Phát triển loại hình du lịch homestay ở huyện đảo Cô Tô, tỉnh Quảng Ninh hiện nay

nhà nghỉ, ăn uống và các dịch vụ bổ sung khác 
trên đảo do không bán được sản phẩm gây 
lãng phí nguồn lực, đặc biệt đối với các doanh 
nghiệp kinh doanh khách sạn, nhà nghỉ.
+ Các bãi biển không thể đón tiếp khách du 
lịch: Đặc thù của du lịch biển là phụ thuộc lớn 
vào thời tiết, khi thời tiết đẹp, có nắng, nhiệt độ 
phù hợp, khách du lịch sẽ đi tắm biển và tham 
quan nhiều; ngược lại, khi trời âm u, nhiệt độ 
quá lạnh (mùa đông) các bãi biển là nơi không 
phù hợp cho các hoạt động tắm biển, ngắm 
cảnh, thưởng thức ẩm thực biển và chụp ảnh. 
Tác giả đã tiến hành một chuyến đi khảo sát 
điền dã vào tháng 1 và nhận thấy các bãi biển 
Vàn Chải, Hồng Vàn, ở đảo Cô Tô hầu như 
không có khách. Các dịch vụ du lịch trong thời 
điểm này ngưng hoạt động; trên biển và bãi 
biển chỉ có các hoạt động lao động sản xuất 
của người dân địa phương. Đây là một sự lãng 
phí rất lớn, tuy nhiên là điều không tránh khỏi 
đối với các điểm du lịch biển khi thời tiết miền 
Bắc không thuận lợi cho phát triển du lịch biển 
như các vùng biển ở miền Nam.
Yếu tố thời tiết gây nên những tác động 
không nhỏ đến hoạt động du lịch, đặc biệt 
chúng tạo nên tính thời vụ trong du lịch tại 
huyện đảo Cô Tô. Thời điểm cho hoạt động du 
lịch nhộn nhịp chủ yếu tập trung vào khoảng 
thời gian từ tháng 5 đến tháng 10 hàng năm. 
Như vậy trong một năm, Cô Tô chỉ có thể đón 
tiếp khách du lịch trong 5 tháng; 7 tháng còn 
lại, lượng khách đến rất ít gây nên sự lãng phí 
lớn cho các cơ sở kinh doanh du lịch như nhà 
nghỉ, khách sạn, trong đó có loại hình kinh 
doanh du lịch homestay. Trong lĩnh vực kinh 
doanh khách sạn, nhà nghỉ, thời gian khách 
không đến lưu trú hay công xuất phòng không 
đạt ngưỡng 50% đã gây nên những khấu hao, 
khả năng thu hồi vốn và những chi phí phát 
sinh cho bảo dưỡng duy trì phòng phục vụ 
khách du lịch. Đối với người dân bản địa, thu 
nhập từ du lịch bị ngắt quãng tạo nên tính 
không ổn định trong nghề nghiệp và họ phải 
tự tìm những ngành nghề khác để kiếm sống. 
Đây chính là lý do mà Cô Tô nên chú trọng phát 
triển loại hình du lịch homestay như là một sản 
phẩm chủ lực trong chiến lược phát triển du 
lịch của mình.
Cô Tô là một huyện đảo có khoảng cách 
tương đối xa tính từ đất liền, hoạt động phát 
triển du lịch mới chỉ thực sự bắt đầu chưa được 
10 năm, một trong những khó khăn của huyện 
đảo là ít được khách du lịch biết đến, do đó, việc 
quảng bá sản phẩm du lịch cần phải được đẩy 
mạnh. Tuy nhiên, hiện nay việc quảng bá cho 
du lịch Cô Tô chưa được tiến hành một cách hệ 
thống và chuyên nghiệp. Công tác quảng cáo, 
giới thiệu về điểm du lịch chủ yếu chỉ tập trung 
vào các trang mạng internet tiếng Việt, chưa 
có những sự kiện lớn được tổ chức trên đảo và 
việc giới thiệu chưa đầy đủ, mới chỉ tập trung 
vào bãi biển, cảnh quan mà chưa chú trọng 
vào ẩm thực, sản phẩm địa phương, văn hóa 
biển, thái độ hiếu khách chân thành của người 
bản địa.
Cùng với việc phát triển du lịch thì vấn đề 
vệ sinh môi trường hiện cũng đang trở thành 
vấn đề cần phải đặc biệt chú trọng giải quyết. 
“Trước đây trên địa bàn thị trấn Cô Tô, 1 ngày có 
khoảng 5 tấn rác, bây giờ có khi lên tới mười mấy 
tấn. Trước đây, đường đi lại sạch, không có cát 
như bây giờ. Nay giao thông đi lại quá tải, đường 
bị hỏng do xe công trình có trọng lớn đi qua. Bên 
cạnh đó, môi trường, không khí cũng bị ô nhiễm. 
Trước đây, từ người già ở Hà Nội ra đây rất thích 
không khí Cô Tô, mùa hè đi xe điện không có tý 
bụi nào, bây giờ, đi xe điện từ bãi tắm về có thể 
thấy đất đỏ cuộn lên, không còn sạch sẽ như 
trước nữa” (PVS, Th., nam, cán bộ hưu trí, chủ 
hộ kinh doanh du lịch homestay).
Số 32 (Tháng 6 - 2020)110
NGHIÊN CỨUVĂ N HÓA
Như vậy, để giữ gìn cảnh quan môi trường 
trong sạch, đẹp là những giá trị cốt lõi của sản 
phẩm du lịch nói chung và homestay nói riêng 
trên đảo Cô Tô, cần phải giải quyết những vấn 
đề như xử lý rác thải, bảo đảm vệ sinh môi 
trường, bảo vệ tài nguyên rừng và tài nguyên 
biển (khôi phục lại hệ sinh thái rạn san hô do bị 
khai thác quá mức) để phát huy được hết thế 
mạnh riêng có của mình, hướng tới mục tiêu 
phát triển bền vững. 
3. Quản lý và sử dụng hiệu quả các nguồn 
tài nguyên để phát triển bền vững loại hình 
du lịch homestay ở Cô Tô
DLCĐ homestay trên huyện đảo Cô Tô có 
một quá trình phát triển tương đối khác biệt 
so với các điểm DLCĐ homestay khác trên toàn 
quốc: Thứ nhất, nếu như các điểm homestay 
khác chủ yếu dựa vào nguồn tài nguyên nhân 
văn, con người như các điểm dân tộc thiểu 
số, làng Việt cổ, thì Cô Tô lại chủ yếu dựa vào 
nguồn tài nguyên sinh thái tự nhiên như biển, 
rừng và vị trí địa lý để phát triển DLCĐ. Thứ 
hai, không giống các điểm homestay khác 
như suối Voi, Sapa, làng cổ Bắc Ninh, bản Lác 
được các tổ chức phi chính phủ định hướng 
phát triển (như SNV - tổ chức phát triển Hà 
Lan, UNDP - dự án phát triển Liên hợp quốc 
và JICA của Nhật), du lịch homestay ở Cô Tô 
được hình thành một cách tự phát. Do vậy, để 
phát triển loại hình DLCĐ homestay ở huyện 
đảo Cô Tô, cần phải nghiên cứu kỹ lưỡng, học 
hỏi kinh nghiệm từ các địa phương đang 
phát triển loại hình du lịch này, đồng thời 
phải bám sát vào điều kiện, thế mạnh về tài 
nguyên môi trường sinh thái tự nhiên để xây 
dựng sản phẩm du lịch phù hợp với thực tế 
của huyện đảo Cô Tô. 
Nhìn chung, DLCĐ homestay được chính 
quyền huyện đảo và ngành Du lịch non trẻ 
tại đây xem là loại hình du lịch phù hợp với 
điều kiện hiện nay của Cô Tô. Bên cạnh việc 
mở rộng thêm các hình thức kinh doanh lưu 
trú khác như các khách sạn cao cấp, nhà nghỉ, 
khách sạn trung cấp thì việc phát triển và quy 
hoạch du lịch homestay một cách bài bản 
cũng được đặt ra như một mục tiêu để phát 
triển du lịch bền vững. Theo quan sát của tác 
giả, với tốc độ gia tăng số lượng nhà nghỉ, 
khách sạn như hiện nay, trong tương lai không 
xa, loại hình du lịch homestay có thể bị cạnh 
tranh từ nhiều phía trong ngành Du lịch. Nếu 
không có sự định hướng phù hợp cùng với 
sự hỗ trợ của các cấp chính quyền, loại hình 
du lịch thân thiện với môi trường này khó có 
khả năng giữ vững được vị trí của nó như thời 
gian đầu ngành Du lịch manh nha phát triển 
trên huyện đảo, thay vào đó là các hoạt động 
du lịch khác có mức độ tiêu thụ tài nguyên tự 
nhiên lớn, ảnh hưởng môi trường xã hội nhân 
văn trầm trọng và có thể mang lại những hệ 
quả tiêu cực, rút ngắn chu kỳ vòng đời sản 
phẩm du lịch. Với thực trạng đang diễn ra, cần 
có sự quản lý và sử dụng một cách hiệu quả 
các nguồn tài nguyên sinh thái tự nhiên, nhân 
văn, ưu tiên phát triển loại hình du lịch thân 
thiện với môi trường homestay ở Cô Tô. 
Hiện tại, trên huyện đảo đã xuất hiện hệ 
thống các khách sạn, nhà nghỉ lớn khá chuyên 
nghiệp, tuy nhiên, việc đón tiếp khách du 
lịch vẫn một phần phải dựa vào loại hình du 
lịch homestay, bởi lượt khách đến huyện đảo 
quá đông trong mùa cao điểm (theo thống 
kê của UBND huyện Cô Tô, mùa du lịch 2018, 
có 240.000 lượt du khách, trong đó du khách 
quốc tế là 4.541 lượt, tăng 121% so với năm 
2017) [3]. Du lịch phát triển nhanh chóng dẫn 
đến khó khăn trong việc quyết định phát triển 
các điểm đến du lịch, đó là, nên trao quyền 
quản lý nguồn tài nguyên, khai thác cho 
những đối tượng nào: chính quyền, doanh 
nghiệp, người dân địa phương hay là sự hợp 
tác giữa ba chủ thể cung ứng dịch vụ du lịch 
đó. Hiện nay, Cô Tô đang phải đối mặt với tình 
trạng tranh chấp lợi ích thu được từ việc khai 
thác nguồn tài nguyên, đặc biệt là tài nguyên 
đất quy hoạch phục vụ du lịch, các bãi biển, 
các loại hình giải trí gắn với biển. Thêm nữa, 
111Số 32 (Tháng 6 - 2020)
VĂN HÓA DU LỊCH
NGHIÊN CỨUVĂ N HÓA
việc xác định dành nguồn tài nguyên du lịch 
để phát triển loại hình du lịch nào cũng đang 
là một vấn đề lớn cần lời giải của ngành Du 
lịch. Câu hỏi cho ngành Du lịch ở đây là nên duy 
trì hình thức homestay truyền thống hay là để 
các doanh nghiệp đầu tư hệ thống nhà nghỉ, 
khách sạn, nhà hàng và dịch vụ du lịch phát 
triển một cách điển hình như những trung tâm 
du lịch biển khác ở khu vực Quảng Ninh, Hải 
Phòng và những địa phương có biển khác?
Du lịch homestay là một hình thức du lịch 
được phát triển dựa vào cộng đồng (Community 
- Based Tourism). Nguyên tắc phát triển loại 
hình du lịch này là lấy cộng đồng làm trung 
tâm; trao quyền cho họ trong công tác lập kế 
hoạch, làm chủ những sản phẩm du lịch từ đó 
họ kiểm soát phần lớn nguồn thu từ du lịch, 
nhằm mục đích xóa đói giảm nghèo và nâng 
cao đời sống vật chất - tinh thần. Tuy nhiên, 
đối với Cô Tô, hiện tượng khách du lịch tăng 
đột biến và có xu hướng trở thành một điểm 
du lịch lớn lại tạo ra những tác động chưa thể 
dự báo trước và xuất hiện nhu cầu đầu tư du 
lịch mạnh mẽ chứ không chỉ đơn thuần là 
phát triển hình thức du lịch homestay như thời 
điểm ban đầu. Tín hiệu đáng mừng là loại hình 
du lịch homestay xuất hiện từ năm 2010 và 
được triển khai chính thức từ năm 2012 ở Cô 
Tô, sau gần 10 năm hoạt động đã phát triển 
từ vài hộ kinh doanh ban đầu lên con số trên 
60 hộ đăng ký kinh doanh hiện nay với chất 
lượng dịch vụ ngày một ổn định. Việc gia tăng 
mạnh lượng khách du lịch tạo ra một mâu 
thuẫn là nên đặt việc khai thác tài nguyên du 
lịch vào các công ty du lịch (nhà nước, tư nhân) 
có nguồn vốn dồi dào hay vẫn duy trì việc khai 
thác chúng trong đối tượng người dân địa 
phương kinh doanh du lịch homestay? Nếu 
để cho các doanh nghiệp du lịch khai thác, 
vị thế và lợi ích của người dân địa phương có 
thể bị suy giảm và phụ thuộc; còn nếu chỉ để 
cho người dân khai thác, ngành Du lịch sẽ khó 
phát triển mạnh mẽ và phát huy tối đa tiềm 
năng du lịch tại đây. 
Để khai thác du lịch nói chung, DLCĐ nói 
riêng, cũng như giải quyết vấn đề quản lý, 
phát triển nguồn tài nguyên, cần phải hướng 
tới mục tiêu cân bằng lợi ích của các chủ thể 
cung ứng du lịch (chính quyền, doanh nghiệp, 
người dân địa phương). Các giải pháp cần tập 
trung vào những hướng sau:
- Ngành Du lịch cần phối hợp với ngành 
Tài nguyên môi trường, địa chất, chính quyền 
địa phương xây dựng bản đồ chi tiết, trong đó 
nghiên cứu kỹ lưỡng khu vực nào có thể để 
doanh nghiệp đầu tư phát triển du lịch và khu 
vực nào dành cho phát triển du lịch homestay. 
Việc xây dựng bản đồ tài nguyên du lịch cần 
khách quan, tránh tình trạng phải di chuyển 
những khu dân cư có sẵn. Các khu vực dành 
cho doanh nghiệp cần phải xác định là ở 
những địa điểm đẹp, ít nhà dân cư trú và cần 
cải tạo (công việc cải tạo đất và mặt bằng nằm 
trong khả năng của doanh nghiệp trong khi 
đó rất khó khăn đối với các hộ gia đình).
- Việc duy trì nghề cá và dịch vụ du lịch cần 
phải được cân đối và không làm ảnh hưởng 
lẫn nhau trong mùa cao điểm. Bãi biển là nơi 
người dân tập kết sản phẩm đánh bắt được, 
đồng thời cũng là ngư trường của họ. Tuy 
nhiên, khi hoạt động du lịch được ưu tiên, 
chính quyền địa phương cần xác định đâu là 
nơi đánh bắt và tập kết hải sản, đâu là nơi dành 
cho hoạt động du lịch. Để đạt được mục đích 
này, chính quyền nên quy định một khu vực cụ 
thể cho ngư dân và nghiên cứu khai thác du 
lịch ở những bãi biển có điều kiện thuận lợi. 
Nếu lợi ích giữa du lịch và ngư nghiệp cản trở 
lẫn nhau, chính quyền có thể đầu tư xây dựng 
cảng cá riêng ở vị trí tương đối xa so với những 
bãi tắm truyền thống.
- Trong hoạt động cung cấp thông tin cho 
khách du lịch, ngành Du lịch địa phương có thể 
giới thiệu cả hai loại hình lưu trú là du lịch lưu 
trú homestay - nhấn mạnh đến trải nghiệm, 
tiếp xúc nhiều với người dân bản địa và du 
lịch “truyền thống” lưu trú tại khách sạn, nhà 
Số 32 (Tháng 6 - 2020)112
NGHIÊN CỨUVĂ N HÓA
nghỉ, ít tiếp xúc với người dân bản địa. Việc ưu 
tiên giới thiệu cho du khách đến các nhà nghỉ, 
khách sạn là hành động lấy đi quyền tham gia, 
công việc, thu nhập từ du lịch của người dân 
bản địa và đi ngược lại với mục đích phát triển 
DLCĐ ban đầu. 
- Ngành Du lịch có thể nghiên cứu thị 
trường mục tiêu khác nhau cho các loại hình 
du lịch khác nhau. Ví dụ, loại hình du lịch 
homestay có thể hướng vào thị trường khách 
du lịch nước ngoài, những người có mong 
muốn cao trong việc trải nghiệm văn hóa, lối 
sống người bản địa; loại hình du lịch hiện đại 
có thể lấy khách du lịch nội địa - những người 
có nhiều hiểu biết về văn hóa bản địa làm thị 
trường mục tiêu.
Có nhiều giải pháp khác nhau trong việc 
khai thác nguồn tài nguyên, vấn đề tiên quyết 
đặt ra là các giải pháp cần phải đảm bảo tính 
công bằng trong việc sử dụng các nguồn tài 
nguyên và mọi chủ thể cần phải được hưởng 
lợi ích từ du lịch mang lại cho địa phương.
Kết luận
Huyện đảo Cô Tô có những điều kiện phù 
hợp để phát triển loại hình DLCĐ homestay. 
Lãnh đạo cấp ủy, chính quyền Cô Tô cũng xem 
DLCĐ là một sản phẩm chủ đạo trong chiến 
lược phát triển du lịch của địa phương. Tuy 
nhiên, khảo sát thực địa cho thấy, với tốc độ 
gia tăng số lượng nhà nghỉ, khách sạn như 
hiện nay, loại hình du lịch homestay đang bị 
cạnh tranh bởi nhiều loại hình lưu trú khác. 
Nếu không có sự định hướng phù hợp cùng 
với sự hỗ trợ của các cấp chính quyền, loại hình 
du lịch thân thiện với môi trường này khó có 
khả năng giữ vững được vị trí của nó như thời 
gian đầu ngành Du lịch manh nha phát triển 
trên huyện đảo, thay vào đó là các hoạt động 
du lịch khác có mức độ tiêu thụ tài nguyên tự 
nhiên lớn, ảnh hưởng đến môi trường xã hội 
nhân văn và có thể mang lại những hệ quả 
tiêu cực, rút ngắn chu kỳ vòng đời sản phẩm 
du lịch. Tóm lại, để đảm bảo sự phát triển bền 
vững, phù hợp với nhiều mục tiêu khác nhau: 
an ninh quốc phòng, nâng cao thu nhập cho 
người có điều kiện kinh tế thấp trên đảo, 
chuyển đổi cơ cấu kinh tế, đồng thời, bảo vệ 
và giữ gìn môi trường sinh thái tự nhiên, nhân 
văn ở Cô Tô thì việc duy trì và tạo sự ưu tiên cho 
DLCĐ cần phải được xác định là mục tiêu quan 
trọng hàng đầu trong quá trình thực hiện phát 
triển sản phẩm du lịch nơi đây.
N.A.T
Tài liệu tham khảo
1. Bộ Kế hoạch và Đầu tư (2011), Quyết định 
số 457/QĐ-BKHĐT Phê duyệt quy hoạch tổng thể 
phát triển kinh tế - xã hội của vùng biển đảo Cô Tô, 
tỉnh Quảng Ninh đến năm 2020.
2. Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch (2008), 
Thông tư số 88 Hướng dẫn thực hiện Nghị định 
số 92/2007/NĐ-CP ngày 01 tháng 6 năm 2007 của 
Chính phủ quy định chi tiết thi hành một số điều 
của Luật Du lịch về lưu trú du lịch.
3. Phạm Học (2018), “Năm 2018: Cô Tô đón 
hơn 24 vạn lượt khách”, 
com.vn/du-lich/201812/nam-2018-co-to-don-
hon-24-van-luot-khach-2414541/
4. Nguyễn Anh Tuấn (2015), Phát triển du lịch 
homestay ở huyện đảo Cô Tô, tỉnh Quảng Ninh, Đề 
tài nghiên cứu khoa học, Trường Đại học Văn hóa 
Hà Nội. 
5. UBND huyện Cô Tô (2014), Quy hoạch phát 
triển du lịch huyện Cô Tô tỉnh Quảng Ninh đến năm 
2020, tầm nhìn đến năm 2030.
 Ngày nhận bài: 02 - 6 - 2020
Ngày phản biện, đánh giá: 12 - 6 - 2020
Ngày chấp nhận đăng: 25 - 6 - 2020