Nghiên cứu phương pháp dịch tục ngữ Nga sang tiếng Việt và giảng dạy dịch tục ngữ Nga cho sinh viên Việt Nam

Kỷ yếu điện tử Hội thảo Quốc gia Nghiên cứu liên ngành về Ngôn ngữ và Giảng dạy 
ngôn ngữ lần thứ VI 
 317 
 Ngoài ra còn có khái niệm Крылатое выражение (danh ngôn) – là những tinh hoa trí tuệ 
chắt lọc, đúc kết lâu đời; những trải nghiệm cuộc sống phong phú, sâu sắc tích lũy qua bao thế 
hệ đƣợc diễn đạt bằng những câu ngắn gọn, ý nghĩa hàm súc. 
 ―Нет ничего дороже независимости, свободы‖ (Кhông có gì quý hơn độc lập tự do – 
Hồ Chí Minh.) (Lê Đình Bích, 1986, tr.28) 
 ―Учиться, учиться и ещѐ раз учиться‖ (Học, học nữa, học mãi – Lê-nin.) (Lê Đình 
Bích, 1986, tr.28) 
2.2.3.Фразеологизм (thành ngữ) 
 Một khái niệm nữa chúng ta cần chú ý khi nghiên cứu về tục ngữ Nga đó chính là thành ngữ 
(фразеологизм). 
 ―Thành ngữ là hiện tƣợng ngôn ngữ, chỉ khái niệm, có chức năng định danh, tƣơng đƣơng 
với từ, gọi tên các hành động, sự vật, tính chất, là các bộ phận của câu, đƣợc nghiên cứu trong 
ngôn ngữ học‖. (Chu Xuân Diên, Lƣơng Văn Đang, Phƣơng Trí, 1975) 
 Theo Кононенко В.И., Брицын М.А., Ганич Д.И. (1978), thành ngữ là kết hợp của hai 
hay nhiều từ, nổi bật bởi tính nguyên vẹn và tái hiện trong quá trình nói năng, nhƣ những 
công thức từ (словесная формула) ở dạng làm sẵn. 
 Theo nghiên cứu của các nhà ngôn ngữ học, xét về mặt ngữ nghĩa, thành ngữ tƣơng đƣơng 
với từ. Để chứng minh cho nhận định này, nhiều ý kiến cho rằng thành ngữ tiếng Nga có thể 
giải thích bằng một từ hoặc cụm từ. 
Ví dụ: Бить баклуши: бездельничать (lƣời biếng) (Bùi Hiền, 2001, tr.54) 
 На краю света: делако (xa) (Bùi Hiền, 2001, tr.1240) 
 На носу: скоро (sắp, chẳng bao lâu nữa) (Bùi Hiền, 2001, tr.771) 
 Tục ngữ, ngạn ngữ và thành ngữ có những nét riếng biệt và thƣờng đƣợc xếp chung nhóm. 
Tuy nhiên không nên bị nhầm lẫn giữa các thể loại văn học dân gian này với nhau. 
3. Phƣơng pháp nghiên cứu 
 Trong bài viết này chúng tôi đã chọn lọc ra những câu tục ngữ Nga tiêu biểu, chia chúng 
theo từng nhóm và phân tích những cách thức chuyển nghĩa sang tiếng Việt. Để làm đƣợc 
điều đó, chúng tôi đã sử dụng các phƣơng pháp sau: 
- Phƣơng pháp so sánh, đối chiếu: phƣơng pháp này nhằm so sánh ngữ nghĩa của tục 
ngữ Nga và đơn vị tƣơng đƣơng trong tiếng Việt 
- Phƣơng pháp phân tích, tổng hợp: phân tích nội dung ngữ nghĩa của từng câu tục ngữ 
và sắp xếp chúng theo nhóm ngữ nghĩa, cấu trúc 
 Trong quá trình nghiên cứu, các loại từ điển khác nhau nhƣ từ điển Nga-Việt, từ điển Việt-
Nga, từ điển tục ngữ Nga-Việt đã đƣợc chúng tôi sử dụng. Các câu tục ngữ Nga đƣợc trích từ 
quyển từ điển tục ngữ Nga-Việt của các tác giả Lê Đình Bích (1986), Nguyễn Tùng Cƣơng 
(2004). 
4. Kết quả nghiên cứu 
4.1. Vấn đề dịch thuật tục ngữ Nga sang tiếng Việt 
 Vấn đề dịch thuật tục ngữ là một công việc vô cùng khó khăn bởi chúng có nhiều đặc điểm 
khu biệt. Khó khăn lớn nhất đó chính là giải thích nghĩa đặc biệt là nghĩa bóng của tục ngữ. 
Kỷ yếu điện tử Hội thảo Quốc gia Nghiên cứu liên ngành về Ngôn ngữ và Giảng dạy 
ngôn ngữ lần thứ VI 
 318 
4.1.1. Giải thích mặt lô-gic 
 Qua việc nghiên cứu các phƣơng thức dịch thuật tục ngữ của các tác giả từ điển tục ngữ 
Nga-Việt, Việt-Nga chúng tôi nhận thấy có một số phƣơng pháp dịch chính nhƣ sau. Đối với 
các nhóm tục ngữ chỉ mang nghĩa đen. Trong thành phần các câu này, các từ thƣờng dùng với 
nghĩa tự do và vẫn giữ đƣợc mối tƣơng quan vật thể. Đối với nhóm này, chỉ cần dịch đúng 
từng chữ. 
- Время - деньги. (Thời gian là vàng bạc.) (Lê Đình Bích, 1986, tr.110) 
- Где мѐд, там и мухи. (Mật chảy đến đâu, ruồi bâu đến đó.) (Nguyễn Tùng Cƣơng, 
2004, tr.75) 
a. Nhóm tục ngữ thƣờng dùng ở nghĩa bóng. Đối với nhóm này, cần giải thích nghĩa bởi 
trong thành phần các câu này, nhiều từ không có mối tƣơng quan vật thể. 
- Дуракам счастье. (Ngu si hƣởng thái bình.) (Lê Đình Bích, 1986, tr.127) 
- Игра не стоит свеч. (Ăn một bát cháo chạy ba quãng đồng.) (Lê Đình Bích, 1986, 
tr.125) 
- Лес рубят, шепки летят. (Đẵn gỗ khó tránh mảnh bào.) (Lê Đình Bích, 1986, 
tr.116) 
b. Nhóm tục ngữ có phần đầu làm nổi bật nghĩa của phần sau hoặc ngƣợc lại. Đối với các 
câu này khi dịch sang tiếng Việt chỉ cần dịch một vế trong câu. 
- Слово - серебро, молчание - золото. (Im lặng là vàng.) (Lê Đình Bích, 1986, 
tr.196) 
c. Ngoài ra có một số câu tục ngữ có phần đầu lại đối lập với phần sau vì vậy cần giải 
thích nghĩa của cả hai phần. 
- У бедного беда на беду, а у богатого деньга на деньгу. (Giàu từ trong trứng giàu 
ra, khó từ ngã bảy ngã ba khó về.) (Lê Đình Bích, 1986, tr.204) 
- Не бойся той собаки, которая лает, а бойся той, что молчит до хвостом 
виляет. (Đừng sợ ngƣời trực tính, nói thẳng mà hãy đề phòng những ngƣời thâm 
trầm.) (Lê Đình Bích, 1986, tr.161) 
4.1.2. Phương pháp đối chiếu (phân loại so sánh ngôn ngữ) 
 Phƣơng pháp này dựa trên cơ sở kho tàng tục ngữ có sẵn trong tiếng Nga và tiếng Việt mà 
đối tƣợng chính là nội dung và thành tố trong câu. Dựa trên kết quả nghiên cứu các từ điển tục 
ngữ tiếng Nga và tiếng Việt, có thể phân loại nhƣ sau: 
Nhóm 1: câu tục ngữ Nga khi dịch sang tiếng Việt có một câu tƣơng đƣơng về ngữ 
nghĩa. Đối với loại này, trong các câu sẽ có sự khác biệt về thành tố (từ vựng) nhƣng có cùng 
một ý nghĩa, khi dịch sang tiếng Việt cần hiểu nghĩa của câu, sau đó tìm câu thích hợp về ngữ 
nghĩa trong tiếng Việt. 
d. Терпение даѐт умение. (Cần cù bù thông minh.) (Lê Đình Bích, 1986, tr.202) 
e. Человек без ошибок не бывает. (Nhân vô thập toàn.) (Lê Đình Bích, 1986, tr.214) 
f. Большая рыба маленькую целиком глотает. (Cá lớn nuốt cá bé.) (Lê Đình Bích, 
1986, tr.102) 
Kỷ yếu điện tử Hội thảo Quốc gia Nghiên cứu liên ngành về Ngôn ngữ và Giảng dạy 
ngôn ngữ lần thứ VI 
 319 
Nhóm 2: câu tục ngữ Nga có nhiều câu tục ngữ Việt tƣơng đƣơng về ngữ nghĩa (các 
câu có chung ý nghĩa). 
g. И мастера грех бывает. 
h. И на солнце есть пятна. 
i. Безумье и на мудрого бывает. 
j. Все мы люди, мы человеки. 
k. Нет людей без недостаткок. 
l. От запада до востока нет человека без порока. 
m. Человек без ошибок не бывает. 
 Những câu trên có thể dịch sang tiếng Việt là: Nhân bất thập toàn; Thánh nhân còn có khi 
nhầm; Không ai là hoàn hảo; Nhân sinh vô thập toàn (Lê Đình Bích, 1986) 
Nhóm 3: câu tục ngữ Nga có nhiều câu tục ngữ tiếng Việt tƣơng đƣơng hoặc ngƣợc 
lại. 
 n. Что посеешь, то и пожнѐшь. (Gieo gió gặt bão; Gieo nhân nào gặt quả đấy; Trồng 
dƣa đƣợc dƣa, trồng đậu đƣợc đậu) (Lê Đình Bích, 1986, tr.218) 
 o. Vàng thật không sợ lửa. (Добрая совесть не боится клеветы; Правда в огне не 
горит и в воде не тонет; Чистого и огонь не обожжѐт.) (Lê Đình Bích, 1986, tr.123) 
Nhóm 4: câu tục ngữ Nga khi dịch sang tiếng Việt có một câu thơ trong các tác phẩm 
nổi tiếng tƣơng đƣơng trong tiếng Việt (nhóm này chiếm số lƣợng rất ít). Khi dịch nhóm này 
cần chú ý đến ngữ nghĩa đặc biệt là nghĩa bóng của câu tục ngữ Nga và tìm một câu thơ tiếng 
Việt tƣơng đƣơng về ngữ nghĩa. 
- На языке мѐд, под языком лѐд. (Bề ngoài thơn thớt nói cƣời, Mà trong nham hiểm 
giết ngƣời không dao – Nguyễn Du.) (Lê Đình Bích, 1986, tr.159) 
- Глупый ищет большого места, а умного и в углу видать. (Ta dại ta tìm nơi vắng 
vẻ, Ngƣời khôn ngƣời đến chốn lao xao – Nguyễn Bỉnh Khiêm.) (Lê Đình Bích, 1986, tr.116) 
Nhóm 5: câu tục ngữ Nga không có điểm chung về nội dung cũng nhƣ thành tố với 
câu tục ngữ trong tiếng Việt. Đối với nhóm này, phƣơng pháp dịch chính là dịch đúng từng 
chữ. 
 q. Красна птица перьем, а человек ученьем. (Con chim đẹp ở bộ lông, con ngƣời 
đẹp trong học thức.) (Lê Đình Bích, 1986, tr.142) 
p. Слово горы ворочает. (Lời nói dời cả núi.) (Lê Đình Bích, 1986, tr.195) 
 Nhƣ vậy, có nhiều phƣơng pháp dịch tục ngữ Nga sang tiếng Việt. Ngƣời dịch cần hiểu rõ 
ngữ nghĩa câu tục ngữ để tìm cách dịch chính xác và hay khi chuyển nghĩa sang tiếng Việt. 
Bởi vì việc nắm bắt và hiểu ý nghĩa của tục ngữ trong từng ngữ cảnh yêu cầu ở ngƣời học 
không chỉ kiến thức ngôn ngữ mà còn trải nghiệm cuộc sống. 
5. Thảo luận và đề xuất 
 Để việc dạy-học tục ngữ tiếng Nga hiệu quả, đặc biệt muốn cho sinh viên Việt Nam hiểu ý 
nghĩa sâu sắc mà tác giả dân gian muốn gửi gắm qua tục ngữ đồng thời giúp ngƣời học có thể 
vận dụng trong giao tiếp, chúng tôi mạnh dạn đƣa ra các cách tiếp cận tục ngữ theo cách thiết 
thực nhất cho ngƣời dạy lẫn ngƣời học nhƣ sau. 
5.1 Phân chia tục ngữ theo chủ đề giảng dạy 
Kỷ yếu điện tử Hội thảo Quốc gia Nghiên cứu liên ngành về Ngôn ngữ và Giảng dạy 
ngôn ngữ lần thứ VI 
 320 
 Việc dạy-học tục ngữ theo chủ đề có mục đích chính là đảm bảo tính hệ thống và lô-gic 
trong quá trình học. Có thể chia tục ngữ thành các chủ đề, chủ điểm giảng dạy nhƣ sau: B 
университете; Дом; Семья; Друзья; Черты характера; B гостях; B магазине; Cпорт 
и здоровый образ жизни; Свободное время; Путешествие (Баско, 2015) 
 Cần lựa chọn các tục ngữ phù hợp theo mỗi chủ đề để giảng dạy. Ví dụ trong chủ đề 
«Друзья» (Tình bạn) chúng ta có thể chọn lọc những tục ngữ sau: 
 Друзья познаются в беде. (Có nạn mới biết bạn là ai.) (Lê Đình Bích, 1986, tr.126) 
Не имей сто рублей, а имей сто друзей. (Giàu tiền giàu bạc không bằng giàu bạn 
giàu bè.) (Lê Đình Bích, 1986, tr.164) 
Один в поле не воин. (Một cây làm chẳng nên non.) (Lê Đình Bích, 1986, tr.174) 
Скажи мне, кто твой друг, и я скажу, кто ты. (Hãy nói anh chơi với ai, tôi sẽ bảo 
anh là ngƣời thế nào.) (Lê Đình Bích, 1986, tr.191) 
Нет друга – ищи, нашѐл – береги. (Không có bạn – hãy tìm, tìm đƣợc rồi – hãy giữ.) 
(Lê Đình Bích, 1986, tr.93) 
5.2. Lồng ghép các câu tục ngữ vào các tình huống giao tiếp, các đoạn hội thoại 
 Xây dựng các tình huống qua các đoạn hội thoại có lồng ghép tục ngữ và cho sinh viên 
thực hành đồng thời phải giải thích ý nghĩa cũng nhƣ nguồn gốc của câu đó. Phƣơng pháp này 
rất phù hợp với các tiết học kỹ năng nói. 
5.3. Sƣu tầm các đoạn phim ngắn, phim hoạt hình có giải thích ý nghĩa của các câu tục 
ngữ và trình chiếu trong tiết học 
 Việc sƣu tầm các đoạn phim ngắn, phim hoạt hình Nga có tình huống cụ thể về cách sử 
dụng câu tục ngữ làm cho tiết học trở nên sinh động và giúp sinh viên hiểu rõ hơn về ý nghĩa 
cũng nhƣ cách sử dụng chúng trong thực tế. 
5.4. Sƣu tầm, xây dựng hệ thống hình ảnh minh họa cho các câu tục ngữ và trình chiếu 
trong giờ dạy 
 Việc sử dụng cách hình ảnh minh họa cho các câu tục ngữ giúp ngƣời học nhớ lâu hơn về ý 
nghĩa và cách sử dụng tục ngữ. Trong các tiết học, giáo viên có thể trình chiếu những hình 
ảnh minh họa các câu tục ngữ Nga và giải thích ý nghĩa của chúng. 
5.5. Xây dựng và phát triển hệ thống từ điển tục ngữ cho riêng mỗi cá nhân 
 Việc làm này nhằm thƣờng xuyên củng cố và phát triển vốn từ vựng về tục ngữ. Có thể xây 
dựng riêng cho mình hệ thống từ điển và sắp xếp chúng theo chủ đề. Hiện nay có nhiều phần 
mềm hỗ trợ việc lƣu trữ dữ liệu nhƣ Exel, phần mềm này giúp chúng ta lƣu trữ từ điển và dễ 
dàng tìm kiếm khi cần. 
6. Kết luận 
 Kết quả nghiên cứu trên cho thấy có nhiều phƣơng pháp dịch thuật tục ngữ tiếng Nga sang 
tiếng Việt nhƣ giải thích về mặt lô-gic. Đối với phƣơng pháp này cần chú ý đến mặt ngữ 
nghĩa của câu tục ngữ để tìm phƣơng thức chuyển nghĩa phù hợp nhất. 
Kỷ yếu điện tử Hội thảo Quốc gia Nghiên cứu liên ngành về Ngôn ngữ và Giảng dạy 
ngôn ngữ lần thứ VI 
 321 
 Phƣơng pháp tiếp theo là phân loại đối chiếu dựa trên nội dung và thành tố trong câu. Các 
câu tục ngữ đƣợc chia thành các nhóm nhƣ sau: trong tiếng Việt cũng có nhiều câu tục ngữ 
tƣơng đƣơng về mặt ngữ nghĩa với câu tục ngữ tiếng Nga hoặc ngƣợc lại; câu tục ngữ Nga có 
một câu thơ trong các tác phẩm nổi tiếng tƣơng đƣơng trong tiếng Việt; các câu tục ngữ Nga 
không có điểm chung về nội dung cũng nhƣ thành tố với các câu tục ngữ trong tiếng Việt. 
 Một số phƣơng pháp giảng dạy dịch tục ngữ tiếng Nga cũng đƣợc đề xuất nhƣ phân chia 
tục ngữ theo chủ đề; lồng ghép các câu tục ngữ vào các tình huống giao tiếp, hội thoại và cho 
sinh viên thực hành; sƣu tầm các đoạn phim ngắn, các hình ảnh minh họa có giải thích ý nghĩa 
của các câu tục ngữ và trình chiếu trong lớp học; xây dựng và phát triển hệ thống từ điển tục 
ngữ cá nhân. 
 Để nắm bắt đƣợc phƣơng pháp dịch hiệu quả cũng nhƣ ghi nhớ, áp dụng các câu tục ngữ 
trong các tình huống diễn ra trong đời sống hằng ngày, chúng ta nên lựa chọn phƣơng pháp 
phù hợp cũng nhƣ hiệu quả nhất để học. Việc sáng tạo và áp dụng nhiều phƣơng pháp dạy học 
thú vị sẽ mang lại hiệu quả và hứng thú cho ngƣời dạy lẫn ngƣời học. Với những đề xuất về 
phƣơng pháp dịch thuật cũng nhƣ đổi mới hình thức giảng dạy tục ngữ cho sinh viên đang học 
tiếng Nga tại các trƣờng đại học Việt Nam nêu trên, chúng tôi muốn đóng góp ý tƣởng trong 
việc dạy-học dịch tục ngữ Nga sang tiếng Việt qua đó mang lại lợi ích thiết thực và tạo nhiều 
cảm hứng cho ngƣời học tiếng Nga. 
 Tài liệu tham khảo 
Tiếng Việt 
Bùi Hiền (2001). Từ điển giáo khoa Nga-Việt. Hà Nội: NXB Giáo dục. 
Chu Xuân Diên, Lƣơng Văn Đang, Phƣơng Tri (1975). Tục ngữ Việt Nam. Hà Nội: NXB Khoa học 
xã hội. 
Lê Đình Bích (1986). Tục ngữ Nga-Việt. Hà Nội: NXB Khoa học xã hội. 
Nguyễn Tùng Cƣơng (2004). Tục ngữ Nga và các đơn vị tương đương trong tiếng Việt. Hà Nội: 
NXB Đại học Quốc Gia Hà Nội. 
Tiếng Nga 
Акимова М.И. и др. (1986). Советская энциклопедический словарь. М.: Советская 
энциклопедия. 
Баско Н.В. (2015). Русские фразеологизмы в ситуациях. М.: Русский язык. 
Жуков В.П. (2000). Словарь русских пословиц и поговорок. 7-ое издание. М.: Русский язык. 
Кононенко В.И., Брицын М.А., Ганич Д.И. (1978). Русский язык. Киев: Вища школа. 
Чепкова Т.П., Мартыненко Ю.Б., Степанян Е.В. (2013). Русские фразеологизмы, Узнаем и 
учим. М.: Флинта. 
A STUDY INTO METHODS OF TRANSLATING RUSSIAN PROVERBS 
INTO VIETNAMESE AND TEACHING OF RUSSIAN PROVERBS 
TRANSLATION IN CLASSES FOR VIETNAMESE STUDENTS 
Abstract: Folklore in general and proverbs in particular play an important role in 
communication as well as in the cultural life of each nation. In learning Russian, it is not 
uncommon for learners to encounter proverbs in literature, reading texts as well as day-
to-day conversations. Especially in translation lessons, one of the topics that both the 
teachers and the learners finds difficult to deal with is to translate proverbs. Today, many 
lecturers are interested in the application of the most effective and interesting ways to 
Kỷ yếu điện tử Hội thảo Quốc gia Nghiên cứu liên ngành về Ngôn ngữ và Giảng dạy 
ngôn ngữ lần thứ VI 
 322 
teach Russian proverbs translation. In this article, we study different ways of translating 
Russian proverbs into Vietnamese and propose some teaching methods in Russian classes 
in which Vietnamese students learn Russian as a foreign language. By comparing and 
analyzing the content and the forms of proverbs in Russian and Vietnamese, we find the 
most effective method of translating Russian proverbs into Vietnamese to ensure the 
accuracy of semantic and aesthetics. 
Keywords 
Russian proverbs, translating Russian proverbs, teaching translation