Phát triển sản phẩm du lịch trên cơ sở khai thác giá trị văn hóa biển Thanh Hóa

ven sông Mã như: Thần Độc Cước, Cao Sơn linh thần, Tô Hiến Thành... Điều này đã tạo 
cho vùng biển Thanh Hóa nhiều giá trị độc đáo cả về vật thể và phi vật thể. Nhiều dấu tích 
lịch sử, văn hóa phản ánh sự tiếp xúc với các cư dân đa đảo từ rất sớm (Thần Độc Cước); 
tiếp xúc Phật giáo thông qua đường biển (dấu chân Phật trên núi Trường Lệ - Sầm Sơn); 
đền thờ Mai An Tiên là minh chứng cho quá trình lấn biển hàng ngàn năm lịch sử; nhà 
thờ Ba Làng, nhà thờ Nga Sơn, nhà thờ Sầm Sơn là dấu vết tiếp xúc với đạo Cơ Đốc từ 
đầu thế kỷ XVII.... 
Vùng biển Thanh Hóa hiện vẫn còn lưu giữ nhiều giá trị văn hóa mang những 
nét riêng của cư dân biển: 
 - Đó là các hình thức sinh hoạt tín ngưỡng phản ánh đặc điểm lịch sử và môi 
trường sinh sống với biển của cư dân nơi đây: Tục thờ thần linh biển được ngư dân 
Thanh Hóa tiếp thu và sáng tạo như tục thờ cá voi ở vùng Quảng Xương và Hậu Lộc có 
2 Lịch sử Thanh Hóa, Tập 2, Nxb KHXH 2004, tr 46. 
TRAO ĐỔI - NGHIÊN CỨU 
62 
từ thế kỷ XVI, tục thờ Tứ Vị thánh nương ở các cửa biển của xứ Thanh Nhiều tục thờ 
linh thần được xem là khởi nguồn tại Thanh Hóa (thần Độc Cước - Sầm Sơn, thần Ăn Xin 
- Quảng Xương). Đặc biệt, nhiều huyền thoại về linh thần, nhân thần phản ánh tiến trình 
lịch sử phát triển xâm lấn biển Thanh Hóa như: huyền thoại Mai An Tiêm (khai phá biển 
và giao thương), Độc Cước (khai thác ngư trường), Bà Triều (bán nông, bán ngư); ngoài 
ra còn các nhân thần lịch sử như Tô Hiến Thành, Quang Trung - Nguyễn Huệ 
- Những lễ hội truyền thống mang đậm sắc thái văn hóa biển như: Lễ cầu ngư, lễ 
cầu phúc, lễ hội vua Quang Trung, lễ hội mở cửa biển, lễ tống ôn, lễ hội đua thuyền... 
- Hệ thống những di tích lịch sử văn hóa ở vùng biển Thanh Hóa khá dày đặc 
với 85 di tích đã được xếp hạng3, đặc biệt là những di tích thờ những vị thần riêng của 
cư dân vùng biển như: đền thờ Cá Ông, đền thờ Tứ vị thánh nương, đền thờ thần Độc 
Cước, đền thờ Bà Triều, đền thờ đức vua Thông thủy Nẹ Sơn... 
- Những phong tục tập quán trong đời sống sinh hoạt hàng ngày như: tang ma, 
cưới hỏi, những kiêng kỵ trong nghề, những tập tục truyền thống trong nghề, các mối 
quan hệ trong cộng đồng cư dân vùng biển... 
- Những nghề thủ công truyền thống với sắc thái riêng trong từng cách thức và 
phương thức chế biến của cư dân ven biển như: nghề làm mắm, nghề làm muối, nghề 
làm cá khô; nghề đóng bè mảng, nghề làm ngư cụ 
- Những tri thức dân gian về nghề biển khá phong phú với kho tàng kinh nghiệm 
về đoán định thời tiết để ra khơi mà xác định bãi cá, bãi tôm... Những kinh nghiệm phổ 
biến về thời tiết chung cho biển của nhiều nơi được ngư dân Thanh Hóa tiếp thu sáng 
tạo, chiêm nghiệm áp dụng vào từng vùng cửa biển, bãi ngang ở mỗi làng ngư nghiệp 
địa phương. 
- Những phương thức mưu sinh của cư dân vùng biển: cách thức đánh bắt hải 
sản, cách thức chế biến hải sản sau khi đánh bắt... 
- Văn học dân gian của cư dân biển với kho tàng ca dao tục ngữ, hò vè phản ánh 
cuộc sống hiện thực của cư dân trước biển, những kinh nghiệm được đúc kết qua bao 
thế hệ... Đặc biệt, trong kho tàng văn học dân gian của cư dân vùng biển, độc đáo nhất 
chính là bài ca về Lịch con nước và Nhật trình người đi biển (đây là những kinh nghiệm 
của ngư dân trong việc đi lại trên biển. Đó có thể là đi đánh bắt hải sản, cũng có khi là 
đi vận tải, buôn bán). 
 Tất cả những giá trị về mặt tự nhiên và nhân văn này chính là nguồn tài nguyên 
vô cùng quan trọng, là cơ sở để cho vùng biển Thanh Hóa xây dựng những sản phẩm du 
lịch hấp dẫn, độc đáo nhằm đáp ứng nhu cầu của khách du lịch. Đồng thời, đây cũng 
3 Ban Quản lý di tích và danh thắng (tính đến ngày 31/12/2013) 
TRAO ĐỔI - NGHIÊN CỨU 
63 
chính là cơ sở để tạo nên được điểm nhấn khác biệt cũng như xây dựng cho du lịch biển 
Thanh Hóa thương hiệu của riêng mình. 
Tuy nhiên, cho đến nay du lịch biển Thanh Hóa vẫn luôn nằm trong tình trạng 
"thừa tiềm năng - thiếu sản phẩm du lịch", chưa khai thác được những giá trị văn hóa 
độc đáo trên vào xây dựng sản phẩm du lịch. Việc xây dựng và phát triển sản phẩm du 
lịch mới chỉ tập trung vào các yếu tố tự nhiên và cũng chỉ mới khai thác được một phần. 
Trong khi đó, tiềm năng và thế mạnh của du lịch biển về tự nhiên cũng như văn hóa là 
rất lớn và chưa được nghiên cứu một cách đầy đủ để khai thác. Chính điều này, đã làm 
cho sản phẩm du lịch biển của Thanh Hóa nghèo nàn, đơn điệu, chưa có được sản phẩm 
du lịch đặc trưng, riêng biệt của địa phương. Hệ thống các dịch vụ đang còn ở mức độ 
cơ bản, chưa phong phú ở nhiều cấp độ khác nhau nhằm đáp ứng nhu cầu đa dạng và 
ngày càng cao của khách du lịch. 
 3. Một số giải pháp xây dựng sản phẩm du lịch từ giá trị văn hóa biển 
Thanh Hóa 
 Để có thể khai thác được những giá trị văn hóa của vùng biển Thanh Hóa trong 
xây dựng sản phẩm du lịch biển và để Thanh Hóa trở thành một điểm đến hấp dẫn đối 
với khách du lịch, đủ sức cạnh tranh trong xu thế hội nhập hiện nay chúng ta cần: 
 Thứ nhất, lựa chọn những giá trị văn hóa phù hợp để xây dựng thành sản phẩm 
du lịch có tính cạnh tranh cao, thu hút khách du lịch. 
Để làm được điều này, trước tiên chúng ta cần tiến hành kiểm kê và nghiên cứu 
các giá trị di sản văn hóa biển, từ đó phân loại và lựa chọn những giá trị văn hóa phù 
hợp và đủ các điều kiện để xây dựng thành sản phẩm du lịch. Trên cơ sở đó, giúp các 
nhà quản lý có căn cứ khoa học để lựa chọn, tìm ra những giá trị đặc sắc, tiêu biểu nhất 
để khai thác và xây dựng thành các sản phẩm du lịch hấp dẫn, đa dạng, đáp ứng nhu 
cầu, thị hiếu của du khách. Tập trung đầu tư có trọng điểm vào các chương trình phát 
triển những sản phẩm du lịch này. 
 Từ các tài nguyên văn hóa này, ta chuẩn bị những "thực đơn" du lịch văn hóa 
nhiều màu sắc để du khách có thể lựa chọn, hưởng thụ. Phối hợp các loại hình du lịch 
đa dạng: nghỉ dưỡng, khám phá, thể thao, giải trí, mạo hiểm, hội nghị để giới 
thiệu những nét đẹp ẩn chứa trong những di sản văn hóa vật thể và phi vật thể ấy. Ví dụ, 
tour du lịch tham quan đảo Nẹ kết hợp với lễ hội Đức vua Thông Thủy Nẹ Sơn... Tăng 
cường khai thác những yếu tố lịch sử, tâm linh để hình thành những tour du lịch có nội 
dung, tinh thần phong phú, có chiều sâu văn hóa, giúp du khách nâng cao hiểu biết, bồi 
bổ kiến thức. 
TRAO ĐỔI - NGHIÊN CỨU 
64 
 Thứ hai, triển khai các mô hình du lịch cộng đồng. 
Nhằm huy động tối đa sự tham gia của người dân địa phương, du lịch cộng 
đồng là cách tốt nhất để sử dụng các dịch vụ tại chỗ, phát triển văn hóa địa phương, thúc 
đẩy nghề truyền thống, kích thích người dân tham gia giữ gìn các giá trị văn hóa đang 
dần mai một hoặc mất đi. Đây cũng là hình thức thiết thực nhất tạo công ăn việc làm, 
tăng thu nhập cho người dân, góp phần phát triển kinh tế, củng cố bình ổn xã hội. 
 Thứ ba, nâng cao nhận thức của người dân. 
Nâng cao nhận thức của người dân về vai trò của các giá trị văn hóa trong phát 
triển du lịch, giúp họ có ý thức hơn trong việc trân trọng và giữ gìn các giá trị văn hóa 
truyền thống. Cần làm cho cộng đồng hiểu rõ phương châm lấy văn hóa để phát triển du 
lịch và ngược lại phát triển du lịch là để bảo tồn và phát huy những giá trị văn hóa. Qua 
đó gia tăng sự ủng hộ của cộng đồng đối với bảo tồn giá trị văn hóa biển. Tuy nhiên, 
cũng phải trang bị cho người dân những nhận thức về mặt trái mà sự phát triển có thể 
mang lại nhằm giảm bớt những nguy cơ và hậu quả không mong muốn. 
 Thứ tư, nâng cao chất lượng đội ngũ những người làm du lịch theo hướng 
chuyên nghiệp hóa. 
Nâng cao chất lượng đội ngũ những người làm công tác marketing, kinh doanh 
nhà hàng, khách sạn, đội ngũ hướng dẫn viên... Đặc biệt, vai trò của các hướng dẫn viên 
tại các điểm di sản văn hóa có ý nghĩa rất quan trọng. Họ có thể trở thành những đại sứ 
văn hóa đối với du khách nước ngoài, làm cầu nối giữa di sản - công chúng đối với du 
khách trong nước. Những người làm du lịch văn hóa phải là người có phông nền kiến 
thức tốt, am tường lịch sử, địa lý, văn hóa của vùng đất, có cách diễn giải, thuyết minh 
hay và quan trọng là có lòng yêu nghề. Hướng dẫn viên chính là một phần tạo nên thành 
công của chuyến đi. 
Thứ năm, đầu tư hệ thống cơ sở hạ tầng và cơ sở vật chất kỹ thuật du lịch tại các 
tuyến, điểm du lịch vùng biển Thanh Hóa. 
Hai trong 5 yếu tố cơ bản cấu thành nên sản phẩm du lịch chính là hệ thống cơ sở 
hạ tầng và cơ sở vật chất kỹ thuật du lịch. Chính vì vậy, cơ sở hạ tầng và cơ sở vật chất 
kỹ thuật du lịch đóng một vai trò hết sức quan trọng trong quá trình tạo ra và thực hiện 
sản phẩm du lịch cũng như quyết định mức độ khai thác tiềm năng du lịch nhằm thỏa 
mãn nhu cầu của khách. 
Hiện nay, ở các khu vực biển đã có những khu vực đầu tư hệ thống cơ sở hạ tầng 
và cơ sở vật chất kỹ thuật du lịch đồng bộ và đáp ứng được nhu cầu của khách du lịch ở 
những mức độ khác nhau như biển Sầm Sơn, Hải Tiến, Hải Hòa, Nghi Sơn. Tuy nhiên, 
những hệ thống này mới chỉ tập trung ở một số khu vực, còn lại những khu vực khác 
hầu như chưa có, nếu có mới chỉ rất ít, chưa đáp ứng được yêu cầu của du khách khi đến 
TRAO ĐỔI - NGHIÊN CỨU 
65 
đây như Quảng Lợi, Quảng Thái, Hải Thanh, Hải Bình... Mặt khác, với định hướng khai 
thác các giá trị văn hóa biển thành sản phẩm du lịch thì việc đầu tư hệ thống cơ sở hạ 
tầng và cơ sở vật chất kỹ thuật du lịch càng cần thiết. Bởi thực tế, các giá trị văn hóa 
biển hiện nay được lưu giữ đậm nét thường tập trung ở các làng biển chưa có hoặc có ít 
các hoạt động du lịch diễn ra, mà nơi đây những điều kiện này chưa đáp ứng được yêu 
cầu để cấu thành nên sản phẩm du lịch. 
Để xây dựng và phát triển những sản phẩm du lịch được khai thác từ giá trị văn 
hóa biển ở Thanh Hóa, cần phải có sự đầu tư hệ thống cơ sở hạ tầng và cơ sở vật chất kỹ 
thuật du lịch cho những điểm đến được xác định sẽ khai thác. Trong quá trình đầu tư 
xây dựng cần phải chú ý đến quy hoạch tổng thể trong phát triển du lịch biển của tỉnh, 
cả nước để chúng ta có thể liên kết với các điểm du lịch biển khác trong tỉnh, ngoài tỉnh 
nhằm tạo nên chuỗi sản phẩm độc đáo, hấp dẫn đáp ứng được nhu cầu của khách du 
lịch. Đồng thời, phải chú ý đến đặc điểm của điểm đến để tránh việc phá vỡ không gian 
và các giá trị văn hóa - yếu tố quan trọng để tạo nên sản phẩm du lịch đặc trưng cho 
điểm đến. 
Thứ sáu, cần có sự kết nối và liên kết trong xây dựng sản phẩm du lịch 
Du lịch được coi là ngành kinh tế tổng hợp, được cấu thành bởi rất nhiều ngành 
và lĩnh vực để tạo nên được sản phẩm du lịch. Tính tổng hợp đó được biểu hiện ở chỗ 
để có thể tạo nên một sản phẩm du lịch hoàn thiện phải kết hợp nhiều loại dịch vụ khác 
nhau do nhiều đơn vị cá nhân thuộc các ngành khác nhau cung cấp nhằm thỏa mãn nhu 
cầu của du khách. Nó bao gồm sản phẩm vật chất, tinh thần, sản phẩm phi lao động và 
cả các tài nguyên tự nhiên. Hơn nữa, sản phẩm du lịch gồm nhiều yếu tố không thể tách 
rời. Có nhiều đơn vị tham gia cung ứng sản phẩm du lịch, thậm chí đối với một sản 
phẩm du lịch riêng lẻ cũng có nhiều bộ phận tham gia phục vụ. Đặc điểm này đòi hỏi 
phải có sự phối hợp chặt chẽ giữa các bộ phận tham gia phục vụ khách để tạo ra một sản 
phẩm du lịch có chất lượng tốt và đem lại sự hài lòng cho khách hàng. 
Để có được những sản phẩm du lịch khai thác từ giá trị văn hóa biển đáp ứng 
nhu cầu đa dạng của du khách, Thanh Hóa cần liên kết các doanh nghiệp du lịch trong 
và ngoài tỉnh để liên kết trong đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng và cơ sở vật chất kỹ thuật 
để tạo nên các sản phẩm du lịch trọn vẹn. Đồng thời, với việc liên kết này sẽ giúp cho 
từng điểm đến tìm được những đặc trưng riêng có của mình. 
Thứ bảy, nghiên cứu kỹ nhu cầu và thị hiếu của du khách nội địa và quốc tế để 
định hướng thị trường đúng và phát triển sản phẩm du lịch biển đảo phù hợp. 
Trên nền tảng các giá trị văn hóa biển đảo của mỗi huyện ở Thanh Hóa, chúng ta 
cần lựa chọn những giá trị văn hóa phù hợp trong xây dựng các công trình du lịch biển đảo, 
thiết kế các tour, tổ chức ăn, nghỉ, thăm quan cho du khách với những sản phẩm du lịch 
khác biệt ở mỗi nơi, có thương hiệu, đủ sức cạnh tranh trong tỉnh, quốc gia và khu vực. 
TRAO ĐỔI - NGHIÊN CỨU 
66 
4. Kết luận 
Với định hướng phát triển sản phẩm du lịch trên cơ sở khai thác các giá trị văn 
hóa biển, hy vọng trong tương lai ngành du lịch Thanh Hóa sẽ có được những sản phẩm 
du lịch độc đáo, hấp dẫn mang đặc trưng riêng của vùng biển Thanh Hóa. Qua đó, xây 
dựng thương hiệu điểm đến du lịch biển Thanh Hóa góp phần đưa du lịch Thanh Hóa 
đạt mục tiêu đón trên 42.300.000 lượt khách/năm, đạt tốc độ tăng trưởng bình quân 
15,2%/năm; gấp 2 lần so với giai đoạn 2011 - 2015. Trong đó, khách quốc tế đạt 
1.260.000 lượt khách/năm; đạt tốc độ tăng trưởng bình quân 25,8%/năm. Tổng thu từ 
khách du lịch ước đạt 59.850 tỷ đồng, đạt tốc độ tăng trưởng bình quân 31,7%/năm; gấp 
3,6 lần so với giai đoạn 2011 - 2015 mà chương trình phát triển du lịch Thanh Hóa giai 
đoạn 2016 - 2020 đã đặt ra. 
Tài liệu tham khảo 
[1]. Ban Nghiên cứu và Biên soạn lịch sử Thanh Hóa (1994), Lịch sử Thanh Hóa, 
Nxb KHXH, Hà Nội. 
[2]. Ban Nghiên cứu và Biên soạn lịch sử Thanh Hóa (2005), Địa chí Thanh Hóa, 
Nxb Văn hóa Thông tin, Hà Nội. 
[3]. Huyện ủy, UBND huyện Hậu Lộc (1990), Địa chí Hậu Lộc, Nxb Khoa học 
Xã hội, Hà Nội. 
[4]. Huyện ủy, HĐND, UBND huyện Hoằng Hóa, Ninh Viết Giao (chủ biên) 
(2000), Địa chí văn hóa Hoằng Hóa, Nxb Khoa học Xã hội, Hà Nội. 
[5]. HĐND, UBND huyện Tĩnh Gia (2010), Địa chí huyện Tĩnh Gia, Nxb Từ điển 
Bách khoa, Hà Nội. 
[6]. HĐND, UBND huyện Quảng Xương (2010), Địa chí huyện Quảng Xương, 
Nxb Từ điển Bách khoa, Hà Nội. 
[7]. Phạm Tấn, Vương Hải Yến (2015), Xứ Thanh những điểm đến du lịch hấp 
dẫn, Nxb Thanh Hóa. 
[8]. Lê Văn Tạo (2010), Nghiên cứu sản phẩm du lịch Thanh Hóa phục vụ phát 
triển kinh tế xã hội tỉnh Thanh Hóa, Đề tài NCKH cấp tỉnh, Sở KHCN Thanh Hóa. 
[9]. Lê Văn Tạo (2010), Di sản văn hóa - nguồn lực đặc biệt cho phát triển du lịch 
Thanh Hóa, Nxb Thế giới. 
[10]. Lê Văn Tạo (2012), Di sản văn hóa biển Thanh Hóa, Tạp chí Di sản văn 
hóa, số 02 (39), tr 73 – 75. 
[11]. UBND tỉnh Thanh Hóa (2005), Đề án phát triển du lịch Thanh Hóa thành 
trọng điểm du lịch quốc gia. 
[12]. UBND tỉnh Thanh Hóa (2016), Chương trình phát triển du lịch Thanh Hóa 
giai đoạn 2016 – 2020. 
TRAO ĐỔI - NGHIÊN CỨU 
67 
DEVELOPING TOURISM PRODUCTS BASED 
ON THE DISCOVERY OF MARINE CULTURAL VALUES 
 IN THANH HOA PROVINCE 
Nguyen Thi Truc Quynh, Ph.D student 
Abstract: The program of Thanh Hoa tourism development in the period 2016-2020 
has targeted that one of key tasks of Thanh Hoa tourism is to build tourism products, in 
which advantages of marine tourism have to be discovered. The paper analyzes advantages 
of marine tourism, especially marine cultural values in Thanh Hoa provinces- an important 
material resource to build typical products of Thanh Hoa tourism. 
Keywords: Tourism products, marine cultural values, historical relics, belief 
activities, tourism industry