác phẩm văn học trên báo Bổn Báo”. 
thường viết dưới hai cách chính: Về quảng cáo có lời bình, lời giới 
quảng cáo ngắn và quảng cáo có lời thiệu sách thường viết theo cảm nhận 
bình. Quảng cáo tác phẩm ngắn gọn, về tác phẩm. Những dòng cảm nhận 
chủ yếu cung cấp những thông tin này chủ yếu là khen tặng, ca ngợi, 
chính như: tên tác giả, tên tác phẩm, nhằm kích thích độc giả tìm mua tác 
giá bán, nơi bán và thỉnh thoảng có phẩm. Một vài tác phẩm tiêu biểu cho 
vài dòng giới thiệu về tác giả, tác cách quảng cáo có lời bình như: 
phẩm. Chẳng hạn như: 
 Trên Đông Pháp Thời Báo, số 216 
Quảng cáo cho tác phẩm Nữ giáo Tô ngày 17/11/1924: 
Huệ Nhi (Công Luận Báo, số 140 “Giới thiệu sách mới 
ngày 11/6/1918): 
 Bổn báo có tiếp được bộ tiểu thuyết 
“Truyện Nữ giáo Tô Huệ Nhi của M. Hoàng Nguyệt Ánh (2 quyển) thuật sự 
Mộng Huê Lầu, quyển thứ nhất đang tích một người nữ quân tử là cô 
in tại nhà in Union. Kể từ ngày 15 Hoàng Nguyệt Ánh tâm tánh rất khác 
Mars có để bán đủ tại các nhà sách thường, đáng để làm gương cho bạn 
Sài Gòn, Chợ Lớn và lục tỉnh, mỗi má phấn. 
cuốn 24 trang, giá bán 0$10. 
 Tác giả là Trương Quang Tiền, cựu 
Ấy là bổn để ngừa cơn rảnh mua vui, chủ bút An Hà Báo, vẫn không phải lạ 
xin khán quan miễn nghị. lùng chi với liệt quý độc giả, nên bổn 
Mộng Huê Lầu”. báo không cần phải nói nhiều lời. Bổn 
Quảng cáo cho tác phẩm Ơn nước nợ báo chỉ khen ông tả cái phong cảnh 
nhà (Nông Cổ Mín Đàm, số 116 ngày thành Hồng Kông một cách rất rõ ràng, 
1/7/1924): dẫu người chưa có hân hạnh được đi 
“Tiểu thuyết ra đời đến đó hãy xem tiểu thuyết (quyển 
 nhất) của ông cũng hình dung được 
Truyện Ơn nước nợ nhà của M. Cao 
 mọi việc. Trong quyển thứ hai, ông có 
Hải Để soạn đã xuất bản rồi, bìa màu 
 thuật một cái án mạng rất bí mật và dị 
giấy láng, sự tích ở trong Đại Nam sử 
 kỳ, ai có xem đến rồi cũng cho rằng 
ký rút ra. Thiệt là một quyển ái quốc 
 ông khéo sắp đặt. 
tiểu thuyết. 
Hãy mua đọc để cho rõ cái chí khí của Vậy bổn báo có mấy lời cám ơn ông 
ông bà buổi xưa hùng dõng là dường và xin giới thiệu tiểu thuyết ông để 
nào! bạn đồng bang biết. 
Mỗi quyển trọn bộ giá 0$30. Bổn Báo”. 
Gởi bán khắp lục châu và Sài Gòn, tại Trên Công Luận Báo, số 145 ngày 
tiệm Lê Mai. 22/7/1925: 
NGUYỄN THỊ TRÚC BẠCH – QUẢNG BÁ TÁC PHẨM VĂN HỌC 63 
“Biển tình chìm nổi xuất hiện những bài báo viết theo lối 
Bổn báo mới tiếp hai quyển tiểu thuyết xã luận phê bình của Trần Huy Liệu, 
Biển tình chìm nổi của ông Trần Ngọc Nguyễn Tử Thức Báo Lục Tỉnh Tân 
Minh, tự Hồng Phi, nguyên chủ bút Văn lập tức phản ứng lối viết này 
Đông Pháp Thời Báo mới in vừa rồi. bằng loạt bài của Lê Hoằng Mưu, 
Người trong xã hội hiện nay ưa đọc Nam Dương và Trần Quang Tịnh. Lê 
tiểu thuyết tình, song người viết tiểu Hoằng Mưu trong bài “Ngôn hành 
thuyết ít ai dè dặt ngòi bút nên thường tương phản cùng Nguyễn Tử Thức 
có những lối tiểu thuyết lả lơi. Bổn Đông Pháp Thời Báo” (Lục Tỉnh Tân 
Biển tình chìm nổi tránh khỏi cái bại Văn, số 2009 ngày 24/4/1925) bộc lộ 
đó, vì sự tích thiết cận nhơn tình, mà quan điểm của mình về lối viết phê 
cách của tác giả tả tình cũng là cao bình của Nguyễn Tử Thức rằng: “Phê 
thượng. Đọc suốt hai quyển mới thấy bình mà chi, thổi lông tìm vết mà chi. 
chỗ mầu nhiệm và cách hành văn của Nguyễn Tử Thức ráng viết bài thế nào 
tác giả. Cùng thời một quyển tiểu cho độc giả xem cho hiểu thì viết cũng 
thuyết tình, song đọc đặng tiểu thuyết gọi là tài Phê bình ai làm gì. Ráng 
tình như vậy cũng là hữu ích. Sự tích làm cho tròn bổn phận cũng gọi là 
nầy, trong xã hội có lắm khi thường tài Tôi viết theo phép học của tôi, 
xảy ra như vậy, song quý nhứt là gái Nguyễn Tử Thức bắt chi vậy”. Trần 
đặng tròn tiết, ba tùng vẹn giữ ấy là Quang Tịnh thì cho rằng: “Nhà phê 
mô phạm đạo đờn bà cõi Á Đông ta. bình cần phải tìm câu văn nào cho 
 chải chuốt, dùng trúng nghĩa, đúng lý 
In và bán tại nhà in J. Viết đường 
 mà phê bình hầu sửa cho người ta” 
d`ormay Sài Gòn, trọn bộ hai cuốn, 
 (Lục Tỉnh Tân Văn, số 2062 ngày 
mỗi cuốn 0$30. 
 27/6/1925). 
Công Luận”. 
 Từ những mẩu tin quảng cáo tác 
Cả hai cách quảng cáo tác phẩm mới 
 phẩm văn học, báo chí quốc ngữ đã 
của báo chí quốc ngữ đều nhằm mục 
 phát triển, xây dựng trang mục “Bình 
đích giúp tác phẩm nhanh chóng đến 
 phẩm sách mới”. Tháng 10/1927, 
với độc giả. Bên cạnh đó, thông qua 
 trong số 635 Đông Pháp Thời Báo 
quảng cáo tác phẩm tiểu thuyết có lời 
 chính thức ra mắt độc giả mục Bình 
bình, ta nhận thấy báo chí quốc ngữ 
 phẩm sách mới với lời cáo bạch: 
bắt đầu có ý hướng phê bình văn học. 
Dường như, với báo chí quốc ngữ “Bình phẩm sách mới 
Nam Bộ, khái niệm đầu tiên được hiểu Bổn báo định mỗi tuần lễ ngày thứ ba, 
về phê bình tác phẩm là lời ca tụng, trong tờ phụ trương văn chương của 
khen tặng. Trên thực tế, không ít nhà Đông Pháp Thời Báo lại mở thêm ra 
văn, nhà báo Nam Bộ rất “dị ứng” với mục Bình phẩm sách mới. Mục này 
những lời bình phẩm có ý chê bai. cốt để bình phẩm và giới thiệu các thứ 
Năm 1925, trên Đông Pháp Thời Báo sách quốc ngữ mới xuất bản, mà bổn 
64 TẠP CHÍ KHOA HỌC XÃ HỘI số 11 (255) 2019 
báo nghĩ rằng có quan hệ đến văn học feuilleton - tác phẩm đăng nhiều kỳ. 
nước nhà. Năm 1851, feuilleton xuất hiện lần đầu 
Nước nhà không sách thì nước phải tiên trên tạp chí Presse (Báo Chí) của 
nguy, sách mà không có người bình Pháp. Năm 1869, tờ Nhà Nước Nhân 
phẩm, thì có lẽ cũng hóa ra vô vị. Dân - cơ quan của Đảng Dân chủ xã 
Song ngặt vì gọi là bình phẩm, thì sao hội Đức khởi đăng tác phẩm của Mác 
cho khỏi khen nhiều chê nặng. Đã - Ăngghen. Tuy nhiên, một số nhà văn 
phải khen chê, thì tất có lẽ làm phiền Pháp đầu thế kỷ XIX, không xem 
cho những bạn làm văn không hay truyện dài đăng báo là văn học. Họ 
suy nghĩ. cho rằng những tác phẩm đăng báo 
 thường viết cẩu thả, ít trau chuốt văn 
Sự khen chê chánh đáng là bổn phận 
 chương, chỉ chú ý đến cốt truyện ly kỳ, 
người bình phẩm đối với chư độc giả, 
 hấp dẫn. Đồng thời, họ không thừa 
mà cũng là một cái nghĩa vụ lớn lao 
 nhận những người viết truyện đăng 
của bổn báo đối với các bạn làm văn. 
 báo là nhà văn, nhà báo. 
Vậy xin các đồng nhơn hiểu cho rằng: 
 Ở Việt Nam đầu thế kỷ XX, tác phẩm 
nếu như bản sách mà bổn báo đem 
 văn học đăng dài kỳ xuất hiện thường 
vào mục bình văn phẩm dầu cho phải 
chê một, hai phần thì chẳng qua theo xuyên trên báo chí quốc ngữ. Các thể 
ý “hiền giả trách bị” mà chánh là cốt loại văn học đăng tải trên báo gồm: 
để giới thiệu cho độc giả, đăng giúp tuồng, kịch, đoản thiên tiểu thuyết, tiểu 
cho bạn làm văn. thuyết (dịch và sáng tác). Tuy nhiên, 
 tiểu thuyết sáng tác được báo chí 
Còn chư độc giả lại phải hiểu rằng: 
 quan tâm hơn cả. Nông Cổ Mín Đàm 
mục này chẳng phải là mục rao hàng, 
 là tờ báo quốc ngữ đầu tiên đăng tiểu 
mà chánh là mục giúp cho bạn độc giả 
 thuyết dài kỳ. Ngay từ số đầu tiên phát 
biết mà đọc, kẻo nhiều khi lầm phải 
 hành năm 1901, báo đăng tác phẩm 
lắm đồ thật là vô nghĩa lý, mà có lẽ lại 
 dịch Tam quốc chí tục dịch của P. 
hại đến tâm lý xã hội thật nhiều. 
 Canavaggio. Những tờ báo quốc ngữ 
Bấy nhiêu lời thành thật, xin ai nấy xét ra đời sau đó như Lục Tỉnh Tân Văn, 
cho. Còn ai không hiểu mà trách thì Công Luận Báo, Đông Pháp Thời Báo, 
xin chịu. Chớ phận sự chúng tôi thì Phụ Nữ Tân Văn đều dùng hình 
vẫn giữ đàng ngay lẽ thẳng chẳng bao 
 thức feuilleton để thu hút, giữ chân 
giờ thay đổi”. 
 độc giả. Nhà báo Tế Xuyên trong 
2.2. Quảng bá dưới hình thức đăng chuyên khảo Nghề viết báo xuất bản 
tải truyện dài kỳ (feuilleton): kết tại Sài Gòn vào năm 1968, có cách 
hợp thu hút bạn đọc mua báo và nhìn thực tế hơn đối với những tác 
quảng cáo tác phẩm mới phẩm tiểu thuyết đăng tải trên báo. 
Vào thập niên 80 thế kỷ XIX, báo chí Ông cho rằng tiểu thuyết, truyện dài, 
Đức và Pháp đã xuất hiện hình thức truyện ngắn đăng trên nhật báo cốt để 
NGUYỄN THỊ TRÚC BẠCH – QUẢNG BÁ TÁC PHẨM VĂN HỌC 65 
duy trì và tăng cường số độc giả. Bộ “? Huyết lệ hoa là một bộ tiểu thuyết rất 
tiểu thuyết Châu về hiệp phố của Phú ly kỳ và thú vị không ai liệu trước được. 
Đức là một minh chứng. Đây là bộ Mỗi chặng tiểu thuyết Huyết lệ hoa, 
truyện gây không ít sóng gió trong tác giả có để dấu hỏi, nếu ai giải trúng 
làng báo Sài Gòn năm 1925 - 1926. dấu hỏi, thì sẽ được thưởng một 
Ban đầu, khi bộ ấy đăng trên Trung tháng báo. 
Lập Báo, số xuất bản của báo tăng lên 
 Gởi thơ cho bổn báo Tổng lý, ngoài 
vùn vụt. Ít lâu sau, khi Phú Đức 
 bao nhớ viết cái dấu hỏi đặng khỏi lộn 
chuyển sang làm chủ bút tờ Công 
 với các bài lai cảo khác. 
Luận Báo, ông mang theo Châu về 
 Kể từ số báo này thì bổn báo bắt đầu 
hiệp phố. Thế là, “Trung Lập Báo mất 
 đăng vào trương thứ năm”. 
gần hết độc giả và Công Luận Báo lại 
tăng số xuất bản lên rất nhiều”. Chính Nhìn chung, cách đăng tải tác phẩm 
vì thế, “nhiều báo Sài Gòn không bỏ dài kỳ trên báo chí quốc ngữ đã tác 
yếu tố tiểu thuyết để thâu độc giả; họ động mạnh mẽ, trực tiếp đối với việc 
thấy rằng cạnh tranh nhau về phương xuất bản, tiêu thụ báo và quảng bá tác 
diện khác: tin tức hay nghị luận, chưa phẩm. Thực tế lúc bấy giờ, nhà văn 
chắc đã có kết quả bằng tiểu thuyết” muốn xuất bản tác phẩm phải có kinh 
(Tế Xuyên, 1968: 110). phí. Hơn nữa, việc phát hành sách 
 luôn phải đối diện với những vấn đề 
Những chủ tòa báo lớn do nắm bắt thị 
 như tiền huê hồng cho nhà bán sách, 
hiếu ham chuộng tiểu thuyết của bạn 
 thị trường tiêu thụ Hoạt động tuyển 
đọc, nên luôn chọn chủ bút là nhà tiểu 
 chọn đăng tải tiểu thuyết của báo chí 
thuyết nổi danh đương thời để đảm 
 quốc ngữ mang lại hai hiệu quả chính: 
nhận trang tiểu thuyết. Những vị chủ 
bút kiêm nhà tiểu thuyết thường có thứ nhất, báo chí quốc ngữ gánh vác, 
nhiệm vụ sáng tác cho trang tiểu chia sẻ những khó khăn với nhà văn 
thuyết và đọc duyệt, chỉnh sửa tác trong quá trình đưa tác phẩm đến với 
phẩm của những nhà văn khác gởi bạn đọc; thứ hai, báo chí năng động 
đến trước khi đăng báo. tạo ra lượng độc giả quan tâm đến tờ 
 báo. Phương cách tuyển chọn và 
Bên cạnh cách dùng tiểu thuyết hay 
 đăng tải tác phẩm tiểu thuyết dài kỳ 
để thu hút độc giả, báo chí quốc ngữ 
 của báo chí thật sự có ý nghĩa lớn đối 
còn phát động cuộc đố vui cho bạn 
 với quá trình hình thành và phát triển 
đọc tiểu thuyết của báo. Trong số 677 
 văn xuôi quốc ngữ đầu thế kỷ XX. 
ra ngày 2/2/1928, Đông Pháp Thời 
Báo khởi đăng tiểu thuyết Huyết lệ 3. KẾT LUẬN 
hoa của nhà văn Nguyễn Thế Phương, Sự ra đời và phát triển của báo chí 
để kích thích độc giả theo dõi liên tục quốc ngữ Nam Bộ cuối thế kỷ XIX đầu 
báo tổ chức cuộc thi giải đáp dấu hỏi thế kỷ XX có ý nghĩa và tác động rất 
bằng thông cáo như sau: lớn đến các phương diện xã hội, 
66 TẠP CHÍ KHOA HỌC XÃ HỘI số 11 (255) 2019 
chính trị, kinh tế, văn hóa của vùng phương thức truyền thông mới - kết 
đất này. Báo chí quốc ngữ và hoạt hợp giữa truyền thông, kinh tế và văn 
động quảng bá trên báo chí đã góp hóa xã hội. Sự kết hợp giữa báo chí 
phần kiến tạo phương thức mới về và văn học đã góp phần mang lại 
giới thiệu sản phẩm, kích thích tiêu những giá trị văn hóa xã hội mới. Sự 
dùng. Những hình thức quảng bá tác xuất hiện của quảng cáo, quảng bá 
phẩm văn học trên báo chí không chỉ tác phẩm văn học trên báo chí quốc 
mang lại hiệu quả về kinh tế cho tờ ngữ được đánh giá là tín hiệu mới 
báo, mà còn có ý nghĩa đối với sự trong văn hóa truyền thông giai đoạn 
phát triển văn học, văn hóa đọc ở đầu thế kỷ XX.  
Nam Bộ. Đây là một trong những 
CHÚ THÍCH 
(1) Trong một số bài xã luận của Trương Vĩnh Ký, Đặng Thúc Liêng viết là Phan An Báo; các 
công trình nghiên cứu báo chí của Huỳnh Văn Tòng, Hồng Chương, Đỗ Quang Hưng viết là 
Phan Yên Báo. 
TÀI LIỆU TRÍCH DẪN 
1. Bằng Giang. 1992. Văn học quốc ngữ Nam Kỳ 1865 - 1930. TPHCM: Nxb. Trẻ. 
2. Bằng Giang. 2001. Sài Côn cố sự. Nxb. TPHCM: Nxb. Văn học. 
3. Bùi Đức Tịnh. 1992. Những bước đầu của báo chí, tiểu thuyết và thơ mới (1865 - 
1932). TPHCM: Nxb. TPHCM. 
4. Công Luận Báo. Số 140 ngày 11/6/1918; số 145 ngày 22/7/1925. 
5. Đỗ Quang Hưng. 2000. Lịch sử báo chí Việt Nam 1865 - 1945. Hà Nội: Nxb. Đại học 
Quốc gia Hà Nội. 
6. Đông Pháp Thời Báo. Số 216 ngày 17/11/1924; số 635 ngày 14/10/1927; số 677 
ngày 2/2/1928. 
7. Gia Định Báo, ngày 15/4 1865. 
8. Hoài Anh, Thành Nguyên, Hồ Sĩ Hiệp. 1988. Văn học Nam Bộ từ đầu đến giữa thế kỷ 
XX (1900 - 1954). TPHCM: Nxb. TPHCM. 
9. Hồng Chương. 1987. Tìm hiểu lịch sử báo chí Việt Nam. Hà Nội: Nxb. Giáo khoa 
Mác-Lênin. 
10. Huỳnh Văn Tòng và nhiều người. 1973. Lịch sử báo chí Việt Nam từ khởi thủy đến 
năm 1930. Sài Gòn: Trí Đăng xuất bản. 
11. Lục Tỉnh Tân Văn. Số 2009 ngày 24/4/1925; số 2062 ngày 27/6/1925; số 2782 ngày 
2/12/1927. 
12. Nam Nữ Giới Chung. Tình hình báo giới ở xứ ta ngày nay. Số 14 ngày 10/9/1930. 
13. Nông Cổ Mín Đàm. Số 116 ngày 1/7/1924. 
14. Phan Yên Báo, tháng 12 năm 1868. 
15. Tế Xuyên. 1968. Nghề viết báo. Sài Gòn: Khai Trí xuất bản. 
16. Thiếu Sơn. 1933. Phê bình và cảo luận. Hà Nội: Nam Ký xuất bản.